1. 

Niniejsze postępowanie dotyczy odwołań wniesionych po raz drugi w toczącej się już od dłuższego czasu sprawie, dotyczącej zasadniczo kwestii wsparcia handlowego i logistycznego udzielanego przez pocztę francuską na rzecz jej spółki zależnej SFMI-Chronopost, prowadzącej działalność w zakresie ekspresowych przesyłek pocztowych. W decyzji nr 98/365/WE (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”) Komisja uznała, że tego rodzaju wsparcie nie stanowi pomocy państwa ( 2 ). Konkurenci SFMI-Chronopost wnieśli skargę do Sądu Pierwszej Instancji (sprawa „UFEX I”) ( 3 ), który stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji. W następstwie rozpoznania pierwszych odwołań (w sprawie „Chronopost I”) ( 4 ) Trybunał Sprawiedliwości uchylił orzeczenie Sądu Pierwszej Instancji i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania. Niniejsze odwołania skierowane są przeciwko wyrokowi wydanemu po ponownym rozpoznaniu sprawy, w którym Sąd Pierwszej Instancji po raz drugi stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji (zwanemu dalej „zaskarżonym wyrokiem” lub „wyrokiem w sprawie UFEX II”) ( 5 ).

2. 

Zarzuty podniesione w przedmiotowych odwołaniach dotyczą: i) składu Sądu Pierwszej Instancji orzekającego w postępowaniu, które doprowadziło do wydania zaskarżonego wyroku, ii) kwestii, czy Sąd ten orzekł w przedmiocie niedopuszczalnego zarzutu, iii) sposobu, w jaki Sąd Pierwszej Instancji zbadał przedstawione przez Komisję uzasadnienie zaskarżonej decyzji, oraz iv) oceny pojęcia pomocy państwa w odniesieniu do przeniesienia bazy klientów do spółki SFMI-Chronopost.

3.

Spór, którego dotyczy niniejsza sprawa, zapoczątkowany został skargą złożoną do Komisji w grudniu 1990 r. Zaskarżony wyrok zawiera następujący opis okoliczności sprawy:

4.

Oprócz złożenia do Komisji skargi „[w] dniu 16 czerwca 1993 r. SFEI i inne przedsiębiorstwa wniosły do [Tribunal de Commerce de Paris] sądu gospodarczego w Paryżu powództwo przeciwko SFMI, spółce Chronopost, La Poste i innym. Załączono do niego kolejną analizę sporządzoną przez firmę Braxton Associés, uaktualniającą dane zawarte w pierwszej analizie i przedłużającą okres, w odniesieniu do którego obliczano pomoc, do końca 1991 r. Wyrokiem z dnia 5 stycznia 1994 r. sąd gospodarczy w Paryżu zwrócił się do Trybunału z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni art. 92 i art. 93 traktatu WE (obecnie art. 88 WE), z których jedno dotyczyło pojęcia pomocy państwa w okolicznościach niniejszej sprawy. W załączeniu do swoich uwag z dnia 10 maja 1994 r. rząd francuski przedstawił Trybunałowi analizę ekonomiczną sporządzoną przez firmę Ernst & Young. [W wyroku w sprawie SFEI i in. ( 8 )] Trybunał orzekł, że »udzielenie wsparcia logistycznego i handlowego przez przedsiębiorstwo publiczne swoim spółkom zależnym prawa prywatnego prowadzącym działalność otwartą na wolną konkurencję może stanowić pomoc państwa w rozumieniu art. 92 traktatu, jeżeli zapłata otrzymana w zamian jest niższa od tej, jaka byłaby żądana w normalnych warunkach rynkowych« (pkt 62)” ( 9 ).

5.

W 1993 r. Komisja zwróciła się do Francji o dodatkowe informacje, które zostały jej przedstawione. W marcu 1996 r. Komisja powiadomiła to państwo członkowskie o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 93 ust. 2 traktatu WE (obecnie art. 88 ust. 2 WE), w związku z pomocą przyznaną rzekomo przez Francję spółce SFMI-Chronopost. W dniu 17 lipca 1996 r. Komisja opublikowała formalny komunikat w sprawie wszczęcia tego postępowania ( 10 ).

6.

W dniu 17 sierpnia 1996 r. SFEI przedstawił Komisji swoje uwagi w odpowiedzi na ten komunikat, załączając do nich analizę ekonomiczną sporządzoną przez Bain & Co. ( 11 ) Francja odpowiedziała, załączając analizę ekonomiczną sporządzoną przez firmę Deloitte Touche Tohmatsu.

7.

W dniu 1 października 1997 r. Komisja wydała zaskarżoną decyzję. Artykuł 1 decyzji stanowi, że „[w]sparcie logistyczne i handlowe udzielone przez La Poste swojej spółce zależnej, SFMI-Chronopost, [i inne zakwestionowane środki] nie stanowią pomocy państwa na rzecz SFMI-Chronopost” [tłumaczenie nieoficjalne].

8.

Pismem z dnia 30 grudnia 1997 r. UFEX, DHL International, Federal Express oraz CRIE wniosły do Sądu Pierwszej Instancji o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji. Francja, La Poste oraz Chronopost wystąpiły następnie z interwencją po stronie Komisji.

9.

Sprawa została przydzielona czwartej izbie Sądu w składzie powiększonym oraz wyznaczony został sędzia sprawozdawca.

10.

Skargę swą skarżące oparły na czterech zarzutach nieważności dotyczących i) naruszenia prawa do obrony, ii) niewystarczającego uzasadnienia, iii) błędów w ustaleniach faktycznych i oczywistych błędów w ocenie oraz iv) niezastosowania przez Komisję w należyty sposób pojęcia pomocy państwa, po pierwsze, poprzez nieuwzględnienie normalnych warunków rynkowych w analizie zapłaty za wsparcie udzielone SFMI-Chronopost przez La Poste, a po drugie: poprzez wyłączenie z zakresu tego pojęcia różnego rodzaju środków, z których miała skorzystać SFMI-Chronopost.

11.

Sąd Pierwszej Instancji przychylił się do pierwszej części zarzutu czwartego i stwierdził nieważność art. 1 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim stanowił on, że wsparcie logistyczne i handlowe udzielone przez La Poste spółce SFMI-Chronopost nie stanowi pomocy państwa. Sąd Pierwszej Instancji uznał, iż nie istnieje potrzeba rozważania drugiej części zarzutu czwartego, jak i pozostałych zarzutów w zakresie, w jakim dotyczą one kwestii wsparcia logistycznego i handlowego udzielonego przez La Poste spółce SFMI-Chronopost. Nie istniała w szczególności potrzeba dokonywania analizy zarzutu drugiego. Zarzut pierwszy oraz te części zarzutu trzeciego, które nie dotyczyły zastrzeżeń rozpatrywanych w ramach zarzutu czwartego, zostały oddalone.

12.

Pismami złożonymi w sekretariacie Trybunału w dniach 19 i 23 lutego 2001 r. Chronopost, La Poste i Republika Francuska wniosły odwołanie od wyroku w sprawie UFEX I.

13.

Wnoszące odwołanie podniosły kilka zarzutów, z których pierwszy stanowił, że Sąd Pierwszej Instancji naruszył art. 92 ust. 1 traktatu WE (obecnie art. 87 ust. 1 WE) poprzez dokonanie błędnej wykładni pojęcia „normalne warunki rynkowe” użytego w wyroku w sprawie SFEI. W pkt 75 wyroku w sprawie UFEX I Sąd Pierwszej Instancji uznał, że Komisja była zobowiązana przynajmniej do zbadania, czy uzyskane przez La Poste świadczenie wzajemne było porównywalne z takim, jakiego zażądałaby prywatna spółka finansowa lub prywatna grupa przedsiębiorstw, które nie prowadzą działalności w zmonopolizowanym sektorze.

14.

Trybunał uznał, że ocena ta była prawnie wadliwa, gdyż nie uwzględniała okoliczności, że La Poste znajdowała się w sytuacji zasadniczo odmiennej od sytuacji spółki prywatnej działającej w normalnych warunkach rynkowych. Jako podmiot, któremu powierzono świadczenie usług w ogólnym interesie gospodarczym w rozumieniu art. 90 ust. 2 traktatu WE (obecnie art. 86 ust. 2 WE), La Poste winna była wyposażyć się bądź też zostać wyposażona w znaczną infrastrukturę i środki umożliwiające jej świadczenie podstawowych usług pocztowych na rzecz wszystkich użytkowników, także na obszarach, gdzie taryfy nie pokrywały kosztów świadczenia tych usług. Tworzenie i utrzymywanie sieci przez La Poste nie odpowiadało czysto handlowej logice, a żadna spółka prywatna nie podjęłaby się nigdy takiego przedsięwzięcia. Ponadto udzielanie wsparcia logistycznego i handlowego polegało właśnie na oddaniu do dyspozycji takiej sieci, było więc z nią nierozerwalnie związane. Trybunał wyciągnął stąd następujące wnioski:

15.

W tej sytuacji Trybunał uznał zarzut pierwszy za zasadny. Uchylił więc wyrok w sprawie UFEX I bez rozpoznawania pozostałych zarzutów i przekazał sprawę Sądowi Pierwszej Instancji do ponownego rozpoznania.

16.

Po przekazaniu sprawy do Sądu Pierwszej Instancji przydzielono ją początkowo czwartej izbie Sądu (w składzie powiększonym) i wyznaczono tego samego sędziego sprawozdawcę co w sprawie UFEX I. Postanowieniem z dnia 13 września 2004 r. ( 15 ) w przedmiocie zmiany składu izb Sądu Pierwszej Instancji, sędzia sprawozdawca został przeniesiony do trzeciej izby (w składzie powiększonym) i w konsekwencji sprawa została ostatecznie przydzielona tej izbie.

17.

Wnoszące odwołanie powołały się zasadniczo na drugi, trzeci i czwarty z zarzutów podniesionych w postępowaniu, w którym zapadł wyrok w sprawie UFEX I ( 16 ). W pierwszej części zarzutu czwartego podniesiono tym razem, że pojęcie normalnych warunków rynkowych, którego wykładnia została dokonana w wyroku w sprawie Chronopost I, zostało błędnie zastosowane.

18.

Na rozprawie w dniu 15 czerwca 2005 r. wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na pytania Sądu.

19.

Sąd Pierwszej Instancji uznał zasadność zarzutu drugiego (dotyczącego niewystarczającego uzasadnienia) oraz zastrzeżenia zgłoszonego w drugiej części zarzutu czwartego, dotyczącego przeniesienia klientów usługi Postadex. Sąd oddalił wszystkie inne zastrzeżenia, z wyjątkiem zgłoszonych w pierwszej części zarzutu czwartego, które uznał za niemożliwe do rozpatrzenia. Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim zostało w niej stwierdzone, że ani wsparcie logistyczne i handlowe udzielone przez La Poste spółce od niej zależnej — SFMI-Chronopost, ani przeniesienie klientów usługi Postadex nie stanowiły pomocy państwa na rzecz SFMI-Chronopost.

20.

Pismami złożonymi w sekretariacie Trybunału odpowiednio w dniach 4 i 7 sierpnia 2006 r. Chronopost (sprawa C-341/06 P) oraz La Poste (sprawa C-342/06 P) wniosły odwołanie od wyroku Sądu Pierwszej Instancji. Wnoszące odwołanie wniosły do Trybunału o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz o obciążenie skarżących wszystkimi kosztami. Chronopost wniosła także o wydanie ostatecznego orzeczenia w sprawie i potwierdzenie zgodności z prawem zaskarżonej decyzji.

21.

UFEX, DHL Express (France) (dawniej DHL International), Federal Express International (France) oraz CRIE (w likwidacji) złożyły wspólną odpowiedź na każde z odwołań. Ani Francja, ani Komisja nie złożyły odpowiedzi ( 17 ). Na podstawie art. 117 regulaminu prezes Trybunału zezwolił Chronopost oraz La Poste na złożenie repliki w odniesieniu do zarzutów niedopuszczalności. Wówczas UFEX złożyła duplikę.

22.

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 18 kwietnia 2007 r. obydwa odwołania zostały połączone.

23.

Rozprawa nie odbyła się, nie wniesiono też o jej przeprowadzenie.

24.

Wnoszące odwołanie podnoszą, iż naruszone zostało ich prawo do rzetelnego procesu sądowego, ponieważ w postępowaniu, które doprowadziło do wydania zaskarżonego wyroku, i w postępowaniu w sprawie UFEX I funkcję sędziego sprawozdawcy pełniła ta sama osoba.

25.

Artykuł 42 § 2 stanowi, że „[n]ie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania”.

26.

Na mocy art. 118, art. 42 § 2 stosuje się do postępowania przed Trybunałem, którego przedmiot stanowi odwołanie od orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji.

27.

Artykuł 48 § 2 regulaminu Sądu sformułowany jest identycznie jak art. 42 § 2 regulaminu Trybunału.

28.

Artykuł 118 stanowi:

„1.   W przypadku uchylenia przez Trybunał Sprawiedliwości wyroku lub postanowienia izby, prezes Sądu może przydzielić sprawę innej izbie składającej się z takiej samej liczby sędziów.

2.   W przypadku uchylenia przez Trybunał Sprawiedliwości wyroku lub postanowienia wydanego przez Sąd w pełnym składzie lub w składzie wielkiej izby, sprawa zostaje przydzielona temu składowi Sądu, który wydał wyrok lub postanowienie.

2a.   W przypadku uchylenia przez Trybunał Sprawiedliwości wyroku lub postanowienia wydanego przez Sąd w składzie jednego sędziego, prezes Sądu przydziela sprawę izbie złożonej z trzech sędziów, której członkiem nie jest ten sędzia.

[…]”.

29.

Wnoszące odwołanie twierdzą, że pomimo iż Wspólnota jako taka nie jest stroną Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”), zobowiązana jest do poszanowania praw przez nią gwarantowanych. Prawo do rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd jest składnikiem prawa do rzetelnego procesu sądowego wyrażonego w art. 6 EKPC. Widoczna (w sensie obiektywnym) stronniczość wystarczy, aby prawo to zostało naruszone, a może to nastąpić, gdy skład sądu budzi uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności. Zarówno z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jak i z orzecznictwa sądów francuskich wynika, że uczestnictwo tego samego sędziego w następujących po sobie postępowaniach budzi takie wątpliwości. La Poste twierdzi, że art. 118 § 1 i 2a regulaminu Sądu wskazuje na wątpliwości wiążące się z ponownym rozpoznawaniem sprawy przez sędziego, który brał udział w wydawaniu pierwszego wyroku.

30.

W swojej odpowiedzi na odwołania UFEX podnosi, że zarzut ten jest nowy, a zatem niedopuszczalny w świetle regulaminu Trybunału. Pismami sekretariatu Sądu Pierwszej Instancji wnoszące odwołanie zostały poinformowane o składzie sądu przed rozprawą, a nazwisko sędziego sprawozdawcy wymienione było w sprawozdaniu na rozprawę. Mimo to wnoszące odwołanie nie podniosły przed Sądem żadnych zarzutów w tym zakresie. Z wyroku wydanego w sprawie Petrides przeciwko Komisji ( 18 ) wynika, że na dokonaną w ten sposób rezygnację z gwarancji procesowej nie można powoływać się w postępowaniu odwoławczym.

31.

W odniesieniu do istoty zarzutu UFEX podnosi po pierwsze, że skład Sądu, który wydał zaskarżony wyrok, był zgodny z art. 118 regulaminu Sądu odnoszącym się do składu Sądu orzekającego w sprawie przekazanej przez Trybunał do ponownego rozpoznania po uchyleniu wcześniejszego wyroku. Ponadto zasada kolegialności znajdująca zastosowanie do składu sądów wspólnotowych neutralizuje ryzyko stronniczości. Po drugie, wskazane przepisy wspólnotowe nie naruszają art. 6 ust. 1 EKPC. UFEX twierdzi, że Europejski Trybunał Praw Człowieka ocenia to zagadnienie za każdym razem w konkretnym przypadku oraz że nie sformułował on żadnej ogólnej zasady, z której wynikałoby, że ten sam sędzia nie może uczestniczyć w dwóch kolejnych postępowaniach dotyczących tej samej sprawy. Po trzecie, przepisy te uwzględniają zróżnicowane tradycje państw członkowskich. Ponadto pozostawienie tego samego sędziego sprawozdawcy w przypadku przekazania skomplikowanej sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji leży w interesie dobrego administrowania wspólnotowym wymiarem sprawiedliwości.

32.

Wnoszące odwołanie kwestionują w swych replikach zarzut niedopuszczalności podniesiony przez UFEX. Chronopost uważa ten zarzut za bezskuteczny, ponieważ naruszenie prawa do bezstronnego sądu stanowi naruszenie istotnego wymogu proceduralnego. Chodzi tu o bezwzględną przeszkodę procesową i dlatego Trybunał winien uwzględnić ją z urzędu.

33.

Wnoszące odwołanie twierdzą, że zarzut niedopuszczalności należy tak czy inaczej uznać za bezzasadny. Zarzut ten nie mógł zostać podniesiony przed wydaniem zaskarżonego wyroku. Zarzuty podnoszone w odwołaniu są siłą rzeczy zarzutami nowymi, gdyż kwestionują zaskarżony wyrok. Prawo do bezstronnego sądu jest niezbywalne i nie można się go zrzec, tak jak można się zrzec gwarancji procesowej. Wnoszące odwołanie utrzymują nadto, że nie istnieje procedura umożliwiająca kwestionowanie składu Sądu Pierwszej Instancji ani sprzeciwianie się powołaniu do tego składu konkretnego sędziego. Chronopost podnosi wreszcie, że pisma sekretariatu Sądu Pierwszej Instancji nie wskazywały nazwisk sędziów zasiadających w poszczególnych izbach oraz że nie doręczono jej kopii sprawozdania na rozprawę.

34.

W duplice UFEX podnosi, że samo twierdzenie, iż rozpatrywany tu zarzut dotyczy bezwzględnej przeszkody procesowej, stanowi nowy zarzut. Argument ten należy także uznać za bezzasadny, ponieważ nie zostało tu naruszone żadne prawo podstawowe. Wnoszące odwołanie mogły podnieść ten zarzut przed Sądem Pierwszej Instancji, na podstawie art. 48 § 2 regulaminu Sądu. Zarzuty podniesione w odwołaniu nie muszą być wcale uznane za nowe, gdyż powinny były zostać podniesione w kontekście zagadnień rozpatrywanych w pierwszej instancji. W przypadku gdy zarzuty są nowe, na mocy art. 118 regulaminu Trybunału do odwołań zastosowanie znajduje art. 42 § 2 tegoż regulaminu. UFEX zwraca także uwagę, że Chronopost powinna była znać skład izb Sądu Pierwszej Instancji, ponieważ został on opublikowany w Dzienniku Urzędowym ( 19 ).

35.

W odniesieniu do kwestii dopuszczalności przypominam, że Chronopost oraz La Poste interweniowały po stronie Komisji w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji.

36.

Zgodnie z art. 40 statutu Trybunału Sprawiedliwości interwenient może popierać jedynie wnioski jednej ze stron. Sądy wspólnotowe interpretowały to ograniczenie jako sprzeciwiające się podnoszeniu przez interwenienta argumentów lub zarzutów, które nie pozostają w żadnym związku z kwestiami leżącymi u podstaw sporu powstałego pomiędzy stroną skarżącą a pozwaną ( 20 ).

37.

Zarzut uchybienia proceduralnego odnoszącego się do składu Sądu Pierwszej Instancji nie ma żadnego związku z zarzutami podniesionymi przed Sądem przez Komisję. W rezultacie Chronopost i La Poste nie mogły podnosić tego zarzutu przed Sądem Pierwszej Instancji.

38.

Należy więc postawić pytanie, czy sama Komisja mogła podnieść taki zarzut w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji.

39.

Zgodnie z art. 48 § 2 regulaminu Sądu Pierwszej Instancji nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania. Dla dokonania oceny kwestii, czy okoliczności te zostały „ujawnione” w toku postępowania, Sąd Pierwszej Instancji posługuje się obiektywnym kryterium, a mianowicie stawia pytanie, czy strona była w stanie zapoznać się z tymi okolicznościami wcześniej ( 21 ).

40.

Skład izby Sądu Pierwszej Instancji, któremu przydzielono sprawę przekazaną przez Trybunał do ponownego rozpoznania, stanowi niewątpliwie okoliczność, która nie mogła zostać ujawniona przed początkiem postępowania. Według art. 48 § 2 regulaminu Sądu Komisja była zatem uprawniona do podniesienia nowego zarzutu mającego na celu zakwestionowanie powyższej okoliczności.

41.

Ponadto Komisja miała obiektywnie możliwość podniesienia takiego zarzutu. Skład izby, której przydzielono sprawę, został podany do wiadomości stron. Zmiany w składzie izb Sądu Pierwszej Instancji w 2004 r. były ogłaszane w Dzienniku Urzędowym. Skład izb publikowany jest także na stronie internetowej Trybunału. Nazwisko sędziego sprawozdawcy figuruje w sprawozdaniu na rozprawę, które jest wysyłane stronom przed rozprawą. Skład Sądu oraz nazwisko sędziego sprawozdawcy są wreszcie wyraźnie oznaczane na wokandzie wywieszanej przed salą rozpraw.

42.

W toku postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji Komisja była więc obiektywnie w stanie dowiedzieć się, że sędzia sprawozdawca, który brał udział w postępowaniu w sprawie UFEX I, był także członkiem składu orzekającego po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Z zaskarżonego wyroku ani też z akt sprawy nie wynika jednak, aby Komisja podniosła jakikolwiek zarzut w tym zakresie.

43.

W sprawie Petrides przeciwko Komisji ( 22 ) Trybunał oddalił zarzut, według którego naruszona została zasada audi alteram partem oraz zasada równości broni, ponieważ wnoszący odwołanie nie podniósł tej kwestii przed Sądem Pierwszej Instancji w okolicznościach, które mu na to pozwalały, przez co zrzekł się gwarancji procesowej.

44.

Komisja także nie byłaby w tym przypadku uprawniona do podniesienia kwestii składu Sądu Pierwszej Instancji w charakterze zarzutu odwołania. Komisja mogła zakwestionować skład izby w pierwszej instancji. Nie czyniąc tego, zrzekła się gwarancji procesowej i nie może powołać się ponownie na tę kwestię.

45.

Według mnie byłoby to sprzeczne zarówno z orzeczeniem Trybunału w sprawie Petrides przeciwko Komisji, jak i z art. 40 statutu Trybunału Sprawiedliwości, gdyby interwenient występujący w pierwszej instancji mógł podnieść w odwołaniu zarzut, którego nie podniosła w postępowaniu pierwszoinstancyjnym strona, którą on popierał.

46.

Trzeba przyznać, że wniosek ten oparty jest raczej na formalnej analizie statusu interwenienta. A priori nie sądzę, aby można było postawić tezę, że interwenient nie ma prawa do rzetelnego procesu sądowego, nawet jeżeli nie jest to jego własny proces. Zgodnie z art. 40 statutu Trybunału Sprawiedliwości interwenient musi mieć interes w rozstrzygnięciu sprawy (w przeciwnym razie nie byłby on dopuszczony do udziału w sprawie w charakterze interwenienta). Ponadto Chronopost oraz La Poste nie występują już w charakterze interwenientów, lecz w charakterze wnoszących odwołanie przed Trybunałem. Artykuł 6 ust. 1 EKPC gwarantuje każdemu prawo do rzetelnego procesu sądowego „przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej” ( 23 ).

47.

Wydaje mi się jednak, że gdyby Trybunał doszedł do wniosku, że Chronopost i La Poste mogły same zakwestionować przed Trybunałem skład Sądu Pierwszej Instancji, nawet mimo niepodniesienia takiego zarzutu przez Komisję, z przyczyn wskazanych w pkt 40–43 niniejszej opinii należałoby uznać, iż zrzekły się one tego prawa.

48.

Uważam zatem, że pierwszy zarzut odwołania jest niedopuszczalny.

49.

Jeżeli chodzi o argument wnoszących odwołanie, według którego podniesiony przez nie zarzut tak czy inaczej musi zostać rozpatrzony przez Trybunał, gdyż dotyczy on bezwzględnej przyczyny procesowej, nie podzielam stanowiska UFEX, że sam ten argument stanowi nowy zarzut. Został on raczej podniesiony w odpowiedzi na przedstawiony przez UFEX zarzut niedopuszczalności.

50.

Wobec powyższego nie podzielam argumentacji wnoszących odwołanie.

51.

Argumentacja wnoszących odwołanie oparta jest na orzecznictwie, z którego wynika, że naruszenie istotnego wymogu proceduralnego ma miejsce w sytuacji, gdy organ administracyjny, taki jak Komisja, pozbawia zainteresowane strony możliwości przedstawienia swego stanowiska w sprawie przed wydaniem aktu administracyjnego ( 24 ).

52.

Jednakże z wyroku w sprawie Petrides przeciwko Komisji jasno wynika, że strona skarżąca, która w toku postępowania sądowego nie skorzystała z prawa do obrony, choć miała taką możliwość, nie może powołać się na to prawo w późniejszym stadium. W sprawie tej Trybunał nie uznał za konieczne, aby zarzut wnoszącego odwołanie został rozpoznany z urzędu.

53.

Zasady, których naruszenie zarzuciła strona skarżąca w sprawie Petrides przeciwko Komisji, są zarówno składnikiem prawa do rzetelnego procesu, jak i prawa do bezstronnego sądu. Zasady audi alteram partem oraz nemo iudex in sua causa stanowią bowiem dwa filary słuszności. Nie widzę zatem powodu, dla którego w niniejszej sprawie Trybunał miałby zastosować odmienne podejście.

54.

Gdyby jednak Trybunał uznał ten zarzut za dopuszczalny, powinien według mnie oddalić go jako bezzasadny.

55.

Po pierwsze, nie wystąpiło tu żadne oczywiste naruszenie istotnego wymogu proceduralnego. Artykuł 118 § 1 regulaminu Sądu nie zabrania przydzielenia sprawy tej samej izbie w przypadku, gdy sprawa ta zostanie przekazana do ponownego rozpoznania. Przepis ten można przeciwstawić całkowicie odmiennej normie zawartej w art. 118 § 2a, zgodnie z którą dany sędzia nie może po raz drugi zajmować się sprawą przekazaną do ponownego rozpoznania Sądowi Pierwszej Instancji, gdy w pierwszej instancji orzekał on w tej sprawie jako jedyny sędzia. Regulamin Sądu nie zawiera też unormowań, które zakazywałyby pełnienia funkcji sędziego sprawozdawcy przez tę samą osobę, w przypadku gdy sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania w następstwie odwołania. Artykuł 118 § 2 nakazuje natomiast wyraźnie, aby sprawy rozpoznawane pierwotnie przez wielką izbę (oraz oczywiście przez Sąd w pełnym składzie) były rozpoznawane ponownie przez ten sam skład sędziowski.

56.

Po drugie, wnoszące odwołanie nie zarzucają rzeczywistej (subiektywnej) stronniczości. Jedynym (obiektywnym) zarzucanym przejawem stronniczości jest skład izby Sądu Pierwszej Instancji, któremu przydzielono sprawę po jej przekazaniu przez Trybunał Sprawiedliwości do ponownego rozpoznania.

57.

Wnoszące odwołanie słusznie zauważyły, że chociaż Wspólnota nie jest stroną EKPC, art. 6 ust. 2 UE stanowi, że „Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w [EKPC] […]”. Ponadto EKPC ma szczególne znaczenie wśród źródeł praw podstawowych, których poszanowanie zapewnia Trybunał ( 25 ). Artykuł 6 ust. 1 EKPC, gwarantujący prawo do bezstronnego sądu, stanowi część tych praw podstawowych.

58.

W odniesieniu do kwestii obiektywnej stronniczości, która powstaje, gdy pojawiają się uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sądu, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, iż „nie można sformułować ogólnej zasady wynikającej z obowiązku bezstronności, zgodnie z którą sąd wyższej instancji, który uchyla decyzję administracyjną lub orzeczenie sądu niższej instancji, jest zobowiązany do przekazania sprawy do ponownego rozpoznania innemu organowi sądowniczemu lub innemu składowi orzekającemu tego organu” ( 26 ). Uczestnictwo tego samego sędziego w ponownym rozpoznawaniu tej samej sprawy może wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sądu jedynie w połączeniu z innymi czynnikami ( 27 ). W niniejszej sprawie nie wskazano żadnego czynnika tego rodzaju.

59.

Ponadto zdarza się, że sędziowie samego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka biorą udział w ponownym rozpoznawaniu tej samej sprawy. W przypadku przekazania sprawy do Wielkiej Izby w trybie art. 43 EKPC w składzie wielkiej izby zasiadać może przewodniczący izby, która wydała wyrok, i sędzia, który zasiadał z ramienia zainteresowanego państwastrony (ale nie żaden inny sędzia ze składu izby, która wydała wyrok) ( 28 ). Zdarza się też, że sędziowie biorący udział w obydwu postępowaniach zmieniają swe stanowiska ( 29 ).

60.

Wnoszące odwołanie podnoszą wreszcie, że art. 6 ust. 2 UE wymaga także poszanowania przez Unię praw podstawowych wynikających z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich. Wnoszące odwołanie zwracają uwagę, że we Francji składy sądów, którym przekazano sprawę do ponownego rozpoznania, muszą być inne niż skład, który rozpoznawał sprawę w pierwszej instancji. W odpowiedzi UFEX stwierdza, że w Niemczech, Hiszpanii i Zjednoczonym Królestwie taka sytuacja nie ma miejsca. Wydaje się oczywiste, że przywoływanie sytuacji panującej w jednym państwie nie jest wystarczające dla wykazania istnienia tradycji konstytucyjnej wspólnej dla państw członkowskich.

61.

Stoję zatem na stanowisku, że nawet gdyby pierwszy zarzut był dopuszczalny (quod non), jest on w każdym razie bezzasadny.

62.

Po pierwsze, La Poste utrzymuje, iż w swych uwagach na piśmie podnosiła, że zastrzeżenie UFEX dotyczące przeniesienia Postadex stanowiło nowy zarzut oraz że Sąd Pierwszej Instancji zaniechał rozstrzygnięcia kwestii, czy w związku z tym zarzut ten był dopuszczalny. Po drugie, La Poste twierdzi, że skoro zarzut ten był nowy, Sąd Pierwszej Instancji nie powinien był go w żadnym razie rozpatrywać.

63.

UFEX stoi na stanowisku, że pierwsza część zarzutu drugiego podniesionego przez La Poste powinna zostać uznana za niedopuszczalną, ponieważ jej uzasadnienie jest niejasne i nieprecyzyjne. W odniesieniu do istoty tej części zarzutu UFEX twierdzi, że Sąd Pierwszej Instancji nie jest zobowiązany do wydawania rozstrzygnięcia w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności podniesionego przez interwenienta, jeżeli zarzut ten nie został podniesiony przez stronę pozwaną. Jeśli chodzi o drugą część zarzutu podniesionego przez La Poste, zarzut UFEX nie był nowy, lecz został podniesiony w jej skardze wszczynającej pierwsze postępowanie.

64.

Odnośnie do pierwszej części zarzutu z orzecznictwa Trybunału całkiem jasno wynika, że interwenient nie może podnieść zarzutu niedopuszczalności, który nie został podniesiony w piśmie procesowym zawierającym żądania strony pozwanej ( 30 ). Komisja, jako strona pozwana, nie podniosła omawianego zarzutu. Sąd Pierwszej Instancji nie był zatem zobowiązany do wydania rozstrzygnięcia w jego przedmiocie.

65.

Z wyroków Trybunału przywoływanych przez La Poste na poparcie twierdzenia, że zagadnienie to należy rozpatrywać odrębnie w każdej sprawie, wynika w istocie, jak trafnie spostrzegła UFEX, że Trybunał bada zasadność zarzutu niedopuszczalności podniesionego przez interwenienta, a nie przez stronę pozwaną, wyłącznie wtedy, gdy zarzut ten dotyczy bezwzględnej przyczyny procesowej ( 31 ).

66.

W drugiej części zarzutu La Poste stara się zasadniczo ponownie wykazać zasadność zarzutu niedopuszczalności, który podniosła przed Sądem Pierwszej Instancji. Badanie w postępowaniu odwoławczym zarzutu, który był niedopuszczalny w pierwszej instancji, byłoby niezgodne z przywołanym wyżej orzecznictwem Trybunału.

67.

Proponuję zatem, aby Trybunał oddalił pierwszą część zarzutu drugiego i uznał drugą część tego zarzutu za niedopuszczalną.

68.

Należy na wstępie przybliżyć w sposób bardziej szczegółowy odpowiednie części zaskarżonej decyzji oraz zaskarżonego wyroku.

69.

W motywie trzydziestym trzecim ( 32 ) zaskarżonej decyzji opisane jest między innymi wsparcie logistyczne i handlowe udzielone przez La Poste spółce SFMI-Chronopost oraz wyjaśniony sposób, w jaki poniesione przez te spółki koszty zostały obliczone i rozliczone:

[…]

Punkt vi) stanowi, że łączne wynagrodzenie wypłacone przez SFMI-Chronopost pokrywało 116,1% całkowitych kosztów w okresie od 1986 r. do 1991 r. oraz 119% w okresie od 1986 r. do 1995 r. W latach 1986 i 1987 stopy pokrycia wynosiły odpowiednio 70,3% oraz 84,3%. W tych dwóch latach uzyskane przychody pokrywały koszty bezpośrednie z pominięciem wydatków poniesionych przez centralę oraz dyrekcje regionalne.

70.

W pkt xi) Komisja wyjaśnia, że należności płacone przez SFMI-Chronopost z tytułu uzyskiwanego wsparcia logistycznego pokrywały całkowite koszty poniesione przez La Poste, łącznie z kosztami związanymi z udzielaniem wsparcia handlowego.

71.

W motywie trzydziestym czwartym ( 35 ) Komisja podsumowała argumenty przytoczone przez SFEI na okoliczność istnienia pomocy państwa, oparte na wnioskach zawartych w zleconych przez nią analizach ekonomicznych. Rzekoma pomoc państwa wyniosła łącznie 1,516 miliardów FRF w okresie od 1986 r. do 1991 r., w tym 1,048 miliardów FRF z tytułu pomocy logistycznej oraz 468 milionów FRF tytułem wsparcia handlowego ( 36 ). W odniesieniu do całkowitej kwoty rzekomej pomocy Komisja wyjaśniła zastosowaną przez SFEI metodę opartą na pojęciu „normalna cena rynkowa”. Koszt wsparcia logistycznego został przez SFEI obliczony na podstawie odniesienia do przedsiębiorstwa, które utworzyło i utrzymuje sieć porównywalną do sieci La Poste. W odniesieniu do wsparcia handlowego Komisja przybliżyła metodologię zastosowaną przez SFEI, opierając się na wyjaśnieniach przedstawionych przez nią w skardze złożonej do Komisji.

72.

W swojej ocenie Komisja odrzuciła przede wszystkim zastosowaną przez SFEI i opierającą się na porównaniu z nową siecią metodę wyceny wsparcia logistycznego oraz jej oszacowanie poszczególnych składników wsparcia handlowego ( 37 ): W odniesieniu do drugiego z tych zagadnień Komisja wyjaśniła, dlaczego nie uznała przeniesienia usługi Postadex, wycenionego przez SFEI na kwotę 38 milionów FRF ( 38 ), za pomoc państwa. Przeniesienie to nie przyniosło SFMI-Chronopost żadnej korzyści pieniężnej. Możliwość korzystania przez spółkę zależną ze stanowiącej wartość niematerialną bazy klientów spółki dominującej stanowi wspólną cechę charakteryzującą stosunki pomiędzy spółkami wchodzącymi w skład grupy. Przeniesienie bazy klientów było logicznym następstwem utworzenia spółki SFMI-Chronopost powołanej do przejęcia od La Poste działalności w zakresie świadczenia usługi przesyłki ekspresowej.

73.

Komisja zakwestionowała także ogólne podejście zastosowane przez SFEI dla oszacowania pomocy państwa ( 39 ). Komisja uznała, że rozumowanie SFEI obarczone jest podstawowym błędem ( 40 ) w zakresie wykładni wyroku w sprawie SFEI ( 41 ). Według Komisji SFEI uznał, że pojęcie „normalna cena rynkowa” oznacza cenę, po której porównywalna spółka prywatna świadczyłyby te same usługi na rzecz spółki, która nie jest z nią powiązana, obejmującą także opłatę za dostęp do sieci pocztowej. Z orzecznictwa Trybunału nie wynika jednak, że Komisja winna zignorować względy strategiczne oraz skutki wzajemnych oddziaływań wynikających z faktu przynależności La Poste i SFMI-Chronopost do tej samej grupy. Względy te odgrywały istotną rolę w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych przez spółkę holdingową, miały więc znaczenie w analizowanej sprawie, która dotyczyła zachowania spółki dominującej oraz jej spółki zależnej. Trybunał nigdy nie sugerował, że w przypadku gdy jedna ze stron transakcji posiada monopol na rynku, należy zastosować odmienne podejście. Komisja stwierdziła następnie:

„[56]Wobec powyższego należy postawić pytanie, czy warunki transakcji pomiędzy La Poste a SFMI-Chronopost są porównywalne do warunków równoważnej transakcji pomiędzy prywatną spółką dominującą, która może równie dobrze znajdować się w pozycji monopolisty (przykładowo ze względu na dysponowanie prawami o charakterze wyłącznym), a jej spółką zależną […].

74.

Komisja uznała także, iż udzielanie wsparcia logistycznego i handlowego nie stanowi pomocy państwa w świetle zasady inwestora działającego w warunkach gospodarki rynkowej ( 42 ). Wewnętrzna stopa zwrotu (zwana dalej „IRR”) – określana na podstawie dywidendy wypłaconej przez SFMI-Chronopost powiększonej o przyrost wartości wkładu na kapitał wniesionego pierwotnie przez La Poste – przewyższyła koszt kapitału własnego SFMI-Chronopost w 1986 r. Tak samo byłoby, gdyby kwota 38 mln FRF określana przez SFEI jako wartość usługi Postadex została uwzględniona przy obliczaniu IRR jako wkład na kapitał, łącznie z dokonaną przez SFEI wyceną korzystania przez SFMI-Chronopost z dostępu do sieci La Poste na uprzywilejowanych warunkach.

75.

Po dokonaniu streszczenia właściwego orzecznictwa sądów wspólnotowych ( 43 ) Sąd Pierwszej Instancji określił zakres kontroli, której poddał uzasadnienie zaskarżonej decyzji ( 44 ). W świetle wyroku w sprawie Chronopost I Sąd musiał w szczególności rozważyć, czy uzasadnienie to było wystarczające w odniesieniu do kwestii, czy cena pobierana od SFMI-Chronopost z tytułu udzielanego wsparcia pokrywała poniesione przez La Poste dodatkowe koszty zmienne, odpowiednią część kosztów stałych wynikających z wykorzystywania sieci pocztowej, jak również właściwą wysokość zwrotu kapitału własnego przeznaczonego na finansowanie konkurencyjnej działalności SFMI-Chronopost.

76.

Sąd Pierwszej Instancji uznał, że „powody, dla których Komisja odrzuciła metodę obliczania kosztów zaproponowaną przez skarżące, wynikają wyraźnie z uzasadnienia przedstawionego w pkt 49–56 zaskarżonej decyzji” ( 45 ). Sąd musiał jednak poddać analizie także rozumowanie Komisji w odniesieniu do i) sposobu, w jaki obliczyła i wyceniła koszty poniesione przez La Poste w oparciu o metodę „łącznych kosztów”, oraz ii) zażądanego w tym względzie świadczenia wzajemnego.

77.

Odnosząc się na początek do kwestii dodatkowych kosztów zmiennych ( 46 ), Sąd Pierwszej Instancji uznał, że motywy trzydziesty trzeci i pięćdziesiąty siódmy zaskarżonej decyzji nie wskazywały wystarczająco dokładnie znaczenia, jakie Komisja zamierzała nadać użytym tytułem tego uzasadnienia pojęciom z zakresu ekonomii i księgowości ani dokładnego charakteru kosztów badanych przez nią w celu wykazania braku pomocy państwa, by umożliwić Sądowi dokonanie kontroli kwestii, czy koszty te rzeczywiście odpowiadały dodatkowym kosztom zmiennym poniesionym wskutek udzielenia wsparcia logistycznego i handlowego w rozumieniu wyroku w sprawie Chronopost I. Wyjaśnienia przedstawione później przez Komisję umacniały jedynie zasadność wniosku, że uzasadnienie zawarte w samej zaskarżonej decyzji było zbyt ogólnikowe.

78.

Nie było możliwe ustalenie, jakie były „bezpośrednie koszty operacyjne” ani jakie są koszty, które w księgowości La Poste można bezpośrednio przypisać poszczególnym operacjom. Sformułowanie „niektóre koszty stałe”, użyte w motywie pięćdziesiątym siódmym decyzji, było zbyt nieprecyzyjne, aby możliwe było dokładne ustalenie, które z nich zostały pokryte przez SFMI-Chronopost w pierwszych dwóch latach działalności. Ponadto nie wyjaśniono kwestii, w jaki sposób usługi świadczone przez La Poste zostały rozłożone na wiele operacji jednostkowych czy też w jaki sposób usługi te zostały porównane z istniejącymi usługami pocztowymi o podobnym charakterze. Biorąc pod uwagę, że koszty poniesione przed 1992 r. obliczane były na podstawie wyceny szacunkowej, wyjaśnienie sposobu, w jaki to porównanie usług zostało przeprowadzone, było niezbędne, aby upewnić się, czy w podejściu tym nie wystąpiły błędy w ustaleniach faktycznych lub błędy w ocenie. Nie było wreszcie jasne, w jaki sposób wsparcie handlowe zostało uwzględnione przy obliczaniu kosztów łącznych.

79.

Sąd Pierwszej Instancji doszedł do wniosku, że konieczne byłoby umieszczenie w zaskarżonej decyzji właściwego uzasadnienia w tym względzie i przynajmniej ogólnego streszczenia analitycznych obliczeń księgowych dotyczących usług świadczonych na rzecz SFMI-Chronopost, po ewentualnym usunięciu danych poufnych. W obecnym stanie zaskarżona decyzja nie zawierała zatem wystarczającego uzasadnienia oceny Komisji w odniesieniu do poniesienia bądź nieponiesienia dodatkowych kosztów zmiennych wskutek udzielenia wsparcia logistycznego i handlowego.

80.

Sąd Pierwszej Instancji odniósł się następnie do kwestii kosztów stałych ( 47 ). Uznał, że w zaskarżonej decyzji kwestia ta nie została wystarczająco wyjaśniona. Przede wszystkim nie można było zweryfikować, czy wydatki poniesione przez centralę i dyrekcje regionalne obejmowały koszty stałe będące następstwem wykorzystywania sieci pocztowej. Kwestia ta miała szczególne znaczenie, biorąc pod uwagę, że zapłata uiszczona przez SFMI-Chronopost nie pokrywała 100% łącznych kosztów w pierwszych dwóch latach działalności. Po drugie, nie było możliwe ustalenie, czy istniały inne koszty stałe poniesione przez La Poste w następstwie wykorzystywania sieci pocztowej, które należało uwzględnić przy określaniu wysokości uiszczanej zapłaty. W rezultacie nie można było stwierdzić, czy wkład w koszty stałe został dokonany w sposób prawidłowy z punktu widzenia wymogów postawionych w wyroku w sprawie Chronopost I.

81.

Sąd Pierwszej Instancji uznał wreszcie, że zaskarżona decyzja nie wskazuje, jaki wkład został wniesiony przez SFMI-Chronopost w zwrot kapitału własnego La Poste ( 48 ). Nie zostało uściślone, czy Komisja dokonała obliczenia IRR w celu udowodnienia, że spełnione zostało kryterium inwestora prywatnego, czy też w celu obliczenia zwrotu kapitału własnego.

82.

Przy dokonywaniu obliczenia IRR Komisja nie wskazała kapitału, który w jej ocenie został rzeczywiście przeznaczony na tę działalność. Komisja ograniczyła się jedynie do stwierdzenia, że uwzględniła ona, z jednej strony, zastrzyk kapitału pochodzący od La Poste w 1986 r., a z drugiej strony transakcje finansowe pomiędzy La Poste a jej spółką zależną w latach 1986–1991, nie określając wystarczająco precyzyjnie, o jakie transakcje chodziło. Nawet przy założeniu, że IRR odzwierciedlała wystarczająco dokładnie zwrot kapitału własnego przeznaczonego na działalność konkurencyjną SFMI-Chronopost, nie można było zbadać, czy ewentualny zwrot kapitału własnego został dokonany we właściwej wysokości w rozumieniu pkt 40 wyroku w sprawie Chronopost I, biorąc pod uwagę, że szczegółowe obliczenie IRR nie wynikało z zaskarżonej decyzji.

83.

Sąd Pierwszej Instancji przedstawił następnie kilka ogólnych uwag dotyczących pokrycia kosztów ( 49 ). W ocenie Sądu twierdzenia Komisji zawarte w motywie pięćdziesiątym siódmym zaskarżonej decyzji mają charakter ogólników. Zaskarżona decyzja nie zawiera bowiem szczegółowej analizy odrębnych etapów obliczania zapłaty za sporne wsparcie lub wydatków infrastrukturalnych przypisywanych udzielaniu wsparcia ani też obliczonych danych z analizy przypadających na nie kosztów. Komisja poprzestała na stwierdzeniu, że koszty łączne La Poste zostały pokryte przez zapłatę ze strony SFMI-Chronopost, jednak bez dokładnego wskazania sumy i obliczeń, na podstawie których oparła swoją analizę i wnioski. W tych okolicznościach Sąd Pierwszej Instancji nie był w stanie zbadać, czy zastosowana metoda oraz poszczególne etapy analizy przeprowadzonej przez Komisję są wolne od błędów i zgodne z zasadami ustalonymi w wyroku w sprawie Chronopost I w celu stwierdzenia istnienia pomocy państwa bądź jej braku.

84.

Sąd Pierwszej Instancji podsumował swoją ocenę zarzutu drugiego, wskazując na to, że w niniejszej sprawie trzy argumenty przemawiają za domaganiem się bardziej szczegółowego uzasadnienia:

85.

W tych okolicznościach Sąd Pierwszej Instancji doszedł do wniosku, że:

[…]

86.

Wnoszące odwołanie podnoszą, że uznając uzasadnienie zaskarżonej decyzji za niewystarczające, Sąd Pierwszej Instancji wykroczył poza zakres wymogów określonych w art. 253 WE oraz w orzecznictwie Trybunału. Chronopost twierdzi, że pod pozorem kontroli uzasadnienia Sąd Pierwszej Instancji dokonał analizy oczywistych błędów w zakresie oceny oraz prawidłowości metod zastosowanych przez Komisję.

87.

Według UFEX Sąd Pierwszej Instancji nie zakwestionował samej oceny zawartej w zaskarżonej decyzji, ograniczył się natomiast do zbadania, czy uzasadnienie tej oceny było wystarczająco precyzyjne, kompletne i zrozumiałe. Sąd słusznie uznał to uzasadnienie za niewystarczające. Dla sprawdzenia, czy w zaskarżonej decyzji prawidłowo zastosowane zostało kryterium „normalnych warunków rynkowych” określone przez Trybunał w pkt 40 wyroku w sprawie Chronopost I, konieczne było przedstawienie bardziej szczegółowego uzasadnienia.

88.

Zgodnie z art. 253 WE decyzje Komisji wymagają uzasadnienia.

89.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału uzasadnienie takie „powinno być dostosowane do charakteru aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji, a Trybunałowi dokonać jej kontroli. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulującego daną dziedzinę […]” ( 50 ).

90.

W decyzji stwierdzającej brak istnienia pomocy państwa zarzucanej przez składającego skargę do Komisji „Komisja jest w każdym razie zobowiązana wyjaśnić w wystarczający sposób składającemu skargę powody, z których okoliczności faktyczne i prawne przedstawione w skardze okazały się niewystarczające dla wykazania istnienia pomocy państwa. Komisja nie jest jednak zobowiązana do zajęcia stanowiska w odniesieniu do kwestii, które w sposób oczywisty nie mają żadnego związku ze sprawą, są pozbawione znaczenia lub mają jednoznacznie drugorzędne znaczenie” ( 51 ).

91.

Na marginesie dodam, że orzecznictwo przywołane przez UFEX na poparcie twierdzenia, że Komisja winna była przeprowadzić dokładną analizę opartą na solidnych dowodach ( 52 ) oraz na przekonującym i spójnym materiale dowodowym ( 53 ), nie dotyczy pomocy państwa, lecz analizy prospektywnej przeprowadzanej w odniesieniu do wpływu na rynek wywieranego przez połączenia przedsiębiorstw i domniemane kartele.

92.

W obydwu rozpatrywanych odwołaniach nie ulega wątpliwości – co zostało zresztą potwierdzone przez Sąd Pierwszej Instancji w zaskarżonym wyroku ( 54 ) – że dla niniejszej sprawy istotne jest ustalenie, czy w zaskarżonej decyzji spełnione zostało kryterium „normalnych warunków rynkowych” sformułowane przez Trybunał w pkt 40 wyroku w sprawie Chronopost I ( 55 ).

93.

Kryterium zastosowane przez Trybunał w wyroku Chronopost I ma charakter ogólny. Trybunał wskazuje sposób, w jaki należy dokonywać oceny kwestii, czy udzielanie wsparcia handlowego i logistycznego stanowi pomoc państwa. Trybunał nie określił, jakie standardy ekonomiczne, księgowe czy finansowe należy w tym względzie zastosować. Ustanawiając wymóg, zgodnie z którym należy uwzględniać „wszystkie” dodatkowe koszty zmienne, Trybunał nie wskazuje, jakie koszty winny być uważane za zmienne. Nie precyzuje też, co należy rozumieć przez „odpowiedni” wkład w koszty stałe bądź „właściwą” wysokość zwrotu kapitału własnego.

94.

Według mnie pierwszy powód wskazany w zaskarżonym wyroku jako usprawiedliwiający bardziej szczegółowe uzasadnienie (tj. okoliczność, że chodziło tu o jedną z pierwszych decyzji rozstrzygających złożoną kwestię) ( 56 ), wręcz przeciwnie, usprawiedliwia sformułowanie uzasadnienia w sposób szerszy i bardziej ogólny. Nie ma wiele sensu w szczegółowym opisywaniu każdej z analizowanych kwestii, w sytuacji gdy niewłaściwe jest ogólne podejście do całego zagadnienia. Ponadto zaskarżona decyzja podjęta została kilka lat przed wydaniem wyroku w sprawie Chronopost I. Wydaje mi się, że zamiast badać, czy uzasadnienie Komisji jest pod każdym możliwym względem zgodne z brzmieniem kryterium sformułowanego (później) w wyroku Chronopost I (którego szczegółowe wymogi nie mogły być zatem znane autorom decyzji), kontrola sądowa uzasadnienia decyzji powinna się tu raczej koncentrować na analizie kwestii, czy ogólne podejście zastosowane przez Komisję było rzeczywiście prawidłowe – tj. czy jest ono zgodne z istotą kryterium sformułowanego w wyroku Chronopost I.

95.

Pogląd ten znajduje odzwierciedlenie we wcześniejszych orzeczeniach wydanych w niniejszym postępowaniu przez sądy wspólnotowe. Zarówno wyrok w sprawie UFEX I, jak i uchylający go wyrok w sprawie Chronopost I podnoszą kwestię prawidłowej wykładni pojęcia „normalne warunki rynkowe” w odniesieniu do stosunku między La Poste a SFMI-Chronopost.

96.

Dlatego wydaje mi się, iż należy tu postawić pytanie, czy przedstawione uzasadnienie jest wystarczające dla ustalenia, czy Komisja oparła swą decyzję na prawidłowych kryteriach w celu określenia normalnych warunków rynkowych, ustanowionych przez Trybunał w wyroku w sprawie Chronopost I.

97.

W zaskarżonym wyroku stwierdzono nieważność zaskarżonej decyzji przede wszystkim z tego względu, że uzasadnienie i dane przedstawione przez Komisję uznane zostały za zbyt ogólne i nieprecyzyjne ( 57 ). Przedmiotem krytyki Sądu Pierwszej Instancji były w szczególności: nieprecyzyjność użytych pojęć z zakresu ekonomii i księgowości, charakter badanych kosztów oraz elementy uwzględnione przy dokonywaniu obliczeń. Sąd uznał, iż nie jest w stanie wykryć błędów co do okoliczności faktycznych ani błędów w ocenie, a w odniesieniu do kosztów zmiennych doszedł do wniosku, że zaskarżona decyzja powinna zawierać przynajmniej ogólny opis analitycznych obliczeń księgowych dokonanych w odniesieniu do świadczonych usług.

98.

Niewątpliwie istotne znaczenie ma sama przejrzystość decyzji. Prawdą jest też, że im bardziej szczegółowe jest uzasadnienie, tym większe jest prawdopodobieństwo wykrycia ewentualnego, popełnionego przez Komisję, oczywistego błędu w ocenie, czy to w odniesieniu do zastosowanej metodologii czy też prawidłowości wykorzystanych danych. Przykładowo, samo przedstawienie ogólnego opisu obliczeń księgowych nie musiałoby wcale gwarantować wykrycia oczywistych błędów.

99.

W okolicznościach niniejszej sprawy nie jest jednak jasne, czy szczegółowe dane, które Sąd Pierwszej Instancji uznał za brakujące, są absolutnie niezbędne dla dokonania oceny, czy pojęcie „normalne warunki rynkowe” zdefiniowane w wyroku Chronopost I zostało błędnie zastosowane przez Komisję.

100.

Za rozsądną należy uznać taką interpretację tego pojęcia, zgodnie z którą spełnienie rzeczonych warunków wymaga zachowania zgodności z powszechnie uznanymi kryteriami księgowymi, handlowymi oraz inwestycyjnymi. Obecna w prawie wspólnotowym zasada inwestora prywatnego opiera się w istocie na takiej podstawie. Szczegółowe dane, których w tym zakresie zażądał Sąd Pierwszej Instancji, mogłyby teoretycznie ujawnić odstępstwa od powszechnie uznanych zasad, a odstępstwa takie mogłyby stanowić oczywiste błędy. Same te zasady są jednak na tyle ogólne i zróżnicowane, że dają szerokie pole do dyskusji, a Trybunał Sprawiedliwości sformułował jedynie ogólne kryteria pozwalające na określenie „normalnych warunków rynkowych”. Dyskusja taka mogłaby toczyć się w dziedzinie, w której — w opinii Sądu Pierwszej Instancji — Komisji przysługuje szeroki zakres uznania ( 58 ).

101.

W okolicznościach niniejszego postępowania uważam więc, że dane, które w ocenie Sądu Pierwszej Instancji winny były znaleźć się w uzasadnieniu przedstawionym przez Komisję, mają drugorzędne znaczenie. Zaskarżona decyzja zawiera wystarczające uzasadnienie oraz wystarczającą ilość danych, aby możliwe było dokonanie sądowej kontroli jej zgodności z prawem w świetle kryteriów sformułowanych w wyroku w sprawie Chronopost I.

102.

W odniesieniu do kosztów udzielanego wsparcia pkt iii) i xi) motywu trzydziestego trzeciego oraz motywy czterdziesty drugi i pięćdziesiąty siódmy ( 59 ) wskazują, że uwzględnione „koszty całkowite” obejmują wszystkie koszty zmienne oraz proporcjonalny udział w kosztach stałych poniesionych z tytułu udzielonego wsparcia logistycznego i handlowego.

103.

Punkt iii) motywu trzydziestego trzeciego wskazuje, że La Poste dokonuje rozbicia „kosztów całkowitych” na „bezpośrednie koszty operacyjne” oraz udział w „wydatkach poniesionych przez centralę oraz dyrekcje regionalne”. Rozróżnienie to nie pokrywa się z podziałem na koszty zmienne i stałe, gdyż zgodnie z motywem pięćdziesiątym siódmym koszty stałe obejmują koszty nieruchomości oraz pojazdów mechanicznych. Z motywu tego wynika jednak jasno, że koszty zmienne były pokrywane od pierwszego roku budżetowego. Ze stwierdzenia, że jedynie „niektóre koszty stałe” zostały pokryte w pierwszych dwóch latach budżetowych (1986 i 1987) oraz że od 1988 r. pokrywane były „wszystkie koszty poniesione przez La Poste”, wynika wprost, iż począwszy od tego roku pokrywane były wszystkie koszty stałe. Ponadto motyw czterdziesty drugi sugeruje, że udział w kosztach stałych był proporcjonalny.

104.

Z pkt 40 wyroku w sprawie Chronopost I jasno wynika, że „właściwej wysokości zwrot kapitału własnego” powinien pochodzić z wynagrodzenia pobieranego z tytułu wsparcia handlowego i logistycznego. W oparciu o definicję „cen obliczonych na podstawie kosztów łącznych” zawartą w motywie pięćdziesiątym siódmym dokonana przez Komisję analiza wysokości świadczenia wzajemnego uzyskanego przez SFMI-Chronopost w zamian za kapitał własny zainwestowany przez La Poste może zostać porównana z podejściem przyjętym przez Trybunał.

105.

W zaskarżonej decyzji składający skargę — SFEI — może także odnaleźć wystarczające wyjaśnienie powodów, dla których okoliczności faktyczne i prawne przedstawione przezeń w skardze złożonej do Komisji nie pozwoliły na stwierdzenie istnienia pomocy państwa.

106.

W motywach od czterdziestego piątego do sześćdziesiątego drugiego Komisja wskazuje przyczyny oddalenia zarzutów SFEI, których zwięzły opis zawarty został w motywie trzydziestym czwartym. Komisja nie podzieliła w istocie prezentowanego przez SFEI stanowiska odnoszącego się do sposobu wyceny poszczególnych składników rzekomej pomocy państwa. W szczególności z zaskarżonej decyzji jasno wynika ( 60 ), że szczegółowe analizy ekonomiczne przedstawione przez składającego skargę do Komisji celem wykazania istnienia pomocy państwa opierały się na pojęciu „normalna cena rynkowa”, które Komisja uznała za obarczone podstawowym błędem ( 61 ). W tych okolicznościach szczegółowe ustosunkowywanie się do założeń oraz obliczeń odnoszących się do całkowitej kwoty rzekomej pomocy państwa, na których analizy te zostały oparte, nie miałoby znaczenia.

107.

Wobec powyższego trzeci powód przytoczony dla usprawiedliwienia konieczności bardziej szczegółowego uzasadnienia uważam za bezzasadny ( 62 ). Sam Sąd Pierwszej Instancji przyznał, że powody, dla których Komisja odrzuciła metodę obliczania kosztów zaproponowaną przez SFEI, wynikają wyraźnie z uzasadnienia zaskarżonej decyzji ( 63 ). Wydaje mi się, że Komisja ustosunkowała się do „istotnych argumentów skarżących podpartych analizami ekonomicznymi”. Komisja stanęła zasadniczo na stanowisku, że ogólne podejście i metodologia zastosowane przez SFEI były błędne. Jakiemu celowi miałby w tych okolicznościach służyć wymóg przedstawiania „starannego uzasadnienia” zawierającego bardziej pogłębioną analizę poszczególnych zagadnień? Dodałabym, że Sąd Pierwszej Instancji nie przedstawił rozważań odnoszących się do kwestii, które aspekty skargi złożonej przez SFEI do Komisji zostały w ocenie Sądu niewłaściwie potraktowane w zaskarżonej decyzji. Podejście to różni się w uderzający sposób od podejścia zastosowanego przez Sąd w sprawie Sytraval i Brink’s France ( 64 ).

108.

Nie jestem przekonana, że drugi powód przytoczony przez Sąd Pierwszej Instancji dla usprawiedliwienia konieczności bardziej szczegółowego uzasadnienia decyzji Komisji wymaga dokładniejszej analizy ( 65 ). Za zasadny należy uznać wymóg formułowany pod adresem organu kompetentnego do wydawania decyzji, aby organ ten przywiązywał należytą wagę do treści orzeczeń sądowych mających wpływ na brzmienie decyzji będącej właśnie w trakcie opracowywania. Komisja rzeczywiście skupiła swą analizę wokół wyroku w sprawie SFEI ( 66 ). Nie sądzę jednak, aby samo wycofanie wcześniejszej decyzji prowadziło do istotnej zmiany zakresu obowiązku uzasadnienia nałożonego w art. 253 WE. Dokładny zakres obowiązku uzasadnienia zależy raczej od okoliczności danej sprawy oraz odnoszących się do niej uregulowań prawnych.

109.

Uważam, że uznając uzasadnienie zaskarżonej decyzji za wadliwe, Sąd Pierwszej Instancji naruszył prawo. Wobec powyższego sugeruję, aby Trybunał uznał trzeci zarzut odwołania za zasadny.

110.

Po pierwsze, Sąd Pierwszej Instancji zwrócił uwagę na bardzo szeroki zakres zastosowania pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 92 traktatu (obecnie art. 87 WE), którego celem jest zapewnienie, aby na wymianę handlową między państwami członkowskimi nie wpływały przyznawane przez władze państwowe w jakiejkolwiek formie korzyści, które zakłócają lub grożą zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów ( 69 ). Pojęcie pomocy państwa obejmuje interwencje w jakiejkolwiek formie, które skutkują zmniejszeniem poziomu obciążeń przewidzianych zazwyczaj w budżecie przedsiębiorstwa. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem traktat definiuje interwencje państwowe przy uwzględnieniu wywoływanych przez nie skutków.

111.

Sąd Pierwszej Instancji odrzucił argument Komisji, według którego przeniesienie bazy klientów usługi Postadex, będące logicznym następstwem utworzenia spółki zależnej, nie stanowiło pomocy państwa ( 70 ). Baza klientów należała do aktywów niematerialnych posiadających określoną wartość ekonomiczną, nawet jeśli wartość ta była trudna do oszacowania. La Poste mogła stworzyć usługę Postadex dzięki wykorzystaniu zasobów uzyskanych w wyniku funkcjonowania monopolu prawnego. SFMI-Chronopost ( 71 ) nie uiściła na rzecz La Poste żadnego świadczenia wzajemnego. Przeniesienie tego rodzaju aktywów stanowiło jednak korzyść dla beneficjenta. Korzyść ta mogła zostać przypisana państwu. Przeniesienie bazy klientów stanowiło zatem pomoc państwa.

112.

Sąd Pierwszej Instancji doszedł do wniosku, że Komisja naruszyła prawo, zajmując stanowisko, że przeniesienie bazy klientów usługi Postadex nie stanowiło pomocy państwa ze względu na to, iż nie prowadziło do powstania korzyści pieniężnej. W związku z tym należało stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim Komisja uznała, że przeniesienie przez La Poste bazy klientów usługi Postadex na rzecz SFMI-Chronopost nie stanowiło pomocy państwa.

113.

Wnoszące odwołanie podnoszą, że Sąd Pierwszej Instancji niesłusznie uznał, iż w zaskarżonej decyzji Komisja naruszyła prawo, przyjmując, że przeniesienie bazy klientów usługi Postadex na rzecz SFMI-Chronopost nie stanowiło pomocy państwa. Strony te twierdzą, że rozpatrywanej sytuacji nie da się porównać do zachowania funkcjonującej w sektorze prywatnym spółki dominującej względem istniejącej już spółki zależnej. W okolicznościach niniejszego postępowania spółka La Poste utworzyła spółkę zależną, przenosząc działalność gospodarczą na odrębny podmiot powołany właśnie w tym celu. W chwili utworzenia spółki zależnej nie istnieje żaden beneficjent. Komisja popiera tego rodzaju wydzielanie spółek zależnych, o ile umożliwia ono wzmocnienie konkurencyjności rynku.

114.

Według UFEX nieodpłatne przeniesienie pozyskanych klientów usługi Postadex niewątpliwie stanowiło korzyść dla nowego uczestnika rynku, jakim była SFMI-Chronopost. Przeniesieniu aktywów zawsze towarzyszy świadczenie wzajemne. Uzyskaną korzyść należało wycenić, kierując się wytycznymi określonymi przez Trybunał w wyroku w sprawie Chronopost I.

115.

W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że baza klientów usługi Postadex stanowi wartość niematerialną ( 72 ). Jak wskazał Sąd Pierwszej Instancji, okoliczność, że dany element jest trudny do ilościowego określenia, nie oznacza, że jest on pozbawiony wartości ( 73 ). Osobiście uważam, że baza klientów miała dodatnią wartość ekonomiczną w chwili jej przeniesienia do SFMI-Chronopost w 1985 r.

116.

Co dokładnie stało się, gdy La Poste powołała spółkę SFMI-Chronopost? Wydaje mi się, że należy tu w szczególności dokonać rozróżnienia pomiędzy działalnością dotyczącą świadczenia usług ekspresowych przesyłek pocztowych, z jednej strony, a wartością tej działalności, z drugiej strony.

117.

Oczywiste jest, że nowy podmiot gospodarczy przejął tę działalność. Obejmowała ona zarządzanie bazą klientów i korzystanie z jej zasobów. Jednakże w wyniku samego utworzenia spółki zależnej wartość ekonomiczna podjętej przez nią działalności przypadła w udziale jej wspólnikom. La Poste utrzymała zatem część tej wartości odpowiadającą 66% posiadanych przez nią udziałów. Spółce TAT przypadła pozostała część tej wartości jako świadczenie wzajemne za wniesiony przez nią wkład kapitałowy. Innymi słowy, wartość działalności odzwierciedlała się w wartości udziałów pierwotnie wydanych, a następnie posiadanych przez wspólników.

118.

Sytuacja ta przedstawia się więc inaczej, aniżeli w przypadku prywatyzacji. Ilekroć państwo wyzbywa się swych aktywów na rzecz inwestora zewnętrznego, otrzymuje ono świadczenie wzajemne. Pomoc państwa ma miejsce w sytuacji, gdy zgodnie z zasadą inwestora prywatnego uzyskane świadczenie wzajemne jest niższe od wartości zbytych aktywów ( 74 ). Jedynym inwestorem zewnętrznym uczestniczącym w utworzeniu SFMI-Chronopost była spółka TAT, która objęła 34% udziałów. Gdyby SFMI-Chronopost uiściła jakiekolwiek świadczenie pieniężne na rzecz La Poste, spowodowałoby to po prostu obniżenie wartości spółki zależnej, a w rezultacie wartości udziałów posiadanych przez La Poste.

119.

Wydaje mi się, że zasada inwestora prywatnego znajduje zastosowanie także w przypadku przekształcenia określonej działalności prowadzonej przez podmiot państwowy poprzez utworzenie spółki zależnej ( 75 ). Należy zatem postawić pytanie, czy inwestor prywatny postąpiłby raczej w ten sam sposób, czy też — przykładowo — dokonałby zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa na rzecz zewnętrznego podmiotu niepowiązanego. W zaskarżonej decyzji Komisja poruszyła w istocie tę kwestię, dokonując analizy uzyskanej przez La Poste IRR w związku z kapitałem wniesionym w 1986 r. ( 76 )

120.

W zaskarżonym wyroku Sąd Pierwszej Instancji całkiem trafnie zauważył, że art. 87 ust. 1 WE w jego obecnym brzmieniu definiuje interwencje państwowe na podstawie ich skutków ( 77 ). Trudno mi jest jednak wyobrazić sobie, w jaki sposób utworzenie SFMI-Chronopost mogło zakłócić konkurencję na rynku. Była ona nowym konkurentem tylko w tym sensie, że chodziło o nową spółkę występującą pod nową firmą. Jej działalność oraz baza klientów były tożsame z działalnością i bazą klientów Postadex. Bardziej prawdopodobnym skutkiem utworzenia odrębnej spółki zależnej powołanej do działalności prowadzonej dotąd przez państwowy monolit byłoby ostatecznie wzmocnienie konkurencyjności rynku, o ile transakcje gospodarcze pomiędzy nią a spółką dominującą byłyby przeprowadzane w oparciu o kryteria sformułowane w wyroku Chronopost I.

121.

Wobec powyższego nie sądzę, aby z chwilą powierzenia świadczenia usługi Postadex spółce zależnej La Poste wyzbyła się wartości tej usługi na rzecz tej spółki zależnej. Sąd Pierwszej Instancji popełnił zatem błąd, uznając, że przeniesienie bazy klientów usługi Postadex do SFMI-Chronopost stanowi pomoc państwa, biorąc pod uwagę, że SFMI-Chronopost nie spełniła na rzecz La Poste żadnego świadczenia wzajemnego ( 78 ).

122.

Z przedstawionych wyżej powodów sugeruję, aby Trybunał uznał za zasadny także czwarty z zarzutów podniesionych w odwołaniu.

123.

Zgodnie z art. 61 statutu Trybunału Sprawiedliwości w sytuacji gdy Trybunał uchyla orzeczenie Sądu Pierwszej Instancji, może on wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala, lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji.

124.

Ponieważ Sąd Pierwszej Instancji uznał, że nie był w stanie rozważyć części argumentów podniesionych w pierwszej części zarzutu czwartego ze względu na niewystarczające uzasadnienie zaskarżonej decyzji ( 79 ), wydaje mi się, iż stan postępowania nie pozwala na wydanie ostatecznego orzeczenia. Proponuję zatem, aby sprawa została skierowana do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji oraz aby rozstrzygnięcie o kosztach nastąpiło w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

125.

W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał: