1. 

Systemy rozliczeniowe („clearance services”) pełnią funkcję, którą można zdefiniować jako przechowywanie akcji. W szczególności systemy te dokonują zapisów poświadczających własność i obrót akcjami do specjalnych rejestrów, przy czym akcje pozostają przez cały czas fizycznie zdeponowane w tych systemach. Innymi słowy, systemy rozliczeniowe pozwalają na uproszczenie, przyśpieszenie i zabezpieczenie nabycia i sprzedaży akcji.

2. 

Systemy rozliczeniowe są bardzo rozpowszechnione w kontynentalnej Europie, lecz nie w Zjednoczonym Królestwie, gdzie tryb obrotu akcjami jest tradycyjnie odmienny. Z tego powodu rzeczone państwo członkowskie stosuje do pewnych operacji dokonywanych za pośrednictwem systemów rozliczeniowych odmienny reżim podatkowy aniżeli ten mający zastosowanie do obrotu akcjami dokonywanego w normalnym trybie na jego obszarze. Niniejsze postępowanie, wszczęte na skutek przedstawienia Trybunałowi pytania prejudycjalnego przez Special Commissioners w Londynie, daje sposobność oceny zgodności rzeczonych sposobów opodatkowania z prawem wspólnotowym.

3. 

Konkretnie uregulowania obowiązujące w Zjednoczonym Królestwie muszą zostać ocenione zarówno w świetle dyrektywy 69/335 dotyczącej podatków pośrednich od gromadzenia kapitału, jak i w świetle przepisów traktatu dotyczących podstawowych swobód.

4.

Dyrektywa 69/335 ( 2 ) (zwana dalej „dyrektywą”) stanowiąca zasadniczy element prawa wtórnego mającego zastosowanie w rozpatrywanej sprawie, uległa znacznym modyfikacjom w toku jej obowiązywania.

5.

Cele realizowane przez dyrektywę zostały precyzyjnie wskazane w jej motywach, w szczególności w motywie pierwszym i drugim, których brzmienie jest następujące:

„celem tego Traktatu jest stworzenie unii gospodarczej o cechach podobnych do cech rynku krajowego, a jednym z istotnych warunków do osiągnięcia tego celu jest wspieranie swobodnego przepływu kapitału;

obowiązujące obecnie w państwach członkowskich podatki pośrednie od gromadzenia kapitału, to znaczy podatki naliczane od wkładu kapitałowego do spółek i przedsiębiorstw oraz opłata stemplowa od papierów wartościowych powodują nierówne traktowanie, podwójne opodatkowanie i dysproporcje, które zakłócają swobodny przepływ kapitału i dlatego powinny zostać usunięte w drodze ujednolicenia;”.

6.

W sprawozdaniu z dnia 14 grudnia 1964 r., załączonym do przedstawionego Radzie przez Komisję projektu dyrektywy 69/335 ( 3 ), Komisja wskazała, że całkowite zniesienie podatku od wkładu kapitałowego i opłaty stemplowej jest najlepszym rozwiązaniem dla osiągnięcia wolnego rynku kapitałowego. Jednakże, wobec prawdopodobnego sprzeciwu państw członkowskich wobec tak radykalnego środka, Komisja postanowiła znieść opłatę stemplową i pozostawić podatek kapitałowy, zharmonizowany na poziomie wspólnotowym.

7.

Ponadto z biegiem czasu szereg zmian, których dokonano w rzeczonej dyrektywie, wyeliminował pierwotnie przewidziany obowiązek opodatkowania wkładów kapitałowych na podstawie zharmonizowanej stawki: obecny art. 7 dyrektywy w szczególności przewiduje, że państwa członkowskie mogą stosować maksymalną stawkę w wysokości 1% lub po prostu nie stosować podatku kapitałowego. Zjednoczone Królestwo uchyliło podatek kapitałowy w 1988 r.

8.

Dyrektywa wskazuje w art. 4 czynności objęte podatkiem kapitałowym. Wskazuje on w szczególności na „c) podwyższenie kapitału spółki kapitałowej poprzez wniesienie wkładów jakiegokolwiek rodzaju”.

9.

Poza przepisami dotyczącymi sposobów obliczenia i poboru podatku kapitałowego, dyrektywa zawiera też zespół zakazów mających na celu unikanie podwójnego opodatkowania wkładów i stosowania opłat stemplowych. W szczególności art. 10 i 11 stanowią co następuje:

„Artykuł 10

Oprócz podatku kapitałowego, państwa członkowskie nie naliczają żadnych podatków w odniesieniu do spółek, przedsiębiorstw, stowarzyszeń lub osób prawnych prowadzących działalność skierowaną na zysk w odniesieniu do:

[…]

Artykuł 11

Państwa członkowskie nie pobierają żadnego podatku od:

[…]”.

10.

Pomimo wskazanych powyżej zakazów, art. 12 pozwala państwom członkowskim na ponowne wprowadzenie pewnych szczególnych podatków, stanowiąc co następuje:

„Artykuł 12

1.   Niezależnie od art. 10 i 11, państwa członkowskie mogą naliczać:

[…]”.

11.

Uregulowania podatkowe Zjednoczonego Królestwa, które należy uwzględnić, są zawarte w Finance Act 1986. W świetle art. 87 tej ustawy przeniesienie akcji podlega „Stamp Duty Reserve Tax” (SDRT) o stawce w wysokości 0,5%, należnemu przy każdej transakcji.

12.

Jednakże w rozumieniu art. 96 tej ustawy, wprowadzenie akcji do systemu rozliczeniowego rodzi obowiązek zapłaty podatku SDRT o stawce 1,5%. Natomiast późniejsze przeniesienia akcji, dopóki następują w ramach tego systemu rozliczeń, nie podlegają opodatkowaniu.

13.

Wreszcie art. 97A Finance Act 1986 stanowi, że podmiot prowadzący system rozliczeniowy może dokonać „wyboru” („election”), zawierając porozumienie z organami podatkowymi Zjednoczonego Królestwa. Dokonanie wyboru oznacza w szczególności przejście od jednorazowej zapłaty SDRT w wysokości 1,5% do zapłaty podatku SDRT o stawce normalnej w wysokości 0,5%. Oczywiście w takim przypadku podatek jest należny przy każdorazowym przeniesieniu akcji. By móc skorzystać z tej opcji, podmiot prowadzący system rozliczeniowy musi posiadać podmiot zależny lub agencję w Zjednoczonym Królestwie bądź ustanowić tam własnego „przedstawiciela podatkowego”. Podmiot prowadzący system rozliczeniowy musi ponadto zastosować się do serii wymogów technicznych dotyczących sposobu obliczenia, pobrania i księgowania SDRT.

14.

Bank HSBC jest spółką akcyjną z siedzibą w Londynie. W czerwcu 2000 r. złożył on publiczną ofertę zakupu wszystkich akcji francuskiego banku Crédit Commercial de France (zwanego dalej „CCF”), którego akcje znajdowały się w obrocie na paryskiej giełdzie papierów wartościowych. W swej ofercie HSBC proponował akcjonariuszom CCF, w zamian za ich akcje, płatność w gotówce lub płatność akcjami HBSC. W celu uczynienia tej drugiej możliwości bardziej atrakcyjną, HBSC postanowił wprowadzić swe akcje na paryską giełdę papierów wartościowych.

15.

W czasie wystąpienia okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu przed sądem krajowym, spółki musiały korzystać z systemu rozliczeniowego SICOVAM, by móc wprowadzić akcje na giełdę papierów wartościowych w Paryżu. W konsekwencji akcjonariusze CCF pragnący zaakceptować ofertę publiczną zakupu złożoną przez HSBC mogli wybrać otrzymanie akcji tej ostatniej spółki bezpośrednio poprzez SICOVAM: w tym przypadku akcje takie mogłyby zatem zostać zbyte na giełdzie papierów wartościowych w Paryżu.

16.

W praktyce akcje HSBC przeniesione poprzez SICOVAM w zamian za akcje CCF nie zostały powierzone bezpośrednio SICOVAM, lecz jej mandatariuszowi w Zjednoczonym Królestwie, Vidacos. Spółka ta jest bowiem również członkiem systemu CREST ( 4 ): jednakże, z chwilą gdy w niniejszej sprawie działała ona jako mandatariusz SICOVAM, akcje HSBC przeniesione za pośrednictwem Vidacos (i SICOVAM) zostały opodatkowane, na podstawie art. 96 Finance Act 1986, przy zastosowaniu stawki 1,5%.

17.

Celem uczynienia swej oferty publicznej bardziej atrakcyjną dla akcjonariuszy CCF, HSBC zobowiązał się ponieść ciężar podatku (SDRT) w wysokości 1,5% za akcjonariuszy, którzy wybraliby otrzymanie akcji HSBC poprzez SICOVAM. Odpowiada to powszechnej praktyce, choć w świetle ustawodawstwa krajowego obowiązek uiszczenia podatku ciąży zasadniczo na podmiocie prowadzącym system rozliczeniowy.

18.

W konsekwencji HSBC uiścił angielskim organom podatkowym w lipcu 2000 r. ponad 27 milionów GBP, z tytułu podatku SDRT o stawce 1,5%.

19.

Następnie podatek SDRT w wysokości 1,5% został uiszczony również od akcji HSBC posiadanych przez akcjonariuszy w systemie SICOVAM, którzy zdecydowali się otrzymać dywidendę w postaci akcji.

20.

Jednakże pismem z dnia 18 października 2002 r., HSBC wystąpił do organów podatkowych Zjednoczonego Królestwa o zwrot zapłaconego podatku. Odmowna decyzja organów podatkowych została zaskarżona przed sądem krajowym, który, powziąwszy wątpliwości co do zgodności uregulowania dotyczącego podatku SDRT z prawem wspólnotowym, przedstawił Trybunałowi następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy art. 10 lub art. 11 dyrektywy Rady 69/355/EWG, w brzmieniu zmienionym dyrektywą Rady 85/303/EWG z dnia 10 czerwca 1985 r. (Dz.U. L 156, s. 23), albo art. 43, 49 lub 56 traktatu WE, lub też jakikolwiek inny przepis prawa wspólnotowego zakazuje państwu członkowskiemu (zwanemu dalej „pierwszym państwem członkowskim”) pobierania podatku w wysokości 1,5% od przeniesienia lub emisji akcji w ramach systemu rozliczeniowego, jeżeli:

21.

Zgodność podatku SDRT według stawki 1,5% z prawem wspólnotowym należy oceniać, jak wskazuje zresztą sąd krajowy w swym pytaniu, z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze, konieczna jest weryfikacja, czy taki podatek jest dopuszczalny w świetle dyrektywy 69/335 a w szczególności w świetle art. 10 i 11 tej dyrektywy. Po drugie, należy też sprawdzić, czy omawiany podatek jest zgodny z podstawowymi swobodami przewidzianymi w traktacie w zakresie swobody działalności gospodarczej, świadczenia usług i przepływu kapitału. Ze względu na jasność wywodu dokonam odrębnej analizy obu aspektów problemu.

22.

Elementem, którego podkreślenie uważam za stosowne przed rozpoczęciem analizy, jest ten, że strony są zgodne co do okoliczności, że rozpatrywany podatek nie stanowi podatku kapitałowego w rozumieniu art. 4 dyrektywy 69/335. Jak wskazałem, podatek kapitałowy został uchylony w Zjednoczonym Królestwie w 1988 r.

23.

Ponadto, jak potwierdzono na rozprawie, należy zauważyć, że akcje HSBC, które zostały wprowadzone do SICOVAM, by zostać przeniesione tytułem zapłaty za akcje CCF, stanowią nowe akcje, odpowiadające podwyższeniu kapitału.

24.

Artykułami dyrektywy, z którymi badany podatek może pozostawać w sprzeczności, są art. 10 i 11. Przepisy te, niezmienione od pierwotnej wersji dyrektywy, zostały ustanowione zasadniczo w celu uniknięcia sytuacji, w której państwa członkowskie mogłyby wprowadzić opłatę stemplową obok podatku kapitałowego lub podwójnie opodatkować wkłady.

25.

W szczególności art. 10 stanowi, że tylko podatek kapitałowy, z wyłączeniem wszelkich innych podatków, może obciążać czynności wskazane w art. 4 dyrektywy, pośród których znajduje się „podwyższenie kapitału spółki kapitałowej poprzez wniesienie wkładów jakiegokolwiek rodzaju”.

26.

Ponadto w rozumieniu art. 11 dyrektywy żaden podatek (w tym kapitałowy) nie może obciążać niektórych czynności, w tym w szczególności „tworzenia, emisji, dopuszczenia do notowania na giełdzie, wprowadzenia na rynek lub obrotu akcjami”.

27.

Tak na przykład w razie emisji nowych akcji, emisja jako taka nie może zostać obciążona podatkiem w rozumieniu art. 11 dyrektywy, podczas gdy kwoty wpłacone w zamian za akcje, to jest wkłady, mogą zostać obciążone podatkiem kapitałowym, jeśli dane państwo członkowskie to przewidzi (art. 4), z wyłączeniem jednakże wszelkiego innego opodatkowania (art. 10).

28.

Z drugiej strony jednakże art. 12 stanowi, że „niezależnie od art. 10 i 11”, państwa członkowskie mogą naliczać „podatki od przeniesienia papierów wartościowych” ( 5 ).

29.

W niniejszej sprawie sąd krajowy wskazuje na ewentualną sprzeczność ustawodawstwa Zjednoczonego Królestwa z art. 10 i 11 dyrektywy. Wydaje się jednak, że jeśli w istocie oba przepisy są istotne dla sprawy, bardziej prawidłowe jest odniesienie się do art. 11, gdyż podatek SDRT z założenia nie jest związany z czynnością wniesienia wkładu, lecz w sposób bardziej ogólny, z czynnościami wskazanymi w art. 11 lit. a) (w tym przypadku, jak zobaczymy, w szczególności emisją akcji). Ponadto podatek SDRT ma zastosowanie niezależnie od okoliczności, czy obciążone nim akcje są przedmiotem nowej emisji, czy też nie.

30.

Rząd Zjednoczonego Królestwa, popierany w tym konkretnym aspekcie przez Komisję, twierdzi że podatek SDRT o stawce 1,5% może zostać uzasadniony jako podatek obciążający właśnie przeniesienia akcji w rozumieniu art. 12 dyrektywy; jest zatem dopuszczalny na podstawie tego samego przepisu, który dopuszcza stosowanie podatku SDRT o stawce 0,5% do przeniesień papierów wartościowych bez pośrednictwa systemu rozliczeniowego.

31.

Jednakże różnice pomiędzy podatkiem SDRT o stawce 1,5% i 0,5% są istotne. Poza odmienną stawką odróżnia je okoliczność, że podczas gdy podatek SDRT o stawce 0,5% jest pobierany od każdego poszczególnego przeniesienia papierów wartościowych, podatek o stawce 1,5% jest należny w chwili gdy papier wartościowy zostaje wprowadzony do systemu rozliczeniowego, podczas gdy późniejszy obrót akcjami, gdy pozostają one w systemie rozliczeniowym, jest zwolniony z opodatkowania.

32.

W celu objęcia podatku SDRT o stawce 1,5% kategorią „podatki od przeniesienia papierów wartościowych” w rozumieniu art. 12 dyrektywy, Zjednoczone Królestwo twierdzi, że podatek SDRT o stawce 1,5% jest podatkiem od przeniesienia papierów wartościowych w postaci „biletu okresowego” („season ticket”). Jako że śledzenie przeniesień papierów wartościowych od chwili ich umieszczenia w systemie rozliczeniowym byłoby problematyczne dla brytyjskich organów podatkowych, podatek ryczałtowy według stawki 1,5%, obliczany na podstawie przewidywania, że przeniesienie papierów wartościowych nastąpi trzykrotnie w ramach systemu rozliczeniowego, stanowi odpowiedni kompromis. Innymi słowy, podatek SDRT według stawki 1,5% jest po prostu podatkiem pobieranym w przewidywaniu przyszłych przeniesień akcji. Po drugie, Zjednoczone Królestwo wskazuje, że podmioty prowadzące systemy rozliczeniowe mają zawsze możliwość dokonania wyboru przewidzianego w art. 97A Finance Act, który prowadzi do zastosowania „normalnego” mechanizmu podatku SDRT według stawki 0,5%, należnego od każdej transakcji.

33.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Zjednoczonego Królestwa z następujących powodów.

34.

W pierwszej kolejności, podatek SDRT o stawce 1,5% musi zostać uiszczony przez jeden podmiot, który w praktyce jest emitentem lub zbywcą akcji, choć technicznie podatnikiem jest podmiot prowadzący system rozliczeniowy. Zatem w badanym przypadku podatek został zapłacony w całości przez HSBC. Natomiast „normalne” rozwiązanie w zakresie podatku SDRT przewiduje, że podatek jest płacony przy każdym przeniesieniu papierów wartościowych przez inny podmiot, to jest każdorazowego zbywcę akcji. Innymi słowy, w przypadku umieszczenia akcji w systemie rozliczeniowym jeden podmiot jest zobowiązany do uiszczenia podatku (o stawce 1,5%) który w ramach „normalnego” rozwiązania jest rozłożony na różne podmioty, które ponoszą go według stawki 0,5%.

35.

W drugiej kolejności, „szczególny” podatek SDRT o stawce 1,5% należny z chwilą wprowadzenia papierów wartościowych do systemu rozliczeniowego jest obliczany, a zatem płacony, na podstawie wartości, którą papiery wartościowe mają w chwili wprowadzenia ich do systemu. Jest tak również w przypadku, gdy zostaną one następnie zbyte pozostając w ramach systemu rozliczeniowego, na podstawie wyższej lub niższej wartości. Natomiast gdy podatek SDRT jest pobierany od każdej poszczególnej czynności, jego obliczenie następuje na podstawie wartości papieru w chwili zbycia.

36.

W trzeciej kolejności, nie jest jasne z jakiego powodu stawka podatku SDRT należna w chwili wprowadzenia akcji do systemu rozliczeniowego powinna wynosić 1,5%, to jest trzykrotność stawki należnej w ramach „normalnego” rozwiązania przy każdym przeniesieniu papierów wartościowych. Zjednoczone Królestwo twierdzi, że stawka została ustalona na podstawie hipotezy średniej trzech przeniesień papierów wartościowych, które miałyby nastąpić po wprowadzeniu akcji do systemu rozliczeniowego. Nie wskazano jednakże na podstawie jakich okoliczności dokonano tego obliczenia i z jakiego powodu stawka w wysokości 1,5% była bardziej odpowiednia niż, na przykład, stawka w wysokości 1 lub 2%. Tym bardziej, że w świetle postanowienia odsyłającego ponad 40% akcji HSBC wprowadzonych do SICOVAM zostało usuniętych z tego systemu rozliczeniowego w ciągu dwóch tygodni celem sprzedaży na giełdzie w Londynie, z zastosowaniem podatku SDRT o stawce 0,5% od każdej transakcji. Innymi słowy ustalenie stawki podatku SDRT na 1,5% jest w jakimś zakresie arbitralne ( 6 ).

37.

Należy wreszcie również zauważyć, że jeśli kolejne przeniesienia papierów wartościowych następujące po pierwszym zbyciu dokonywane są poza Zjednoczonym Królestwem, co jest możliwe wobec okoliczności, że papiery wartościowe zostały wprowadzone do systemu rozliczeniowego prawdopodobnie dla ułatwienia obrotu nimi zagranicą, podatek SDRT według stawki 1,5% stanowiłby antycypację opodatkowania obrotu papierami wartościowymi, w zakresie którego kompetencja podatkowa Zjednoczonego Królestwa nie jest w żadnym stopniu pewna.

38.

Uwagi te wystarczają, moim zdaniem, by wyłączyć możliwość zakwalifikowania podatku SDRT o stawce 1,5% jako „antycypacji” opodatkowania przyszłych przeniesień papierów wartościowych. Nawet niezależnie od kwestii stawki podatku pozostaje okoliczność, że nie można uznać zapłaty kwoty obliczonej na innej podstawie opodatkowania i w szczególności obciążającej innego podatnika za antycypowane uiszczenie podatku. W świetle utrwalonego orzecznictwa Trybunału kwalifikacja podatku w rozumieniu prawa wspólnotowego musi zostać dokonana na podstawie jego obiektywnych cech, niezależnie od sposobu, w jaki jest kwalifikowany w prawie krajowym ( 7 ).

39.

W każdym razie wprowadzenie akcji do systemu rozliczeniowego stanowi pierwszą czynność mającą za przedmiot akcje po ich emisji, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie. Należy zauważyć, że dla zastosowania podatku uzasadnionego w świetle art. 12 dyrektywy z pominięciem zakazu, o którym mowa w art. 11 tej dyrektywy, konieczne jest rozdzielenie, z prawnego punktu widzenia, emisji papierów wartościowych (niepodlegającej opodatkowaniu w świetle art. 11 dyrektywy) i pierwszego ich przeniesienia. Takie pierwsze przeniesienie, którym jest wprowadzenie do systemu rozliczeniowego, może zatem zostać opodatkowane na podstawie art. 12 dyrektywy.

40.

O ile teoretycznie istnieje możliwość rozróżnienia pomiędzy emisją i pierwszym przeniesieniem akcji, możliwość ta została wyraźnie odrzucona przez Trybunał w jego wyroku z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie Komisja przeciwko Belgii ( 8 ). W szczególności w pkt 33 tego wyroku Trybunał stwierdził, że „[s]kuteczność art. 11 lit. a) dyrektywy 69/335 wymaga zatem, aby w myśl tego przepisu »emisja« obejmowała nabycie pierwotne papierów wartościowych, które następuje w ramach ich emisji.” W istocie, jak wskazał rzecznik generalny A. Tizzano w swej opinii ( 9 ) i jak to Trybunał przypomniał w pkt 32 wyroku „dopuszczenie pobierania podatku lub opłaty od pierwotnego nabycia papieru wartościowego nowej emisji w rzeczywistości doprowadziłoby do opodatkowania emisji tego papieru wartościowego jako integralnej części ogólnej czynności, z punktu widzenia gromadzenia kapitału. Emisja papierów wartościowych nie jest celem samym w sobie, lecz nabiera sensu dopiero w chwili, w której te papiery wartościowe znajdą nabywcę”.

41.

Trybunał wskazał też wyraźnie, po pierwsze, na konieczność zawężającej wykładni art. 12 dyrektywy jako wyjątku ( 10 ) oraz, po drugie, na wyczerpujący charakter wyjątków przewidzianych w tym przepisie ( 11 ).

42.

Stwierdzam zatem, że podatek SDRT o stawce 1,5%, z chwilą gdy dotyczy pierwszej czynności przeniesienia akcji z nowej emisji, nie może być uznany za podatek od przeniesienia w rozumieniu art. 12 dyrektywy i że wobec tego stanowi zakazany w świetle art. 11 dyrektywy podatek od emisji akcji.

43.

Nie uważam też za potrzebne w tym kontekście analizowanie natury art. 12 dyrektywy jako przepisu derogującego lub ograniczającego przypadki przewidziane w art. 10 i 11 dyrektywy: aspekt ten choć interesujący i wymagający zapewne wyjaśnień nie jest istotny dla niniejszej sprawy ( 12 ).

44.

Nie można też uwzględnić argumentu, który Zjednoczone Królestwo wydaje się podnosić alternatywnie, na wypadek gdyby Trybunał uznał za mające zastosowanie w niniejszej sprawie przypomniane orzecznictwo ze sprawy Komisja przeciwko Belgii, w świetle którego należałoby interpretować podatek SDRT o stawce 1,5% jako antycypację podatku od przyszłych przeniesień papierów wartościowych, następujących po pierwszym wprowadzeniu akcji do systemu rozliczeniowego. Po pierwsze, koncepcja ta jest sztuczna, ponieważ podatek jest niewątpliwie pobierany w związku z wprowadzeniem akcji do systemu rozliczeniowego. Ponadto po drugie, sytuacja tego rodzaju jeszcze bardziej podkreślałaby wskazane powyżej problemy, a w szczególności prowadziłaby do obowiązku uiszczenia podatku obliczonego na podstawie trzech domniemanych transakcji przez podmiot, który w tych okolicznościach nie jest stroną nawet pierwszej z tych transakcji.

45.

Ponadto nawet jeśli akcje wprowadzone do systemu rozliczeniowego nie pochodzą z nowej emisji, uzasadnienie podatku SDRT o stawce 1,5% na podstawie art. 12 dyrektywy wydaje się trudne do przyjęcia. Niezależnie od zakazu opodatkowania pierwszego przeniesienia akcji po ich emisji, który nie ma w danym przypadku zastosowania, pozostają zastrzeżenia w zakresie trudności z zaakceptowaniem stanowiska dotyczącego „biletu okresowego”, które wskazałem powyżej. Również w takim przypadku jeden podmiot byłby zobowiązany do uiszczenia podatku, który co do zasady (to znaczy w ramach „normalnego” rozwiązania) ciążyłby na innych podmiotach, do których nie może on wystąpić o zwrot kwoty podatku. Także w takim przypadku podatek byłby obliczany na podstawie wartości akcji, która mogłaby różnić się znacznie od rzeczywistej ich wartości w późniejszym okresie, kiedy to zwykle podatek byłby wymagalny. Innymi słowy, również w tym zakresie nie można przyjąć koncepcji podatku antycypowanego, obliczanego ryczałtowo od przyszłych transakcji.

46.

Jedyna różnica w odniesieniu do nowo emitowanych akcji wyraża się w okoliczności, że w przypadku istniejących już akcji w ramach „normalnego” rozwiązania w zakresie podatku SDRT, należny byłby podatek z zastosowaniem stawki 0,5%. Jak wskazano, w przypadku pierwszej emisji akcji „normalny” podatek SDRT nie jest w konsekwencji należny w przypadku istniejących akcji; dodatkowe obciążenie wynosi w tym przypadku 1%, a nie 0,5%.

47.

W odniesieniu do przeniesienia istniejących akcji, jedyne pytanie, które można postawić, dotyczy zastosowania do takiej czynności, co do zasady, zakazu opodatkowania przewidzianego w art. 11 dyrektywy, w części w której ustanawia on zakaz stosowania podatku do „tworzenia, emisji, dopuszczenia do notowania na giełdzie, wprowadzenia na rynek lub obrotu akcjami”. Jednakże wydaje się, że w orzecznictwie Trybunału można znaleźć wyraźną wskazówkę, że zakaz ten obowiązuje ( 13 ).

48.

Podsumowując tę część mojej analizy, uważam zatem, że mechanizm podatku SDRT według stawki 1,5% nie może zostać uznany za zgodny z dyrektywą 69/335. Jest tak w szczególności w przypadku, gdy wprowadzenie akcji do systemu rozliczeniowego następuje bezpośrednio po ich emisji, jak w niniejszej sprawie; jednakże, jak widzieliśmy, uważam że rozumowanie to ma również zastosowanie do zbycia istniejących akcji. Nie jest bowiem w żadnym razie możliwe, by uznać podatek SDRT o stawce 1,5% za antycypację podatku od przyszłych przeniesień papierów wartościowych na podstawie art. 12 dyrektywy.

49.

Przedstawione tu rozważania są wystarczające, by odpowiedzieć sądowi krajowemu na wskazane przez niego kwestie. Jednakże dla zapewnienia kompletności wywodu, w szczególności w razie gdyby Trybunał nie podzielił mojej wykładni dyrektywy, dokonam krótkiej analizy pytania w świetle prawa pierwotnego.

50.

Należy zatem sprawdzić, czy podatek od przeniesienia akcji, co do zasady dopuszczalny w świetle art. 12 dyrektywy, może zgodnie z prawem zostać pobrany na różne sposoby, jak ma to miejsce w przypadku podatku SDRT, w zależności od tego, czy przeniesienie następuje do systemu rozliczeniowego, czy też nie ( 14 ). W szczególności należy postawić pytanie, czy obiektywna różnica charakteryzująca „zwykłą” transakcję i transakcję do systemu rozliczeniowego uzasadnia różnice przewidziane w systemie Zjednoczonego Królestwa, takie jak jednorazowe uiszczenie podatku według wyższej stawki oraz nałożenie całego ciężaru podatkowego na jeden podmiot. Należy wreszcie sprawdzić czy, w każdym przypadku przyznana podmiotom prowadzącym systemy rozliczeniowe możliwość dokonania wyboru w rozumieniu art. 97A Finance Act 1986 jest wystarczająca dla odsunięcia ewentualnych wątpliwości co do zgodności z prawem wspólnotowym.

51.

W ramach niniejszej sprawy strony uznały, że mogą powstać problemy zgodności rozpatrywanego uregulowania krajowego z trzema różnymi przepisami prawa pierwotnego: chodzi o art. 43 WE dotyczący swobody przedsiębiorczości, art. 49 WE dotyczący swobody świadczenia usług i wreszcie art. 56 WE dotyczący swobodnego przepływu kapitału.

52.

Co się tyczy swobody przedsiębiorczości, HSBC twierdzi, że publiczna oferta dotycząca akcji CCF stanowiła konkretyzację ze strony HSBC chęci utworzenia stałego miejsca wykonywania działalności we Francji; w konsekwencji zastosowanie podatku SDRT według stawki 1,5% stanowiłoby ograniczenie takiego podstawowego prawa.

53.

Natomiast co się tyczy swobody świadczenia usług, brytyjskie przepisy podatkowe niesłusznie ograniczyły uprawnienie SICOVAM do świadczenia usług na terytorium Zjednoczonego Królestwa.

54.

Co się tyczy wreszcie swobodnego przepływu kapitału, HSBC twierdzi że brytyjskie przepisy podatkowe naruszyły dotyczące tej swobody przepisy traktatu w zakresie, w jakim te pierwsze stanowią ograniczenie dostępu do giełdy papierów wartościowych w Paryżu, dla uzyskania którego niezbędne było skorzystanie z SICOVAM.

55.

Na wstępie wskazuję, że, moim zdaniem, przepisy w przedmiocie swobody świadczenia usług są nieistotne w niniejszej sprawie. Należy bowiem uwzględnić okoliczność, że jak wskazano powyżej, w praktyce podatek SDRT według stawki 1,5% jest uiszczany nie przez podmiot prowadzący system rozliczeniowy, choć technicznie jest on podatnikiem, lecz przez podmiot wprowadzający akcje do tegoż systemu (w tym przypadku HSBC). Tak więc w konsekwencji badany podatek tylko w bardzo pośredni sposób dotyczy interesów usługodawców, to jest podmiotów prowadzących systemy rozliczeniowe. Ponadto okoliczność, że SICOVAM dysponuje stabilnym punktem odniesienia na terytorium Zjednoczonego Królestwa, w tym przypadku spółką Vidacos, wydaje się łączyć okoliczności w przedmiocie których sąd krajowy ma przedstawić rozstrzygnięcie, bardziej ze swobodą przedsiębiorczości niż ze swobodą świadczenia usług ( 15 ). Można też wskazać na marginesie, że pierwszy motyw dyrektywy 69/335 spośród podstawowych swobód wymienia wyraźnie tylko swobodę przepływu kapitału.

56.

W konsekwencji twierdzę, że badania podatku SDRT w świetle prawa pierwotnego należy dokonać wyłącznie z odniesieniem do swobody przedsiębiorczości i swobody przepływu kapitału. Trybunał miał już okazję badać zgodność przepisów krajowych z obiema wskazanymi swobodami łącznie ( 16 ).

57.

Jest prawdą, że w świetle orzecznictwa nabycie udziałów w spółce mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, z konsekwencją w postaci zagwarantowania nabywcom rzeczywistego wpływu na decyzje i zarządzanie spółką, może być objęte zakresem stosowania przepisów traktatu dotyczących swobody przedsiębiorczości ( 17 ). Jednakże w niniejszej sprawie ewentualne ograniczenie swobody przedsiębiorczości byłoby bezpośrednią konsekwencją przeszkód w swobodnym przepływie kapitału. Zatem na wstępie należy zbadać aspekt ograniczenia swobodnego przepływu kapitału: w przypadku stwierdzenia niezgodności z tą ostatnią podstawową swobodą nie będzie potrzeby rozważania aspektu dotyczącego swobody przedsiębiorczości ( 18 ).

58.

Jest bezsporne, że operacje finansowe, które są przedmiotem sporu przed sądem krajowym, są objęte zakresem swobody przepływu kapitału. Jak wiadomo traktat nie definiuje przepływów kapitału, lecz Trybunał często korzystał, jako ze wskazówki, z terminologii dyrektywy 88/361 ( 19 ), którą bezsprzecznie objęta jest działalność związana ze zbywaniem akcji.

59.

Jest bezsporne, że rozpatrywane przepisy brytyjskie, a w szczególności stosowanie podatku SDRT o stawce 1,5% do wprowadzania akcji do systemu rozliczeniowego, stanowi ograniczenie swobodnego przepływu kapitału, co do zasady zakazane przez art. 56 WE.

60.

Po pierwsze, Trybunał wskazał, że uregulowanie krajowe pozostaje w sprzeczności z art. 56 WE, bez potrzeby weryfikacji, czy ma ono charakter dyskryminacyjny wyłącznie ze względu na okoliczność, że utrudnia inwestycje z innych państw członkowskich ( 20 ). Ponadto wyraźnie również wskazano, że zakazanymi ograniczeniami są nie tylko ograniczenia mogące zniechęcać nierezydentów do dokonania inwestycji w danym państwie członkowskim, lecz również ograniczenia, które mogą zniechęcać rezydentów rzeczonego państwa członkowskiego do dokonywania inwestycji w innych państwach ( 21 ).

61.

Ponieważ jak wyraźnie wskazano w postanowieniu odsyłającym systemy rozliczeniowe są prawie nieznane w Zjednoczonym Królestwie, lecz dość rozpowszechnione w kontynentalnej Europie, i posiadają tu prawdziwy monopol w zakresie obrotu giełdowego, nie ma wątpliwości co do okoliczności, że badane brytyjskie przepisy mogą utrudniać swobodny przepływ kapitału.

62.

Po ustaleniu, że badane krajowe przepisy są objęte zakazem utrudniania swobodnego przepływu kapitału w rozumieniu art. 56 WE, należy zbadać, czy mogą one jednakże zostać uzasadnione, w szczególności w świetle art. 58 WE. W tym zakresie należy przypomnieć utrwalone stanowisko Trybunału, w świetle którego przepisy krajowe, by mogły być uzasadnione, muszą być odpowiednie do zagwarantowania osiągnięcia realizowanego celu i nie wkraczać poza to co niezbędne dla jego osiągnięcia, z zachowaniem zasady proporcjonalności ( 22 ).

63.

Jednakże istnienie możliwych uzasadnień ograniczeń nałożonych przez brytyjskie przepisy było w niniejszej sprawie przedmiotem niezwykle ograniczonej dyskusji. Jeśli pominąć twierdzenie Zjednoczonego Królestwa, zdaniem którego podatek SDRT o stawce 1,5% jest uzasadniony potrzebą zapewnienia skutecznej kontroli w sektorze podatków, w pozostałym zakresie strony zasadniczo skoncentrowały się na charakterystyce wyboru, którego podmiot prowadzący system rozliczeniowy może dokonać na podstawie art. 97A Finance Act 1986.

64.

Należy jednakże zauważyć, że istnienie możliwości wyboru, jako takie, nie ma nic wspólnego z możliwością uzasadnienia ograniczenia swobodnego przepływu kapitału. Bowiem z logicznego punktu widzenia pytaniem, które należy postawić w odniesieniu do tego wyboru, jest czy jej istnienie może, jeśli przepisy dotyczące wyboru są zgodne z prawem wspólnotowym, neutralizować ewentualną bezprawność uregulowania krajowego w rozumieniu art. 56 WE; jednakże w każdym razie kwestię tę należy odróżnić od możliwych uzasadnień ograniczenia swobodnego przepływu kapitału. Zatem wybór, o którym mowa w art. 97A, poddam analizie w ostatniej części niniejszej opinii.

65.

Zjednoczone Królestwo twierdzi, że odmienny reżim podatkowy przewidziany dla przypadku, w którym akcje są wprowadzane do systemu rozliczeniowego, jest uzasadniony potrzebą zapewnienia skutecznej kontroli w sektorze podatkowym.

66.

Uzasadnienie takie nie może, moim zdaniem, zostać uwzględnione. Po pierwsze bowiem, Zjednoczone Królestwo nie wskazuje z jakich powodów takie radykalne rozwiązanie jest wyłącznym środkiem dla zagwarantowania rzeczywistej zapłaty należnych podatków, ani też dlaczego żaden inny, mniej uciążliwy mechanizm, nie może prowadzić do osiągnięcia tych samych celów.

67.

Po drugie, niezależnie od istnienia mniej ograniczającego systemu służącego zapewnieniu zapłaty podatków, moim zdaniem, można tu poczynić te same uwagi, które przedstawiłem powyżej w ramach analizy zgodności z dyrektywą 69/335, dotyczące okoliczności, że podatek SDRT o stawce 1,5% nie może, ze swej natury, być uważany za antycypację podatku należnego od przyszłych przeniesień papierów wartościowych. Jest tak w szczególności, ponieważ chodzi tu o podatek uiszczany przez inne podmioty aniżeli te, które są zobowiązane do uiszczenia „normalnego” podatku od przeniesienia papierów wartościowych; lecz pojawiają się w tym miejscu również inne problematyczne aspekty, które wskazałem uprzednio ( 23 ). Innymi słowy, wymóg zapewnienia kontroli podatkowej nie uzasadnia wymogu uiszczenia podatku przez podmiot inny od tego, który normalnie powinien go uiścić.

68.

Twierdzę zatem, że podatek SDRT o stawce 1,5% jest sprzeczny z art. 56 WE.

69.

Ostatnie pytanie, które należy w tym miejscu zadać, dotyczy ustalenia, czy istnienie możliwości wyboru, w rozumieniu art. 97A Finance Act, pozwala na „neutralizację” sprzeczności mechanizmu podatku SDRT o stawce 1,5% z dyrektywą 69/335 i traktatem. Innymi słowy, i bardziej ogólnie, należy ustalić, czy wobec uregulowania sprzecznego z prawem wspólnotowym, możliwość dokonania wyboru, który prowadzi do zastosowania innych przepisów, uznanych za zgodne z prawem wspólnotowym, wyklucza zasadniczo istnienie bezprawności.

70.

Strony poświęciły istotną część ich uwag, zarówno na piśmie jak i ustnych, dyskusji w przedmiocie możliwości dokonania tego wyboru. W szczególności zarówno HSBC jak i Komisja uważają, że przesłanki przewidziane w prawie brytyjskim dla dokonania wyboru są zbyt daleko idące i niepotrzebnie uciążliwe, a zatem dysproporcjonalne. Ze swej strony Zjednoczone Królestwo twierdzi natomiast, że przesłanki te odpowiadają przesłankom przewidzianym dla osób, które normalnie zajmują się przenoszeniem akcji na brytyjskim rynku, i które są niezbędne dla zapewnienia poboru podatku według stawki 0,5% od każdego przeniesienia papierów wartościowych.

71.

Uważam jednakże, że szczegółowe badanie przesłanek dokonywania wyboru i ich proporcjonalności nie jest w tym miejscu niezbędne. Należy bowiem zauważyć, że mechanizm wyboru, hipotetycznie najbardziej zgodny z prawem wspólnotowym, stanowi „opcję”. Innymi słowy, jego zastosowanie wymaga działania, a w jego braku, zastosowanie znajdują przepisy sprzeczne z prawem wspólnotowym. Ponadto, jak wcześniej wskazałem, prawa do skorzystania z opcji nie przyznano podmiotom, które mogłyby być najbardziej zainteresowane skorzystaniem z niej, to jest tym, które zbywają akcje, lecz podmiotom prowadzącym systemy rozliczeniowe, które w praktyce nie uiszczają podatku SDRT. Poza tym występują przypadki, takie jak w rozpatrywanej sprawie, w których podmiot prowadzący system rozliczeniowy korzysta w państwie pochodzenia z monopolu prawnego; w ten sposób system taki ostatecznie nie ma w istocie żadnej motywacji do wykonania opcji.

72.

Sytuacja byłaby odmienna, gdyby mechanizm pozwalający na uiszczenie podatku SDRT według stawki 0,5% również w przypadku akcji wprowadzonych do systemu rozliczeniowego nie stanowił przedmiotu opcji, lecz normalnie stosowane rozwiązanie. W takim bowiem przypadku wystarczyłoby rozważyć proporcjonalność wymogów nałożonych z technicznego punktu widzenia na system rozliczeniowy, przy czym, jeśli nie byłyby one dysproporcjonalne, rozwiązanie to byłoby zgodne z prawem wspólnotowym.

73.

Jednakże w niniejszej sprawie, w świetle okoliczności sprawy, szczegółowe badanie wymogów dokonywania wyboru jest zbędne.

74.

W świetle powyższych rozważań proponuję, by na pytanie przedstawione przez Special Commissioners Trybunał odpowiedział w następujący sposób:

Artykuł 11 dyrektywy 69/335/EWG Rady z dnia 17 lipca 1969 r. dotyczącej podatków pośrednich od gromadzenia kapitału, stoi na przeszkodzie uregulowaniom podatkowym, takim jak badane w niniejszej sprawie, w ramach których emisja akcji w ramach systemu rozliczeniowego prowadzi do nałożenia — zamiast znajdującego normalnie zastosowanie podatku od przeniesienia papierów wartościowych według stawki 0,5% — uiszczanego jednorazowo podatku według stawki 1,5%.