Sprawa C-386/02

Josef Baldinger

przeciwko

Pensionsversicherungsanstalt der Arbeiter

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Arbeits- und Sozialgericht Wien)

Swobodny przepływ osób – Odszkodowania na rzecz byłych jeńców wojennych – Wymóg posiadania obywatelstwa danego Państwa Członkowskiego w chwili wystąpienia z wnioskiem o odszkodowanie

Streszczenie wyroku

Swobodny przepływ osób – Zabezpieczenie społeczne pracowników migrujących – Przepisy wspólnotowe – Przedmiotowy zakres stosowania – Odszkodowania na rzecz byłych jeńców wojennych – Wyłączenie

(art. 39 ust. 2 WE; rozporządzenia Rady nr 1612/68, art. 7 ust. 2 i nr 1408/71, art. 4 ust. 4)

Artykuł 39 ust. 2 WE, art. 4 ust. 4 rozporządzenia nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie w wersji zmienionej i uaktualnionej rozporządzeniem nr 118/97 oraz art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty powinny być interpretowane w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one regulacji krajowej, która, tak jak w postępowaniu przed sądem krajowym, odmawia przyznania świadczenia na rzecz byłych jeńców wojennych na tej podstawie, iż wnioskodawca w chwili złożenia wniosku nie posiada obywatelstwa danego Państwa Członkowskiego, lecz obywatelstwo innego Państwa Członkowskiego.

Z uwagi bowiem na jego cel i przesłanki przyznania, świadczenie takie zostało mocą art. 4 ust. 4 rozporządzenia nr 1408/71, który stanowi, iż nie znajduje ono zastosowania do „systemów świadczeń dla ofiar wojny lub jej skutków”, wyłączone z przedmiotowego zakresu stosowania tego rozporządzenia.

Ponadto podobne świadczenie nie należy do świadczeń przyznawanych pracownikom krajowym na tej przede wszystkim podstawie, że posiadają oni status pracownika lub miejsce zamieszkania na terytorium danego kraju, a w związku z tym nie odpowiada ono istotnym cechom „przywilejów socjalnych” przewidzianych w art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68.

Podobny wniosek nasuwa się w odniesieniu do art. 39 ust. 2 WE, w którym jest mowa o warunkach zatrudniania, wynagradzania i innych warunkach pracy, do których nie mogą zostać zaliczone świadczenia odszkodowawcze związane z usługami oddanymi w okresie wojny przez obywateli ich własnemu krajowi, a których istotnym celem jest przyznanie im rekompensaty za ciężkie próby, przez które przeszli dla tego kraju.

(por. pkt 16, 18–21 i sentencja)

WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)

z dnia 16 września 2004 r.(*)

Swobodny przepływ osób – Odszkodowania na rzecz byłych jeńców wojennych – Wymóg posiadania obywatelstwa danego Państwa Członkowskiego w chwili wystąpienia z wnioskiem o odszkodowanie

W sprawie C-386/02

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Arbeits- und Sozialgericht Wien (Austria) postanowieniem z dnia 22 października 2002 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 października 2002 r., w postępowaniu:

Josef Baldinger

przeciwko

Pensionsversicherungsanstalt der Arbeiter,

TRYBUNAŁ (druga izba),

w składzie: C. W. A. Timmermans, prezes izby, J.-P. Puissochet, J. N. Cunha Rodrigues (sprawozdawca), R. Schintgen i N. Colneric, sędziowie,

rzecznik generalny: D. Ruiz-Jarabo Colomer,

sekretarz: M.-F. Contet, główny administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 13 listopada 2003 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu rządu austriackiego przez E. Riedla oraz G. Hesse’a, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez: D. Martina oraz H.-P. Kreppela, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 11 grudnia 2003 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 39 ust. 2 WE.

2        Pytanie to zostało przedstawione w ramach postępowania odwoławczego toczącego się wskutek odwołania J. Baldingera, strony powodowej w postępowaniu przed sądem krajowym, od decyzji Pensionsversicherungsanstalt der Arbeiter, strony pozwanej w postępowaniu przed sądem krajowym, odmawiającej przyznania mu miesięcznego świadczenia na rzecz byłych jeńców wojennych przewidzianego przez ustawodawstwo austriackie.

 Ramy prawne

 Prawo wspólnotowe

3        Zgodnie z art. 4 ust. 4 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w wersji zmienionej i uaktualnionej rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, L 28, str. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1408/71”), nie znajduje ono zastosowania „do systemów świadczeń dla ofiar wojny lub jej skutków”.

4        Artykuł 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady nr 1612/68 z dnia 1 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (Dz.U. L 257, str. 2) stanowi, że:

„1.      Pracownik, będący obywatelem Państwa Członkowskiego, nie może być na terytorium innego Państwa Członkowskiego ze względu na swą przynależność państwową traktowany odmiennie niż pracownicy krajowi pod względem zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia i, jeżeli straci pracę, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia.

2.      Pracownik korzysta z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych jak pracownicy krajowi”.

 Ustawodawstwo austriackie

5        Zgodnie z § 1 Kriegsgefangenenentschädigungsgesetz (ustawy austriackiej w sprawie odszkodowania dla jeńców wojennych, w wersji opublikowanej w BGBl. I nr 40/2002, zwanej dalej „KGEG”):

„Obywatele austriaccy, którzy:

1.      byli jeńcami wojennymi podczas pierwszej lub drugiej wojny światowej; lub

2.      podczas drugiej wojny światowej albo w okresie okupacji Austrii przez alianckie siły zbrojne zostali zatrzymani i byli przetrzymywani przez obce siły zbrojne z powodów politycznych lub wojskowych; lub

3.      przebywając poza terytorium Republiki Austrii w związku z faktycznymi lub mogącymi im grozić prześladowaniami politycznymi w rozumieniu Opferfürsorgegesetz (austriackiej ustawy o pomocy dla ofiar, BGBl. nr 183/1947) zostali zatrzymani przez obce siły zbrojne z powodów wymienionych w pkt 2 i byli przetrzymywani po rozpoczęciu drugiej wojny światowej,

mają prawo do świadczenia zgodnie z przepisami niniejszej ustawy związkowej”.

6        Przepisy § 4 KGEG stanowią, iż:

„(1)      Uprawnieni do świadczeń na podstawie niniejszej ustawy związkowej otrzymują dwanaście razy w roku miesięczne świadczenie pieniężne w wysokości:

14,53 EUR, gdy okres niewoli w rozumieniu § 1 trwał co najmniej trzy miesiące,

21,8 EUR, gdy okres niewoli w rozumieniu § 1 trwał co najmniej dwa lata,

29,07 EUR, gdy okres niewoli w rozumieniu § 1 trwał co najmniej cztery lata,

36,34 EUR, gdy okres niewoli w rozumieniu § 1 trwał co najmniej sześć lat.

(2)      Świadczenie przewidziane w ust. 1 nie stanowi przychodu przy określaniu wysokości świadczenia wyrównawczego (Ausgleichszulagen) w ramach ustawowego systemu zabezpieczenia społecznego […]”.

7        Przepisy § 11 ust. 1 KGEG stanowią, że:

„Organami właściwymi do rozpoznawania spraw związanych z niniejszą ustawą związkową są:

1.      dla osób pobierających emeryturę lub rentę […] – instytucja ubezpieczeń społecznych właściwa do przyznania emerytury lub renty, z wyjątkiem powszechnego zakładu ubezpieczeń od wypadków (Allgemeine Unfallversicherungsanstalt);

2.      dla osób pobierających emeryturę dla urzędników związkowych (Ruhegenuss) lub emeryturę dla pozostałego przy życiu współmałżonka (Versorgungsgenuss), świadczenie przejściowe (Übergangsbeitrag), świadczenie alimentacyjne (Versorgungsgeld), dodatek na utrzymanie (Unterhaltsbeitrag) lub świadczenie emerytalne (Emeritierungsbezug) […] – federalny zakład emerytalny (Bundespensionsamt);

[…]

7.      dla osób pobierających rentę, świadczenia dodatkowe lub wyrównawcze na podstawie Kriegsopferversorgungsgesetz, Heeresversorgungsgesetz, a także dla osób pobierających świadczenia pomocowe (Hilfeleistung) na podstawie Verbrechensopfergesetz […] – federalny urząd do spraw socjalnych i osób niepełnosprawnych (Bundesamt für Soziales und Behindertenwesen);

8.      we wszystkich innych przypadkach – federalny urząd do spraw socjalnych i osób niepełnosprawnych”.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

8        Z postanowienia odsyłającego wynika, że J. Baldinger urodził się w Austrii w dniu 19 kwietnia 1927 r. jako obywatel austriacki. W okresie od stycznia 1945 r. do maja 1945 r. brał udział w drugiej wojnie światowej jako żołnierz Deutsche Wehrmacht (niemieckich sił zbrojnych). Od dnia 8 maja 1945 r. do dnia 27 grudnia 1947 r. przebywał w obozie jenieckim na terytorium Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

9        Następnie J. Baldinger pracował w Austrii, po czym w 1954 r. opuścił ten kraj, udając się w poszukiwaniu pracy do Szwecji, gdzie wykonywał działalność zarobkową do 1964 r., zanim ponownie podjął zatrudnienie w Austrii w latach 1964–1965. W kwietniu 1965 r. wyemigrował na stałe do Szwecji, gdzie pracował zawodowo i w 1967 r. przyjął obywatelstwo szwedzkie, zrzekając się obywatelstwa austriackiego.

10      Od dnia 1 maja 1986 r. J. Baldinger otrzymuje od strony pozwanej w postępowaniu przed sądem krajowym rentę inwalidzką oraz emeryturę. Wniosek J. Baldingera o przyznanie świadczenia przewidzianego w KGEG został przez nią oddalony decyzją z dnia 1 marca 2002 r., zaskarżoną do sądu odsyłającego.

11      Sąd ten zauważa, że sporne świadczenie, wprowadzone do ustawodawstwa austriackiego w 2000 r., nie jest związane z posiadaniem przez uprawnionego statusu pracownika ani też z uzyskaniem wynikających stąd uprawnień, a w szczególności prawa do emerytury. Rozporządzenie nr 1408/71 nie znajduje zastosowania do systemów świadczeń ustanowionych na rzecz ofiar wojny lub jej skutków. W takich systemach świadczenie to jest przyznawane jako zadośćuczynienie ofiarom ze względu na szczególny interes przyznającego je państwa.

12      Zdaniem tego sądu J. Baldinger spełnia przesłanki materialne dla przyznania mu spornego świadczenia. Jedynym powodem, dla którego odmówiono mu jego przyznania, było to, że po tym jak przestał być jeńcem wojennym, podjął pracę w innym państwie Unii Europejskiej i że w końcu przyjął obywatelstwo tego państwa. Sąd odsyłający zastanawia się, czy taki skutek prawny, który w rezultacie mógłby zostać uznany za przejaw pośredniej dyskryminacji z powodu przynależności państwowej oraz z powodu korzystania z prawa do swobodnego przepływu pracowników, jest zgodny z prawem wspólnotowym, zwłaszcza że wynika on z ustawy, która została przyjęta wystarczająco długo po przystąpieniu Republiki Austrii i Królestwa Szwecji do Unii Europejskiej.

13      W tych okolicznościach Arbeits- und Sozialgericht Wien (sąd pierwszej instancji w sprawach pracowniczych i socjalnych w Wiedniu, Austria) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 48 ust. 2 Traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 39 ust. 2 WE), odnoszący się do swobodnego przepływu pracowników, powinien być interpretowany w ten sposób, iż sprzeciwia się on regulacji krajowej, zgodnie z którą prawo do otrzymania odszkodowania finansowego, wprowadzone po raz pierwszy w 2000 r. na mocy ustawy, dla osób, które:

1)      były jeńcami wojennymi podczas pierwszej lub drugiej wojny światowej; lub

2)      podczas drugiej wojny światowej albo w okresie okupacji Austrii przez alianckie siły zbrojne zostały zatrzymane i były przetrzymywane przez obce siły zbrojne z powodów politycznych lub wojskowych; lub

3)      przebywając poza terytorium Republiki Austrii w związku z faktycznymi lub mogącymi im grozić prześladowaniami politycznymi, zostały zatrzymane przez obce siły zbrojne z powodów politycznych lub wojskowych i były przetrzymywane po rozpoczęciu drugiej wojny światowej,

jest uzależnione od faktu posiadania obywatelstwa austriackiego w chwili złożenia wniosku?”.

 W przedmiocie pytania prejudycjalnego

14      Tytułem wstępu należy przypomnieć, że do Trybunału nie należy orzekanie w przedmiocie wykładni przepisów krajowych i zasadniczo w ramach podziału kompetencji pomiędzy sądami wspólnotowymi i krajowymi jest on zobowiązany do wzięcia pod uwagę kontekstu faktycznego i prawnego, w którym postawione zostało pytanie prejudycjalne, w takiej formie, jak przedstawiono to w postanowieniu odsyłającym (zob. w szczególności wyrok z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C-224/02 Pusa, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 37).

15      Zdaniem sądu odsyłającego z uwagi na to, że § 1 KGEG odnosi się do „obywateli austriackich”, powinien on być rozumiany w ten sposób, że przewidziane w tej ustawie korzystanie ze świadczenia dla byłych jeńców wojennych jest uzależnione od wymogu, iż dany obywatel posiada obywatelstwo austriackie w chwili wystąpienia z wnioskiem o przyznanie takiego świadczenia. Sąd odsyłający zastanawia się, czy taki wymóg jest zgodny z przepisami wspólnotowymi w dziedzinie swobodnego przepływu pracowników.

16      Artykuł 4 rozporządzenia nr 1408/71, który określa przedmiotowy zakres jego stosowania, w ust. 4 wyraźnie stanowi, iż nie znajduje ono zastosowania do „systemów świadczeń dla ofiar wojny lub jej skutków”.

17      Świadczenie, takie jak będące przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym, poza tym, że nie jest związane z posiadaniem statusu pracownika, jest przyznawane w celu ofiarowania byłym jeńcom wojennym, którzy znosili długie okresy niewoli, dowodu narodowego uznania za ciężkie próby i wypłacane w zamian za usługi oddane krajowi.

18      Z uwagi na ten cel i przesłanki przyznania świadczenie takie zostało mocą art. 4 ust. 4 rozporządzenia nr 1408/71 wyłączone z przedmiotowego zakresu stosowania tego rozporządzenia (zob. podobnie wyroki z dnia 6 lipca 1978 r. w sprawie 9/78 Gillard i Caisse régionale d’assurance maladie du Nord-Est, Rec. str. 1661, pkt 13–15, jak również z dnia 31 maja 1979 r. w sprawie 207/78 Even i ONPTS, Rec. str. 2019, pkt 12–14).

19      Z tych samych zresztą powodów podobne świadczenie nie należy do świadczeń przyznawanych pracownikom krajowym na tej przede wszystkim podstawie, że posiadają oni status pracownika lub miejsce zamieszkania na terytorium danego kraju, a w związku z tym nie odpowiada ono istotnym cechom „przywilejów socjalnych” przewidzianych w art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 (ww. wyrok w sprawie Even i ONPTS, pkt 20–24).

20      Podobny wniosek nasuwa się w odniesieniu do art. 39 ust. 2 WE, w którym jest mowa o warunkach zatrudniania, wynagradzania i innych warunkach pracy, do których nie mogą zostać zaliczone świadczenia odszkodowawcze związane z usługami oddanymi w okresie wojny przez obywateli ich własnemu krajowi, a których istotnym celem jest przyznanie im rekompensaty za ciężkie próby, przez które oni przeszli dla tego kraju.

21      W tych okolicznościach na postawione pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 39 ust. 2 WE, art. 4 ust. 4 rozporządzenia nr 1408/71 oraz art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1612/68 powinny być interpretowane w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one regulacji krajowej, która, tak jak w postępowaniu przed sądem krajowym, odmawia przyznania świadczenia na rzecz byłych jeńców wojennych na tej podstawie, iż wnioskodawca w chwili złożenia wniosku nie posiada obywatelstwa danego Państwa Członkowskiego, lecz obywatelstwo innego Państwa Członkowskiego.

 W przedmiocie kosztów

22      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 39 ust. 2 WE, art. 4 ust. 4 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w wersji zmienionej i uaktualnionej rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r., oraz art. 7 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty powinny być interpretowane w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one regulacji krajowej, która, tak jak w postępowaniu przed sądem krajowym, odmawia przyznania świadczenia na rzecz byłych jeńców wojennych na tej podstawie, iż wnioskodawca w chwili złożenia wniosku nie posiada obywatelstwa danego Państwa Członkowskiego, lecz obywatelstwo innego Państwa Członkowskiego.

Podpisy

---

* Język postępowania: niemiecki.