1.

Niniejsze postępowanie prejudycjalne dotyczy po pierwsze problematyki, czy właściwy organ krajowy w procedurze przyznania refundacji wywozowych na podstawie art. 47 ust. 3 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 3665/87 z dnia 27 listopada 1987 r. ustanawiającego wspólne szczegółowe zasady stosowania systemu refundacji wywozowych do produktów rolnych ( 2 ) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 3665/87”) jest również zobowiązany do uznania innych dokumentów za równoważne z urzędu, jeżeli eksporter na skutek okoliczności od niego niezależnych nie może przedstawić egzemplarza kontrolnego T5, a po drugie kwestii, czy eksporter może złożyć wniosek o uznanie innych dokumentów za równoważne na podstawie art. 47 ust. 3 tego rozporządzenia również w sposób dorozumiany ze względów ostrożności procesowej.

2.

Pytania w zakresie dotyczącym wykładni art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 powstały w ramach sporu zawisłego przed Finanzgericht Hamburg (sądem do spraw podatkowych w Hamburgu) pomiędzy Bonn Fleisch Ex- und Import GmbH (zwaną dalej „Bonn Fleisch”) a Hauptzollamt Hamburg-Jonas (głównym urzędem celnym w Hamburg-Jonas, zwanym dalej „Hauptzollamt”) w przedmiocie zgodności z prawem decyzji o zwrocie refundacji wywozowych, udzielonych w drodze wstępnego finansowania, z powodu rzekomego niedokonania wywozu towarów z obszaru celnego Wspólnoty do Rosji w terminie sześćdziesięciu dni.

3.

Rozporządzenie nr 3665/87, zmienione m.in. przez rozporządzenie Komisji nr 1829/94 z dnia 26 lipca 1994 r. (Dz.U. L 191, str. 5), a ostatnio przez rozporządzenie Komisji (WE) nr 604/98 z dnia 17 marca 1998 r. (Dz.U. L 80, str. 19), ustanowiło wspólne szczegółowe zasady dla wywozu produktów rolnych, które objęte są refundacjami. Rozporządzenie to zostało uchylone i zastąpione rozporządzeniem Komisji (WE) nr 800/1999 z dnia 15 kwietnia 1999 r. ustanawiającym wspólne szczegółowe zasady stosowania systemu refundacji wywozowych do produktów rolnych ( 3 ), które ma zastosowanie od dnia 1 lipca 1999 r.

4.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 3665/87:

„Bez uszczerbku dla przepisów art. 5 i art. 16 wypłata refundacji jest uzależniona od przedstawienia dowodu, że produkty, które obejmuje przyjęte zgłoszenie wywozowe, opuściły obszar celny Wspólnoty w niezmienionym stanie najpóźniej w ciągu sześćdziesięciu dni od przyjęcia zgłoszenia”.

5.

Artykuł 6 ust. 1 rozporządzenia nr 3665/87 stanowi:

„W przypadku gdy przed opuszczeniem obszaru celnego Wspólnoty produkt, który jest objęty przyjętym zgłoszeniem celnym, przekracza terytorium Wspólnoty inne niż terytorium państwa członkowskiego, na którym to zgłoszenie zostało przyjęte, dowód, że produkt ten opuścił obszar celny Wspólnoty, przedstawia się poprzez okazanie należycie potwierdzonego oryginału egzemplarza kontrolnego T5, o którym mowa w art. 1 rozporządzenia (EWG) nr 2823/87”.

6.

Artykuł 47 rozporządzenia nr 3665/87, znajdujący się w tytule czwartym („Procedura wypłaty refundacji”), stanowi:

„1.   Refundacja wypłacana jest jedynie na specjalny wniosek eksportera przez państwo członkowskie, na terytorium którego zostało przyjęte zgłoszenie wywozowe.

[…]

2.   Z wyjątkiem przypadku siły wyższej dokumenty dotyczące wypłaty refundacji lub zwolnienia zabezpieczenia muszą być złożone w terminie dwunastu miesięcy od dnia przyjęcia zgłoszenia wywozowego.

3.   W przypadku gdy egzemplarz kontrolny T5 wskazany w art. 6 nie został zwrócony do urzędu celnego wyprowadzenia lub do organu centralnego w terminie trzech miesięcy od dnia jego wystawienia wskutek okoliczności niezależnych od eksportera, ten ostatni może złożyć do właściwego organu uzasadniony wniosek o uznanie innych dokumentów za równoważne.

Dokumenty, które należy przedstawić na poparcie takiego wniosku, zawierają:

[…]

Ustęp 4 stosuje się w odniesieniu do przedstawienia równoważnego dowodu.

4.   W przypadku gdy dokumenty wymagane na mocy art. 18 nie zostały przedstawione w terminie ustanowionym w ust. 2, pomimo że eksporter dołożył należytych starań, aby je otrzymać i dostarczyć w tym terminie, można mu przyznać dodatkowe terminy na przedłożenie tych dokumentów.

5.   Wnioski o uznanie innych dokumentów za równoważne zgodnie z ust. 3, do których w razie potrzeby dołączono dokumenty towarzyszące oraz wnioski o dodatkowy termin przewidziany w ust. 4, składa się w terminie ustanowionym w ust. 2”.

7.

Artykuł 54 ust. 1 tiret pierwsze rozporządzenia nr 800/1999 stanowi jednakże, że rozporządzenie nr 3665/87 w dalszym ciągu stosuje się do wywozu objętego zgłoszeniem wywozowym, które zostało przyjęte przed stosowaniem niniejszego rozporządzenia.

8.

Niemieckie rozporządzenie w sprawie refundacji wywozowych (Ausfuhrerstattungsverordnung) z dnia 24 maja 1996 r. ( 4 ) (zwane dalej „AEVO”) zawiera następujące uregulowania dotyczące refundacji wywozowych.

9.

Paragraf 1 AEVO stanowi, że AEVO stosuje się w celu wykonania aktów prawnych WE przyjętych w ramach wspólnych organizacji rynków i uregulowań handlowych w zakresie refundacji w przypadku wywozu.

10.

Zgodnie z § 3 ust. 1 AEVO w brzmieniu sprzed wejścia w życie rozporządzenia nr 800/1999 jako dokumentu w rozumieniu art. 3 ust. 5 rozporządzenia nr 3665/87 w wersji mającej zastosowanie dla danego przypadku należy używać jednolitego formularza opublikowanego w tym celu przez federalne ministerstwo finansów w zbiorze przepisów z zakresu federalnej administracji finansowej — w dzienniku urzędowym federalnego ministerstwa finansów — (VSF) jako zgłoszenie wywozowe (formularz dodatkowy) dla wspólnotowych refundacji wywozowych (zgłoszenie wywozowe dla celów refundacji).

11.

Paragraf 4 ust. 1 i 2 AEVO w brzmieniu sprzed wejścia w życie rozporządzenia nr 800/1999 ma następujące brzmienie:

„1.   Potwierdzenie wyprowadzenia przesyłki towarowej z obszaru celnego Wspólnoty (potwierdzenie wyprowadzenia towarów) jest udzielane na zgłoszeniu wywozowym dla celów refundacji przez urząd celny wyprowadzenia określony na podstawie art. 793 ust. 2 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454/93 z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego Wspólnotowy kodeks celny (Dz.U. L 253, str. 1) w wersji mającej zastosowanie dla danego przypadku na obszarze stosowania tego rozporządzenia.

2.   W zakresie dotyczącym przesyłek towarowych, w przypadku których zgłoszenie wywozowe zostało przyjęte w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, potwierdzenie wyprowadzenia jest wydawane na obszarze stosowania tego rozporządzenia na egzemplarzu kontrolnym T5”.

12.

Przed Finanzgericht Hamburg toczy się postępowanie w sprawie spornej pomiędzy Bonn Fleisch a Hauptzollamt w przedmiocie zgodności z prawem skierowanych do Bonn Fleisch decyzji nakazujących zwrot refundacji wywozowych.

13.

Bonn Fleisch poddała, wskazując na późniejszy wywóz towaru do Rosji w grudniu 1997 r. lub styczniu 1998 r., mięso wołowe procedurze składu celnego i zgodnie z wnioskiem otrzymała na podstawie czterech decyzji o przyznaniu refundacji z dnia 21 lub 23 stycznia 1998 r. refundację wywozową w drodze wstępnego finansowania o łącznej wysokości 47597,81 EUR.

14.

W dniu 8 kwietnia 1998 r. Bonn Fleisch złożyła zgłoszenie wywozowe dla mięsa wołowego.

15.

W dniu 9 kwietnia 1998 r. na dworcu wywozu Mukran dokument przewozowy został opatrzony adnotacją potwierdzającą dokonanie odprawy. Podczas procedury ustnej przed Trybunałem Bonn Fleisch podniosła, że zgodnie z pismem urzędu celnego Mukran z dnia 13 października 2000 r. wywożone produkty zostały zgodnie z prawem przedstawione w tym urzędzie.

16.

W bliżej nieokreślonym dniu Hauptzollamt Stralsund, do którego przynależy urząd celny Mukran, wysłał zgłoszenie wywozowe pocztą do Hauptzollamt. Stwierdzić jednak należy, że to konieczne dla refundacji wywozowej zgłoszenie nie znajduje się w aktach Hauptzollamt. Podczas procedury ustnej przed Trybunałem zostało wyrażone przypuszczenie, że dokument ten został zagubiony w trakcie przesyłki służbowej.

17.

Według danych zawartych w rosyjskim dokumencie przywozowym mięso wołowe wywiezione przez Bonn Fleisch zostało dopuszczone do swobodnego obrotu w dniu 20 maja 1998 r.

18.

W dniu 13 lipca 1998 r. Bonn Fleisch przekazała do Hauptzollamt dokument przewozowy zawierający opatrzone datą 9 kwietnia 1998 r. potwierdzenie dokonania odprawy oraz rosyjski dokument przywozowy opatrzony datą 20 maja 1998 r.

19.

W dniach21 lipca i 18 listopada 1999 r. Hauptzollamt zawiadomił telefonicznie Bonn Fleisch o braku wpływu zgłoszenia wywozowego opatrzonego adnotacją potwierdzającą dokonanie wywozu.

20.

W dniu 23 czerwca 2000 r. Hauptzollamt zażądał na mocy czterech decyzji zwrotu refundacji wywozowych udzielonych w drodze wstępnego finansowania wraz z kwotą dodatkową wynoszącą 20%, wskazując, że Bonn Fleisch nie wykazała poprzez przedstawienie zgłoszenia wywozowego opatrzonego potwierdzeniem wywozu, że towar został wywieziony z obszaru celnego Wspólnoty w przepisanym terminie sześćdziesięciu dni. Bonn Fleisch złożyła odwołanie przeciwko tym czterem decyzjom. Jako uzasadnienie podniosła ona, że zgłoszenie wywozowe przekazywane jest do Hauptzollamt automatycznie, drogą wewnętrzną w ramach administracji celnej. Ponadto rozporządzenie nr 3665/87 nie zobowiązuje eksportera do doręczenia do Hauptzollamt zgłoszenia wywozowego.

21.

W dalszym toku postępowania odwoławczego Bonn Fleisch wskazała w piśmie do Hauptzollamt z dnia 2 listopada 2000 r. na fakt, że w dniu 13 lipca 1998 r., a więc w ciągu dwunastomiesięcznego terminu określonego w art. 47 ust. 2 rozporządzenia nr 3665/87, doręczyła dokument przewozowy i dokument przywozowy. Poprzez doręczenie tych dokumentów złożony został jednocześnie, w sposób dorozumiany, wniosek o uznanie tych dokumentów za równoważny dowód dokonania wywozu towarów z obszaru celnego Wspólnoty, na wypadek gdyby zgłoszenie wywozowe nie dotarło do akt. Jednocześnie Bonn Fleisch złożyła ze względów ostrożności procesowej wniosek o uznanie za równoważne dokumentu przewozowego i dokumentu przywozowego, doręczonych w dniu 13 lipca 1998 r.

22.

W dniu 13 grudnia 2001 r. wniosek ten został oddalony jako złożony po terminie, ze wskazaniem na art. 47 ust. 5 rozporządzenia nr 3665/87. W uzasadnieniu decyzji odmownej wyjaśniono, że wniosek o uznanie dokumentów za równoważne musi być sformułowany wyraźnie, a Hauptzollamt nie jest zobowiązany do uznania dokumentów za równoważne z urzędu. Przeciwko tej decyzji oraz decyzjom z dnia 23 czerwca 2000 r. Bonn Fleisch wniosła odwołanie, które zostało w drugiej instancji oddalone decyzją z dnia 20 lutego 2003 r. Na tę decyzję oddalającą jej żądania Bonn Fleisch wniosła w dniu 20 marca 2003 r. skargę do Finanzgericht Hamburg.

23.

Powołując się na art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 3665/87, sąd odsyłający przyjmuje, że wywóz produktów w ciągu sześdziesięciu dni od przyjęcia zgłoszenia wywozowego stanowi przesłankę materialną i że na eksporterze spoczywa ciężar przedstawienia dowodu na okoliczność wywozu towarów.

24.

Odnośnie do ciężaru dowodu sąd odsyłający wskazuje, że art. 6 rozporządzenia nr 3665/87 przewiduje, na wypadek gdy przed opuszczeniem obszaru celnego Wspólnoty towar objęty refundacją przekracza terytorium Wspólnoty inne niż terytorium państwa członkowskiego wywozu (wywóz tranzytowy lub pośredni), że dowód dokonania wywozu przedstawia się poprzez okazanie należycie potwierdzonego oryginału egzemplarza kontrolnego T5. W przypadku wywozu bezpośredniego, takiego jaki ma miejsce w niniejszej sprawie, prawodawca wspólnotowy nie określił natomiast, w jaki sposób ma zostać przeprowadzony dowód wywozu towarów. W związku z tym ustawodawca niemiecki wypełnił tę lukę na podstawie § 4 ust. 1 AEVO, zgodnie z którym potwierdzenie wyprowadzenia przesyłki towarowej z obszaru celnego Wspólnoty jest udzielane na zgłoszeniu wywozowym dla celów refundacji.

25.

Sąd odsyłający zwraca ponadto uwagę, że okolicznością charakterystyczną dla sporu jest fakt, że Bonn Fleisch doręczyła do Hauptzollamt pismem z dnia 13 lipca 1998 r., a więc w ciągu dwunastomiesięcznego terminu określonego w art. 47 ust. 2 rozporządzenia nr 3665/87 zarówno dokument przewozowy, jak też rosyjski dokument przywozowy. Z tych dokumentów wynika w sposób niebudzący wątpliwości, że towar objęty refundacją opuścił obszar celny Wspólnoty w ciągu sześćdziesięciu dni. Oba te dokumenty mogą zasadniczo zostać uwzględnione jako inne dokumenty równoważne w rozumieniu art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87. Dlatego też sąd odsyłający skłania się ku stanowisku, że przy spełnieniu pewnych przesłanek właściwy organ może również z urzędu przeprowadzić procedurę uznania innych dokumentów za równoważne.

26.

Zdaniem sądu odsyłającego art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87, znajdujący się w tytule czwartym (Procedura wypłaty refundacji) tego rozporządzenia, stanowi jedynie normę proceduralną, a nie materialnoprawną przesłankę roszczenia. Z przepisu tego nie wynika, że uznanie z urzędu innych dokumentów za równoważne powinno zostać a limine wyłączone.

27.

Wniosek o uznanie innych dokumentów za równoważne może, zdaniem sądu odsyłającego, zostać złożony jedynie w sposób wyraźny. Nie wyklucza to jednak, w opinii sądu odsyłającego, przyjęcia w danym przypadku wniosku złożonego w sposób dorozumiany i ze względów ostrożności procesowej, pod warunkiem że odpowiednia wola eksportera wykazania dokonania terminowego wywozu towaru objętego refundacją z obszaru Wspólnoty poprzez przedstawienie innych równoważnych dokumentów wynika w sposób jednoznaczny z okoliczności danego przypadku.

28.

Wiedziony wątpliwościami co do wykładni art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 Finanzgericht Hamburg postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z dwoma następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)   Czy na podstawie art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 właściwy organ jest również uprawniony i obowiązany do uznania innych dokumentów za równoważne z urzędu?

2)   Czy wniosek o uznanie innych dokumentów za równoważne na podstawie art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 może zostać złożony w sposób dorozumiany i ze względów ostrożności procesowej?”.

29.

Bonn Fleisch uważa, że na pierwsze pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć twierdząco. Odpowiedź twierdząca wynikać ma według Bonn Fleisch z brzmienia oraz ratio legis art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87. Z brzmienia przepisu nie wynika, że wniosek eksportera jest w ramach postępowania celnego jedynym sposobem uznania innych dokumentów za równoważne. Artykuł 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 ma w świetle motywu 50 na celu ochronę eksportera przed ryzykami związanymi z pracą nad egzemplarzem kontrolnym w ramach procedury administracyjnej, o których nie posiada on wiedzy, które są od niego niezależne i na które nie ma on wpływu.

30.

Hauptzollamt proponuje, aby na pierwsze pytanie prejudycjalne udzielić odpowiedzi przeczącej. Uważa on, że właściwy organ nie ma ogólnego obowiązku badania, czy złożone dokumenty mogą stanowić dokumenty równoważne w rozumieniu art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87. Badanie takie jest uzależnione od wyraźnego wniosku.

31.

Republika Grecka twierdzi, że organ właściwy do wypłaty może uznać równoważność dokumentów z urzędu, jeżeli zostały one złożone przez eksportera w ciągu dwunastomiesięcznego terminu określonego w art. 47 rozporządzenia nr 3665/87 i spełnione są materialne przesłanki roszczenia o refundację. W takim przypadku z okoliczności wynika w sposób jednoznaczny, że złożony został wniosek o uznanie przedstawionych dokumentów za równoważne.

32.

Komisja uważa, że art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie może mieć zastosowania per analogiam do przypadku wywozu bezpośredniego. Podczas procedury ustnej przed Trybunałem Komisja wskazała, że w przypadku wywozu pośredniego eksporter styka się co najmniej z dwoma systemami uregulowań administracyjnych różnych państw członkowskich. Ponieważ w przypadku wywozu pośredniego zaangażowane są organy administracji kilku państw członkowskich i w związku z tym zastosowanie ma również kilka systemów uregulowań administracyjnych, art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 ma na celu zapobieganie trudnościom mogącym wystąpić w sferze działań administracji obejmującej wiele państw członkowskich.

33.

Natomiast, zdaniem Komisji, prawodawcy wspólnotowemu nie wydawało się konieczne wprowadzenie odpowiedniego ujednolicenia krajowych przepisów proceduralnych dla wywozu bezpośredniego. W przypadku wywozu bezpośredniego brak jest elementu transgranicznego, dlatego też uregulowanie tej kwestii podlega krajowej autonomii proceduralnej i w związku z tym w prawie niemieckim zastosowanie ma § 4 ust. 1 AEVO. Również nowe rozporządzenie nr 800/1999 niczego w tej wykładni nie zmienia.

34.

Na wypadek gdyby jednak Trybunał mimo to doszedł do wniosku, że art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 ma zastosowanie per analogiam również do wywozu bezpośredniego, Komisja prezentuje posiłkowo stanowisko, zgodnie z którym w świetle ogólnej zasady praworządności działań administracji błędy organu nie mogą działać na niekorzyść przedsiębiorcy; natomiast eksporter musi mieć możliwość wykazania również w inny sposób, że produkty zostały wyeksportowane. Właściwy organ powinien zatem albo z urzędu wszcząć procedurę uznania równoważności dokumentów, albo poinformować eksportera o braku krajowego dokumentu lub też wyznaczyć dodatkowy termin na przedstawienie dokumentów.

35.

Mimo że w przypadku przepisów dotyczących procedury wypłat chodzi zgodnie z nowszym orzecznictwem o formalności administracyjne ( 5 ), muszą one być traktowane dokładnie tak samo poważnie jak przesłanki materialno-prawne. Naruszenie tych formalności może bowiem prowadzić, tak jak niedotrzymanie przesłanek materialno-prawnych, do zmniejszenia lub nawet do całkowitej utraty refundacji wywozowej ( 6 ).

36.

Artykuł 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 odsyła odnośnie do egzemplarza kontrolnego T5 do art. 6 rozporządzenia. Zgodnie z art. 6 ust. 1 zakres zastosowania egzemplarza kontrolnego T5 ograniczony jest ratione materiae do wywozu pośredniego.

37.

Istotnym elementem stanu faktycznego wywozu pośredniego jest okoliczność, że przed opuszczeniem obszaru celnego Wspólnoty produkt, który jest objęty przyjętym zgłoszeniem wywozowym, przekracza terytorium Wspólnoty inne niż terytorium państwa członkowskiego, na którym to zgłoszenie zostało przyjęte.

38.

Artykuł 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie wskazuje wywozu bezpośredniego ( 7 ). Z okoliczności faktycznych w niniejszej sprawie wynika jednoznacznie, że mięso wołowe zostało wywiezione bezpośrednio z Niemiec do Rosji. Produkty nie przekroczyły terytorium Wspólnoty innego niż terytorium państwa członkowskiego, na którym zgłoszenie wywozowe zostało przyjęte.

39.

Nasuwa się zatem pytanie, czy należy odrzucić stosowanie art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 w przypadku wywozu bezpośredniego, czy też jednak art. 47 ust. 3 tego rozporządzenia ma zastosowanie również do przypadku wywozu bezpośredniego w drodze analogii.

40.

Milczenie art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 odnośnie do wywozu bezpośredniego nie wskazuje jednak na lukę regulacyjną. Przeprowadzenie procedury administracyjnej wywozu bezpośredniego z jednej strony i wywozu pośredniego z drugiej strony wiąże się z różnymi operacjami, które nie odnoszą się do tych samych okoliczności faktycznych. W przypadku wywozu bezpośredniego eksporter ma do czynienia z urzędami celnymi tylko jednego państwa członkowskiego, to jest urząd celny odprawy oraz urząd celny wyprowadzenia znajdują się w tym samym państwie członkowskim.

41.

W przypadku wywozu pośredniego podmioty gospodarcze stykają się nie tylko z systemem uregulowań administracyjnych państwa pochodzenia, lecz przynajmniej z jeszcze jednym dodatkowym systemem uregulowań administracyjnych innego państwa członkowskiego. Jednolity egzemplarz kontrolny T5 przetwarzany jest przez zagraniczny urząd celny wyprowadzenia, to jest urząd celny wyprowadzenia innego państwa członkowskiego oraz właściwy organ państwa pochodzenia. Urząd celny wyprowadzenia nie wręcza egzemplarza kontrolnego T5 eksporterowi, lecz przekazuje go organowi centralnemu państwa pochodzenia ( 8 ). Należy zatem przyjać, że ratio legis i cele art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 polegają na zapobieganiu trudnościom natury administracyjnej, na które przedsiębiorcy mogą natrafić w sferze działań administracji obejmującej kilka państw członkowskich.

42.

Należy zatem podzielić stanowisko Komisji, zgodnie z którym art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie ma zastosowania per analogiam do przypadku bezpośredniego wywozu produktów.

43.

Pytanie to dotyczy wyłącznie dowodu dokonania wywozu, a nie materialnych przesłanek wywozu. Chciałabym przypomnieć, że dla wypłaty refundacji wywozowej eksporter musi zgodnie z doktryną należycie spełnić nie tylko wymagane w tym zakresie przesłanki materialno-prawne, lecz ponadto musi również dochować przesłanki procedury wypłaty ( 9 ).

44.

Przyznanie refundacji wywozowych jest zgodnie z motywem trzecim ( 10 ) ściśle związane z przedstawieniem dowodu dokonania wywozu produktów ze Wspólnoty. Ratio legis stanowi w związku z tym wywóz produktów z obszaru celnego Wspólnoty.

45.

W przypadku wywozu pośredniego dowód jest przedstawiany poprzez okazanie egzemplarza kontrolnego T5. W przypadku wskazanego środka dowodowego chodzi o oryginalne zaświadczenie wywozu, które zostaje sporządzone poprzez potwierdzenie tego egzemplarza przez urząd celny wywozu ( 11 ). Ponieważ jednak egzemplarz kontrolny T5 może zostać zagubiony niezależnie od woli eksportera w toku urzędowych operacji między urzędami celnymi różnych państw członkowskich, rozporządzenie nr 3665/87 przewiduje w celu ochrony eksportera przed niekorzystnymi skutkami, które mogą wyniknąć z nieprawidłowych działań urzędów celnych, możliwość uznania równoważności dokumentów, z której zgodnie z motywem 49 (50 w wersji niemieckiej) ( 12 ) rozporządzenia może on skorzystać. Eskporter może stosownie do powyższego przedstawić dowód dokonania wywozu w toku procedury uznania, a więc poprzez okazanie dokumentu przewozowego i dokumentu przywozowego państwa trzeciego ( 13 ) w terminie dwunastu miesięcy. Podkreślić należy, iż zarówno wniosek, jak też uznanie równoważności dokumentów są jednak uwarunkowane tym, aby spełnione były materialne przesłanki wywozu.

46.

Jeżeli na podstawie dowodów innych niż sformalizowane można stwierdzić, iż materialno-prawne przesłanki roszczenia o refundację wywozową są spełnione, wówczas powołanie się na brak sformalizowanego dowodu takiego jak egzemplarz kontrolny T5 mogłoby być uznane za czysty, nadmierny formalizm i z tego powodu za niedopuszczalne ( 14 ).

47.

Materialne przesłanki roszczenia o refundację wywozową są określane przez prawodawcę wspólnotowego. Artykuł 4 ust. 1 rozporządzenia nr 3665/87 przewiduje, że muszą zostać wykazane dwie materialne przesłanki roszczenia o refundację wywozową, a mianowicie po pierwsze przyjęcie zgłoszenia wywozowego i po drugie okoliczność, że towar wywozowy opuścił obszar celny Wspólnoty w niezmienionym stanie w ciągu 60 dni od przyjęcia tego zgłoszenia.

48.

W przypadku wywozu bezpośredniego Niemcy żądają, aby dowód materialnych przesłanek roszczenia wywozowego został przedstawiony poprzez okazanie krajowego dokumentu wywozowego. W takim przypadku odnośny krajowy dokument przekazywany jest przez urząd celny wyprowadzenia bezpośrednio do krajowego organu centralnego, którym w niniejszym przypadku jest Hauptzollamt. Tym samym również w przypadku wywozu bezpośredniego dokumenty wyłączone są ze sfery oddziaływania eksportera.

49.

Niniejsza sprawa dotyczy przypadku, w którym ustawodawca krajowy odsyła w niemieckim AEVO odnośnie do sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym, to jest w przypadku wywozu bezpośredniego, do treści przepisu wspólnotowego ( 15 ). Nawet jeśli pytania w niniejszej sprawie dotyczą wywozu bezpośredniego i z tego względu art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie ma zastosowania, problemy w zakresie wykładni, do których wyjaśnienia dąży sąd odsyłający, odnoszą się w związku z tym co do zasady do uregulowanego w rozporządzeniu nr 3665/87 systemu refundacji wywozowych.

50.

Jeżeli pytania przedstawione przez sądy krajowe dotyczą wykładni prawa wspólnotowego, Trybunał jest zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasadniczo zobowiązany do orzekania w tym przedmiocie. Ani z art. 234 WE, ani z celu postępowania ustanowionego przez ten przepis nie wynika bowiem, by zamiarem autorów traktatu było wyłączenie z kompetencji Trybunału wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących przepisu wspólnotowego w sytuacji, gdy prawo krajowe państwa członkowskiego odsyła do tego przepisu w celu określenia zasad stosowanych do sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym państwa członkowskiego ( 16 ).

51.

Kiedy bowiem przepisy prawa krajowego dotyczące sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym są ustanawiane wedle przepisów prawa wspólnotowego w szczególności w celu uniknięcia dyskryminacji lub ewentualnego zakłócenia konkurencji, niewątpliwie w interesie Wspólnoty jest, by w celu uniknięcia rozbieżności interpretacyjnych mogących powstać w przyszłości przepisy lub pojęcia przejęte z prawa wspólnotowego były interpretowane w sposób jednolity, niezależnie od warunków, w jakich mają zostać zastosowane ( 17 ).

52.

Dla procedury uznania równoważności dokumentów właściwy jest odpowiedni organ centralny, w niniejszej sprawie Hauptzollamt. Chodzi tu przy tym o postępowanie administracyjne ( 18 ). W tym zakresie niniejsza sprawa różni się od spraw połączonych Van Schijndel, w których Trybunał zajmował się kwestiami krajowego postępowania sądowego ( 19 ).

53.

W wyroku w sprawach połączonych Van Schijndel analizowana była kwestia, czy sąd zobowiązany jest do stosowania przepisów wspólnotowych z urzędu i musi przy tym zrezygnować z nakazanej mu zasadniczo biernej postawy, przekraczając granice sporu między stronami lub opierając się na innych faktach i okolicznościach niż te, które strona procesu mająca interes w zastosowaniu tych przepisów obrała za podstawę swego żądania ( 20 ). To orzecznictwo nie może zostać jednak przeniesione na niniejszą sprawę, bowiem chodzi tu o celne postępowanie administracyjne, które podlega innym zasadom niż postępowanie sądowe.

54.

Postępowanie administracyjne, o ile wyraźnie nie przewidziano nic innego, może zostać wszczęte zarówno z urzędu, jak i na wniosek ( 21 ). W doktrynie podkreśla się, że wszczęcie postępowania administracyjnego z urzędu wyłączone jest jedynie wówczas, jeśli może ono zostać wszczęte wyłącznie na wniosek stron ( 22 ). Z tego powodu należy zgodzić się ze stanowiskiem sądu odsyłającego, że uznanie dokumentów za równoważne nie jest a limine wyłączone.

55.

Nawet jeśli postępowanie administracyjne zostało wszczęte na wniosek strony, właściwy organ administracji zgodnie z zasadą czynnego działania organów administracji, w celu ustalenia stanu faktycznego sprawy, musi zbadać z urzędu, czy okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia rzeczywiście mają miejsce ( 23 ). Typowa dla procesu cywilnego zasada czynnego udziału stron, która stanowi, że to strony przedstawiają okoliczności faktyczne postępowania w sposób i w zakresie, w jakim są zainteresowane, ustalając tym samym jego przedmiot i wiążąc sąd, który ma obowiązek orzekania secundum allegata et probata partium (w oparciu o twierdzenia i dowody przedstawione przez strony) ( 24 ), nie obowiązuje w celnym postępowaniu administracyjnym. Przeciwnie, na organie spoczywa obowiązek ustalenia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ( 25 ). Określa on rodzaj i zakres przeprowadzanych ustaleń, w szczególności również to, czy i jakie środki dowodowe mają być wykorzystane. Uczestnicy mogą składać wnioski dowodowe. Organ nie jest jednak nimi związany; może on zarówno odrzucić wnioski dowodowe stron, jak też uwzględnić inne środki dowodowe. Nie może on jednak postępować w sposób jednostronny, lecz jest zobowiązany powołać i uwzględnić wszystkie okoliczności mające znaczenie dla danego przypadku ( 26 ).

56.

Kwestia wszczęcia procedury uznania równoważności dokumentów musi być badana z uwzględnieniem tego aspektu.

57.

System przyznawania refundacji wywozowych charakteryzuje w szczególności okoliczność, iż pomoc wspólnotowa przyznawana jest wyłącznie na wniosek eksportera ( 27 ). Ponieważ system ten oparty jest na zgłoszeniu fakultatywnym, które wnosi eksporter, gdy z własnej woli podejmie decyzję o skorzystaniu z niego, jest on zobowiązany do dostarczenia informacji niezbędnych do ustalenia, czy przysługuje mu roszczenie o refundację ( 28 ). W ten sam sposób § 16 ust. 1 zdanie drugie AEVO stanowi, że wnioskodawca zobowiązany jest do przedstawienia i udowodnienia przesłanek roszczenia o refundację. Postulowany obowiązek przedstawienia dowodu nie zmienia jednak niczego w obowiązku właściwego urzędu celnego zbadania z urzędu okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

58.

Stosowne informacje w rozumieniu tego orzecznictwa stanowią dokument przewozowy i dokument przywozowy państwa trzeciego, jeżeli z przyczyn niezależnych od eksportera egzemplarz kontrolny T5 lub właściwy krajowy dokument celny nie znajdują się w aktach danego organu. Przy pomocy tych dokumentów można łatwo wykazać, że dane produkty opuściły obszar celny Wspólnoty i że zostały przedstawione w urzędzie celnym państwa trzeciego. Materialne przesłanki roszczenia o refundację wywozową są w tych przypadkach spełnione. W chwili przekazania takich dokumentów właściwy organ może w rezultacie wszcząć procedurę uznania równoważności z urzędu. Jeżeli odpowiednie dokumenty składa eksporter, na podstawie takiego działania można przyjąć również w procedurze masowej, że zgodnie z naturalnym biegiem rzeczy zamierza on przedstawić dowód dokonania wywozu.

59.

Z drugiej strony nie oznacza to, że eksporterzy mogą składać niepełne wnioski.

60.

Pojęcie dowodu w przypadku wywozu bezpośredniego nie jest uregulowane w prawie wspólnotowym. W zasadzie powinny być więc dopuszczone wszelkie środki dowodowe, które w podobnym postępowaniu dopuszcza procesowe prawo niemieckie. Dlatego też organy krajowe w takim przypadku, jak ten mający miejsce w postępowaniu krajowym, muszą określić zgodnie z ich krajowym prawem dowodowym, czy w konkretnie podlegającym ocenie przypadku przedstawiony został w sposób wiarygodny dowód dokonania bezpośredniego wywozu ( 29 ). Dokument przewozowy z dnia 9 kwietnia 1998 r. opatrzony potwierdzeniem odprawy celnej oraz rosyjski celny dokument przywozowy opatrzony datą 20 maja 1998 r. stanowią, moim zdaniem, środki dowodowe, które mogły wykazać spełnienie materialnych przesłanek roszczenia o refundację.

61.

Równoważne dowody — w tym zakresie należy zgodzić się z rządem greckim — muszą być złożone w terminie zawitym dwunastu miesięcy od dnia przyjęcia zgłoszenia wywozowego, o którym mowa w art. 47 ust. 2 rozporządzenia nr 3665/87.

62.

W związku z tym proponuję, aby Trybunał udzielił odpowiedzi na pierwsze pytanie sądu odsyłającego w ten sposób, że art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie ma zastosowania do przypadku bezpośredniego wywozu produktów. Właściwy krajowy organ może jednak w przypadku wywozu bezpośredniego dokonać wszczęcia procedury uznania dokumentów za równoważne z urzędu, jeżeli spełnione są przynajmniej następujące przesłanki:

63.

Bonn Fleisch twierdzi, że wniosek o uznanie równoważności dokumentów może zostać złożony również w sposób dorozumiany ze względów ostrożności procesowej. Artykuł 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie zawiera wskazówek dotyczących formy takiego wniosku. Konieczne jest w związku z tym jedynie, aby żądanie eskportera w przedmiocie uzyskania uznania dokumentów za równoważne było wystarczająco wyraźne. Zdaniem Bonn Fleisch rozporządzenie nr 3665/87 nie stoi na przeszkodzie możliwości złożenia wniosku w sposób dorozumiany i ze względów ostrożności procesowej.

64.

Hauptzollamt twierdzi, że do uznania dokumentów za równoważne generalnie niezbędny jest wniosek. W indywidualnym przypadku oświadczenie złożone w związku z przesłaniem dokumentów może wprawdzie zostać zinterpretowane jak dorozumiany wniosek o uznanie, jednak rzeczywista wola składającego oświadczenie musi być przy tym w sposób jednoznaczny możliwa do ustalenia zgodnie z zasadami dobrej wiary z uwzględnieniem utartych zwyczajów. W niniejszym przypadku woli takiej nie można stwierdzić. Po pierwsze, z faktu przesłania dokumentu przewozowego i celnego dokumentu państwa trzeciego nie wynika, aby tym samym miał być złożony wniosek o uznanie równoważności dokumentów. Ponadto należy mieć na względzie, że w przypadku procedury wypłaty refundacji wywozowych chodzi o procedurę masową, w której dokonywanie wykładni oświadczeń jest możliwe jedynie w przypadku uzasadnionych poszlak. Zdaniem Hauptzollamt należy zatem odrzucić przyjęcie wniosku złożonego w sposób dorozumiany ze względów ostrożności procesowej na podstawie zwykłego przesłania stosownych dokumentów.

65.

Grecja uważa, że jeżeli z przedstawionych dokumentów jednoznacznie wynika, iż cel, do którego zmierza rozporządzenie, został osiągnięty, okoliczność, że eksporter nie złożył w sposób wyraźny lub formalny wniosku o uznanie dokumentów za równoważne, nie może prowadzić do nieprzyznania eksporterowi refundacji wywozowej, w przypadku gdy spełnione są materialne przesłanki jej przyznania. Nie można zapominać, że eksporter może nie posiadać pewności co do daty odesłania egzemplarza kontrolnego T5 do urzędu celnego wyprowadzenia lub do agencji płatniczej. Z tych powodów nie można wykluczyć, że eksporter w celu ochrony swoich interesów na wypadek nieotrzymania zwrotu egzemplarza kontrolnego T5 może ze względów ostrożności procesowej złożyć wniosek o uznanie dokumentów za równoważne.

66.

Komisja przypomina, że jej zdaniem art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie ma zastosowania do bezpośredniego wywozu produktów.

67.

Z twierdzeń uczestników wynika, że teoretyczna możliwość złożenia w sposób dorozumiany wniosku o uznanie innych dokumentów za równoważne nie jest przez nich kwestionowana. Uczestnicy prowadzą spór o przesłanki, które muszą być spełnione, aby organ potraktował czynność wnioskodawcy jako wniosek złożony ze względów ostrożności procesowej w sposób dorozumiany.

68.

Również dorozumiany wniosek o uznanie równoważności innych dokumentów stanowi oświadczenie woli, którego treść musi być jednak ustalona w drodze wykładni. W prawie wspólnotowym odnośnie do wykładni oświadczeń woli należy odwołać się do ogólnych zasad prawnych. Postanowienia zawierające ogólne zasady prawne odnoszące się do wykładni oświadczeń woli można znaleźć w rozdziale 5 zatytułowanym „Wykładnia”, zawartym w dziele Principles of European Contract Law (Zasady europejskiego prawa umów) ( 30 ). Chodzi w tym przypadku o dzieło, które obejmuje wspólne podstawy prawa umów państw członkowskich.

69.

W przypadku złożenia wniosku w sposób dorozumiany jego treść musi być ustalana na podstawie okoliczności, w których został on złożony.

70.

W prawie państw członkowskich w przypadku badania woli stosowana jest przeważnie kombinacja metody subiektywnej i obiektywnej ( 31 ).

71.

Komponent subiektywny wymaga w pierwszej kolejności, aby można było ustalić cel, do którego zmierza strona, składając oświadczenie woli. W niniejszej sprawie element subiektywny można określić na podstawie wniosku o wypłatę refundacji wywozowej. W przypadku gdy eksporter wnosi o refundację wywozową, nie wykracza poza normalny bieg rzeczy okoliczność, że a maiori ad minus złożył on w ramach tego wniosku również wszelkie incydentalne wnioski konieczne do udzielenia refundacji wywozowej. Procedura uznania równoważności innych dokumentów jest procedurą o charakterze incydentalnym w procedurze wypłaty refundacji wywozowej, w której wyjaśniana jest kwestia wstępna, czy przedstawione zostały dowody konieczne do udzielenia refundacji wywozowej. Tego typu procedura uznania nie może zostać wszczęta bez odnośnego postępowania głównego ani w sposób wyraźny, ani w sposób dorozumiany. Zatem jako podstawowy warunek potwierdzenia subiektywnej strony złożenia wniosku konieczne jest, aby postępowanie w przedmiocie wypłaty refundacji wywozowej było w toku, a procedura uznania równoważności innych dokumentów została wszczęta w ramach toczącej się procedury w przedmiocie refundacji wywozowej.

72.

Dodatkowy komponent obiektywny włącza do wykładni utarte zwyczaje, to jest reguły postępowania zwykle przyjęte w obrocie bądź reguły postępowania, które obiektywnemu obserwatorowi wydają się racjonalne na podstawie utartych zwyczajów ( 32 ).

73.

Wymóg przeprowadzenia procedury o charakterze incydentalnym wynika z okoliczności, że krajowy dokument wywozowy lub egzemplarz kontrolny T5 na skutek przyczyn niezależnych od zainteresowanego nie dotarł do właściwego organu. Pierwszy obiektywny element stanowi wobec tego fakt, że krajowy dokument wywozowy lub egzemplarz kontrolny T5 na skutek przyczyn niezależnych od zainteresowanego nie znajduje się w aktach właściwego organu.

74.

Dochowanie dwunastomiesięcznego terminu, w którym musi zostać złożony wniosek o uznanie równoważności dokumentów, jest kolejnym obiektywnym elementem wynikającym z art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87. Z tego powodu dorozumiany wniosek musi być złożony w tym terminie.

75.

Należy przy tym uznać po pierwsze dowód, że produkty opuściły obszar celny Wspólnoty w niezmienionym stanie w ciągu sześćdziesięciu dni od przyjęcia zgłoszenia wywozowego, a po drugie dowód, że produkty te zostały przedstawione w urzędzie celnym państwa trzeciego, za odpowiednie do potwierdzenia materialnych przesłanek roszczenia o refundację wywozową.

76.

Jeżeli spełnione są co najmniej te cztery warunki, obiektywnemu obserwatorowi lub osobie trzeciej jako racjonalna, na podstawie utrwalonych zwyczajów, jawi się okoliczność, że eksporter, mając na uwadze refundację wywozową, złożył ze względów ostrożności procesowej w sposób dorozumiany wniosek o uznanie równoważności innych dokumentów.

77.

Z tego powodu proponuję, aby Trybunał udzielił odpowiedzi na drugie pytanie prejudycjalne w ten sposób, że wniosek o uznanie innych dokumentów za równoważne w przypadku wywozu bezpośredniego, do którego art. 47 ust. 3 rozporządzenia nr 3665/87 nie ma zastosowania, może zostać złożony również w sposób dorozumiany ze względów ostrożności procesowej przy spełnieniu następujących przesłanek:

78.

Na podstawie powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pytania przedstawione przez Finanzgericht Hamburg: