1.

Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej ( 2 ) (dalej zwana „dyrektywą”) reguluje między innymi dostęp stron trzecich do systemu elektroenergetycznego. Lietuvos Respublikos Konstitucinis Teismas (trybunał konstytucyjny Republiki Litewskiej) zwraca się o dokonanie wykładni tej dyrektywy w ramach kontroli zgodności z konstytucją przepisów zawartych w ustawie transponującej tę dyrektywę do prawa krajowego dotyczących przyłączania do systemu.

2.

Sporne uregulowanie krajowe stanowi, że odbiorcy w pierwszej kolejności powinni zostać przyłączeni do systemu dystrybucyjnego. Odbiorca może zostać bezpośrednio przyłączony do systemu przesyłowego, do którego przyłączone są systemy dystrybucyjne, wyłącznie gdy operator systemu dystrybucyjnego odmówi ze względów technicznych przyłączenia go do zarządzanego przez siebie systemu. Tymczasem dla niektórych odbiorców korzystniejsza byłaby możliwość swobodnego przyłączenia się do systemu przesyłowego w celu uniknięcia kosztów związanych z doprowadzaniem energii elektrycznej za pośrednictwem systemu dystrybucyjnego. Rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/54, regulujący dostęp stron trzecich do systemu, zapewnia tego rodzaju prawo wyboru.

3.

Artykuł 2 dyrektywy 2003/54 ustanawia między innymi następujące definicje:

[…]”.

4.

Artykuł 3 dyrektywy reguluje obowiązek świadczenia usługi publicznej, który państwa członkowskie mogą nałożyć na przedsiębiorstwa sektora energii elektrycznej oraz ochronę odbiorców. Ustępy 2, 3, 5 i 8 tego artykułu mają następujące brzmienie (fragmenty):

„2.   Uwzględniając w pełni odpowiednie przepisy traktatu, w szczególności jego art. 86, państwa członkowskie mogą w ogólnym interesie gospodarczym nałożyć na przedsiębiorstwa sektora energii elektrycznej obowiązek świadczenia usługi publicznej, który może odnosić się do bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa dostaw, regularności, jakości i ceny dostaw, a także ochrony środowiska, łącznie z wydajnością energetyczną i ochroną klimatu. Zobowiązania te są jasno określone, przejrzyste, niedyskryminacyjne, sprawdzalne i gwarantują spółkom energetycznym UE równość dostępu do odbiorców krajowych. […]

3.   Państwa członkowskie zapewniają wszystkim odbiorcom będącym gospodarstwami domowymi, a także, gdzie państwa członkowskie uznają to za stosowne, małym przedsiębiorstwom (mianowicie przedsiębiorstwom zatrudniającym mniej niż 50 osób i mającym obrót roczny lub bilans nieprzekraczający 10 milionów EUR), prawo do korzystania z usługi powszechnej, to znaczy z prawa do dostaw energii elektrycznej o określonej jakości na ich terytorium w rozsądnych cenach, łatwo i wyraźnie porównywalnych i przejrzystych. […]. Państwa członkowskie nakładają na spółki dystrybucyjne obowiązek przyłączania odbiorców do ich sieci na warunkach i według taryf ustalonych zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 23 ust. 2.

[…]

5.   Państwa członkowskie podejmują właściwe środki dla ochrony odbiorców końcowych, w szczególności zapewniają wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeń chroniących słabych odbiorców, łącznie ze środkami pomagającymi tym odbiorcom uniknąć odłączenia od sieci. […] Państwa członkowskie zapewniają wysoki poziom ochrony odbiorców, w szczególności w odniesieniu do przejrzystości warunków umów, informacji ogólnych i mechanizmów rozstrzygania sporów. Państwa członkowskie zapewniają uprawnionym odbiorcom możliwość przełączenia się do nowego dostawcy. W odniesieniu do co najmniej odbiorców będących gospodarstwami domowymi, działania te obejmują działania wymienione w załączniku A.

[…]

8.   Państwa członkowskie mogą zadecydować o niestosowaniu przepisów art. 6, 7, 20 i 22, w zakresie w jakim ich stosowanie [może] stanowi[ć] prawn[ą] lub faktyczn[ą] przeszkod[ę] w wykonywaniu zobowiązań nałożonych na przedsiębiorstwa energetyczne w ogólnym interesie gospodarczym i [jeżeli] nie wpłyn[ie] [to] na rozwój handlu w stopniu sprzecznym z interesem Wspólnoty. Do interesów Wspólnoty zalicza się między innymi konkurencję w odniesieniu do uprawnionych odbiorców zgodnie z niniejszą dyrektywą i art. 86 traktatu”.

5.

Artykuł 5 dyrektywy poświęcony jest regułom technicznym

„Państwa członkowskie zapewniają zdefiniowanie kryteriów bezpieczeństwa technicznego, a także opracowanie i podanie do wiadomości publicznej przepisów technicznych ustanawiających minimalne wymagania techniczne projektowania i działania w zakresie przyłączania do sieci instalacji wytwarzających energię, systemów dystrybucyjnych, urządzeń należących do odbiorców przyłączonych bezpośrednio, obwodów łączących i linii bezpośrednich. Tego rodzaju przepisy techniczne zapewniają możliwość współdziałania systemów, są obiektywne i niedyskryminacyjne.[…]”.

6.

Artykuł 20 dyrektywy reguluje dostęp stron trzecich do systemów przesyłowych i dystrybucyjnych w następujący sposób:

„1.   Państwa członkowskie zapewniają wdrożenie systemu dostępu strony trzeciej do systemu przesyłowego i dystrybucyjnego opartego na opublikowanych taryfach, mającego zastosowanie do wszystkich uprawnionych odbiorców i stosowanego obiektywnie, bez dyskryminacji w odniesieniu do użytkowników systemu. Państwa członkowskie zapewniają, że te taryfy lub metody stosowane do ich obliczania są zatwierdzane przed ich wejściem w życie zgodnie z art. 23, a także zapewniają publikację tych taryf i metod — w przypadku gdy tylko metody zostają zatwierdzone — przed ich wejściem w życie.

2.   Operator danego systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego może odmówić dostępu, jeśli nie dysponuje konieczną zdolnością. Odmowa musi być właściwie umotywowana, w szczególności mając na względzie art. 3. Państwa członkowskie zapewniają, że w miarę potrzeb i gdy ma miejsce odmowa dostępu, operator systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego przedstawia istotne informacje o środkach, jakie byłyby konieczne dla wzmocnienia sieci. Strona żądająca takich informacji może być obciążona uzasadnioną opłatą odzwierciedlającą koszt przygotowania takich informacji”.

7.

Artykuł 21 ust. 1 dyrektywy przewiduje stopniowe otwarcie rynku. W związku z tym państwa członkowskie zobowiązane były rozszerzyć krąg uprawnionych odbiorców od dnia 1 lipca 2004 r. na wszystkich odbiorców innych niż gospodarstwa domowe oraz od dnia na wszystkich odbiorców.

8.

W celu transpozycji dyrektywy 2003/54 dokonano nowelizacji Lietuvos elektros energetikos įstatymas (litewskiej ustawy w sprawie energii elektrycznej, zwanej dalej „ustawą”), której nowa wersja weszła w życie z dniem 10 lipca 2004 r. Artykuł 15 ust. 2 wspomnianej ustawy stanowi:

„Operator systemu przesyłowego ma zapewnić, że warunki przyłączenia wytwórców energii elektrycznej, operatorów systemów dystrybucyjnych i urządzeń odbiorców do systemu przesyłowego spełniają wymagania ustanowione w przepisach prawnych i że nie są dyskryminujące. Przyłączenie urządzeń odbiorcy do systemu przesyłowego może nastąpić wyłącznie, gdy operator systemu dystrybucyjnego odmówi, ze względu na nałożone wymagania techniczne i eksploatacyjne, przyłączenia do systemu dystrybucyjnego urządzeń odbiorcy znajdujących się na obszarze określonym w koncesji operatora systemu dystrybucyjnego”.

9.

Na Litwie urządzenia zdecydowanej większości odbiorców przyłączone są do systemu dystrybucyjnego jednego z dwóch operatorów systemów dystrybucyjnych. Ponadto pięć przedsiębiorstw przemysłowych posiada koncesję na dystrybucję i prowadzi działalność w zakresie obsługi systemów lokalnych zaspokajających potrzeby osób mieszkających na małym obszarze lub własnych przedsiębiorstw. Do systemu przesyłowego, poza operatorami systemów dystrybucyjnych ( 3 ), przyłączonych jest sześć przedsiębiorstw przemysłowych zużywających duże ilości energii elektrycznej. Przyłączenie tych przedsiębiorstw nastąpiło jeszcze w okresie istnienia ZSRR, gdy nie występowało rozróżnienie pomiędzy systemami przesyłowymi i systemami dystrybucyjnymi. Po nowelizacji ustawy w sprawie energii elektrycznej z 2004 r. przedsiębiorstwa te pozostały przyłączone do systemu przesyłowego. Od tego momentu nowe przyłączenia do tego systemu możliwe są wyłącznie na warunkach przewidzianych w art. 15 ust. 2 ustawy.

10.

W dniu 28 października 2004 r. grupa członków Seimas (parlamentu Republiki Litewskiej) — dalej zwanych „skarżącymi” — zwróciła się do Konstitucinis Teismas z wnioskiem o dokonanie kontroli zgodności art. 15 ust. 2 ustawy w sprawie energii elektrycznej z konstytucją oraz dyrektywą 2003/54.

11.

Skarżący uważają, że dyrektywa przyznaje odbiorcom prawo swobodnego wyboru systemu, do którego chcą oni zostać przyłączeni. Seimas, uczestnik postępowania przed sądem krajowym, jest natomiast zdania, że kwestia ta nie jest objęta dyrektywą i może być swobodnie regulowana przez państwa członkowskie. W tym względzie Seimas powołuje się na pismo nr D/1255 z dnia 21 grudnia 2005 r. A. Piebalgsa, członka Komisji Europejskiej odpowiedzialnego za kwestie związane z energią. Na zadane przez jedno z przedsiębiorstw pytanie komisarz odpowiedział: „Dyrektywa 2003/54 nie wymaga, aby odbiorcy zostało przyznane prawo wyboru, zgodnie z jego uznaniem, przyłączenia się do systemu przesyłowego lub systemu dystrybucyjnego. Odbiorca ma prawo przyłączenia się do systemu elektroenergetycznego, a kwestia wykonania tego prawa powinna być rozstrzygnięta w oparciu o zasadę pomocniczości”.

12.

Według sądu krajowego brzmienie art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/54 potwierdza ocenę skarżących. Ponadto Konstitucinis Teismas przywołuje również cele społeczne zamierzone przez prawodawcę wspólnotowego, w szczególności w art. 3 dyrektywy. Uregulowanie krajowe realizuje te cele, chroniąc drobnych odbiorców przez wzrostem kosztów związanych z korzystaniem z systemu. Opłaty za korzystanie z systemu obciążają w jednakowy sposób wszystkich odbiorców zaopatrywanych w energię elektryczną za pośrednictwem danego systemu. Jeżeli duzi odbiorcy mogliby bez ograniczeń przyłączać się do systemu przesyłowego z pominięciem systemu dystrybucyjnego, spowodowałoby to zmniejszenie ilości energii elektrycznej doprowadzanej za pośrednictwem systemów dystrybucyjnych i tym samym doprowadziłoby do wzrostu kosztów korzystania z systemu ponoszonych przez innych odbiorców.

13.

Z powodu wspomnianych wątpliwości interpretacyjnych Konstitucinis Teismas postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy art. 20 dyrektywy 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 96/92/WE należy interpretować w ten sposób, że zobowiązuje on państwa członkowskie do przyjęcia uregulowań, na mocy których każda osoba trzecia ma prawo swobodnego wyboru systemu — przesyłowego lub dystrybucyjnego — do którego chce mieć dostęp, a operator danego systemu jest zobowiązany ten dostęp zapewnić, o ile system elektroenergetyczny posiada konieczną zdolność?”.

14.

W ramach postępowania przed Trybunałem skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym, rządy litewski, włoski i fiński oraz Komisja Wspólnot Europejskich przedstawiły uwagi na piśmie oraz — z wyjątkiem rządu włoskiego — zostały wysłuchane na rozprawie.

15.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem z art. 234 WE wynika, że sądy krajowe mogą występować do Trybunału wyłącznie, jeżeli orzekają w ramach postępowania prowadzącego do rozstrzygnięcia o charakterze sądowym ( 4 ).

16.

Charakter sądu, jakim jest Konstitucinis Teismas, nie pozostawia żadnych wątpliwości. Trybunały konstytucyjne wchodzą w zakres pojęcia sąd w rozumieniu art. 234 WE ( 5 ).

17.

Ponadto w postępowaniu przed sądem krajowym Konstitucinis Teismas został wezwany do wydania rozstrzygnięcia o charakterze sądowym. W tym względzie bez znaczenia jest kwestia, czy postępowanie obejmujące badanie zgodności z konstytucją na wniosek grupy członków Seimas ma charakter kontradyktoryjny ( 6 ). Decydującymi przesłankami w tym zakresie jest z jednej strony to, aby postępowanie nie było postępowaniem administracyjnym, przeciwstawiającym jednostkę i sąd działający jako organ administracyjny ( 7 ), a z drugiej strony to, aby sąd nie występował wyłącznie w charakterze organu konsultacyjnego ( 8 ).

18.

Należy więc w tym względzie stwierdzić, że przedmiotem postępowania przed sądem krajowym jest kontrola ustawy będącej w mocy. Przedmiotem tego postępowania nie jest zasięgnięcie opinii sądu konstytucyjnego w ramach postępowania ustawodawczego. Jak wyjaśnił sąd krajowy we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w ramach przeprowadzania sądowej kontroli zgodności z konstytucją trybunał konstytucyjny uprawniony jest do stwierdzenia ze skutkiem erga omnes, że dane prawo krajowe nie znajduje zastosowania.

19.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest zatem dopuszczalny.

20.

Zanim doszło do liberalizacji rynku energii elektrycznej, w wielu państwach członkowskich istniały monopole terytorialne przedsiębiorstw dostarczających energię elektryczną. Przedsiębiorstwa takie wykonywały wszystkie świadczenia konieczne do zapewnienia dostaw odbiorcom znajdującym się na ich obszarze geograficznym. Przedsiębiorstwa te zajmowały się wytwarzaniem i dystrybucją energii elektrycznej oraz jej dostarczaniem, za pośrednictwem należących do nich systemów elektroenergetycznych, wszystkim przyłączonym do nich odbiorcom.

21.

W celu liberalizacji rynku wewnętrznego energii elektrycznej już dyrektywa 96/62 ( 9 ) zakładała, że stopniowo coraz większa liczba odbiorców posiadać będzie — jako „uprawnieni odbiorcy” — prawo swobodnego wyboru dostawcy, za pośrednictwem którego będą się oni zaopatrywać w energię elektryczną. W obowiązującej obecnie dyrektywie 2003/54 ten kluczowy element liberalizacji wyrażony został w jej motywach 4 i 20:

[…]

[…]”.

22.

W celu umożliwienia odbiorcom swobodnego wyboru dostawców należało wyeliminować monopole naturalnie ustanowione przez przedsiębiorstwa z racji sprawowanej przez nie kontroli nad systemami, przyznając niedyskryminacyjny dostęp do systemów stronom trzecim. Jak zostało to podkreślone przez prawodawcę w szczególności w motywie 7 dyrektywy 2003/54, otwarcie systemów dla stron trzecich było zatem decydującym warunkiem budowy wspólnego rynku energii elektrycznej ( 10 ). W ten sposób odbiorca nie jest zmuszony do zaopatrywania się w energię elektryczną w przedsiębiorstwie, do którego systemu jest przyłączony, lecz może wybrać innego dostawcę, który dostarczy mu energię elektryczną za pośrednictwem tego systemu.

23.

Brzmienie art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/54, który reguluje dostęp stron trzecich do systemu, nie jest pod wieloma względami jednoznaczne. Należy przede wszystkim określić, czy pojęcie „strona trzecia” obejmuje wyłącznie wytwórców i dostawców, czy także odbiorców. Kwestią kluczową jest następnie ustalenie, co należy rozumieć przez „dostęp do systemu przesyłowego i dystrybucyjnego”. Punktem spornym w tym zakresie jest w istocie ustalenie, czy sformułowanie to zawiera w sobie również prawo swobodnego wyboru przez odbiorcę systemu, do którego chciałby on zostać przyłączony.

24.

Rząd fiński uważa, że pojęcie strony trzeciej w art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/54 obejmuje wytwórców i dostawców, którzy nie są częścią przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo będącego operatorem danego systemu i ponadto zajmującego się wytwarzaniem i dostarczaniem energii elektrycznej ( 11 ). Według rządu fińskiego przepis ten zakazuje, aby przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo dyskryminowało takie strony trzecie w zakresie dostępu do systemu względem własnego sektora produkcji i dostaw. Rząd ten uważa wreszcie, że wspomniany przepis nie reguluje prawa dostępu odbiorców.

25.

Wydaje się, że brzmienie niemieckiej wersji językowej art. 20 ust. 1 dyrektywy nie wyklucza takiej interpretacji. W szczególności sformułowanie „die Zugangsregelung gilt für alle zugelassenen Kunden” ([system dostępu] mający zastosowanie do wszystkich uprawnionych odbiorców) można rozumieć w taki sposób, że wytwórcom i dostawcom, będącym stroną trzecią, przyznaje się dostęp w związku z zaopatrywaniem wszystkich „uprawnionych odbiorców” ( 12 ). Innymi słowy: operator systemu może odmówić korzystania z systemu wytwórcom lub dostawcom, w przypadku gdy zamierzają oni zaopatrywać odbiorców nieuprawnionych ( 13 ). W niektórych pozostałych wersjach językowych odwołanie do uprawnionych odbiorców ma znaczenie jedynie w odniesieniu do taryfikacji opłat za korzystanie z systemu, lecz już nie samego prawa dostępu ( 14 ).

26.

Nie należy jednakże rozpatrywać tego przepisu w oderwaniu do kontekstu. Wprost przeciwnie, należy wziąć pod uwagę, że celem wspomnianego przepisu jest, aby „die Zugangsregelung […] wird nach objektiven Kriterien und ohne Diskriminierung zwischen den Netzbenutzern angewandt” (system dostępu […] miał zastosowanie do wszystkich uprawnionych odbiorców i stosowany [był] obiektywnie, bez dyskryminacji w odniesieniu do użytkowników systemu) (podkreślenie moje).

27.

Skarżący słusznie podnoszą, że zgodnie z art. 2 pkt 18 dyrektywy 2003/54 pojęcie „użytkownik systemu” obejmuje zarówno osoby dostarczające energię elektryczną do systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego, jak i osoby pobierające energię elektryczną z jednego z tych systemów. W konsekwencji art. 20 ust. 1 dyrektywy, obejmując swym zakresem zastosowania wszystkich użytkowników systemu, przyznaje jednocześnie odbiorcom prawo niedyskryminacyjnego dostępu do systemu.

28.

Jak podnosi w tym względzie rząd litewski, realizacja celu dyrektywy, którym jest możliwość swobodnego wyboru przez odbiorcę swojego dostawcy ( 15 ), zakłada bowiem, że obie strony tego stosunku dostawy mogą bez przeszkód przyłączyć się do systemu ( 16 ). Prawo dostępu pozbawione byłoby dla dostawcy wartości, jeżeli potencjalny odbiorca energii elektrycznej nie mógłby przyłączyć się do systemu.

29.

W konsekwencji podnoszone przez rząd fiński argumenty na poparcie przeciwnego stanowiska należy odrzucić.

30.

Na mocy art. 15 ust. 2 ustawy w sprawie energii elektrycznej prawo niedyskryminacyjnego przyłączenia się do systemu przesyłowego istnieje jedynie w przypadku, gdy operator systemu dystrybucyjnego odmówił przyłączenia zainteresowanego odbiorcy. Zanim dokonam oceny, czy art. 20 ust. 1 dyrektywy sprzeciwia się takiemu ograniczaniu możliwości wyboru systemu, należy ustalić, czy wspomniany przepis w ogóle reguluje kwestię przyłączania do systemu.

31.

W przeciwieństwie do skarżących oraz rządu włoskiego, rządy litewski i fiński, jak również Komisja broniły argumentu, że należy odróżnić „przyłączanie” od „dostępu”. Zgodnie z tym argumentem art. 20 dyrektywy reguluje jedynie kwestię dostępu. Komisja w swoich uwagach na piśmie podzielała również punkt widzenia skarżących, zgodnie z którym prawo niedyskryminacyjnego dostępu, na podstawie art. 20 dyrektywy, sprzeciwia się ograniczeniom dotyczącym wyboru w zakresie przyłączenia się do systemu. Jednakże podczas rozprawy Komisja zmieniła swoje stanowisko i przyłączyła się do stanowiska Republiki Fińskiej i Republiki Litewskiej.

32.

Stanowisko rządów fińskiego i litewskiego, jak również Komisji znajduje potwierdzenie w treści art. 20 ust. 1 dyrektywy, w którym mowa jest jedynie o „dostępie”. Tymczasem pojęcia „dostęp” i „przyłączenie” nie powinny być traktowane jak synonimy. Jak bowiem słusznie zauważyli wspomniani interwenienci, oba pojęcia są stosowane w dyrektywie w różnym znaczeniu.

33.

Niezbicie wynika to bowiem z art. 23 ust. 2 lit. a) dyrektywy, który powierza organom regulacyjnym zadanie ustalania lub zatwierdzania, przed ich wejściem w życie, „warunków przyłączenia i dostępu do sieci krajowych, łącznie z taryfami za przesyłanie i dystrybucję”. Jeżeli pojęcia „dostęp” i „przyłączenie” miałyby to samo znaczenie, nie zostałyby wymienione obok siebie w tym przepisie.

34.

Pojęcie „dostęp do systemu” obejmuje prawo korzystania z systemu za opłatą w celu przesyłania energii elektrycznej lub zaopatrywania się w energię elektryczną. Artykuł 20 stanowi kluczowy przepis dyrektywy w zakresie dostępu do systemu, bez którego niemożliwe byłoby dokonanie liberalizacji rynku energii elektrycznej. Zgodnie z art. 20 ust. 2 dyrektywy operator danego systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego może odmówić dostępu jedynie, jeśli nie dysponuje konieczną zdolnością.

35.

Szczególne reguły dotyczące przyłączenia do systemu znajdują się natomiast w art. 3 ust. 3 zdanie trzecie dyrektywy, który nakłada na przedsiębiorstwa zajmujące się dystrybucją obowiązek (w zakresie usługi publicznej) przyłączenia do swoich systemów wszystkich odbiorców będących gospodarstwami domowymi oraz innych małych odbiorców. Artykuł 5 dyrektywy nakłada między innymi na państwa członkowskie zadanie określenia reguł technicznych w zakresie przyłączenia do systemu, które zapewniają możliwość współdziałania systemów, są obiektywne i niedyskryminacyjne. Wreszcie organy regulacyjne odpowiedzialne są, na mocy art. 23 ust. 1 lit c) i f) dyrektywy, za nadzorowanie warunków przyłączania.

36.

Z globalnej analizy tych przepisów wynika, że pojęcie „przyłączenie” obejmuje ustanowienie fizycznego połączenia między systemem i urządzeniami odbiorców, zakładami wytwórczymi, innymi systemami i strukturami.

37.

Z brzmienia art. 20 ust. 1 dyrektywy wyraźnie wynika, że kwestia przyłączenia do systemu nie jest w nim bezpośrednio uregulowana. Należy wobec tego ustalić, czy nieograniczone prawo przyłączenia do systemu przesyłowego wynika z przepisów dotyczących przyłączenia do systemu ( 17 ). Pośrednie zasady dotyczące przyłączenia do systemu mogą ponadto wynikać z art. 20 ust. 1 dyrektywy, gdyż przyłączenie do systemu jest warunkiem wstępnym korzystania z prawa dostępu.

38.

Przepisy dotyczące przyłączenia do systemu mają zasadniczo charakter techniczny i nie przyznają ogólnego prawa do przyłączenia do systemu wedle wyboru odbiorcy. Jedynie art. 3 ust. 3 zdanie trzecie dyrektywy mógłby przyznawać niektórym odbiorcom prawo przyłączenia się do systemu dystrybucyjnego, lecz już nie do systemu przesyłowego.

39.

Ponadto art. 5 dyrektywy ustanawia obowiązek określenia niedyskryminacyjnych przepisów dotyczących dostępu do systemu. Wynika z tego, że porównywalni odbiorcy, czyli w szczególności odbiorcy kupujący podobne ilości energii elektrycznej i cechujący się podobnym zużyciem, powinni zostać przyłączeni do określonego systemu na tych samych warunkach. Jeżeli odpowiednie uregulowanie krajowe narusza tę zasadę niedyskryminacji, użytkownicy znajdujący się w niekorzystnej sytuacji mogą, powołując się bezpośrednio na dyrektywę, domagać się traktowania na równi z uprzywilejowaną grupą, co jednakże może zostać poddane ocenie tylko w konkretnych przypadkach.

40.

Prawo wyboru, jeśli chodzi o przyłączenie do systemu, mogłoby ponadto pośrednio wynikać z przepisów dotyczących dostępu do systemu znajdujących się w art. 20 ust. 1 dyrektywy, jeżeli brak tego prawa wyboru wpływałby równocześnie na dostęp.

41.

Dostęp stron trzecich do systemu ma — jak już wcześniej wspomniałam — umożliwić odbiorcy dokonanie swobodnego wyboru dostawcy, u którego zaopatruje się on w energię elektryczną. Swobodny wybór odbiorcy nie jest jednakże bezpośrednio związany z systemem, do którego przyłączony jest odbiorca. Niewątpliwie, jak wynika z art. 2 pkt 3 dyrektywy, odbiorca końcowy może co do zasady być również zaopatrywany za pośrednictwem systemu przesyłowego. Prawo wyboru dostawcy jest mimo wszystko również zagwarantowane, gdy odbiorca przyłączony jest do systemu dystrybucyjnego. Dostawca jest bowiem uprawniony do dostarczania energii elektrycznej za pośrednictwem systemu przesyłowego i dystrybucyjnego aż do odbiorcy.

42.

System dostępu stron trzecich do systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, który na mocy art. 20 ust 1 dyrektywy państwa członkowskie zobowiązane są wdrożyć, nie zakłada zatem, że każdemu odbiorcy przysługuje prawo przyłączenia się do systemu przesyłowego. Co więcej, państwa członkowskie mają swobodę, biorąc pod uwagę istniejące uwarunkowania techniczne, zorganizować ten system w taki sposób, aby każdy odbiorca był przyłączony do odpowiedniego systemu, za pośrednictwem którego mógłby być zaopatrywany w energię elektryczną przez wybranego przez siebie dostawcę.

43.

Państwo członkowskie może jednocześnie wziąć pod uwagę względy interesu ogólnego, takie jak na przykład zrównoważone wykorzystanie zdolności przesyłowej infrastruktury oraz odpowiednie rozłożenie kosztów korzystania z systemu, bez konieczności powoływania się na odstępstwo wyrażone w art. 3 ust. 8 dyrektywy. Jest to konieczne jedynie, gdy uregulowanie krajowe odbiega od art. 20 ust. 1 dyrektywy.

44.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 zdanie drugie dyrektywy system dostępu stron trzecich do systemów musi być jednak stosowany obiektywnie i bez dyskryminacji między użytkownikami systemu. Nie wyklucza to sytuacji, w której pewni odbiorcy dysponują bezpośrednim dostępem do systemu przesyłowego (na przykład operatorzy systemów dystrybucyjnych lub duzi odbiorcy), podczas gdy inni odbiorcy przyłączeni są do systemu przesyłowego w sposób niebezpośredni, za pośrednictwem systemu dystrybucyjnego. Podczas przyznawania bezpośredniego dostępu do systemu przesyłowego lub dystrybucyjnego dany operator systemu nie może arbitralnie wprowadzać rozróżnień między odbiorcami, lecz musi kierować się obiektywnymi kryteriami, takimi jak zakupiona ilość energii elektrycznej lub profil jej zużycia.

45.

Skarżący podnoszą wreszcie, że ustawa w sprawie energii elektrycznej z 2004 r. umożliwia wywieranie nacisków podczas ustalania opłat za korzystanie z systemu dystrybucyjnego. Według skarżących możliwość przyłączenia się do systemu przesyłowego zamiast do systemu dystrybucyjnego pozwala na uniknięcie niepotrzebnych kosztów związanych z korzystaniem z systemu, ponoszonych przez odbiorców.

46.

Zakładając nawet, że zarzut ten, który nie został powtórzony w postanowieniu odsyłającym, jest uzasadniony, nie podważa on zaproponowanego przeze mnie rozwiązania. W celu zagwarantowania odpowiedniej taryfikacji opłat za korzystanie z systemu oraz kontroli poszczególnych elementów kosztu, które należy w związku z tym wziąć pod uwagę, dyrektywa 2003/54 przewiduje regulację opłat. „Konkurencja między systemami” nie jest jednakże odpowiednim rozwiązaniem, aby zapobiec nadużyciom dotyczącym struktury kosztów związanych z korzystaniem z systemu. Możliwość zmiany systemu na inny (system przesyłowy) posiadający prawidłową strukturę opłat, co technicznie byłoby możliwe w przypadku niektórych dużych odbiorców, nie tylko pozostaje bez wpływu na nieuzasadnione obciążenia, które muszą ponosić inni odbiorcy, lecz nawet powoduje ich wzrost.

47.

Na pytanie prejudycjalne zadane przez Lietuvos Respublikos Konstitucinis Teismas należy zatem odpowiedzieć w następujący sposób:

Artykuł 20 dyrektywy 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej nie sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu stanowiącemu w sposób niedyskryminacyjny, że przyłączenie urządzeń odbiorcy do systemu przesyłowego może nastąpić wyłącznie, gdy operator systemu dystrybucyjnego odmówi, ze względu na nałożone wymagania techniczne i eksploatacyjne, przyłączenia do systemu dystrybucyjnego urządzeń odbiorcy znajdujących się na obszarze określonym w koncesji operatora systemu dystrybucyjnego.