I — Wprowadzenie

II — Ramy prawne

A — Prawo wspólnotowe

B — Prawo krajowe

III — Okoliczności faktyczne postępowania przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

IV — Postępowanie przed Trybunałem

V — Istotne argumenty uczestników postępowania

VI — Ocena prawna

A — Uwagi wstępne

B — Uwagi wstępne w przedmiocie charakteru i funkcji odszkodowania za używanie

C — W przedmiocie etapów badania wynikających z pytania prejudycjalnego

D — Czy odszkodowanie wchodzi w zakres pojęcia sankcji i jest z tego powodu niezgodne z dyrektywą 97/7?

E — Czy odszkodowanie wchodzi w zakres pojęcia kosztów i jest z tego powodu niezgodne z dyrektywą 97/7?

1. Pojęcie kosztów w dyrektywie 97/7 — wykładnia językowa i dotycząca struktury zdań

2. Pojęcie kosztów w dyrektywie 97/7 — podejście teleologiczne i systematyczne

3. Dokładniejsza analiza leżącej u podstaw dyrektywy 97/7 koncepcji rozdziału ryzyka popiera wykładnię dotychczas proponowaną

4. Niewypełnienie obowiązku poinformowania i skutki

5. Czy możliwość dokonania nadużyć przez jednostki może prowadzić do regulacji obciążającej wszystkich konsumentów?

6. Rozróżnienie w przedmiocie orzecznictwa w wyrokach w sprawach Schulte i Crailsheimer Volksbank

7. Wnioski

F — Na wypadek uznania, że pojęcia sankcji i kosztów dyrektywy 97/7 nie obejmują odszkodowania: Czy regulacja dotycząca odszkodowania wchodzi w zakres swobody regulacyjnej państw członkowskich?

VII — Wnioski

1.

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6 ust. 2 w związku z ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość ( 2 ).

2.

Punktem wyjścia w sporze prawnym w postępowaniu przed sądem krajowym jest rozwiązanie umowy zawartej na odległość. Strony spierają się co do tego, czy pozwany jest uprawniony do potrącenia, w ramach zwrotu ceny zakupu produktu, wartości odpowiadającej używaniu produktu przez powódkę.

3.

Umowy zawierane na odległość charakteryzują się tym, że negocjacje w przedmiocie towaru nie mają miejsca na terenie sklepu. Ani podczas przygotowywania umowy, ani podczas jej zawierania nie następuje osobisty kontakt pomiędzy sprzedającym — który w tym kontekście będzie dalej zwany dostawcą — a konsumentem w rozumieniu jednoczesnej fizycznej obecności ( 3 ). Umowa zawierana jest w ramach systemu sprzedaży lub świadczenia usług na odległość, zorganizowanego przez dostawcę ( 4 ). Następuje to wyłącznie poprzez środki porozumiewania się na odległość, przy czym pojęcie środków porozumiewania się w ramach dyrektywy 97/7 zgodnie z jej załącznikiem I rozumiane jest szeroko. Zawarte są w nim z jednej strony znane od dawna środki porozumiewania się w formie listów, druków, katalogów i telefonów. Obejmuje ono również z drugiej strony podlegające szybkiemu postępowi nowe środki, umożliwiające obrót handlowy i sprzedaż przez internet i poprzez inne media, takie jak wideotekst, wizjofon, poczta elektroniczna czy telewizja. W szczególności wobec rozwoju nowych technologii należy dostosować środki ochrony konsumentów, bez jednoczesnego naruszenia interesów dostawców. W ramach badania niniejszej sprawy należy zatem uwzględnić okoliczność, że obrót handlowy, sprzedaż przez internet i podobne nowoczesne media będą jeszcze bardziej rozpowszechnione w przyszłości, niż ma to miejsce obecnie.

4.

Motyw czternasty dyrektywy 97/7 brzmi:

„Konsument nie ma możliwości zobaczenia produktu w rzeczywistości ani upewnienia się co do charakteru usług przed zawarciem umowy; należy wprowadzić przepis nadający konsumentowi prawo odstąpienia od umowy, chyba że w niniejszej dyrektywie ustalono inaczej; aby prawo to nie miało jedynie formalnego charakteru, ewentualne koszty ponoszone przez konsumenta w przypadku wykonywania przez niego prawa odstąpienia od umowy muszą ograniczać się do bezpośrednich kosztów zwrotu towarów; prawo odstąpienia od umowy pozostaje bez uszczerbku dla praw konsumenta wynikających z przepisów krajowych, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów dotyczących uszkodzonych produktów, niepełnowartościowych usług czy też produktów lub usług nieodpowiadających opisowi określonemu w ofercie; do państw członkowskich należy ustalenie pozostałych warunków lub ustaleń wynikających z wykonywania prawa do odstąpienia od umowy”.

5.

Artykuł 5 dyrektywy 97/7 zawiera wymogi dotyczące obowiązku poinformowania ciążące na dostawcy względem konsumenta.

6.

Artykuł 6 dyrektywy 97/7 stanowi:

„Prawo odstąpienia od umowy

1.   W przypadku każdej umowy na odległość konsument może w terminie ustalonym na co najmniej siedem dni roboczych odstąpić od niej bez żadnych sankcji i bez konieczności podawania powodu. Konsument z tytułu wykonywania swego prawa odstąpienia od umowy nie może ponosić żadnych kosztów poza bezpośrednimi kosztami zwrotu towarów.

Terminy wykonywania tego prawa biegną:

[…].

W przypadku niewypełnienia przez dostawcę obowiązków ustanowionych w art. 5 termin wynosi trzy miesiące. Termin biegnie:

[…].

Jeśli informacje określone w art. 5 zostały przekazane we wspomnianym trzymiesięcznym terminie, to termin siedmiu dni roboczych wskazany w akapicie pierwszym liczony jest od tego momentu.

2.   W przypadku gdy konsument wykonuje swoje prawo odstąpienia od umowy na mocy niniejszego artykułu, dostawca jest zobowiązany do zwrotu wpłaconych kwot bez dodatkowych kosztów. Konsument nie może ponosić z tytułu wykonywania swojego prawa odstąpienia od umowy żadnych opłat poza bezpośrednimi kosztami zwrotu towarów. Zwrot ten musi nastąpić niezwłocznie, jednakże najpóźniej w terminie 30 dni.

[…]”.

7.

Transpozycja dyrektywy 97/7 do niemieckiego systemu prawnego została dokonana w szczególności poprzez § 312b i nast. Bürgerliches Gesetzbuch (niemieckiego kodeksu cywilnego, zwanego dalej „BGB”) ( 5 ) oraz poprzez przepisy rozporządzenia o przekazywaniu informacji w prawie cywilnym (zwanego dalej „BGB-InfoV”) ( 6 ).

8.

Paragraf 312d BGB, zatytułowany „Prawo odstąpienia i zwrotu w przypadku umów zawieranych na odległość”, brzmi:

„1.   Konsumentowi, który zawarł umowę na odległość przysługuje prawo odstąpienia zgodnie z § 355. W przypadku umów dotyczących dostawy towarów w miejsce prawa odstąpienia konsumentowi może zostać przyznane prawo do zwrotu zgodnie z § 356.

2.   Bieg terminu nie może rozpocząć się, inaczej niż na mocy § 355 ust. 2 zdanie pierwsze, przed wypełnieniem obowiązku poinformowania zgodnie z § 312c ust. 2, w przypadku dostawy towarów, przed ich otrzymaniem przez odbiorcę, w przypadku wielokrotnej dostawy towarów tego samego rodzaju, przed dniem otrzymania pierwszej dostawy częściowej, a w przypadku usług, przed dniem zawarcia umowy”.

9.

Paragraf 355 BGB, zatytułowany „Prawo odstąpienia w przypadku umów konsumenckich”, stanowi:

„1.   Jeśli ustawa przyznaje konsumentowi prawo odstąpienia zgodnie z tym przepisem, nie jest on już związany swoim oświadczeniem woli dotyczącym zawarcia tej umowy, jeśli odwołał je we właściwym terminie. Odwołanie nie musi podawać przyczyn. Należy go dokonać w formie pisemnej lub poprzez zwrot towaru sprzedawcy w terminie dwóch tygodni. Termin ten uważa się za zachowany, jeśli oświadczenie o rozwiązaniu lub towary zostaną wysłane we właściwym czasie.

2.   Termin biegnie od momentu, w którym konsumentowi zostaje przedstawiona w formie pisemnej wyraźna informacja o jego prawie odstąpienia, która odpowiednio do wymogów zastosowanego środka komunikacji wyraźnie wskazuje na przysługujące mu prawa oraz zawiera także nazwisko i adres osoby, wobec której należy dokonać oświadczenia o odstąpieniu, a także informacje o rozpoczęciu biegu terminu oraz uregulowaniu ust. 1 zdanie drugie. Jeśli informacja zostaje przekazana po zawarciu umowy, termin wynosi miesiąc, tytułem odstępstwa od ust. 1 zdanie drugie. Jeśli umowa ma być zawarta na piśmie, termin biegnie dopiero od momentu, w którym konsumentowi zostaje dostarczony egzemplarz umowy, pisemne zamówienie konsumenta albo odpis umowy albo zamówienia. Jeśli moment rozpoczęcia biegu terminu jest sporny, ciężar dowodu spoczywa na przedsiębiorcy.

3.   Prawo odstąpienia wygasa najpóźniej sześć miesięcy po zawarciu umowy. W przypadku dostawy towarów termin biegnie od dnia ich dostarczenia odbiorcy. Inaczej niż w zdaniu pierwszym prawo odstąpienia nie wygasa, jeśli konsument nie został prawidłowo poinformowany o swoim prawie odstąpienia, zaś w przypadku umów zawieranych na odległość dotyczących usług finansowych nie wygasa także, w sytuacji gdy przedsiębiorca nie wypełnił prawidłowo swojego obowiązku poinformowania zgodnie z § 312c ust. 2 pkt 1”.

10.

Paragraf 357 BGB, zatytułowany „Skutki prawne odstąpienia i zwrotu”, brzmi:

„1.   Do prawa odstąpienia i prawa zwrotu znajdują odpowiednio zastosowanie, w braku innych postanowień, przepisy dotyczące ustawowego odstąpienia. Paragraf 286 ust. 3 stosuje się odpowiednio do zobowiązania do zwrotu zapłaty zgodnie z tym przepisem; określony tam termin rozpoczyna bieg w momencie oświadczenia konsumenta o odstąpieniu albo zwrocie. Bieg terminu rozpoczyna się przy tym w odniesieniu do obowiązku zwrotu konsumenta w momencie złożenia tego oświadczenia, w odniesieniu do obowiązku zwrotu przedsiębiorcy w momencie jego otrzymania.

[…]

3.   Konsument, inaczej niż w § 346 ust. 2 zdanie pierwsze pkt 3, musi zapłacić odszkodowanie za pogorszenie się rzeczy wynikające z używania jej zgodnie z przeznaczeniem, jeśli został najpóźniej w momencie zawarcia umowy poinformowany w formie pisemnej o tym skutku prawnym oraz możliwości uniknięcia go. Nie dotyczy to, sytuacji gdy pogorszenie się rzeczy wynika wyłącznie z wypróbowania rzeczy. Paragraf 346 ust. 3 zdanie pierwsze pkt 3 nie znajduje zastosowania, jeśli konsument został prawidłowo poinformowany o swoim prawie odstąpienia albo w inny sposób powziął o nim wiadomość.

4.   Powyższe postanowienia są wyczerpujące, jeśli chodzi o prawa stron”.

11.

Paragraf 14 ust. 1 i 3 BGB-InfoV zawiera przepisy dotyczące formy informacji o prawie odstąpienia i zwrotu oraz dotyczące stosowania wzoru.

12.

Odpowiednio załącznik 2 do § 14 ust. 1 i 3 BGB-InfoV formułuje wzór informacji o prawie odstąpienia w następujący sposób:

„Prawo odstąpienia

Klient jest uprawniony do odwołania w ciągu dwóch tygodni swego oświadczenia, bez podawania przyczyn, w formie pisemnej (np. listem, faksem, e-mailem) lub — jeśli towar został mu przekazany przed upływem terminu — poprzez zwrot towaru. Bieg terminu nie może rozpocząć się przed otrzymaniem niniejszej informacji w formie pisemnej. Termin ten uważa się za zachowany, jeśli oświadczenie o rozwiązaniu lub towary zostaną wysłane we właściwym czasie. […].

Skutki odstąpienia

W przypadku skutecznego rozwiązania obie strony umowy są zobowiązane do zwrotu uzyskanych świadczeń i ewentualnych […] pożytków (na przykład odsetek). Jeśli klient nie jest w stanie zwrócić uzyskanego świadczenia w całości lub w części lub jest w stanie zwrócić rzecz tylko w stanie pogorszonym, jest zobowiązany do zapłaty sprzedającemu odszkodowania w odpowiedniej wysokości. Nie ma to zastosowania w przypadku wypróbowania towaru? co byłoby dozwolone w sklepie? jeśli pogorszenie się rzeczy można przypisać temu wypróbowaniu.

Konsument może ponadto uniknąć obowiązku zapłaty odszkodowania za pogorszenie się rzeczy wynikające z używania jej zgodnie z przeznaczeniem poprzez nieużytkowanie rzeczy jak właściciel oraz zaniechanie wszelkich czynności, które naruszają jej wartość.

Towary, które można zwrócić pocztą należy zwrócić w ten właśnie sposób na własny koszt i ryzyko. Towary, których nie można zwrócić pocztą zostaną od klienta odebrane”.

13.

Skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym jest konsumentem. Strona pozwana w postępowaniu przed sądem krajowym to przedsiębiorstwo prowadzące sprzedaż wysyłkową za pośrednictwem internetu.

14.

Za pomocą złożonego przez internet zamówienia skarżąca w dniu 2 grudnia 2005 r. kupiła od pozwanego używany notebook. Cena sprzedaży wynosiła 278 EUR.

15.

W czasie dokonywania tej sprzedaży pozwany umieścił w internecie ogólne warunki umowy, w których między innymi ustalił, że: „[…] klient przestaje być związany zawartą umową, jeśli w ciągu 14 dni od otrzymania towaru dokona, na własny koszt i ryzyko, jego zwrotu. Do dotrzymania terminu wystarczy, jeśli towar zostanie do nas wysłany w odpowiednim czasie, o czym należy nas poinformować na piśmie. Towary, o których zwrocie nie zostaniemy poinformowani nie zostaną przyjęte. […] Chcemy wreszcie wyraźnie podkreślić, że klient jest zobowiązany do odszkodowania za pogorszenie dostarczonego przez nas zgodnie z umową towaru spowodowane jego używaniem zgodnie z przeznaczeniem i zalecamy, aby klient zastanowił się poważnie przed użyciem dostarczonego przez nas towaru, jeśli nie jest pewien, czy chce go zatrzymać. Liczymy na zrozumienie tego, że używane już przez klientów towary mogą zostać odsprzedane innym klientom jedynie po obniżonej, zazwyczaj o 15%, cenie. Zobowiązanie do zapłaty odszkodowania nie powstaje w przypadku zwrotu nieużywanego towaru w oryginalnym opakowaniu. Klient ma jednak prawo przetestować nabyty od nas towar”.

16.

W sierpniu 2006 r. zepsuł się ekran komputera. Skarżąca powiadomiła o tym pozwanego w dniu 4 sierpnia 2006 r. Pozwany odmówił dokonania nieodpłatnej naprawy usterki.

17.

W dniu 7 listopada 2006 r. skarżąca poinformowała pozwanego, że wycofuje się z umowy sprzedaży i zaoferowała zwrot notebooka w zamian za zwrot ceny kupna.

18.

Skarżąca żąda od pozwanego zwrotu kwoty 278 EUR włącznie z odsetkami i kosztami pozasądowymi, a także stwierdzenia, że pozwany w związku z płatnością znajduje się w zwłoce w odbiorze.

19.

Pozwany podważył to roszczenie, twierdząc, że skarżąca jest w każdym razie zobowiązana do zapłaty odszkodowania za używanie przez nią notebooka przez około osiem miesięcy. Rynkowa cena trzymiesięcznego najmu porównywalnego notebooka wynosi 118.80 EUR, a zatem mające zostać zapłacone przez skarżącą odszkodowanie wynosiłoby 316.80 EUR za cały okres używania przez nią notebooka, co może zostać przeciwstawione podniesionemu roszczeniu zapłaty.

20.

Sąd krajowy wychodzi z założenia, że odstąpienie przez skarżącą przed upływem terminu jest skuteczne, ponieważ zamieszczona przez pozwanego informacja o prawie odstąpienia od umowy i jego następstwach nie może zostać uznana za skuteczną.

21.

W tym względzie wskazuje on, że zgodnie z prawem krajowym termin do odstąpienia biegnie dopiero od momentu wypełnienia obowiązku poinformowania przez pozwanego. Z punktu widzenia sądu krajowego zamieszczona przez pozwanego informacja o prawie odstąpienia od umowy i jego następstwach nie spełnia wymogów § 312c ust. 2 BGB i załącznika 2 do § 14 ust. 1 i 3 BGB-InfoV, a zatem nie jest skuteczna. W tym względzie sąd krajowy wymienia różne aspekty informacji ( 7 ).

22.

W przedmiocie zwrotu sąd krajowy wyjaśnia, że zgodnie z niemieckim prawem krajowym, w przypadku rozwiązania umowy w trybie przewidzianym w § 312d ust. 1 zdanie pierwsze w związku z § 355, 357 ust.1 i § 346 ust. 1 BGB, konsument ma obowiązek zwrotu otrzymanych świadczeń. Dodatkowo, zgodnie z § 346 ust. 1 BGB, należy także zwrócić pożytki uzyskane z takich świadczeń. W przypadku gdy zwrot taki jest niemożliwy ze względu na charakterystykę otrzymanych świadczeń, dłużnik musi zapłacić, zgodnie z § 346 ust. 2 zdanie pierwsze pkt 1 BGB, odszkodowanie. Zgodnie z § 100 BGB pożytkami z rzeczy są zarówno jej owoce, jak i korzyści wynikające z jej używania.

23.

Sąd krajowy wskazuje, że wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia skarżącej o zwrot 278 EUR, które zapłaciła za notebooka, jest uzależnione od odpowiedzi na pytanie, czy pozwany jest uprawniony, w kontekście zwrotu ceny kupna, do potrącenia z tej ceny wysokości odszkodowania za wartość uzyskanych przez skarżącą przy używaniu produktu użytkowego korzyści. W tym kontekście bez znaczenia dla sprawy pozostaje fakt, że notebook zepsuł się w sierpniu 2006 r. Okoliczność ta może zostać jedynie uwzględniona przy określaniu czasu możliwości korzystania z takiego notebooka. Należy założyć, że skarżąca używała tego notebooka tylko zgodnie z przeznaczeniem ( 8 ).

24.

W tej sytuacji Amtsgericht Lahr (Niemcy) postanowieniem z dnia 26 października 2007 r. przedstawił Trybunałowi następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy wykładni art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość w związku z ust. 1 zdanie drugie tego samego artykułu należy dokonywać w ten sposób, że w sprzeczności z nim stoi przepis prawa krajowego, który w przypadku rozwiązania przez konsumenta umowy w wyznaczonym na to terminie, uprawnia sprzedawcę do żądania odszkodowania za używanie dostarczonego produktu?”.

25.

Postanowienie odsyłające wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 5 listopada 2007 r.

26.

Rządy belgijski, niemiecki, hiszpański, austriacki i portugalski, a także Komisja przedstawili uwagi na piśmie w terminie określonym w art. 23 statutu Trybunału.

27.

Po zakończeniu procedury pisemnej w dniu 11 grudnia 2008 r. odbyła się rozprawa, w której wzięli udział oraz przedstawili swoje uwagi rządy niemiecki i hiszpański oraz Komisja.

28.

Przedstawione Trybunałowi poglądy mogą zostać podzielone na dwa kierunki argumentacji, wewnątrz których można rozróżnić dalsze stanowiska. I tak, rządy niemiecki i austriacki oraz Komisja proponują udzielenie przeczącej odpowiedzi na pytanie prejudycjalne, podczas gdy rząd belgijski, hiszpański i portugalski proponują odpowiedź przeciwną.

29.

Wśród propozycji odpowiedzi uwidacznia się okoliczność, że odpowiedź na przedstawione pytanie leży w ramach niemałego marginesu swobodnego uznania ( 9 ).

30.

Rządy niemiecki i austriacki są zdania, że dyrektywa 97/7 dopuszcza krajową regulację dotyczącą odszkodowania za faktycznie pobrane pożytki z rzeczy. Pozostawia ona otwartą kwestię tego, czy i w jakim zakresie konsument zobowiązany jest do odszkodowania za faktyczne używanie rzeczy. W przypadku wynagrodzenia za używanie nie chodzi ani o „koszty” w rozumieniu motywu czternastego lub art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie i ust. 2 dyrektywy 97/7, ani o „sankcje” w rozumieniu art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie pierwsze tej dyrektywy. „Sankcje” w rozumieniu dyrektywy stanowią zapłatę sankcjonującą wyłącznie odstąpienie, bez związku z konkretnym ubytkiem w majątku przedsiębiorcy. Obowiązek odszkodowania za korzyści uzyskane z używania rzeczy przez konsumenta nie stanowi sankcji za odstąpienie. „Kosztami” wynikającymi z wykonania prawa odstąpienia są jedynie te kwoty, które służyły przeprowadzeniu czynności zmierzających do odstąpienia. W ramach wykonania prawa odstąpienia konsument wykonuje czynności w postaci odesłania towaru, zaś dostawca dokonuje czynności przetwarzającej w postaci zwrotu zapłaconej już ceny sprzedaży. Dalej idąca wykładnia zwrotu „koszty”, zgodnie z którą wykluczone byłyby przeciwko konsumentowi roszczenia wynikające z prawa o bezpodstawnym wzbogaceniu, nie może zostać wywiedziona z brzmienia, ani nie znajduje potwierdzenia w systematyce i w celu. Dyrektywa 97/7 ma dwa motywy przewodnie: urzeczywistnienie rynku wewnętrznego oraz ochronę konsumentów. Żadne z tych zamierzeń nie jest podważone uregulowaniem krajowym przyznającym, w przypadku odstąpienia, wzajemne roszczenie o odszkodowanie za korzyści uzyskane z używania rzeczy.

31.

Zapłata wynagrodzenia za używanie nie jest zatem zakazana przez dyrektywę 97/7, lecz podlega swobodnemu uznaniu państw członkowskich. Wynika to z ostatniego zdania motywu czternastego dyrektywy, który stwierdza, że do państw członkowskich należy ustalenie pozostałych warunków lub ustaleń wynikających z wykonywania prawa do odstąpienia od umowy. Jeśli konsument przed oświadczeniem o odstąpieniu przedmiot umowy sprzedaży nie tylko wypróbował, lecz intensywnie go użytkował w taki sposób, że się wzbogacił, nie byłoby słuszne odmówienie dostawcy możliwości domagania się od konsumenta odszkodowania.

32.

Rząd austriacki dodaje, że przepis krajowy, na mocy którego dostawca może od konsumenta w przypadku rozwiązania umowy domagać się wynagrodzenia za używanie, musi być interpretowany w sposób zgodny z dyrektywą. Nałożenie wynagrodzenia za używanie nie byłoby zgodne z celem prawa odstąpienia zgodnie z art. 6 dyrektywy 97/7, w sytuacji gdy na konsumenta nałożony byłyby obowiązek zapłaty takiego wynagrodzenia już wtedy, kiedy poddał on rzecz jedynie ocenie albo w celu wypróbowania używał jej zgodnie z przeznaczeniem przez krótki czas. Takie obciążenie finansowe, które musiałby ponieść konsument na ogół w przypadku wykonania prawa odstąpienia, byłoby jednoznaczne z niezgodną z dyrektywą sankcją, która utrudniałaby lub wręcz uniemożliwiała skorzystanie przez konsumenta z prawa odstąpienia. Zasadniczo celem dyrektywy 97/7 jest jednak uniknięcie gorszej pozycji konsumenta dokonującego zakupów na odległość w stosunku do takiego, który zawiera umowę sprzedaży w warunkach fizycznej obecności obu stron umowy, a w konsekwencji może przedmiot umowy sprzedaży na ogół nieodpłatnie ocenić (na przykład wypróbować). Stąd przy zakupie na odległość powinna istnieć możliwość oceny otrzymanego towaru, która wprawdzie następuje po zawarciu umowy, konsument jednak poprzez nieograniczone wykonanie prawa odstąpienia powinien znaleźć się w tej samej sytuacji, co konsument, który wypróbował przedmiot umowy sprzedaży przed zawarciem tej umowy, która w konsekwencji nie doszła do skutku.

33.

Rząd niemiecki wskazuje ponadto, że niniejsza niemiecka regulacja uzupełnia uregulowania dyrektywy 97/7 oraz służy dopełnieniu zawartego w tej dyrektywie zwrotu otrzymanych świadczeń. Zawiera ona zobowiązanie do — wzajemnego — zwrotu korzyści odniesionych z używania. W przypadku wykonania prawa odstąpienia przez konsumenta dostawca zobowiązany jest zgodnie z § 357 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z § 346 ust. 1 BGB do zwrotu otrzymanej kwoty oraz korzyści uzyskanej z używania jej. Korzyściami w tym znaczeniu są dochody kapitałowe, na przykład odsetki, a także oszczędności związane ze spłatą długów, na przykład koszty kredytów. Jeśli dostawca z naruszeniem zasad dobrego gospodarowania nie zainwestował tej kwoty, ani nie wykorzystał jej do spłaty długu, choć mógł to zrobić, konsument uprawniony jest do odszkodowania zgodnie z § 357 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z § 347 ust. 1 zdanie pierwsze BGB. Konsument jest natomiast ze swojej strony, zgodnie z § 357 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z § 346 ust. 1 i 2 BGB, zobowiązany do zapłaty odszkodowania za ewentualne pobrane pożytki. Poprzez pożytki zgodnie z § 100 BGB należy rozumieć korzyści, które przynosi używanie rzeczy. Zgodnie z orzecznictwem Bundesgerichtshof dla obliczenia tego odszkodowania należy podzielić faktyczny przez (jeszcze) możliwy czas użytkowania rzeczy i pomnożyć przez cenę. Korzystając z tej metody obliczania, odszkodowanie za używanie, które konsument ma zapłacić nie może być wyższe od ceny zakupu. Zasadniczo odszkodowanie za używanie nie może być wysokie. Żądanie podniesione przez dostawcę w wyjściowym sporze nie jest spójne z punktu widzenia wysokości. Ponadto należy wskazać na okoliczność, że na konsumencie nie ciąży, w odniesieniu do odszkodowania za używanie, obowiązek przedstawienia dowodu, ponieważ niemieckie prawo zobowiązuje dostawcę do przedstawienia dowodu na okoliczność, że konsument faktycznie pobrał wartościowe ekonomicznie pożytki z rzeczy, a także co do wysokości wynikającego stąd ewentualnie roszczenia.

34.

Komisja podobnie jak rząd niemiecki i austriacki jest zdania, że uregulowanie dotyczące odszkodowania za używanie, takie jak niniejsza niemiecka regulacja, nie może zostać przyporządkowane pojęciu „kosztów”. Niemniej zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie temu, by sądy krajowe czuwały nad tym, żeby ochrona praw zagwarantowanych przez wspólnotowy porządek prawny nie prowadziła do bezpodstawnego wzbogacenia osób, którym te prawa przysługują ( 10 ). Komisja zauważa dodatkowo, że nie oznacza to jednak, iż znajdujące w tym zakresie zastosowanie prawo krajowe niezależnie od prawa wspólnotowego może być stosowane do prawnowspólnotowych okoliczności faktycznych. Trybunał w utrwalonym orzecznictwie wymaga raczej przestrzegania zasad równoważności i skuteczności przy stosowaniu prawa krajowego państw członkowskich do prawnowspólnotowych okoliczności faktycznych ( 11 ). Przestrzeganie zasady równoważności wymaga, aby sporne przepisy były stosowane w tym samym stopniu do skarg opartych na naruszeniu prawa wspólnotowego, jak i do tych, które oparte są na naruszeniu prawa krajowego, o ile chodzi o ten sam rodzaj podatków albo opłat. Komisja nie zauważa w niniejszej sprawie w tym kontekście żadnych problemów związanych z prawem wspólnotowym. Uważa jednak, że inaczej trzeba byłoby ocenić stan prawny umożliwiający dostawcy w przypadku umowy zawartej na odległość domaganie się wynagrodzenia za używanie, które oblicza się na podstawie abstrakcyjnych kryteriów, a które w związku z tym w konsekwencji może mieć charakter odstraszający, ponieważ sprawia ono, że wykonanie prawa odstąpienia staje się niekorzystne ekonomicznie, a zatem praktycznie niemożliwe. Zdaniem Komisji wynagrodzenie za używanie musi wynikać z faktycznej wartości zakupionego towaru oraz oczekiwanej długości użytkowania, aby mogło zostać obliczone proporcjonalnie do uprzedniej ceny i długości używania.

35.

Rządy belgijski, hiszpański i portugalski uważają, że dyrektywa 97/7 sprzeciwia się krajowej regulacji dotyczącej odszkodowania za faktycznie pobrane pożytki z rzeczy.

36.

Z dyrektywy 97/7 wynika, że na konsumenta nie mogą zostać nałożone żadne inne koszty, niż bezpośrednie koszty odesłania towaru. Także z motywu czternastego dyrektywy nie wynika inny wniosek, co powoduje, że nie istnieje żaden zakres swobody nakładania dalszych kosztów. Celem art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7 jest przywrócenie pierwotnego stanu rzeczy, co obejmuje jedynie zwrot otrzymanej rzeczy albo usługi w zamian za zwrot uiszczonej zapłaty. Jest niezwykle ważne, aby na pytanie prejudycjalne udzielić odpowiedzi w duchu celu dyrektywy ochrony konsumentów. Konsumenci w ramach każdego dotyczacego konsumpcji stosunku stanowią stronę słabszą. Szczególnie dotyczy to sytuacji, w której umowy zawierane są na odległość. W tej dziedzinie zdaniem wymienionych rządów standardy ochrony konsumentów muszą być szczególnie wysokie, aby zapobiec ograniczeniu ochrony konsumentów poprzez stosowanie środków porozumiewania się na odległość. Przyznanie konsumentowi prawa odstąpienia jest jednym z centralnych punktów tej regulacji. Skuteczność tego prawa zakłada zgodnie z motywem czternastym zakaz nakładania na konsumenta w przypadku wykonania tego prawa zobowiązań wychodzących poza zwykłe odesłanie towaru. Jeśli sprzedający miałby możliwość domagania się odszkodowania za używanie towaru, które byłoby trudne do określenia, wykonanie prawa do namysłu i odstąpienia byłoby naruszone, jeśli nieprzekształcone w prawo czysto formalne, ponieważ konsument zostałby ograniczony w wykonaniu swojego prawa. Przyznanie sprzedającemu, który nie wypełnił swojego obowiązku poinformowania, odszkodowania za używanie stałoby w sprzeczności z wolą prawodawcy wspólnotowego. Na przykład w prawie hiszpańskim takie odszkodowanie za używanie, mające charakter karny, jest wyraźnie zakazane.

37.

Głównym problemem prawnym niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest kwestia, czy prawo odstąpienia dyrektywy 97/7 jest zgodne z krajowym przepisem, który dla przypadku rozwiązania umowy zawartej na odległość przewiduje po stronie konsumenta odszkodowanie za używanie dostarczonego towaru w między czasie.

38.

Na wstępie chciałabym wskazać na okoliczność, że nie po raz pierwszy problematyka odszkodowania za używanie towaru jest przedmiotem orzecznictwa Trybunału. Należy przypomnieć w tym względzie wyrok w sprawie Quelle z dnia 17 kwietnia 2008 r. ( 12 ), w którym poruszona została kwestia, czy sprzedawca, który sprzedał towar konsumpcyjny dotknięty wadą w postaci niezgodności z umową, może żądać od konsumenta wynagrodzenia za używanie towaru niezgodnego z umową do czasu jego wymiany na nowy. Ramy prawnowspólnotowe ówczesnej sprawy stanowiła dyrektywa 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji ( 13 ). Trybunał w wyroku w sprawie Quelle — zgodnie z opinią z dnia 15 listopada 2007 r. ( 14 ) — doszedł do wniosku, że art. 3 dyrektywy musi być interpretowany w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie w stosowaniu przepisów krajowych pozwalających sprzedawcy, który sprzedał towar konsumpcyjny dotknięty wadą w postaci niezgodności z umową, na żądanie od konsumenta wynagrodzenia za używanie towaru niezgodnego z umową do czasu jego wymiany na nowy ( 15 ).

39.

W pewnym stopniu podobna problematyka była rozważana przez Trybunał w odniesieniu do inwestowania kapitału w sprawach Schulte ( 16 ) i Crailsheimer Volksbank ( 17 ), w których podniesiono kwestię, czy jest zgodna z prawnowspólnotową regulacją prawa odstąpienia przy sprzedaży domokrążnej sytuacja, w której konsument zgodnie z przepisem krajowym w przypadku odstąpienia od umowy kredytu hipotecznego zobowiązany jest nie tylko do zwrotu kwoty otrzymanej na podstawie tej umowy, ale dodatkowo do zapłaty na rzecz kredytodawcy odsetek stosowanych na rynku. Ramy prawnowspólnotowe ówczesnej sprawy stanowiła dyrektywa 85/577/EWG Rady z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa ( 18 ). Trybunał w sprawach Schulte i Crailsheimer Volksbank doszedł do wniosku, że zobowiązanie do zapłaty odsetek stosowanych na rynku było zgodne z dyrektywą ( 19 ).

40.

Dla rozważanej tutaj dyrektywy 97/7 nie ma jeszcze orzecznictwa dotyczącego kwestii ewentualnego odszkodowania za używanie. Czy i w jakim zakresie obie linie orzecznictwa omówione w pkt 37 i 39 mogą mieć znaczenie dla niniejszej problematyki zostanie wyjaśnione później.

41.

Jako drugą uwagę wstępną w odniesieniu do okoliczności faktycznych należy krótko zauważyć, że dyrektywa 97/7 nie wprowadza żadnego rozróżnienia pomiędzy towarami nowymi a używanymi. Dla obu rodzajów obowiązuje prawo odstąpienia.

42.

W ramach trzeciej uwagi wstępnej chciałabym zwrócić uwagę na dwie szczególne cechy sprawy w postępowaniu przed sądem krajowym. Z jednej strony chciałabym podkreślić, że sąd krajowy postawił swoje pytanie na tle sprawy, w której wprawdzie pod względem okoliczności faktycznych centralną rolę odgrywa wada dostarczonego towaru, która ujawniła się około 7 miesięcy po zakupie. Sąd krajowy zaznacza jednak wyraźnie, że występowanie tej wady z jego punktu widzenia nie jest istotne dla rozstrzygnięcia, lecz może mieć znaczenie jedynie dla ewentualnego określenia czasu możliwości korzystania. Wynika z tego, że mamy do czynienia z kwestią prawną różniącą się znacznie od kwestii omawianej w ww. sprawie Quelle ( 20 ), gdzie w kontekście innej dyrektywy ( 21 ) należało również zbadać problem odszkodowania za używanie dostarczonego, a następnie zwróconego produktu. W tamtej sprawie kwestia odszkodowania występowała w zupełnie innych okolicznościach, mianowicie w związku z dostawą towaru niezgodnego z umową i jego wymianą na towar nowy.

43.

Z drugiej strony chciałabym zauważyć, że zgodnie z ustaleniami sądu krajowego odstąpienie od umowy w sprawie przed sądem krajowym nastąpiło długo po dacie sprzedaży, mianowicie około 11 miesięcy. Z postanowienia odsyłającego wynika, że odstąpienie zdaniem sądu krajowego nastąpiło mimo to we właściwym czasie przed upływem terminu do odstąpienia, ponieważ konsumentka nie otrzymała w obowiązującym zgodnie z prawem krajowym terminie ( 22 ) skutecznej informacji o odstąpieniu. W tym kontekście niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie zawiera wyraźnie kwestii dotrzymania terminu do odstąpienia przez konsumenta. Odpowiednio dalsza analiza prawna skierowana jest wyłącznie na problematykę żądania odszkodowania za faktyczne używanie przy rozwiązaniu umów zawieranych na odległość.

44.

Pomimo tego że postępowanie w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zasadniczo prowadzi się dla ustalenia wykładni odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego w odniesieniu do okoliczności danego przypadku, chciałabym wskazać, że istotne jest, aby nie zawężać w niniejszym kontekście rozważań do „nietypowych okoliczności” niniejszego przypadku. Niezbędne jest wzięcie również pod uwagę okoliczności, które na ogół będą występowały w związku z tą problematyką. Rozstrzygnięcie musi je również uwzględniać.

45.

Dla zdefiniowania problemu wymienionego w pytaniu prejudycjalnym, chciałabym poczynić kilka uwag w przedmiocie charakteru i funkcji odszkodowania za używanie. W jakich sytuacjach takie odszkodowanie mogłoby w ogóle być należne, gdyby było zgodne z dyrektywą 97/7? W tym celu chciałabym najpierw dokonać rozróżnienia pomiędzy „próbą” a „używaniem”. W tym celu chciałabym bliżej określić, co może być rozumiane pod pojęciem „używania”.

46.

Na wstępie chciałabym dokonać rozróżnienia pomiędzy „używaniem” a „próbą”. Do próby należy obejrzenie, przymierzenie oraz wypróbowanie. Częścią składową decyzji o kupnie w odniesieniu do wielu towarów, na przykład ubrań i urządzeń technicznych, jest także ocena ich cech użytkowych. Szczególna cecha strukturalna umów zawieranych na odległość polega na tym, że nie ma w ich przypadku przedmiotu ani urządzenia na ekspozycji, lecz funkcję tę przejmuje sam przedmiot zakupu ( 23 ). Przykładowo w przypadku próby ubrania i butów chodzi nie tylko o wygląd, lecz także o ich ubranie i próbne noszenie. W przypadku kupna samochodu na odległość jazda próbna, podobnie jak w przypadku zakupu na miejscu, nie powinna być uważana za używanie przez kupującego ( 24 ). Przykład samochodu jest szczególnie drastyczny, ponieważ w przypadku nowego samochodu niezbędne dla ewentualnej jazdy próbnej pierwsze dopuszczenie do ruchu na ogół niesie ze sobą spadek wartości, określany w literaturze na około 20%, który prowadzi do tego, że samochód jest później uważany za samochód używany ( 25 ).

47.

Ślady powstałe ewentualnie przy wypróbowaniu i ocenie towaru nie powinny być zasadniczo ( 26 ) zrównane ze śladami używania. Są to ślady, które mogłyby powstać również przy próbie na miejscu poza umową zawieraną na odległość i które na ogół nie prowadzą do zobowiązania do odszkodowania, o ile nie nastąpiło uszkodzenie. W każdym przypadku okoliczność, czy wartość zmieniła się poprzez próbę albo używanie oraz czy (i za jaką cenę) produkt po zwrocie może jeszcze zostać sprzedany, zależy od cech lub natury danego towaru ( 27 ). Związane z tym ryzyko zmniejszenia wartości w przypadku zakupu w sklepie ponosi zasadniczo sprzedający, ponieważ w tym celu w wielu przypadkach na ekspozycji znajduje się przykładowy przedmiot lub urządzenie. Cechą szczególną strukturalnie inaczej ukształtowanej sytuacji umowy zwieranej na odległość jest powstanie tego ryzyka nie w sytuacji poprzedzającej zakup, lecz po zakupie i dostawie towaru.

48.

Głównym celem prawa odstąpienia zgodnie z dyrektywą 97/7 jest umożliwienie konsumentowi zbadania nabytego na odległość towaru ( 28 ). Rozważane w niniejszej sprawie uregulowanie krajowe w § 357 ust. 3 zdanie drugie BGB najwyraźniej to odzwierciedla ( 29 ).

49.

W praktyce wyznaczenie granicy pomiędzy próbą i używaniem może być często trudne ( 30 ). W wielu przypadkach może nie występować wyraźnie widoczna granica, lecz istotna szara strefa ( 31 ), wymagająca rozstrzygnięcia poszczególnego przypadku. Sporne będzie, na którą stronę — dostawcę czy konsumenta — w szczególnej sytuacji umowy zawieranej na odległość dyrektywa 97/7 nakłada ryzyko nieodłącznie związane z taką szarą strefą. W przypadku jeśli odszkodowanie za używanie byłoby zasadniczo zgodne z dyrektywą 97/7, można sobie wyobrazić, że mogłoby być na ogół sporne między stronami, czy występowało w ogóle używanie, czy też nie ( 32 ). Centralnym punktem problemu jest prawdopodobnie ciężar przedstawienia i dowodu, przy czym w rozważanej szarej strefie ciężar dowodu jest szczególnie duży, bez względu na to, na której ze stron spoczywa ( 33 ).

50.

Sytuacja, która leży u podstaw wniosku o wystąpienie z pytaniem prejudycjalnym różni się jednak zasadniczo od tej typowej problematyki. Pytanie prejudycjalne odnosi się najwyraźniej do przypadków, w których konsument nie tylko mógł zrobić w domu to, czego nie mógł przy zakupie na odległość ze względu na brak wizyty w sklepie — obejrzeć, przymierzyć i wypróbować towar, lecz także nastąpiło używanie w rozumieniu „korzystania”. Można wnioskować także z opisu okoliczności faktycznych, że sąd krajowy jest najwyraźniej zdania, iż konsumentka używała notebooka i korzystała z niego, a nie tylko wypróbowała. Sąd krajowy zauważa na przykład wyraźnie, że należy przyjąć, iż skarżąca korzystała z notebooka (wyłącznie) zgodnie z przeznaczeniem. Jedynie w jednym miejscu w postanowieniu odsyłającym dobór słów sądu krajowego wyraża coś innego, gdzie jest mowa o „czasie możliwości używania”, co moim zdaniem nie mogłoby być uznane za faktyczne używanie.

51.

Moim zdaniem okoliczności sprawy w postępowaniu przed sądem krajowym nie stanowią typowej sytuacji sporu o odszkodowanie za używanie zgodnie z dyrektywą 97/7. Przeciwnie, taka sytuacja wydaje mi się raczej nietypowa. Wynika ona przede wszystkim ze szczególnych cech transpozycji tej dyrektywy do prawa krajowego, która dla określonych sytuacji wychodzi poza wymogi minimalne dyrektywy i przewiduje bardzo długi lub nieograniczony termin do wykonania prawa odstąpienia. Oczywiste jest, że w przypadku dłuższego terminu możliwość używania jest istotna ( 34 ).

52.

Samo rozgraniczenie pomiędzy próbą i używaniem jednak nie wystarczy. Należy również przeanalizować pojęcie „używanie”. Czy chodzi o faktyczne używanie (w godzinach lub dniach), czy też wystarczy już możliwość używania (okres pomiędzy otrzymaniem a zwrotem rzeczy)? Czy zatem samo posiadanie towaru podczas biegu terminu do odstąpienia stanowi używanie rodzące obowiązek odszkodowania ( 35 ) (co w praktyce prowadzi do następczej opłaty za najem)? Czy zatem za każde faktyczne używanie należy się odszkodowanie (co w praktyce prowadzi do następczej opłaty za najem), czy tylko za takie, które pozostawia ślady zużycia? „Odszkodowanie za używanie” może moim zdaniem — mówiąc ogólnie — stanowić wyrównanie za dwa zasadniczo różne, jednak mocno ze sobą związane składniki majątku. Z jednej strony może chodzić o wyrównanie korzyści, którą konsument uzyskał poprzez używanie (odszkodowanie za używanie). Z drugiej strony odszkodowanie może być nakierowane na szkody powstałe poprzez używanie (odszkodowanie za zużycie).

53.

Skoro chodzi o „odszkodowanie za używanie”, należy na wstępie postawić pytanie, jak te dwa pojęcia mają się do siebie. Uregulowanie, takie jak niemieckie wydaje się wymagać utraty wartości poprzez jakiekolwiek używanie, a także poprzez możliwość używania. Z akt sprawy wynika ponadto, że zgodnie z krajowym orzecznictwem należne odszkodowanie nie ma być określone w poszczególnym przypadku używania (na przykład w dniach i godzinach), lecz na podstawie możliwego czasu wykorzystania rzeczy w stosunku do czasu używania ( 36 ) (przy czym oczywiście chodzi o czas możliwości używania). Zastosowano zatem ryczałtowe obliczenia na podstawie czynników odnoszących się do stosunku czasu do wartości.

54.

Należy zauważyć, że jeśli w dyskusji dotyczącej „odszkodowania” koncepcje „odszkodowania za używanie” i „odszkodowania za zużycie” nie zostaną rozgraniczone, z systematycznego punktu widzenia mogą powstać poważne problemy w rozumieniu.

55.

Sąd krajowy wydaje się przyjmować powyżej ( 37 ) wymienioną koncepcję odszkodowania za używanie, ponieważ odpowiednie pożytki zgodnie z § 100 BGB określa jako owoce rzeczy, a także jako korzyści, które przynosi używanie rzeczy ( 38 ). Jego pytanie zmierza przy tym do ustalenia, czy skarżąca musi zapłacić coś w rodzaju „opłaty za najem” za używanie komputera przez wiele miesięcy, która wynika z tego, że rzecz pozostawała do jej dyspozycji i używania, podczas gdy dostawca w tym samym okresie nie mógł nią dysponować.

56.

W przypadku gdyby należało potwierdzić zgodność regulacji krajowej dotyczącej odszkodowania za używanie dostarczonego towaru z dyrektywą 97/7, pojawiłyby się wcześniej czy później w sposób nieunikniony pytania, takie jak postawione w niniejszej sprawie, wymagające odpowiedzi z punktu widzenia prawa wspólnotowego.

57.

Chciałabym wreszcie zauważyć, że niezależnie od tego jak należy wytyczyć w prawie wspólnotowym granice tego, co należy konkretnie rozumieć pod pojęciem odszkodowania za używanie — którego to wytyczenia do tej pory jeszcze nie dokonaliśmy — należy włączyć do rozważań problem odszkodowania za szkodę. Odszkodowanie za szkodę może bowiem być zawsze istotne wtedy, kiedy używanie przyczyniło się do wystąpienia szkody ponad ewentualną utratę wartości związaną z czasem. Nawet jeśli w niniejszej sprawie nie chodzi o odszkodowanie, należy jednak później ze względów systematyki pomimo to krótko rozważyć pytanie, jak taka problematyka winna być traktowana ( 39 ).

58.

Pytanie prejudycjalne dotyczy art. 6 ust. 1 i ust. 2 dyrektywy 97/7 ( 40 ). Zgodnie z art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie pierwsze dyrektywy 97/7 terminowe odstąpienie od umowy zawartej na odległość nie może być obłożone sankcją. Artykuł 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie dyrektywy 97/7 stanowi, że konsument z tytułu wykonywania swego prawa odstąpienia od umowy nie może ponosić żadnych kosztów poza bezpośrednimi kosztami zwrotu towarów. Zgodnie z art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7 dostawca ( 41 ) jest zobowiązany do zwrotu wpłaconych kwot bez dodatkowych kosztów, w przypadku gdy konsument wykonuje swoje prawo odstąpienia od umowy. Powtórzone zatem zostało, że jedyne koszty, jakie mogą zostać nałożone na konsumenta w wyniku wykonania jego prawa odstąpienia stanowią bezpośrednie koszty zwrotu towarów. Brzmienie art. 6 dyrektywy 97/7 nie daje ponadto żadnej szczególnej wskazówki co do kwestii odszkodowania za używanie ( 42 ).

59.

W celu udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie należy z jednej strony wyjaśnić, czy odszkodowanie za używanie dostarczonego towaru jest objęte wymienionym w art. 6 dyrektywy pojęciem „sankcji” albo „kosztów” i już z tego powodu jest niezgodne z dyrektywą 97/7, ponieważ nie stanowi ono bezpośrednich kosztów zwrotu towaru. Oba pojęcia nie odsyłają w odniesieniu do ich treści i ich zakresu do prawa państw członkowskich.

60.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zarówno względy jednolitego stosowania prawa wspólnotowego, jak i zasady równości wskazują na to, że treści przepisu prawa wspólnotowego, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia jego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Wspólnocie autonomiczną i jednolitą wykładnię, którą należy ustalić, uwzględniając kontekst przepisu i cel danego uregulowania ( 43 ).

61.

Podlegające wykładni w niniejszej sprawie pojęcia należy zatem uważać za pojęcia wspólnotowe i dokonać ich autonomicznej wykładni.

62.

W przypadku gdy takie odszkodowanie nie wchodziłoby w zakres pojęcia sankcji, ani pojęcia kosztów, pozostałoby zbadać, czy państwa członkowskie na podstawie zdania ostatniego motywu czternastego dyrektywy 97/7 mają prawo jednostronnie przyjąć takie uregulowanie odszkodowania, jak to w sporze wyjściowym.

63.

Pojęcie sankcji, które należy interpretować autonomicznie ( 44 ), nie zostało zdefiniowane w dyrektywie 97/7. Pod pojęciem sankcji w wąskim znaczeniu należy rozumieć opłaty niemające żadnego innego celu niż kara. Należą do nich także grzywny i kary umowne ( 45 ). Nic nie wskazuje na to, żeby odszkodowanie należało rozumieć jako sankcję. Pojęcie to odnosi się do odszkodowania za używanie, jest zatem związane ze szczególnym celem, odrębnym od kary.

64.

Przy nieco szerszym rozumieniu pojęcia sankcji, za którym się opowiadam, mogą wchodzić w jego zakres także opłaty, w szczególności opłata za odstąpienie. Także zryczałtowane odszkodowanie, które nie odnosi się do żadnej konkretnej szkody ani żadnego konkretnego używania, lecz jest określane w sposób uogólniony, może do nich należeć ( 46 ). Posiada ono bowiem cel inny niż kara, przy obliczaniu nie odnosi się jednak konkretnie do tego innego celu, może zatem mieć raczej charakter karny. Moim zdaniem jednak odszkodowanie odnoszące się do faktycznego używania i na jego podstawie określane nie powinno być zaliczane do pojęcia sankcji.

65.

Odszkodowanie, takie jak żądane w postępowaniu przed sądem krajowym, mogłoby być objęte pojęciem sankcji jedynie wtedy, gdyby pojęcie to było rozumiane bardzo szeroko i jako pojęcie zbiorcze obejmowało wszelkie faktycznie poniesione koszty (przy czym poniżej ( 47 ) należy wyjaśnić, czy odszkodowanie wchodzi w ogóle w zakres pojęcia kosztów), których zapłacenie konsument mógłby odczuć jako karę i które mogłyby mieć z tego powodu taki skutek, że konsument powstrzymałby się od wykonania swojego prawa odstąpienia. Z takim szerokim rozumieniem związana byłaby okoliczność, że pojęcie kosztów niemalże całkowicie zawierałoby się w pojęciu sankcji. Nic w brzmieniu dyrektywy jednak za tym nie przemawia.

66.

Moim zdaniem odszkodowanie nie może być zatem uważane za sankcję.

67.

Należy zbadać, czy odszkodowanie wchodzi w zakres wymienionego zarówno w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie, jak i w art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7 pojęcia kosztów, które należy interpretować autonomicznie ( 48 ).

68.

Dyrektywa nie zawiera wyraźnej definicji pojęcia kosztów ( 49 ) i nie wydaje się także, żeby w prawie wspólnotowym występowała ogólna czy przynajmniej możliwa do zastosowania odpowiednio definicja tego pojęcia ( 50 ). Widać jednak wyraźnie w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie, jak i w art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7, że pojęcie kosztów odnosi się do kosztów, które konsument „z tytułu wykonywania swego prawa odstąpienia od umowy […] może ponosić”. Konsument zwracający towar może ponosić zgodnie z dyrektywą jedynie „bezpośrednie koszty zwrotu towarów” ( 51 ). Sformułowanie to oraz odniesienie do tego, że „konsument […] nie może ponosić żadnych kosztów” wskazuje, że dyrektywa obok „bezpośrednich kosztów zwrotu towarów” uznaje istnienie dalszych kosztów, które jednak nie mogą zostać nałożone na konsumenta.

69.

Tekst dyrektywy nie ogranicza tych dalszych kosztów do kosztów umowy, czyli kosztów powstałych w związku z dojściem umowy do skutku, lecz rozszerza je na koszty, które konsument „ponosi z tytułu wykonywania swojego prawa odstąpienia od umowy”. Z okoliczności, że tekst dyrektywy w art. 6 ust. 1 i ust. 2 odnosi się do „bezpośrednich kosztów zwrotu towarów”, można wnioskować, że mogą istnieć także „koszty pośrednie”, co przemawia również za szeroką wykładnią pojęcia kosztów w rozumieniu dyrektywy 97/7. Przemawia za tym również okoliczność, że w art. 6 ust. 1 i ust. 2 chodzi o koszty powstałe „z tytułu” wykonywania prawa odstąpienia od umowy. Nic w brzmieniu dyrektywy nie przemawia przeciwko temu, że odszkodowanie za używanie dostarczonego towaru może wchodzić w zakres pojęcia kosztów w rozumieniu dyrektywy 97/7 ( 52 ).

70.

Jako wniosek tymczasowy należy stwierdzić, że wykładnia językowa i dotycząca struktury zdań art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie, jak i art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7 w odniesieniu do kwestii, czy odszkodowanie objęte jest pojęciem kosztów tej dyrektywy, nie przynosi jednoznacznej odpowiedzi. Można jednak już stwierdzić, że argumenty wynikające z systematyki przemawiają za tym, że pojęcie kosztów w rozumieniu tej dyrektywy należy interpretować szeroko.

71.

Moim zdaniem podejście teleologiczne podtrzymuje szeroką wykładnię pojęcia kosztów z włączeniem spornego w niniejszej sprawie odszkodowania za używanie. Z celu regulacyjnego dyrektywy 97/7 wynika, jak zostanie wykazane, że takie odszkodowanie nie jest zgodnie z dyrektywą przewidziane w jej obecnym brzmieniu ( 53 ).

72.

Sens i cel przepisów w art. 6 dyrektywy 97/7 w przedmiocie prawa odstąpienia konsumenta w umowie zawieranej na odległość ( 54 ) przemawiają za tym, aby pojęciu kosztów nadać szerokie znaczenie, zawierające odszkodowanie za używanie. W szczególności motyw czternasty dyrektywy 97/7 daje taką wskazówkę. Podkreślono tam, że kwestia tego, czy prawo odstąpienia działa jako funkcjonujące prawo konsumenta, zależy w szczególności od tego, jakie skutki finansowe związane są z realizacją tego prawa. Konkretnie motyw czternasty dyrektywy 97/7 brzmi: „aby prawo to nie miało jedynie formalnego charakteru, ewentualne koszty ponoszone przez konsumenta w przypadku wykonywania przez niego prawa odstąpienia od umowy muszą ograniczać się do bezpośrednich kosztów zwrotu towarów”.

73.

Użyte tutaj pojęcie kosztów w ogólnym kontekście zdania należy rozumieć nie jako pojęcie o wąskiej wykładni, lecz jako pojęcie o wykładni szerokiej. Nie byłoby racjonalne, dostrzegając wprawdzie związek pomiędzy obciążeniem finansowym a funkcjonalnością prawa odstąpienia, uregulowanie pomimo to obciążenia finansowego jedynie w sposób mocno ograniczony.

74.

Odszkodowanie za używanie, takie jak w prawie niemieckim, stanowi obciążenie finansowe, które może naruszyć funkcjonalność i skuteczność prawa odstąpienia ( 55 ). Jak wynika z akt sprawy, obliczanie odbywa się w szczególności na podstawie odszkodowania za czas możliwości korzystania z rzeczy ( 56 ), który jest równy terminowi do odstąpienia. Obowiązek odszkodowania stanowi w konsekwencji cenę płaconą za odstąpienie ( 57 ). Odszkodowanie to zatem niezgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 97/7 zostaje nałożone w wyniku wykonania prawa odstąpienia.

75.

Jak już podkreśliłam w innym miejscu ( 58 ), należy również rozważyć praktyczne skutki żądania wynagrodzenia za używanie ( 59 ).

76.

Z mojego punktu widzenia wiele przemawia za uznaniem, że cel zamierzony przez prawodawcę wspólnotowego w dyrektywie 97/7 może zostać naruszony lub całkiem zaprzepaszczony, jeśli konsument w przypadku odstąpienia będzie zobowiązany do zapłacenia dostawcy odszkodowania za używanie rzeczy.

77.

W szczególności strukturalne ryzyko ewentualnego sporu (prawnego) o to, czy konsument wypróbowuje jedynie rzecz co do jej przydatności do jego celów, czy też pobrał on z tej rzeczy ponadto pożytki (a jeśli to jakie) ( 60 ) mogłoby powstrzymać konsumenta od realizacji jego praw. Z jednej strony mógłby się on przezornie powstrzymać od faktycznego wypróbowania towaru przed zwrotem, na przykład poprzez rozerwanie folii ochronnej. Nienaruszona folia ochronna gwarantuje bowiem, że towar nie był używany, uniemożliwia ona jednak również obejrzenie i sprawdzenie towaru. Z drugiej strony mógłby on się powstrzymać od odstąpienia od umowy w sytuacji, jeśli stwierdzi, że towar nie odpowiada jego wyobrażeniom albo potrzebom. W tych okolicznościach prawo konsumenta do sprawdzenia towaru przed zawarciem umowy przeciwnie do motywu czternastego dyrektywy 97/7 stałoby się jedynie prawem czysto formalnym. Sprzeciwiałoby się to sensowi i celowi dyrektywy 97/7.

78.

Należy wreszcie wspomnieć, że wymienione w uwagach na piśmie oraz na rozprawie zobowiązanie do wzajemnego zwrotu ( 61 ) może się wprawdzie teoretycznie wydawać wyważone, jednak w praktyce może wydawać się dla konsumenta stosunkowo pozbawione wartości, poza przypadkiem bardzo wysokiej ceny zakupu, w którym odsetki podczas terminu do odstąpienia mogą urosnąć do istotnej kwoty.

79.

Wobec powyższego jestem zdania, że w ramach dyrektywy 97/7 odszkodowanie na używanie można przyporządkować do szerokiego zakresu pojęcia kosztów. Jeśli zatem odszkodowanie objęte jest zawartym w art. 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie drugie, a także w art. 6 ust. 2 dyrektywy 97/7 pojęciem kosztów, nie może ono zatem zostać nałożone na konsumenta, ponieważ nie należy do bezpośrednich kosztów zwrotu towaru.

80.

Rozdział ryzyka w przypadku odstąpienia od umowy skutkuje na korzyść konsumenta, który z powodu odstąpienia nie spotka się z niepewnością procesową ( 62 ) ani obciążeniami finansowymi.

81.

Taki pogląd na przewidziany w dyrektywie 97/7 podział ryzyka pomiędzy dostawcą a konsumentem jest zgodny z jej zamierzeniem wspierania umów zawieranych na odległość ( 63 ) z uwzględnieniem celów wysokiego poziomu ochrony konsumentów, który wspominany jest w wielu miejscach w motywach tej dyrektywy. Należy w tym względzie wymienić w szczególności motywy dotyczące celów rynku wewnętrznego ( 64 ), nowych technologii ( 65 ) oraz ochrony konsumentów ( 66 ). Gotowość konsumenta do uczestniczenia w strukturze sprzedaży na odległość jest promowana przez dyrektywę 97/7 w taki sposób, że specyficzne problemy tego rynku są redukowane na korzyść konsumenta ( 67 ).

82.

Wprawdzie zaproponowana powyżej wykładnia pojęcia kosztów dotyka interesów dostawcy, nie może on bowiem żądać odszkodowania za używanie do momentu odstąpienia. Dotyczy to w szczególności przypadków, gdy towary tracą wartość dla dostawcy — nawet jeśli zostaną odesłane w najkrótszym możliwym terminie siedmiu dni ( 68 ). Twórca dyrektywy przewidział zatem dla określonych przypadków w art. 6 ust. 3 dyrektywy 97/7 całkowite wyłączenie prawa odstąpienia, przykładowo w przypadku przystosowania produktu do szczególnych potrzeb klienta albo w przypadku towarów szybko psujących się ( 69 ). W przypadku towarów tego rodzaju prawo odstąpienia konsumenta bez zobowiązania do odszkodowania — jeśli pojęcie kosztów byłoby rozumiane w powyżej zaproponowany sposób — naruszałoby poważnie interesy dostawcy. Dostawca mógłby w konsekwencji powstrzymać się od prowadzenia sprzedaży na odległość w ogóle. Nie odpowiada to jednak celowi twórcy dyrektywy, który chce promować umowy zawierane na odległość — w szczególności w interesie konsumenta ( 70 ).

83.

Dostawcy pozostaje dla zabezpieczenia się przed ryzykiem tego, że może on w poszczególnym przypadku spotkać się rzeczywiście z odstąpieniem pomimo wcześniejszego skutecznego używania, za które nie będzie mógł żądać odszkodowania, droga polityki cenowej polegającej na kalkulacji mieszanej, biorącej pod uwagę procent zwrotów ( 71 ).

84.

Ponadto w dyrektywie 97/7 zawarty jest mechanizm ochrony interesów dostawcy, który chce oczywiście uniknąć zmniejszenia wartości, w postaci obwarowanego terminami upływu czasu. Artykuł 6 ust. 1 akapit pierwszy zdanie pierwsze dyrektywy 97/7 określa mianowicie okres trwania terminu do odstąpienia na „co najmniej siedem dni roboczych”. Po upływie tego stosunkowo krótkiego terminu do odstąpienia, który wydaje się raczej krótki w implementacji w państwach członkowskich (najczęstszy jest okres siedmiu dni roboczych lub czternastu dni kalendarzowych ( 72 )), ryzyko ponoszone przez dostawcę co do zasady się kończy. W ten sposób dyrektywa ustanawia przewidywalny okres, w trakcie którego dostawca poddany jest ryzyku poniesienia ewentualnych finansowych skutków odstąpienia.

85.

W ramach dygresji należy wspomnieć, że zarówno Komisja w we wniosku dyrektywy ( 73 ),jaki właśnie złożyła, jak i autorzy dokumentu Draft Common Frame of Reference (projekt wspólnych ram odniesienia, dalej zwany „DCFR”) ( 74 ) dla jednolitego uregulowania europejskiego prawa prywatnego ( 75 ) proponują częściowo odmienne uregulowanie. Wniosek Komisji brzmi następująco: „Konsument odpowiada tylko za zmniejszenie wartości towarów wynikające z niewłaściwego obchodzenia się z nimi w stopniu większym niż konieczny do oceny charakteru i sposobu działania towarów” ( 76 ). Ma to jednak nieco różne znaczenie od przewidywanego wówczas przez prawo niemieckie odszkodowania za pogorszenie się rzeczy, obliczane w stosunku do czasu ( 77 ). DCRF reguluje w rozdziale dotyczącym umów także prawo odstąpienia (art. od II.-5:101 do II.-5:202). W art. II.-5:201 ust. 1 w związku z ust. 3 przewidziany jest dla konsumenta w umowie zawieranej na odległość termin do odstąpienia zawierający się w jednolitym dla całej Wspólnoty podstawowym terminie do odstąpienia wynoszącym 14 dni ( 78 ). W tym względzie art. II.-5:105 ust. 3 DCFR reguluje kwestie odszkodowania za używanie. Odszkodowanie za ocenę i próbę jest wyraźnie wyłączone zgodnie z art. II.-5:105 ust. 3 DCFR, jednak zgodnie z art. II.-5:105 ust. 4 DCFR konsument jest wyraźnie zobowiązany do odszkodowania w przypadku normalnego używania ( 79 ), przy czym ciężar przedstawienia i dowodu spoczywać ma na sprzedającym przedsiębiorstwie ( 80 ). Także tak zwane zasady acquis (Principles of the Existing EC Contract Law) ( 81 ) zawierały podobne przepisy ( 82 ). W przedmiocie tych prac i wniosków regulacyjnych należy zauważyć, że oparte są one, co do odszkodowania za używanie, na innej koncepcji niż koncepcja wyłączenia ponoszenia kosztów w dyrektywie 97/7. Niezależnie od tego, że moim zdaniem prowadzą one w praktyce do zbyt skomplikowanych problemów z rozgraniczeniem badania/próby od używania, które zmniejszają pewność prawa i w konsekwencji mogą prowadzić do tego, że zakup na odległość stanie się dla konsumenta mniej atrakcyjny, to ponieważ stanowią jedynie wnioski i propozycje, nie mogą być użyteczne dla wykładni obowiązującej dyrektywy.

86.

Jedynie w przypadku niewypełnienia zobowiązań zgodnie z art. 5 dyrektywy 97/7 przez dostawcę ryzyko ulega rozciągnięciu w czasie. W ten sposób wyraża się przekonanie twórcy dyrektywy, że interes dostawcy w takim przypadku w stosunku do interesu konsumenta i ochrony konsumenta w mniejszym stopniu zasługuje na ochronę. Jednak samo to rozciągnięcie w czasie ryzyka, któremu dostawca może we własnym interesie zapobiec poprzez wypełnienie zobowiązań z art. 5 dyrektywy, jest zgodnie z dyrektywą ograniczone. Ograniczeniu służy zgodnie z art. 6 ust. 1 akapit trzeci dyrektywy trzymiesięczny termin ( 83 ).

87.

Poprzez trzymiesięczny termin dyrektywa 97/7 ustanawia wprost termin, po którego przekroczeniu nawet w braku informacji na temat prawa odstąpienia nie można już skorzystać z tego prawa ( 84 ). Ten trzymiesięczny termin ( 85 ) został ponadto sformułowany nie jako termin minimalny, lecz jako termin dokładnie określony. Należy przyznać, że dyrektywa 97/7 wprawdzie w art. 14 zawiera przepis dotyczący klauzuli minimum. Zgodnie z tym artykułem państwa członkowskie mogą wprowadzić lub utrzymać w dziedzinie objętej dyrektywą 97/7 bardziej surowe przepisy zgodne z traktatem. Warunkiem jednak jest zapewnienie wyższego poziomu ochrony konsumentów ( 86 ). O ile w prawie krajowym w odniesieniu do trzymiesięcznego terminu przyjęte zostało odbiegające od dyrektywy uregulowanie, nie może to wpływać na wykładnię dyrektywy. To samo dotyczy zatem regulacji, takiej jak omawiana regulacja niemiecka, która jak wynika z akt sprawy w przypadku nieprawidłowej informacji nie wprowadza żadnego czasowego ograniczenia prawa odstąpienia.

88.

W odniesieniu do podniesionego przez Komisję argumentu ( 87 ), że w niektórych przypadkach mogłyby zostać przekroczone granice bezpodstawnego wzbogacenia, na przykład jeśli towar zostaje zamówiony na odległość na szczególną okazję a po okazjonalnym użyciu odesłany w drodze odstąpienia od umowy ( 88 ), nie można na tej podstawie przyjąć ogólnej regulacji kosztów obciążającej wszystkich konsumentów.

89.

Jak już powyżej wspomniano, dyrektywa nie pozostawia państwom członkowskim żadnego dodatkowego marginesu w zakresie regulacji kosztów na niekorzyść konsumenta, które nie dotyczą wymienionego wyraźnie w dyrektywie zwrotu towaru. W tym zakresie przepisy dyrektywy 97/7 należy uważać za rozstrzygające.

90.

W tym względzie należy wskazać, że obawa przed nadużyciem przez jednostki nie może prowadzić ogólnie do ograniczenia ochrony praw zagwarantowanych przez wspólnotowy porządek prawny dla wszystkich. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału ( 89 ) stosowanie krajowego przepisu zapobiegającego nadużyciom nie może naruszać pełnej skuteczności i jednolitego stosowania przepisów prawa wspólnotowego. W szczególności nie może unicestwiać celów, do których zmierza określona regulacja prawnowspólnotowa, na przykład określona dyrektywa ( 90 ).

91.

Nie należy przy tym zapominać, że w przypadkach prawdziwych nadużyć (oraz w przypadkach, w których powstaje szkoda ( 91 )) powinna istnieć możliwość działania, jak tego wymaga już zasada równoważności. Przeciwko takim sytuacjom dostawca może natomiast działać w poszczególnych przypadkach, jednak bez możliwości powołania się na regulację obciążającą wszystkich konsumentów. Faktyczne przypadki nadużycia nie są moim zdaniem objęte pojęciem kosztów dyrektywy 97/7 i mogą zatem zostać rozstrzygnięte w oparciu o ogólne przepisy prawa cywilnego, w szczególności odpowiednie krajowe przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia. Podobnie przypadki, w których występuje faktyczna szkoda, można rozwiązać na podstawie odpowiedniego prawa państwa członkowskiego.

92.

Sporne jest jednak, co to oznacza dla przypadków, w których konsument nie został poinformowany przez dostawcę o swoim prawie odstąpienia lub ta informacja była niewystarczająca. W takich przypadkach wyobrażalne jest, że od umowy często odstępuje się dopiero po okresie używania towaru, mianowicie dopiero wtedy, kiedy następuje skuteczna informacja o prawie odstąpienia. W braku informacji konsument nie może dostosować swojego zachowania i ograniczyć używania jedynie do próby. Czy konsument powinien w takiej sytuacji niejako „płacić” za przewidziany dla jego ochrony wydłużony termin do odstąpienia poprzez ogólny obowiązek uiszczenia odszkodowania za używanie dostarczonego towaru?

93.

W tym kontekście należy zauważyć, że w przypadkach takich jak niniejszy, w których zostało stwierdzone naruszenie obowiązku poinformowania przez dostawcę ( 92 ), droga poprzez przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie powinna być możliwa. Zgodnie z wymienionymi powyżej poglądami twórcy dyrektywy ( 93 ), który odpowiednie ryzyko dostawcy ograniczył w czasie, uważam obciążenie finansowe konsumenta także w takich przypadkach za wykluczone. Nie byłoby bowiem zgodne z celem dyrektywy ochrony konsumentów, aby konsument w przypadku naruszenia obowiązku poinformowania przez dostawcę musiał w końcu opłacić wydłużoną w czasie ochronę przez wynagrodzenie za używanie. Stanowi to rodzaj przymusu, zmierzającego do nieodstępowania od umowy ( 94 ). Taki przymus sprzeciwia się leżącemu u podstaw dyrektywy 97/7 celowi ochrony konsumentów, a także leżącej u jej podstaw promocji umów zawieranych na odległość. Należy przy tym dodać, że na przykład przypadki nadmiernego ( 95 ) używania przy jednoczesnym naruszeniu obowiązku poinformowania należy oceniać inaczej, niż w sytuacji prawidłowego wypełnienia obowiązku poinformowania przez dostawcę.

94.

W ramach dygresji należy wskazać na okoliczność, że wymieniony już DCFR ( 96 ) prezentuje podobne podejście do naruszenia obowiązku poinformowania przez dostawcę. Jak już wskazano, odszkodowanie za ocenę i próbę jest wprawdzie wyraźnie wyłączone, jednak konsument jest zobowiązany do odszkodowania w przypadku normalnego użycia ( 97 ). Dotyczy to, co jest interesujące, jedynie odstąpienia w normalnym terminie do odstąpienia, który na ogół wynosi 14 dni. Przeciwnie w przypadkach, w których konsument nie został poinformowany o swoim prawie odstąpienia lub informacja ta była niewystarczająca, zapłata odszkodowania jest wyraźnie wykluczona przez art. II.-5:105 ust. 4 DCFR. Pogląd uwidoczniający się w tym artykule wskazuje, że w przypadkach naruszenia obowiązku poinformowania konsument wymaga szczególnej ochrony dla wyrównania braku informacji.

95.

Należy ponadto uzupełniająco zauważyć, że z orzecznictwa wynika już, że jeśli konsument nie jest świadomy istnienia prawa do odstąpienia, nie może z niego skorzystać ( 98 ). Dotyczy to także przypadków, kiedy jest mu ono zasadniczo znane, jednak obowiązek poinformowania nie został całkowicie wypełniony. Niepełna lub błędna informacja może łatwo prowadzić do tego, że konsument nie korzysta ze swojego prawa, ponieważ źle je rozumie.

96.

Dalsza granica prawa do odstąpienia wolnego od wynagrodzenia za używanie powinna zatem leżeć tam, gdzie następuje zwrot uszkodzonych towarów. W takim przypadku powinny znaleźć zastosowanie ogólne przepisy państwa członkowskiego dotyczące odszkodowania za szkodę. Dodałabym, że z mojego punktu widzenia nie jest niezgodne z dyrektywą przekazanie konsumentowi ogólnych wskazówek dla zagwarantowania pewnego obowiązku rzetelności.

97.

Należy wreszcie wskazać na okoliczność, że prezentowana tu wykładnia skutków odstąpienia w kontekście dyrektywy 97/7 w dziedzinie umów zawieranych na odległość nie stoi w sprzeczności z tezami wyroków w sprawach Schulte i Crailsheimer Volksbank ( 99 ), w których w odniesieniu do odstąpienia od umowy kredytu hipotecznego w zakresie stosowania dyrektywy 85/577 nie tylko zwrot kwoty otrzymanej na podstawie tej umowy, ale także zobowiązanie do zapłaty odsetek stosowanych na rynku zostały uznane za zgodne z dyrektywą ( 100 ), co w szerszym rozumieniu mogłoby zostać uznane za rodzaj odszkodowania. Chodzi przy tym o szczególny przypadek umowy kredytu, a także o różne konteksty regulacyjne ( 101 ) i różne dyrektywy ( 102 ) o różnych przepisach szczegółowych ( 103 ); w szczególności należy zauważyć, że regulacje skutków prawnych odstąpienia są w obu dyrektywach inaczej ukształtowane. W ramach dyrektywy 97/7 jej art. 6 ust. 1 i 2 regulują szczegółowo skutki prawne odstąpienia. Jak już wskazano, w tym względzie zabronione są sankcje, a koszty dla konsumenta są dopuszczone jedynie w bardzo ograniczonym zakresie. Takich wymogów nie ma w kontekście dyrektywy 85/577. Jej art. 5 ust. 2, regulujący skutki wykonania prawa odstąpienia ( 104 ), stwierdza jedynie bardzo ogólnie, że „konsument [zwolniony jest] z wszelkich zobowiązań wynikających z umowy”. Należy ponadto stwierdzić, że w odniesieniu do podlegających wykładni w sprawach Schulte i Crailsheimer Volksbank przepisów dyrektywy nie istniała porównywalna regulacja, jak ta w niniejszej sprawie w przedmiocie rozdziału ryzyka w odniesieniu do kosztów.

98.

W związku z tym dyrektywa 97/7 powinna być interpretowana w ten sposób, że w jej zakresie stosowania nie jest wymagane przywrócenie sytuacji do pierwotnego stanu w rozumieniu orzecznictwa w wyrokach w sprawach Schulte i Crailsheimer Volksbank.

99.

Podsumowując, dochodzę zatem do wniosku, że przepis prawa krajowego, który zasadniczo, w przypadku rozwiązania przez konsumenta umowy w wyznaczonym na to terminie, uprawnia sprzedawcę do żądania odszkodowania za używanie dostarczonego produktu, nie jest zgodny z art. 6 ust. 1 i 2 w związku z motywem czternastym dyrektywy 97/7.

100.

Na wypadek, gdyby Trybunał nie podzielał wniosków zawartych w poprzednim akapicie i doszedł do przekonania, że rozważane tutaj odszkodowanie za używanie nie jest objęte pojęciem kosztów dyrektywy 97/7, chciałabym poniżej zapobiegawczo dołączyć dalsze rozważania.

101.

Ostatnie zdanie motywu czternastego dyrektywy 97/7 brzmi: „do państw członkowskich należy ustalenie pozostałych warunków lub ustaleń wynikających z wykonywania prawa do odstąpienia od umowy”. Czy można z tego wnioskować, że krajowa regulacja odszkodowania za używanie, taka jak niniejsza, została pozostawiona do decyzji państw członkowskich?

102.

Jak już wskazano ( 105 ), rząd niemiecki opiera się na wymienionym zdaniu motywu czwartego i wywodzi, że dyrektywa 97/7 nie sprzeciwia się spornemu niemieckiemu przepisowi. Także rząd austriacki argumentuje odpowiednio i broni w ten sposób porównywalnego przepisu austriackiego ( 106 ). Oba rządy uważają, że zapłata odszkodowania lub wynagrodzenia za używanie nie jest zabroniona przez dyrektywę 97/7, lecz podlega uznaniu państw członkowskich.

103.

Ponadto stanowisko Komisji, jak już wspomniano ( 107 ), zmierza w tym kierunku. Komisja uważa, że omawiany przepis krajowy nie może zostać przyporządkowany do pojęcia „kosztów”. Chodziłoby o wynagrodzenie za to, że konsument używał przez pewien czas towaru nabytego na odległość. Jak uznano w innych dziedzinach prawa wspólnotowego ( 108 ), państwa członkowskie także w dziedzinie umów zawieranych na odległość czuwają nad tym, aby ochrona praw zagwarantowanych prawem wspólnotowym nie doprowadziła do bezpodstawnego wzbogacenia uprawnionego do roszczenia; ustalanie zasad dotyczących zwrotu zapłaty świadczonej bez podstawy prawnej wchodzą zasadniczo w zakres właściwości regulacyjnej porządków prawnych państw członkowskich.

104.

Z mojego punktu widzenia argumenty te dotyczące zakresu swobodnego uznania państw członkowskich w odniesieniu do krajowych przepisów o odszkodowaniu za używanie nie mogą zostać przyjęte.

105.

Należy na wstępie zauważyć, że jak już wspomniano, obawa przed nadużyciem przez jednostki nie może prowadzić ogólnie do ograniczenia ochrony praw zagwarantowanych przez wspólnotowy porządek prawny dla wszystkich ( 109 ). Już z tego powodu regulacja, taka jak sporna w niniejszej sprawie, nie powinna leżeć w zakresie swobodnego uznania państw członkowskich.

106.

Po drugie należy wskazać, że rozważana dyrektywa 97/7, jak to wynika z jej motywów, w ramach urzeczywistniania celów rynku wewnętrznego zmierza do promowania umów zawieranych na odległość z uwzględnieniem celów optymalnej ochrony konsumentów ( 110 ). Wytyczone w ten sposób cele nie mogą zostać zaprzepaszczone. Jak stwierdzono wyraźnie powyżej ( 111 ), przepisy dyrektywy w przedmiocie prawa do odstąpienia zawierają ostrożnie sformułowaną regulację dotyczącą rozdziału ryzyka, która zakłada w szczególności, że należy ograniczać finansowe obciążenia konsumenta wynikające z korzystania z prawa odstąpienia. Nawet jeśli — przeciwnie do mojego poglądu — odszkodowania nie można przyporządkować do pojęcia kosztów, państwa członkowskie nie mogą go uregulować według swojego uznania. W szczególności nie mogłyby one odnieść się wyłącznie do ostatniego zdania motywu czternastego, nie uwzględniając przy tym na przykład pierwszych zdań tego samego motywu.

107.

Należy zatem po trzecie zauważyć, że w praktyce konsument przy zakupie na odległość nie ma możliwości zobaczenia produktu w rzeczywistości ani upewnienia się co do charakteru usług przed zawarciem umowy (zdanie pierwsze motywu czternastego). W odniesieniu do dostawy towarów poprzez możliwość odstąpienia zostaje wyrównana niekorzyść, polegająca na tym, że towaru w sprzedaży na odległość nie można zobaczyć na wystawie w sklepie i ewentualnie przymierzyć czy wypróbować. Prawo odstąpienia oparte na tej niekorzyści byłoby pozbawione treści i jedynie formalne, gdyby można było żądać odszkodowania za czasowe używanie w przewidzianym dla konsumenta przez dyrektywę 97/7 stosunkowo krótkim okresie próby jednego lub dwóch tygodni ( 112 ). Konsument przez otwarcie oryginalnego opakowania (co jest krokiem na ogół koniecznym dla obejrzenia i wypróbowania) ponosi ryzyko wystawienia się na zarzut używania wychodzącego poza próbę ( 113 ). Z tych powodów w duchu dyrektywy pozostaje nieprzewidywanie odszkodowania za używanie w przypadku normalnego terminu do odstąpienia. Skoro trzymiesięczny termin nie powinien naruszać pozycji konsumenta, a jedynie wyrównać brak, który dostawca spowodował naruszeniem swojego obowiązku poinformowania z art. 5 dyrektywy 97/7, nie byłoby wyobrażalne dopuszczenie odmiennej regulacji dla tego dłuższego okresu możliwego używania.

108.

Po czwarte chciałabym wskazać na okoliczność, że w motywie czternastym dyrektywy 97/7 wyraźnie podkreślono, że przysługujące konsumentowi prawo odstąpienia w sprzedaży na odległość nie powinno być prawem jedynie formalnym. Szereg problemów praktycznych, które pociągałaby za sobą regulacja odszkodowania, jest jednak w stanie uczynić prawo odstąpienia w rzeczywistości zasadą pozbawioną praktycznej użyteczności. Obok wspomnianych ( 114 ) problemów dowodowych ( 115 ) należy zauważyć, że konsument przy zawarciu umowy na ogół nie może wiedzieć, w jakiej wysokości mogą zostać mu przeciwstawione roszczenia o odszkodowanie. Ryzyko z tym związane może skutkować zaniechaniem odstąpienia, jedynie dla uniknięcia sporu, który niesie ze sobą nieprzyjemności oraz wiąże się z kosztami w postaci pieniędzy, czasu i wysiłku. To ryzyko może ponadto obniżyć atrakcyjność umów zawieranych na odległość dla konsumenta, co nie byłoby zgodne z duchem dyrektywy 97/7. Nie tylko bowiem większa możliwość wyboru, ale także oszczędność czasu i drogi jest zaletą umów zawieranych na odległość z punktu widzenia konsumenta.

109.

Dla odgraniczenia niniejszej sytuacji od sytuacji leżącej u podstaw wyroków w sprawach Schulte i Crailsheimer Volksbank odnoszę się do powyższych rozważań ( 116 ).

110.

W obliczu powyższego jestem zdania, że przepis prawa krajowego, taki jak będący przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym, który, w przypadku rozwiązania przez konsumenta umowy w wyznaczonym na to terminie, uprawnia sprzedawcę do żądania odszkodowania za używanie dostarczonego produktu nie wchodzi w zakres swobodnego uznania państw członkowskich także na podstawie ostatniego zdania motywu czternastego dyrektywy 97/7.

111.

Z powyższych względów proponuję Trybunałowi, aby na pytanie Amtsgericht Lahr udzielił następującej odpowiedzi:

Wykładni art. 6 ust. 1 i 2 dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość należy dokonywać w ten sposób, że w sprzeczności z nim stoi przepis prawa krajowego, który zasadniczo, w przypadku rozwiązania przez konsumenta umowy w wyznaczonym na to terminie, uprawnia sprzedawcę do żądania odszkodowania za używanie dostarczonego produktu.

„(1)

W związku z realizacją celów rynku wewnętrznego niezbędne jest przyjęcie środków mających na celu stopniową konsolidację tego rynku.

(2)

Swobodny przepływ towarów i usług ma wpływ nie tylko na działalność podmiotów gospodarczych, ale również osób fizycznych; oznacza to, że konsumenci powinni mieć dostęp do towarów i usług w innym państwie członkowskim na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa członkowskiego.

(3)

Jak stwierdza między innymi skierowany do Rady komunikat Komisji zatytułowany »Ku jednolitemu rynkowi dystrybucji«, transgraniczna sprzedaż na odległość może być dla konsumentów jednym z ważniejszych namacalnych przejawów urzeczywistnienia rynku wewnętrznego. Dla sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego niezbędne jest, by konsumenci mogli nawiązać stosunki z przedsiębiorstwem spoza swoich krajów, nawet jeśli w państwie zamieszkania konsumenta znajduje się oddział tego przedsiębiorstwa”.