—

w imieniu Pedro IV Servicios SL przez A. Hernándeza Parda, M. Gaitána Lujána oraz I. Sobreperę Milleta, abogados,

—

w imieniu Total España SA przez J.A. de Velasco Estebana, C. Fernándeza Viciéna oraz I. Morena-Tapię Rivasa, abogados,

—

w imieniu rządu hiszpańskiego przez M. Muñoza Péreza, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez V. Di Bucciego oraz E. Gippiniego Fourniera, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego dotyczy wykładni art. 81 WE, art. 11 i 12 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 1984/83 z dnia 22 czerwca 1983 r. w sprawie zastosowania art. [81] ust. 3 traktatu do kategorii porozumień w sprawie wyłącznego zakupu (Dz.U. L 173, s. 5 i sprostowanie w Dz.U. 1984, L 79, s. 38), zmienionego rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1582/97 z dnia (Dz.U. L 214, s. 27, zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1984/83”) oraz art. 4 lit. a) i art. 5 lit. a) rozporządzenia Komisji (WE) nr 2790/1999 z dnia w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz.U. L 336, s. 21).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Pedro IV Servicios SL (zwaną dalej „spółką Pedro IV”) a Total España SA (zwaną dalej „spółką Total”) w przedmiocie sformułowanego przez spółkę Pedro IV żądania rozwiązania złożonego stosunku umownego łączącego te dwie spółki z uwagi na fakt, iż stosunek ten obejmuje klauzule ograniczające konkurencję.

3

Rozporządzenie nr 1984/83 wyłączało z zakresu stosowania art. 81 ust. 1 WE niektóre kategorie porozumień w sprawie wyłącznego zakupu oraz uzgodnione praktyki, które w zwyczajnych okolicznościach spełniały przesłanki przewidziane w art. 81 ust. 3 WE, ponieważ były one na ogół związane z polepszeniem dystrybucji produktów.

4

Zgodnie z motywami 8 i 13 rozporządzenia nr 1984/83:

[…]

5

Artykuły 10–13 rozporządzenia nr 1984/83 zawierały przepisy szczególne odnoszące się do porozumień dotyczących stacji paliw.

6

Artykuł 10 rozporządzenia przewidywał:

„Zgodnie z art. [81] ust. 3 traktatu i warunkami wymienionymi w art. 11–13 tego rozporządzenia art. [81] ust. 1 tego traktatu nie ma zastosowania do porozumień, w których uczestniczą jedynie dwa przedsiębiorstwa i w których jedno z nich, będące odsprzedawcą, zobowiązuje się względem drugiego, będącego dostawcą, w zamian za przyznanie szczególnych korzyści gospodarczych lub finansowych do nabywania wyłącznie od tego dostawcy, od przedsiębiorstwa powiązanego z nim lub od innego przedsiębiorstwa, któremu dostawca powierzył dystrybucję swoich produktów, pewnych paliw dla pojazdów silnikowych na bazie produktów naftowych lub pewnych paliw dla pojazdów silnikowych i innych paliw na bazie produktów naftowych, które zostały wyszczególnione w porozumieniu, w celu ich odsprzedaży w stacji paliw określonej w porozumieniu”.

7

Artykuł 11 tego rozporządzenia stanowił:

„Poza zobowiązaniem wymienionym w art. 10 nie można nakładać na odsprzedawcę żadnego innego ograniczenia konkurencji niż:

8

Artykuł 12 rozporządzenia nr 1984/83 przewidywał:

„1.   Artykuł 10 nie ma zastosowania w sytuacji, gdy:

[…]

[…].

2.   W drodze odstępstwa od ust. 1 lit. c), jeżeli porozumienie dotyczy stacji paliw, którą dostawca wydzierżawił odsprzedawcy albo faktycznie lub prawnie oddał mu ją w użytkowanie, obowiązki wyłącznego zakupu i zakazy konkurencji, o których mowa w niniejszym tytule, mogą zostać nałożone na odsprzedawcę na cały okres rzeczywistego prowadzenia przez niego stacji paliw”.

9

Rozporządzenie nr 1984/83 obowiązywało do dnia 31 grudnia 1999 r. Z dniem weszło w życie rozporządzenie nr 2790/1999, które przewidywało przedłużenie do dnia okresu obowiązywania wyłączeń przewidzianych między innymi w rozporządzeniu nr 1984/83.

10

Zgodnie z art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 2790/1999:

„Zgodnie z art. 81 ust. 3 traktatu oraz z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia niniejszym uznaje się, że art. 81 ust. 1 [traktatu] nie ma zastosowania do porozumień lub praktyk uzgodnionych zawieranych między dwoma lub większą liczbą przedsiębiorstw, z których każde działa w ramach porozumienia na różnym szczeblu łańcucha produkcji lub dystrybucji i odnoszących się do warunków, zgodnie z którymi strony mogą kupować, sprzedawać i odsprzedawać niektóre towary lub usługi (»porozumienia wertykalne«).

Niniejsze wyłączenie stosuje się w zakresie, w jakim takie porozumienia zawierają ograniczenia konkurencji wchodzące w zakres art. 81 ust. 1 (»ograniczenia wertykalne«)”.

11

Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia nr 2790/1999 stanowi:

„Z zastrzeżeniem ust. 2 niniejszego artykułu wyłączenie przewidziane w art. 2 stosuje się pod warunkiem, że udział dostawcy w odnośnym rynku, na którym sprzedaje on towary lub usługi kontraktowe, nie przekracza 30%”.

12

Zgodnie z art. 4 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999 wyłączenie zakazu przewidzianego w art. 81 ust. 1 WE nie ma zastosowania do porozumień wertykalnych, które bezpośrednio lub pośrednio, oddzielnie lub w połączeniu z innymi czynnikami pod kontrolą stron, mają na celu:

„ograniczenie uprawnienia kupującego do ustalania jego cen sprzedaży, nie naruszając możliwości narzucania przez dostawcę maksymalnej ceny sprzedaży lub zalecanej [zalecania] ceny sprzedaży, pod warunkiem że nie są one równe ze stałą [sztywną] lub minimalną ceną sprzedaży wynikającą z nacisku lub bodźców stwarzanych przez strony”.

13

Zgodnie z art. 5 tego rozporządzenia:

„Wyłączenie przewidziane w art. 2 nie ma zastosowania do następujących zobowiązań zawartych w porozumieniach wertykalnych:

[…]”.

14

Na podstawie art. 12 rozporządzenia nr 2790/1999, jak wskazano w pkt 9 niniejszego wyroku, wyłączenie przewidziane między innymi w rozporządzeniu nr 1984/83 stosuje się nadal, do dnia 31 maja 2000 r. Zakaz ustanowiony w art. 81 ust. 1 WE nie ma zastosowania w okresie od dnia do dnia w odniesieniu do porozumień, które obowiązywały w dniu i które nie spełniają warunków wyłączenia przewidzianych w rozporządzeniu nr 2790/1999, ale spełniają warunki wyłączenia przewidziane w rozporządzeniu nr 1984/83.

15

Spółka Pedro IV prowadzi stacje paliw w Hiszpanii. Z postanowienia odsyłającego wynika, że spółka Pedro w dniu 26 października 1989 r. zawarła cztery umowy ze spółką Total, dostawcą produktów naftowych.

16

Pierwsza umowa przewiduje utworzenie na rzecz spółki Total na okres 20 lat prawa rzeczowego — tzw. „prawa powierzchni” — do gruntu należącego do spółki Pedro IV. Umowa ta upoważnia spółkę Total do wybudowania na tym gruncie w terminie dwóch i pół roku stacji paliw w zamian za wynagrodzenie na rzecz spółki Pedro IV. Wysokość tego wynagrodzenia została ustalona na 250000 ESP miesięcznie (około 1500 EUR) płatnego przez 20 lat. Po upływie okresu 20 lat stacja paliw wybudowana przez spółkę Total stanie się własnością spółki Pedro IV. Bieg terminu 20 lat rozpoczyna się w chwili oddania stacji paliw do użytku. Zgodnie z umową prawo powierzchni nie może zostać zbyte bez zgody właściciela gruntu.

17

Drugą umową jest umowa dzierżawy dotycząca przyszłej stacji paliw. Zgodnie z tą umową spółka Total przenosi na spółkę Pedro IV prawo używania i pobierania pożytków ze stacji paliw przez okres jednego roku. Wydzierżawiający jest jednak zobowiązany do przedłużania umowy z miesiąca na miesiąc przez cały czas obowiązywania umowy o wyłączną dostawę, do której zawarcia ze spółką Pedro IV spółka Total również się zobowiązała. W każdym razie dzierżawa wygasa w tym samym czasie co prawo powierzchni zbyte na rzecz spółki Total. Miesięczny czynsz należny od spółki Pedro IV wynosi 600000 ESP (równowartość 3600 EUR).

18

W ramach trzeciej umowy, zawartej również na okres 20 lat, spółka Pedro IV zobowiązuje się do tego, że od momentu wydania jej stacji paliw będzie ją prowadzić, zaopatrując się wyłącznie u spółki Total oraz korzystając z jej wizerunku, kolorystyki, znaku towarowego oraz logo. Zgodnie z tą umową dostawy są realizowane w drodze pewnej sprzedaży w ten sposób, że dystrybutor nabywa paliwo na własność w momencie dostarczenia go przez dostawcę na stację paliw, przy czym nabywca zobowiązuje się do jego odsprzedaży na własny rachunek i ryzyko. W zamian za wyłączność spółka Total jest zobowiązana wypłacać spółce Pedro IV co miesiąc kwotę 350000 ESP (około 2100 EUR).

19

Ponadto na podstawie tej samej umowy spółka Total zobowiązuje się przekazywać spółce Pedro IV zalecane ceny sprzedaży detalicznej oraz zapewnić ich konkurencyjność w stosunku do cen oferowanych w dobrej wierze przez okolicznych konkurentów. Ponadto spółka Total zobowiązuje się ustalać cenę paliwa dostarczanego odsprzedawcy na najbardziej korzystnych warunkach wynegocjowanych z innymi stacjami paliw, które mogą powstać w Barcelonie, przy czym cena ta nie może być w żadnym razie wyższa od średniej ceny ustalonej przez innych liczących się na rynku dostawców działających w Barcelonie.

20

Ponieważ strony w postępowaniu krajowym uzgodniły również, że będą się rozliczać w drodze potrącania kwot, jakie powinny sobie nawzajem wypłacać z tytułu trzech wyżej wymienionych umów, w rezultacie żadna z nich nie jest zobowiązana do jakichkolwiek płatności na rzecz drugiej strony, ponieważ kwoty te kompensują się w całości.

21

Wreszcie na podstawie czwartej umowy spółka Total udziela pożyczki hipotecznej w wysokości 30000000 ESP (około 180300 EUR) spółce Pedro IV, która w ramach zabezpieczenia ustanawia hipotekę na swoim gruncie na okres 20 lat, pod warunkiem że stacja paliw zostanie wybudowana.

22

Z postanowienia odsyłającego wynika, że po zawarciu owych czterech umów stacja paliw rzeczywiście została zbudowana na terenie należącym do spółki Pedro IV, a dostawy na wyłączność były następnie realizowane przez spółkę Total w okresie kolejnych 12 lat.

23

W dniu 6 grudnia 2004 r. spółka Pedro IV wniosła skargę do Juzgado de lo Mercantil no 3 de Barcelona, żądając stwierdzenia nieważności stosunku prawnego powstałego na podstawie czterech wyżej wymienionych umów za względu na to, że po pierwsze, umowy te zawierały klauzule poważnie ograniczające konkurencję, między innymi w związku z faktem, iż obejmowały nadmiernie długi czas obowiązywania przekraczający okres maksymalny dozwolony przez prawo wspólnotowe dla porozumień w sprawie wyłącznej dostawy, a po drugie, że trzecia z tych umów przewiduje pośrednie ustalanie cen sprzedaży detalicznej, choć praktyki tego rodzaju są zakazane na podstawie art. 81 WE. Spółka Pedro IV wniosła także o zwrot wzajemnych świadczeń stron, pomniejszonych o kwoty już zamortyzowane.

24

Ponieważ powództwo zostało oddalone w całości wyrokiem z dnia 7 grudnia 2005 r., spółka Pedro IV wniosła apelację do sądu krajowego.

25

W tych okolicznościach Audiencia Provincial de Barcelona postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

26

Spółka Total zwraca się do Trybunału o uznanie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym za niedopuszczalny z kilku względów. Po pierwsze, sąd krajowy nie dostarczył Trybunałowi podstawowych informacji dotyczących zawisłego przed nim sporu, co pozwoliłoby Trybunałowi uzyskać ogólne i odpowiadające rzeczywistości wyobrażenie na temat kontekstu faktycznego i prawnego sprawy, w związku z którą będzie on orzekał. Po drugie, wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest nieuzasadniony, gdyż odpowiedzi na postawione pytania wynikają w sposób oczywisty zarówno z orzecznictwa wspólnotowego, jak i z orzecznictwa sądów hiszpańskich. Wreszcie zadane pytania są nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy przed sądem krajowym.

27

Również rząd hiszpański podaje w wątpliwość częściową dopuszczalność odesłania prejudycjalnego, podnosząc, że rozporządzenia nr 1984/83 i nr 2790/1999 nie mogą być stosowane równocześnie. W związku z tym pytania dotyczące w szczególności wykładni rozporządzenia nr 1984/83, a więc pytanie drugie i trzecie, powinny zostać uznane za niedopuszczalne ze względu na ich czysto hipotetyczny charakter.

28

W tym zakresie należy przypomnieć, że w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi przewidzianej w art. 234 WE, do sądu krajowego, przed którym postępowanie się toczy i który jest zobowiązany orzec w sprawie przed nim zawisłej, należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem szczególnych okoliczności zawisłej przed nim sprawy, zarówno w odniesieniu do tego, czy wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niezbędne do wydania wyroku w postępowaniu przed sądem krajowym, jak i w odniesieniu do oceny zasadności pytań, z którymi zwraca się on do Trybunału (wyroki: z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie C-306/99 BIAO, Rec. s. I-1, pkt 88; z dnia w sprawie C-217/05 Confederación Española de Empresarios de Estaciones de Servicio, Zb.Orz. s. I-11987, zwany dalej „wyrokiem w sprawie CEEES”, pkt 16 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Również zgodnie z utrwalonym orzecznictwem konieczność dokonania użytecznej dla sądu krajowego wykładni prawa wspólnotowego wymaga, aby dokładnie określił on ramy faktyczne i prawne stawianych pytań lub aby przynajmniej wyjaśnił stan faktyczny, którego dotyczą te pytania (wyroki: z dnia 9 września 2004 r. w sprawie C-72/03 Carbonati Apuani, Zb.Orz. s. I-8027, pkt 10; z dnia w sprawie C-134/03 Viacom Outdoor, Zb.Orz. s. I-1167, pkt 22; ww. wyrok w sprawie CEEES, pkt 26).

30

W tym względzie należy stwierdzić, że wprawdzie postanowienie odsyłające rzeczywiście nie zawiera pewnych wskazówek, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy przed sądem krajowym, jednak nie zmienia to faktu, że postanowienie to pozwala na określenie zakresu pytań prejudycjalnych i kontekstu, w jakim je postawiono. W związku z tym, mimo wspomnianych braków, Trybunał dysponuje odpowiednimi podstawami dla dokonania wykładni rozpatrywanych przepisów wspólnotowych i udzielenia użytecznych odpowiedzi na te pytania. Ponadto w każdym razie treść uwag przedłożonych Trybunałowi w ramach niniejszej sprawy stanowi potwierdzenie faktu, iż informacje dotyczące kontekstu faktycznego i prawnego były wystarczające i pozwoliły stronom sprawy przed sądem krajowym i innym zainteresowanym we właściwy sposób ustosunkować się do zadanych pytań.

31

Niedopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie może również zostać stwierdzona na tej podstawie, że odpowiedzi na postawione pytania wynikają — zgodnie z twierdzeniami spółki Total — z utrwalonego orzecznictwa wspólnotowego lub krajowego. Nawet bowiem jeśli założyć, że podniesione pytania są co do istoty identyczne z pytaniami, które były już przedmiotem orzeczenia w trybie prejudycjalnym w podobnej sprawie, okoliczność ta w żaden sposób nie ogranicza możliwości zwrócenia się przez sąd krajowy do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym i nie wynika z niej, iż Trybunał nie jest właściwy w kwestii udzielenia odpowiedzi na takie pytania (zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 1982 r. w sprawie 283/81 Cilfit i in., Rec. s. 3415, pkt 13, 15). Niemniej jednak w tego rodzaju sytuacji Trybunał może na podstawie art. 104 § 3 regulaminu, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, w każdym czasie orzec postanowieniem z uzasadnieniem, zawierającym odesłanie do wcześniej wydanego wyroku lub do odpowiedniego orzecznictwa.

32

Co więcej, konstrukcja odesłania prejudycjalnego wprowadzona w art. 234 WE ma w pierwszym rzędzie na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania i jednolitej wykładni prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich, a także zapobieganie temu, aby w danym państwie członkowskim nie ustaliło się orzecznictwo krajowe sprzeczne z zasadami prawa wspólnotowego (zob. wyroki: z dnia 15 września 2005 r. w sprawie C-495/03 Intermodal Transports, Zb.Orz. s. I-8151, pkt 38; z dnia w sprawie C-458/06 Gourmet Classic, Zb.Orz. s. I-4207, pkt 32).

33

Jeżeli zadane przez sądy krajowe pytania dotyczą wykładni przepisu prawa wspólnotowego, Trybunał jest więc co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia, chyba iż jest oczywiste, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w rzeczywistości ma na celu skłonienie Trybunału do wydania orzeczenia na tle fikcyjnego sporu lub do sformułowania opinii w przedmiocie zagadnień ogólnych lub hipotetycznych lub że wykładnia prawa wspólnotowego, o którą się zwrócono we wniosku, nie ma żadnego związku z rzeczywistością lub przedmiotem sporu bądź też Trybunał nie dysponuje informacjami o stanie faktycznym i prawnym, które są niezbędne do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedłożone mu pytania (zob. ww. wyrok w sprawie CEEES, pkt 17 i przytoczone tam orzecznictwo).

34

Tego rodzaju sytuacja nie ma jednak miejsca w postępowaniu przed sądem krajowym. Wystarcza bowiem stwierdzić, że z postanowienia odsyłającego wynika w sposób wyraźny, że odpowiedź na pytania postawione przez sąd krajowy będzie konieczna dla ustalenia przezeń, czy stosunek umowny będący przedmiotem sporu należy do którejś z kategorii objętych wyłączeniem przewidzianym w rozporządzeniach nr 1984/83 i 2790/1999.

35

W tym zakresie należy również odrzucić argument spółki Total, która twierdzi, iż pytania prejudycjalne nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy przed sądem krajowym, gdyż dla uznania, że porozumienie narusza reguły konkurencji, nie wystarczy wykazać, że zawarte w nim klauzule są niezgodne z rozporządzeniem wprowadzającym wyłączenia grupowe, lecz konieczne jest także, by rzeczywiście naruszały one art. 81 WE.

36

Wprawdzie rozporządzenia wprowadzające wyłączenia grupowe znajdują zastosowanie w sytuacji, gdy dane porozumienia przewidują ograniczenia konkurencji, których dotyczy art. 81 ust. 1 WE, jednak często bardziej praktycznym rozwiązaniem jest ustalenie w pierwszej kolejności, czy rozporządzenia, o których mowa, mają zastosowanie do danego porozumienia, w celu uniknięcia, gdy taka sytuacja ma miejsce, złożonej analizy gospodarczej i prawnej mającej na celu stwierdzenie, czy spełnione zostały warunki stosowania art. 81 ust. 1 WE. W każdym przypadku z ww. wyroku w sprawie Cilfit i in. wynika, że sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego i który zobowiązany jest zastosować w toczącej się przed nim sprawie przepis prawa wspólnotowego, nie ma obowiązku zwrócenia się do Trybunału o wykładnię tego przepisu, jeśli dany problem prawny został rozstrzygnięty w utrwalonym orzecznictwie Trybunału, niezależnie od charakteru postępowań, w których orzeczenia takie zostały wydane, nawet jeśli orzeczenia nie były, ściśle rzecz biorąc, identyczne.

37

Wreszcie należy również oddalić argument rządu hiszpańskiego dotyczący częściowej niedopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym związanej z hipotetycznym charakterem dwóch z pytań odnoszących się do wykładni rozporządzenia nr 1984/83.

38

Nie ulega wątpliwości, że rozporządzenie to przestało obowiązywać w dniu 31 grudnia 1999 r., jednak na podstawie rozporządzenia nr 2790/1999 przewidziane w nim wyłączenie miało nadal zastosowanie do dnia W rozporządzeniu nr 2790/1999 ustanowiono ponadto okres przejściowy do dnia , podczas którego zakaz ustanowiony w art. 81 ust. 1 WE nie miał zastosowania do porozumień, które obowiązywały w dniu i spełniały warunki wyłączenia przewidziane nie w tym rozporządzeniu, lecz w rozporządzeniu nr 1984/83. A zatem, biorąc pod uwagę fakt, iż umowy będące przedmiotem sporu zostały zawarte w 1989 r. i były wykonywane do momentu wniesienia skargi przez spółkę Pedro IV w 2004 r., należy zbadać, czy miały zastosowanie przesłanki wyłączenia wynikające z rozporządzenia nr 1984/83 lub rozporządzenia nr 2790/1999, aby możliwe było ustalenie przez sąd krajowy w danym przypadku, czy umowy te były zgodne z prawem konkurencji przez cały okres ich wykonywania, czy też są one od pewnego momentu dotknięte nieważnością.

39

W związku z powyższym wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.

40

W ramach dwóch pierwszych pytań sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83 z jednej strony i art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999 z drugiej strony należy interpretować w ten sposób, że dopuszczają one w związku z zastosowaniem systemu wyłączeń sytuację, w której porozumienie dotyczące wyłączności przekracza ograniczenia czasowe przewidziane w tych rozporządzeniach, wyłącznie w przypadku, gdy dostawca jest pierwotnie właścicielem zarówno terenu, na którym znajduje się stacja paliw, jak i samej stacji, czy też wystarczy, aby prawo własności dostawcy dotyczyło samej stacji paliw, którą oddaje on w dzierżawę właścicielowi gruntu.

41

Zważywszy, iż treść tych dwóch przepisów nie jest jednakowa, należy dokonać odrębnej analizy tych dwóch rozporządzeń.

42

Należy przypomnieć, że rozporządzenie nr 1984/83 przewidywało stosowanie art. 81 ust. 3 WE do niektórych kategorii porozumień w sprawie wyłącznego zakupu — które mogą być objęte zakazem przewidzianym w art. 81 ust. 1 — pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami, które zawarły je w celu odsprzedaży produktów naftowych na stacjach paliw.

43

Uzupełniając przesłanki stosowania wyłączenia przewidziane w art. 10 i 11 tego rozporządzenia, art. 12 ust. 1 lit. c) wskazuje, że rozporządzenie nr 1984/83 nie ma zastosowania do porozumień w przedmiocie stacji paliw, jeżeli zostały one zawarte na czas nieokreślony lub na okres dłuższy niż 10 lat. Niemniej jednak art. 12 ust. 2 tego samego rozporządzenia zawiera uściślenie, iż „w drodze odstępstwa od ust. 1 lit. c), jeżeli porozumienie dotyczy stacji paliw, którą dostawca wydzierżawił odsprzedawcy albo faktycznie lub prawnie oddał mu ją w użytkowanie, obowiązki wyłącznego zakupu i zakazy konkurencji, o których mowa w [przepisach mających zastosowanie do porozumień w przedmiocie stacji paliw] mogą zostać nałożone na odsprzedawcę na cały okres rzeczywistego prowadzenia przez niego stacji paliw”.

44

Z treści art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83 wynika zatem, że stosowanie tego rozporządzenia jest możliwe jedynie w sytuacji, gdy sprawa dotyczy porozumienia w przedmiocie stacji paliw przewidującego okres wykonania przekraczający dziesięć lat, pod warunkiem że dostawca wydzierżawił odsprzedawcy stację paliw albo prawnie lub faktycznie oddał mu ją w użytkowanie.

45

Spółka Pedro IV i Komisja Wspólnot Europejskich są jednak zdania, że prawo korzystania z zasad stanowiących odstępstwo określonych w tym przepisie powinno być uzależnione od łącznego spełnienia dwóch przesłanek, że dostawca jest zarówno właścicielem stacji paliw, jak i gruntu, na którym została ona wybudowana.

46

Z jednej strony spółka Pedro IV uzasadnia swoje stanowisko, powołując się na orzecznictwo, zgodnie z którym uregulowania wprowadzające wyłączenia grupowe należy interpretować w sposób zawężający, aby uniknąć sytuacji, w której obejmowałyby one porozumienia lub sytuacje, których w założeniu nie dotyczą (zob. podobnie wyroki: z dnia 24 października 1995 r. w sprawie C-70/93 Bayerische Motorenwerke, Rec. s. I-3439, pkt 28; z dnia w sprawie C-306/96 Javico, Rec. s. I-1983, pkt 32).

47

Z drugiej strony jej zdaniem korzyści przyznane jej przez spółkę Total w postaci przekazania stacji paliw i przyznania pożyczki na korzystnych warunkach objęte są zakresem przesłanek przewidzianych w art. 10 i art. 12 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 1984/83, wobec czego porozumienie dotyczące wyłącznej dostawy i niekonkurowania nie może zostać zawarte na okres dłuższy niż dziesięć lat. Zawarcie różnych powiązanych ze sobą umów przez dostawcę i odsprzedawcę, których konsekwencją jest utrudnianie dostępu do rynku, w sposób sztuczny rozszerza stosowanie art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83 na sytuacje, do których przepisu tego nie można odnieść.

48

Zdaniem Komisji nieograniczona wyłączność zakupu wiążąca odsprzedawcę, przewidziana w porozumieniach dotyczących niekonkurowania lub wyłącznego zakupu, znajduje uzasadnienie nie tylko w „szczególnie znaczących”, lecz również „bezwarunkowych” świadczeniach wzajemnych, do których zobowiązany jest dostawca, polegających na tym, że odsprzedawca rozpoczyna prowadzenie działalności, nie będąc zmuszonym do jakichkolwiek inwestycji czy płatności. Sytuacja, w której albo teren, albo pomieszczenia należałyby do odsprzedawcy, byłaby trudna do pogodzenia ze szczególnym systemem przewidzianym w art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83.

49

Komisja podnosi ponadto w odniesieniu do istnienia ciągłości polegającej na tym, iż rozporządzenie nr 2790/1999 jest kontynuacją rozporządzenia nr 1984/83, że rozporządzenia te powinny być interpretowane w ten sam sposób, niezależnie od odmienności ich sformułowania i faktu, że w rozporządzeniu nr 2790/1999 stwierdzono w sposób wyraźny, iż przewidziane w nim wyłączenie ma zastosowanie wyłącznie, gdy towary lub usługi kontraktowe są sprzedawane przez odsprzedawcę w pomieszczeniach i na terenie będących własnością dostawcy.

50

Powyższa argumentacja nie może zostać uwzględniona.

51

Choć z pewnością nie można stosować wykładni rozszerzającej do przepisów ustanawiających odstępstwo zawartych w rozporządzeniu wprowadzającym wyłączenia grupowe, nie zmienia to faktu, iż przepisy te zostały sformułowane w sposób jasny i jednoznaczny.

52

Wymóg łącznego spełnienia przesłanek dotyczących tego, by dostawca był właścicielem zarówno stacji paliw, jak i terenu, na którym została ona wybudowana, co jak twierdzą spółka Pedro IV i Komisja, wynika z rozporządzenia nr 1984/83, nie figuruje bowiem ani w przepisach tego rozporządzenia, ani w jego preambule.

53

W motywie 13 omawianego rozporządzenia wśród korzyści gospodarczych i finansowych przyznanych odsprzedawcy przez dostawcę wymieniono przekazanie do eksploatacji przez stację paliw gruntu albo pomieszczenia, a nie przekazanie obu. W każdym przypadku, biorąc pod uwagę fakt, iż w art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83 jest mowa jedynie o sytuacji, w której dostawca wydzierżawił stację paliw odsprzedawcy albo prawnie lub faktycznie oddał mu ją w użytkowanie, Trybunał nie może ograniczyć zakresu tego przepisu, uzupełniając go dodatkowym warunkiem, którego w tym przepisie nie przewidziano.

54

Jeśli chodzi o szczególne korzyści gospodarcze i finansowe, o których mowa w art. 10 rozporządzenia nr 1984/83, z pkt 54 wyroku z dnia 11 września 2008 r. w sprawie C-279/06 CEPSA, Zb.Orz. s. I-6681, wynika, że korzyści te muszą być nie tylko znaczące, tak aby uzasadnić trwający dziesięć lat okres wyłączności dostaw, lecz również związane z polepszeniem dystrybucji produktów, ułatwieniem rozpoczęcia lub modernizacji prowadzenia stacji paliw oraz obniżeniem kosztów dystrybucji.

55

Należy stwierdzić, iż korzyść, o której mowa w art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83, ma w tym zakresie szczególne znaczenie, gdyż w poważnym stopniu ułatwia ona dostęp odsprzedawcy do sieci dystrybucyjnej, obniżając koszty rozpoczęcia działalności i dystrybucji. Niemniej jednak ani treść rozporządzenia, ani jego cel czy struktura nie uprawniają do stwierdzenia, jak uczyniła to Komisja, że stosowanie art. 12 ust. 2 jest obwarowane spełnieniem dodatkowego warunku, to jest zwolnienia odsprzedawcy z wszelkich płatności i inwestycji w odniesieniu do prowadzonej przez niego działalności gospodarczej w charakterze podmiotu prowadzącego stację paliw.

56

Należy również oddalić argument Komisji, jakoby łączne spełnienie przesłanek, przewidziane w sposób wyraźny w art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999, zostało już wcześniej przewidziane, gdyż było zgodne z duchem art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83.

57

Wydaje się bowiem, że rozporządzenie nr 1984/83 miało odrębny zakres stosowania, węższy od zakresu stosowania rozporządzenia nr 2790/1999, jako że zawarto w nim przepisy szczególne mające zastosowanie do porozumień w przedmiocie stacji paliw. Przesłanki stosowania art. 81 ust. 3 WE do tej kategorii porozumień były więc w rozporządzeniu nr 1984/83 odmienne niż w rozporządzeniu nr 2790/1999 zarówno w odniesieniu do maksymalnego okresu wyłącznej dostawy, jak i siły rynkowej danych przedsiębiorstw.

58

Ponadto ze wspomnianej odpowiedzi Komisji na pytanie pisemne Trybunału wynika również, że o zmianie dotyczącej odstępstwa od maksymalnego okresu wyłączności w rozporządzeniu nr 2790/1999 zdecydowano po podjęciu w dniu 24 września 1999 r. konsultacji społecznych i że pierwotna wersja projektu tego rozporządzenia nie przewidywała łącznego spełnienia przesłanek.

59

W tych okolicznościach stosowanie proponowanego przez Komisję łącznego spełnienia przesłanek nie jest w żaden sposób uzasadnione.

60

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 1984/83 powinno się interpretować w ten sposób, że w celu stosowania przewidzianego w nim odstępstwa przepis ten nie wymaga, by dostawca był właścicielem terenu, na którym wybudował stację paliw, wydzierżawioną następnie odsprzedawcy.

61

Rozporządzenie nr 2790/1999 określa warunki stosowania art. 81 ust. 3 WE do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych, nie zawiera jednak przepisów szczególnych dotyczących porozumień w przedmiocie stacji paliw. Zgodnie z art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia, przewidziane w nim wyłączenie stosuje się, pod warunkiem że udział dostawcy w danym rynku nie przekracza 30% właściwego rynku, na którym sprzedaje on towary lub usługi kontraktowe.

62

W tym względzie należy sprecyzować, że do sądu krajowego należy ustalenie, przed zbadaniem na podstawie innych warunków przewidzianych w omawianym rozporządzeniu, czy udział spółki Total we właściwym rynku od chwili wejścia w życia rozporządzenia nr 2790/1999 nie przekracza 30%, przy uwzględnieniu jej ewentualnego udziału — na który wskazały spółka Pedro IV i Komisja w postępowaniu przed Sądem — w kapitale zakładowym innych dostawców produktów naftowych na tym samym rynku.

63

Artykuł 5 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999 przewiduje, że ograniczenie okresu zobowiązania do niekonkurencji do pięciu lat nie ma zastosowania, gdy towary lub usługi kontraktowe są sprzedawane przez kupującego w pomieszczeniach i na terenie będących własnością dostawcy lub dzierżawionych przez niego od stron trzecich, niezwiązanych z nabywcą, pod warunkiem że czas trwania zobowiązania niekonkurowania nie przekroczy okresu zajmowania pomieszczeń i terenu przez kupującego.

64

Z treści tego ostatniego przepisu wynika, że stosowanie przewidzianego w nim odstępstwa jest możliwe w odniesieniu do porozumień dotyczących stacji paliw w dwóch przypadkach, to jest gdy dostawca jest właścicielem zarówno stacji paliw, którą oddaje w dzierżawę odsprzedawcy, jak i terenu, na którym stację wybudowano, oraz gdy dostawca dzierżawi teren i stację od stron trzecich niezwiązanych z odsprzedawcą, a następnie poddzierżawi ją temu ostatniemu.

65

Tego rodzaju zmiana warunków stosowania odstępstwa, jak wskazano w pkt 58 niniejszego wyroku, została wprowadzona po przedstawieniu przez zainteresowane podmioty uwag na temat projektu rozporządzenia wprowadzającego wyłączenia grupowe, które były przedmiotem konsultacji społecznych, i była ona przede wszystkim związana z dążeniem do uniknięcia obejścia okresu maksymalnego przewidzianego w rozporządzeniu w odniesieniu do klauzul wyłączności.

66

W okolicznościach faktycznych takich jak w sprawie przed sądem krajowym wydaje się, że warunki stosowania art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999 nie zostały spełnione. Niemniej jednak do sądu krajowego należy ocena argumentu spółki Total, iż z prawa powierzchni wynika nie tylko przysługująca mu własność stacji paliw, lecz również terenu, na którym stacja ta została wybudowana. Jako, że pojęcie „prawo powierzchni” należy do systemu własności w prawie krajowym, określenie jego zakresu należy do sądu krajowego.

67

Jeśli sąd ten dojdzie do wniosku, że porozumienia pomiędzy stronami w postępowaniu przed sądem krajowym spełniają warunki wyłączenia przewidziane w rozporządzeniu nr 1984/83, lecz nie spełniają warunków przewidzianych w rozporządzeniu nr 2790/1999, będzie należało uznać, że są one objęte wyłączeniem z zakresu stosowania art. 81 ust. 1 WE do dnia 31 grudnia 2001 r. na mocy przepisów przejściowych zawartych w art. 12 rozporządzenia nr 2790/1999.

68

Jeśli jednak umowa nie spełnia wszystkich przesłanek przewidzianych w rozporządzeniu wprowadzającym wyłączenie, wchodzi ona w zakres stosowania zakazu ustanowionego w art. 81 ust. 1 WE tylko wtedy, gdy jej celem lub skutkiem jest ograniczenie w istotny sposób konkurencji na rynku wewnętrznym bądź gdy może ona wpłynąć na wymianę handlową między państwami członkowskimi. W tym ostatnim przypadku oraz w sytuacji, gdy nie ma miejsca wyłączenie indywidualne na podstawie art. 81 ust. 3 WE, porozumienie w przedmiocie cen jest z mocy prawa nieważne zgodnie z art. 81 ust. 2 WE (zob. podobnie wyroki: z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawie C-230/96 Cabour, Rec. s. I-2055, pkt 48; ww. wyrok w sprawie CEPSA, pkt 72).

69

Z powyższych rozważań wynika, iż na pytanie drugie należy odpowiedzieć w ten sposób, że art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999 należy interpretować w ten sposób, że w celu stosowania przewidzianego w nim odstępstwa przepis ten zawiera wymóg, aby dostawca był właścicielem zarówno stacji paliw, którą wydzierżawia odsprzedawcy, jak i terenu, na którym stację wybudowano, lub — w przypadku gdy nie jest on jej właścicielem — aby dzierżawił ją od stron trzecich niezwiązanych z odsprzedawcą.

70

W pytaniach trzecim i czwartym, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy klauzule umowne odnoszące się do sprzedaży detalicznej produktów, takie jak klauzule będące przedmiotem sprawy przed sądem krajowym, są zakazane na podstawie art. 81 ust. 1 lit. a) WE i nie mogą być objęte systemem wyłączeń grupowych przewidzianym między innymi w motywie 8 rozporządzenia nr 1984/83 albo w art. 4 lit. a) rozporządzenia nr 2790/1999 w zależności od zakresu stosowania ratione temporis tych rozporządzeń.

71

Należy przypomnieć, że art. 81 ust. 1 lit. a) WE przewiduje między innymi zakaz wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, a w szczególności porozumień, które polegają na ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży.

72

Jak wynika z treści motywu 8 rozporządzenia nr 1984/83, wskazuje ono, że nie podlegają wyłączeniu na podstawie jego przepisów postanowienia ograniczające konkurencję, które nie zostały w tym rozporządzeniu uznane za dopuszczalne, a w szczególności postanowienia ograniczające swobodę odsprzedawcy w ustalaniu cen odsprzedaży.

73

W odniesieniu do tego rozporządzenia Trybunał orzekł, że jego art. 11 wyliczał w wyczerpujący sposób zobowiązania inne niż klauzula wyłączności, które mogły zostać nałożone na odsprzedawcę i do których nie należało ustalanie ceny sprzedaży detalicznej. Zobowiązanie tego rodzaju nie wchodzi zatem w zakres stosowania wyłączenia ustanowionego w art. 10 omawianego rozporządzenia (zob. ww. wyroki: w sprawie CEEES, pkt 64; w sprawie CEPSA, pkt 65).

74

Jeśli chodzi o rozporządzenie nr 2790/1999, jego art. 4 lit. a) stanowi, iż wyłączenie grupowe nie ma zastosowania do porozumień wertykalnych, które mają na celu „ograniczenie uprawnienia kupującego do ustalania jego cen sprzedaży, nie naruszając możliwości narzucania przez dostawcę maksymalnej ceny sprzedaży lub zalecanej ceny sprzedaży, pod warunkiem że nie są one równe ze stałą lub minimalną ceną sprzedaży wynikającą z nacisku lub bodźców stwarzanych przez strony”.

75

W związku z tym porozumienia, na mocy których dostawca ustala cenę detaliczną albo narzuca minimalną cenę sprzedaży, nie mogą być objęte systemem wyłączeń grupowych wprowadzonym w rozporządzeniach nr 1984/83 i 2790/1999. Zgodnie ze wspomnianym art. 4 lit. a) dostawca jest natomiast uprawniony do podania odsprzedawcy zalecanej ceny sprzedaży albo narzucenia mu maksymalnej ceny sprzedaży.

76

W opinii sądu krajowego porozumienie dotyczące wyłącznej dostawy paliw przewiduje, że spółka Total z jednej strony ustala cenę paliwa dostarczanego spółce Pedro IV na najbardziej korzystnych warunkach wynegocjowanych z innymi stacjami, które mogą powstać w Barcelonie, a z drugiej strony gwarantuje, iż w żadnym razie nie będzie ona wyższa od średniej ceny ustalonej przez innych dostawców liczących się na rynku. Dodając do tej ceny marżę dystrybucyjną podmiotu prowadzącego stację paliw, którą uważa za właściwą, spółka Total uzyskuje w ten sposób cenę detaliczną, której stosowanie zaleca spółce Pedro IV.

77

Pierwsza klauzula umowy dotyczy ceny, którą spółka Pedro IV jest zobowiązana płacić za dostarczanie paliw i której ustalenie należy do stron umowy i nie zakłóca konkurencji.

78

Jeśli chodzi o cenę detaliczną, z samej treści drugiej klauzuli umowy wynika, że cena ta nie została narzucona, lecz była zalecana przez dostawcę, przy czym nie przewidziano nawet ceny maksymalnej. Sposób obliczania zalecanej ceny detalicznej jest w tym kontekście bez znaczenia, o ile odsprzedawcy pozostawiono swobodę w zakresie ustalenia ceny. Swoboda ta nie istniałaby natomiast, gdyby dostawca narzucił odsprzedawcy sztywną marżę dystrybucyjną, którą ten ostatni byłby zmuszony stosować.

79

Biorąc pod uwagę podział właściwości między sądy krajowe a Trybunał w ramach współpracy przewidzianej w art. 234 WE, do sądu krajowego, który jest jedynym sądem mającym bezpośrednią wiedzę na temat toczącej się przed nim sprawy, należy dokonanie w tej sprawie oceny sposobów ustalania detalicznej ceny sprzedaży. To ten sąd powinien w szczególności ustalić — uwzględniając wszystkie zobowiązania wynikające z umowy podjęte w danym kontekście gospodarczym i prawnym, jak również postępowanie stron sprawy przed sądem krajowym — czy zalecana przez dostawcę detaliczna cena sprzedaży nie jest w rzeczywistości sztywną lub minimalną ceną sprzedaży (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie CEPSA, pkt 67, 70).

80

Do sądu krajowego należy ponadto sprawdzenie, czy odsprzedawca ma realną możliwość obniżania zalecanej ceny. Powinien on w szczególności sprawdzić, czy taka detaliczna cena sprzedaży nie jest w rzeczywistości ustalana za pomocą środków pośrednich lub ukrytych, takich jak ustalanie wysokości marży podmiotu prowadzącego stację benzynową, maksymalny pułap obniżek jakich może udzielić na podstawie zalecanej ceny, groźby, zastraszanie, ostrzeżenia, kary lub zachęty (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie CEPSA, pkt 71).

81

Gdyby sąd krajowy doszedł do wniosku, że spółka Pedro IV była w rzeczywistości zobowiązana stosować sztywną lub minimalną cenę sprzedaży narzuconą przez spółkę Total, porozumienie dotyczące wyłączności dystrybucji paliw nie byłoby objęte wyłączeniem grupowym ani na podstawie rozporządzenia nr 1984/83, ani na podstawie rozporządzenia nr 2790/1999.

82

Tymczasem, jak przypomniano w pkt 68 niniejszego wyroku, jakkolwiek ustalanie ceny detalicznej, choć stanowi ograniczenie konkurencji przewidziane w sposób wyraźny w art. 81 ust. 1 lit. a) WE, powoduje objęcie porozumienia ustanowionym w tym postanowieniu zakazem tylko wtedy, gdy wszystkie inne przesłanki jego zastosowania zostaną spełnione, to znaczy jeśli celem lub skutkiem tego porozumienia jest ograniczenie w istotny sposób konkurencji na rynku wewnętrznym i jeśli może ono wpłynąć na wymianę handlową między państwami członkowskimi (zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie Cabour, pkt 48; w sprawie CEPSA, pkt 42).

83

W odniesieniu w szczególności do porozumień w sprawie wyłącznego zakupu należy przypomnieć, że jeśli nawet celem tych porozumień nie jest ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE, trzeba jednak sprawdzić, czy nie skutkują one zapobieżeniem, ograniczeniem lub zakłóceniem konkurencji. Ocena wpływu porozumienia w sprawie wyłącznego zakupu na konkurencję wymaga uwzględnienia kontekstu gospodarczego i prawnego, w jaki porozumienie to się wpisuje i w którym, wraz z innymi porozumieniami, może mieć ono kumulatywny wpływ na konkurencję. Należy zatem zbadać skutki, jakie wywołuje dana umowa wraz z innymi umowami tego rodzaju dla możliwości wejścia na właściwy rynek konkurentów krajowych lub pochodzących z innych państw członkowskich bądź zwiększenia ich udziału w tym rynku (zob. wyroki: z dnia 28 lutego 1991 r. w sprawie C-234/89 Delimitis, Rec. s. I-935, pkt 13–15; z dnia w sprawie C-214/99 Neste, Rec. s. I-11121, pkt 25; ww. wyrok w sprawie CEPSA, pkt 43).

84

W świetle powyższych rozważań na pytania trzecie i czwarte należy odpowiedzieć w ten sposób, że klauzule umowne odnoszące się do cen detalicznych produktów, takie jak klauzule będące przedmiotem sprawy przed sądem krajowym, mogą być objęte wyłączeniami grupowymi przewidzianymi w rozporządzeniach nr 1984/83 i nr 2790/1999, w sytuacji gdy dostawca ogranicza się do narzucenia maksymalnej ceny sprzedaży albo do zalecenia ceny sprzedaży i tym samym odsprzedawca ma realną możliwość ustalenia ceny detalicznej. Natomiast klauzule takie nie mogą być objęte tymi wyłączeniami, jeśli prowadzą — bezpośrednio lub za pomocą środków pośrednich lub ukrytych — do ustalenia ceny detalicznej albo narzucenia minimalnej ceny sprzedaży przez dostawcę. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy odsprzedawca nie jest ograniczany w ten sposób, z uwzględnieniem wszystkich zobowiązań wynikających z umowy, podjętych w danym kontekście gospodarczym i prawnym, jak również postępowania stron sprawy przed sądem krajowym.

85

Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje: