WYROK TRYBUNAŁU (w pełnym składzie)

z dnia 2 października 2003 r.(*)

Obywatelstwo Unii Europejskiej – Przekazanie nazwiska rodowego – Dzieci obywateli państw członkowskich – Podwójne obywatelstwo

W sprawie C‑148/02

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 234 WE, przez Conseil d’État (Belgia) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między:

Carlosem Garcią Avellem

a

państwem belgijskim,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 17 WE i 18 WE,

TRYBUNAŁ (w pełnym składzie),

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, M. Wathelet, R. Schintgen i C.W.A. Timmermans, prezesi izb, D.A.O. Edward, A. La Pergola, P. Jann i V. Skouris, F. Macken i N. Colneric, S. von Bahr, J.N. Cunha Rodrigues (sprawozdawca) i A. Rosas, sędziowie,

rzecznik generalny: F.G. Jacobs,

sekretarz: M.F. Contet, główny administrator,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–        w imieniu C. Garcii Avella przez adwokata P. Kilestego,

–        w imieniu państwa belgijskiego przez A. Snoecx, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez J. Bourtembourga, adwokata,

–        w imieniu rządu duńskiego przez J. Beringa Liisberga, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu niderlandzkiego przez H.G. Sevenster, działającą w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez J.L. Iglesiasa Buhiguesa, C. O’Reilly i D. Martina, działających w charakterze pełnomocników,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag ustnych C. Garcii Avella, reprezentowanego przez P. Kilestego, państwa belgijskiego, reprezentowanego przez adwokata C. Molitora, rządu duńskiego, reprezentowanego przez J. Moldego, działającego w charakterze pełnomocnika, rządu niderlandzkiego, reprezentowanego przez N.A.J. Bela, działającego w charakterze pełnomocnika, oraz Komisji, reprezentowanej przez J.L. Iglesiasa Buhiguesa, C. O’Reilly oraz D. Martina, na rozprawie w dniu 11 marca 2003 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 22 maja 2003 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Orzeczeniem z dnia 21 grudnia 2001 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 kwietnia 2002 r., Conseil d’État przedłożyła, na podstawie art. 234 WE, pytanie prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 17 WE i 18 WE.

2        Pytanie to powstało w ramach sporu pomiędzy C. Garcią Avellem, działającym w charakterze przedstawiciela ustawowego swoich dzieci, a państwem belgijskim w przedmiocie wniosku o zmianę nazwiska rodowego dzieci.

 Ramy prawne

 A ─ Uregulowania wspólnotowe

3        Zgodnie z art. 12 ust. 1 WE:

„W zakresie zastosowania niniejszego traktatu i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które on przewiduje, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową”.

4        Artykuł 17 WE stanowi:

„1.      Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak.

2.      Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w niniejszym traktacie”.

5        Artykuł 18 ust. 1 WE stanowi:

„Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania”.

 B ─ Uregulowania i praktyki krajowe

 Belgijskie prawo prywatne międzynarodowe

6        Artykuł 3 akapit trzeci belgijskiego kodeksu cywilnego stanowi:

„Ustawy dotyczące stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób fizycznych odnoszą się do Belgów, nawet jeżeli przebywają za granicą”.

7        Sądy belgijskie opierają się na tym przepisie, aby stosować zasadę, zgodnie z którą stan cywilny, zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych są regulowane przez prawo krajowe państwa ich przynależności.

8        Według państwa belgijskiego, jeżeli obywatel Belgii posiada jednocześnie jedno lub więcej obywatelstw innych państw, organy belgijskie traktują priorytetowo przynależność do państwa belgijskiego, zgodnie z zasadą prawa zwyczajowego skodyfikowaną przez art. 3 Konwencji haskiej z dnia 12 kwietnia 1930 r. w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie (Recueil des traités de la Société des Nations, vol. 179, s. 89, zwanej dalej „konwencją haską”), zgodnie z którym „osoba mająca dwa obywatelstwa lub więcej obywatelstw będzie mogła być uznana za obywatela przez każde z tych państw, których obywatelstwo posiada”.

 Belgijski kodeks cywilny

9        Zgodnie z art. 335 code civil (belgijskiego kodeksu cywilnego), który znajduje się w rozdziale V zatytułowanym „Skutki pokrewieństwa” tytułu VII („Pokrewieństwo”):

„1.      Dziecko, w odniesieniu do którego ustalone jest tylko pokrewieństwo ze strony ojca lub jednocześnie pokrewieństwo ze strony matki i pokrewieństwo ze strony ojca, nosi nazwisko swojego ojca, z wyjątkiem przypadku, w którym ojciec pozostaje w związku małżeńskim i uznaje dziecko poczęte w okresie trwania małżeństwa przez inną kobietę niż jego żona.

[…]”.

10      Artykuł 2, należący do rozdziału II zatytułowanego „Zmiana nazwiska i imion” ustawy z dnia 15 maja 1987 r. o imionach i nazwiskach stanowi:

„Każda osoba, która ma powód do zmiany nazwiska lub imienia, kieruje uzasadniony wniosek do ministra sprawiedliwości.

Wniosek składa sam zainteresowany lub jego przedstawiciel prawny”.

11      Artykuł 3, który znajduje się w tym samym rozdziale ustawy, stanowi:

„Minister sprawiedliwości może udzielić zgody na zmianę imienia, jeżeli wnioskowane imiona nie stwarzają prawdopodobieństwa pomylenia i nie mogą szkodzić skarżącemu lub osobom trzecim.

Król może wyjątkowo udzielić zgody na zmianę nazwiska, jeżeli uzna, że wniosek uzasadniają poważne powody, a wnioskowane nazwisko nie stwarza prawdopodobieństwa pomylenia i nie może szkodzić skarżącemu lub osobom trzecim”.

 Praktyka administracyjna w dziedzinie zmiany nazwiska

12      Państwo belgijskie wskazuje, że aby złagodzić niedogodności związane z posiadaniem podwójnego obywatelstwa, organy belgijskie proponują w sytuacjach takich jak ta rozpoznawana przed sądem krajowym, aby zmianę nazwiska przeprowadzić w ten sposób, że dzieci noszą jedynie pierwszą część nazwiska ojca. W drodze wyjątku, zwłaszcza przy małej ilości łączników z Belgią, można nadać nazwisko zgodne z prawem innego państwa, w szczególności jeżeli rodzina żyła w obcym kraju, w którym dziecko jest zarejestrowane pod podwójnym nazwiskiem, aby nie szkodzić jego integracji. Ostatnio administracja przyjęła bardziej elastyczne stanowisko, zwłaszcza jeżeli pierwsze dziecko, którego status osobowy określa prawo hiszpańskie, nosiłoby podwójne nazwisko zgodnie z prawem hiszpańskim, zaś drugie dziecko, mające obywatelstwo belgijskie i hiszpańskie, nosi podwójne nazwisko swojego ojca zgodnie z art. 335 ust. 1 kodeksu cywilnego, aby przywrócić spójność nazwiska w rodzinie.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

13      C. Garcia Avello, obywatel Hiszpanii, i I. Weber, mająca belgijską przynależność państwową, zamieszkują w Belgii, gdzie zawarli związek małżeński w 1986 r. Obydwoje dzieci pochodzących z tego związku, Esmeralda i Diego, urodzonych odpowiednio w 1988 r. i w 1992 r., posiada podwójne obywatelstwo: belgijskie i hiszpańskie.

14      Zgodnie z prawem belgijskim urzędnik belgijskiego stanu cywilnego wpisał w akcie urodzenia dzieci nazwisko rodowe ojca, to jest „Garcia Avello”, jako ich nazwisko rodowe.

15      Uzasadnionym wnioskiem, skierowanym do ministra sprawiedliwości w dniu 7 listopada 1995 r., C. Garcia Avello i jego żona wystąpili, jako przedstawiciele ustawowi dwojga dzieci, o zmianę ich nazwiska rodowego na „Garcia Weber”, informując, że zgodnie ze zwyczajem przyjętym w prawie hiszpańskim nazwisko dzieci pochodzących ze związku małżeńskiego składa się z pierwszego nazwiska ojca, po którym dodaje się nazwisko matki.

16      Z akt sprawy wynika, że zainteresowani byli zarejestrowani pod nazwiskiem „Garcia Weber” w sekcji konsularnej ambasady Hiszpanii w Belgii.

17      Pismem z dnia 30 lipca 1997 r. organy belgijskie zaproponowały skarżącemu w postępowaniu przed sądem krajowym zmianę nazwiska rodowego dzieci na „Garcia” w miejsce wnioskowanej zmiany. Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym i jego żona odrzucili tę propozycję w piśmie z dnia 18 sierpnia 1997 r.

18      Pismem z dnia 1 grudnia 1997 r. minister sprawiedliwości poinformował C. Garcię Avellę o oddaleniu jego wniosku w następujący sposób: „Rząd uważa, że nie ma wystarczających powodów, aby zaproponować Jego Wysokości Królowi, aby udzielił zgody na zastąpienie pańskiego nazwiska rodowego nazwiskiem »Garcia Weber«. Każdy wniosek mający na celu dołączenie nazwiska matki do nazwiska ojca w nazwisku dziecka jest zazwyczaj odrzucany, w oparciu o uzasadnienie, iż w Belgii dzieci noszą nazwisko ojca”.

19      W dniu 29 stycznia 1998 r. skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym, występujący w charakterze przedstawiciela ustawowego swoich dzieci, Esmeraldy i Diega, wniósł skargę o stwierdzenie nieważności tej decyzji do Conseil d’État, która – mając na uwadze argumentację stron i po odrzuceniu art. 43 WE jako nieistotnego w zakresie, w jakim swoboda przedsiębiorczości wyraźnie nie jest podawana w wątpliwość w stosunku do małoletnich dzieci, o których mowa w spornym wniosku, postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy zasady prawa wspólnotowego obowiązujące w dziedzinie obywatelstwa europejskiego i swobody przepływu osób, o których mowa konkretnie w art. 17 i 18 Traktatu, z dnia 25 marca 1957 r., ustanawiającego Wspólnotę Europejską, należy interpretować w taki sposób, że zakazują one belgijskiemu organowi administracyjnemu, do którego skierowano wniosek o zmianę nazwiska małoletnich dzieci zamieszkujących w Belgii i posiadających podwójne, belgijskie i hiszpańskie, obywatelstwo, uzasadniony – przy braku innych szczególnych okoliczności – faktem, że dzieci powinny nosić nazwisko, do którego miałyby prawo zgodnie z prawem hiszpańskim i tradycją hiszpańską, odmowy udzielenia zgody na taką zmianę w oparciu o uzasadnienie, że tego rodzaju wniosek »jest zazwyczaj odrzucany, ponieważ w Belgii dzieci noszą nazwisko ojca«, w szczególności gdy stanowisko ogólnie zajmowane przez organ wynika z tego, że uważa on, iż nadanie innego nazwiska może, w kontekście życia społecznego w Belgii, powodować wątpliwości dotyczące pokrewieństwa danego dziecka, aby więc złagodzić niedogodności związane z podwójnym obywatelstwem wnioskodawcom znajdującym się w takiej sytuacji proponuje się przyjęcie tylko pierwszego nazwiska ojca, a w drodze wyjątku, przy małej ilości łączników z Belgią lub jeżeli należy przywrócić spójność nazwiska wśród rodzeństwa, możliwe jest wydanie decyzji pozytywnej?”.

 W przedmiocie pytania prejudycjalnego

20      Na wstępie należy rozważyć, czy – w przeciwieństwie do tezy popieranej przez państwo belgijskie, a także przez rządy duński i niderlandzki – sytuacja, która jest przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym, należy do zakresu zastosowania prawa wspólnotowego i, w szczególności, postanowień traktatu odnoszących się do obywatelstwa Unii.

21      Artykuł 17 WE przyznaje status obywatela Unii każdej osobie mającej przynależność państwa członkowskiego (zob. w szczególności wyrok z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C‑224/98 D’Hoop, Rec. s. I‑6191, pkt 27). Ponieważ dzieci C. Garcii Avella mają przynależność dwóch państw członkowskich, korzystają z tego statusu.

22      Zgodnie z orzecznictwem Trybunału (zob. w szczególności wyrok z dnia 17 września 2002 r. w sprawie C‑413/99 Baumbast i R, Rec. s. I‑7091, pkt 82), status obywatela Unii powinien stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich.

23      Wspomniany status pozwala tym spośród wspomnianych obywateli, którzy znajdują się w tej samej sytuacji, na korzystanie w dziedzinie właściwej ratione materiae – z zastrzeżeniem wyjątków wyraźnie w tym względzie przewidzianych – z takiego samego traktowania z punktu widzenia prawa bez względu na ich przynależność państwową (zob. w szczególności wyrok z dnia 20 września 2001 r. w sprawie C‑184/99 Grzelczyk, Rec. s. I‑6193, pkt 31; ww. wyrok w sprawie D’Hoop, pkt 28).

24      Sytuacje należące do zakresu stosowania ratione materiae prawa wspólnotowego obejmują w szczególności sytuacje związane z wykonywaniem swobód podstawowych przyznanych przez traktat, w szczególności sytuacje dotyczące przyznanej przez art. 18 WE swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (wyrok z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie C‑274/96 Bickel i Franz, Rec. s. I‑7637, pkt 15, 16; a także ww. wyroki: w sprawie Grzelczyk, pkt 33; w sprawie D’Hoop, pkt 29).

25      O ile, w obecnym stanie prawa wspólnotowego, przepisy regulujące nazwisko danej osoby należą do kompetencji państw członkowskich, te ostatnie powinny, w ramach wykonywania tych kompetencji, przestrzegać prawa wspólnotowego (zob. analogicznie wyrok z dnia 2 grudnia 1997 r. w sprawie C‑336/94 Dafeki, Rec. s. I‑6761, pkt 16–20), a w szczególności postanowień traktatu dotyczących swobody przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich przyznanej każdemu obywatelowi Unii (zob. w szczególności wyrok z dnia 23 listopada 2000 r. w sprawie C‑135/99 Elsen, Rec. s. I‑10409, pkt 33).

26      Obywatelstwo Unii, ustanowione w art. 17 WE, nie ma na celu poszerzenia zakresu przedmiotowego stosowania traktatu o czysto wewnętrzne sytuacje krajowe, które nie mają związku z prawem wspólnotowym (wyrok z dnia 5 czerwca 1997 r. w sprawach połączonych C‑64/96 i C‑65/96 Uecker i Jacquet, Rec. s. I‑3171, pkt 23).

27      Niemniej jednak istnieje taki związek z prawem wspólnotowym w przypadku osób znajdujących się w sytuacji podobnej do tej, w jakiej znajdują się dzieci C. Garcii Avella, które są obywatelami państwa członkowskiego, przebywającymi zgodnie z prawem na terytorium innego państwa członkowskiego.

28      Temu wnioskowi nie można przeciwstawić okoliczności, że zainteresowani w postępowaniu przed sądem krajowym mają również przynależność państwową państwa członkowskiego, w którym przebywają od urodzenia, a która, zdaniem organów tego państwa, jest faktycznie jedyną uznawaną przez nie przynależnością państwową. To nie do państwa członkowskiego należy ograniczanie skutków przyznania przynależności państwowej innego państwa członkowskiego poprzez postawienie dodatkowego warunku uznania tej przynależności do celów korzystania z podstawowych swobód ustanowionych w traktacie (zob. podobnie w szczególności wyrok z dnia 7 lipca 1992 r. w sprawie C‑369/90 Micheletti i in., Rec. s. I‑4239, pkt 10). Zresztą art. 3 konwencji haskiej, na której opiera się Królestwo Belgii, uznając tylko rodzimą przynależność państwową w przypadku mnogości przynależności państwowych, jeżeli jedna z nich jest belgijską przynależnością państwową, zawiera nie obowiązek, lecz zwykłą możliwość priorytetowego traktowania tej ostatniej przynależności w stosunku do innej przynależności państwowej przez umawiające się strony.

29      W powyższych okolicznościach dzieci skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym mogą powoływać się na prawo, przewidziane w art. 12 WE, do tego, aby nie być dyskryminowanymi ze względu na przynależność państwową w kontekście przepisów regulujących ich nazwisko rodowe.

30      Zatem należy zbadać, czy art. 12 WE i 17 WE stoją na przeszkodzie temu, aby belgijski organ administracyjny oddalił wniosek o zmianę nazwiska w takiej sprawie jak ta w postępowaniu przed sądem krajowym.

31      W odniesieniu do tego, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada niedyskryminacji wymaga, aby sytuacje porównywalne nie były traktowane w sposób odmienny, a sytuacje odmienne nie były traktowane w sposób jednakowy (zob. w szczególności wyrok z dnia 17 lipca 1997 r. w sprawie C‑354/95 National Farmers’ Union i in., Rec. s. I‑4559, pkt 61). Takie zróżnicowanie może być uzasadnione jedynie w przypadku, gdy opiera się na obiektywnie uzasadnionych przesłankach niezależnych od przynależności państwowej zainteresowanych osób oraz jest proporcjonalne do uzasadnionego realizowanego celu (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie D’Hoop, pkt 36).

32      W niniejszym przypadku bezsprzeczne jest, że osoby posiadające – oprócz belgijskiej przynależności państwowej – przynależność państwową innego państwa członkowskiego, są co do zasady traktowane w taki sam sposób jak osoby mające wyłącznie belgijską przynależność państwową, ponieważ w Belgii osoby posiadające belgijską przynależność państwową są uważane wyłącznie za Belgów. Podobnie jak obywatele belgijscy obywatele hiszpańscy mający ponadto belgijską przynależność państwową zazwyczaj spotykają się z odmową prawa do zmiany nazwiska rodowego w oparciu o uzasadnienie, iż w Belgii dzieci noszą nazwisko ojca.

33      Belgijska praktyka administracyjna, która – jak wynika z pkt 12 niniejszego wyroku i pytania prejudycjalnego – dopuszcza odstępstwa od tej zasady, odmawia uznania za takowe przypadku osób w sytuacji takiej, jak w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, które próbują znaleźć rozwiązanie problemu rozbieżności nazwiska rodowego, wynikającej ze stosowania przepisów prawnych dwóch państw członkowskich.

34      Należy zatem sprawdzić, czy te dwie kategorie osób znajdują się w identycznej sytuacji lub czy, przeciwnie, znajdują się w odmiennej sytuacji, w którym to przypadku zasada niedyskryminacji oznaczałaby, że obywatele belgijscy, którzy – tak jak dzieci C. Garcii Avella – posiadają również przynależność państwową innego państwa członkowskiego, mogą domagać się innego traktowania od tego, jakie obowiązuje w stosunku do osób posiadających wyłącznie belgijską przynależność państwową, chyba że zróżnicowane traktowanie byłoby uzasadnione powodami o charakterze obiektywnym.

35      W przeciwieństwie do osób posiadających wyłącznie belgijską przynależność państwową, obywatele belgijscy posiadający hiszpańską przynależność państwową noszą odmienne nazwiska rodowe względem dwóch odpowiednich systemów prawnych. Zwłaszcza w sytuacji takiej jak stanowiąca przedmiot sprawy głównej zainteresowane dzieci spotykają się z odmową udzielenia zgody na noszenie przez nie nazwiska rodowego, wynikającego ze stosowania przepisów prawnych państwa członkowskiego, które określają nazwisko rodowe ich ojca.

36      Jak stwierdził rzecznik generalny w pkt 56 swojej opinii, bezsporne jest, że taka sytuacja rozbieżności w nazwiskach może spowodować poważne niedogodności dla zainteresowanych zarówno w stosunkach zawodowych, jak i prywatnych, wynikające między innymi z trudności w korzystaniu w państwie członkowskim, którego są obywatelami, ze skutków prawnych aktów lub dokumentów wystawionych na nazwisko uznane w innym państwie członkowskim, którego również są obywatelami. Jak stwierdzono w pkt 33 niniejszego wyroku, rozwiązanie proponowane przez organy administracyjne, polegające na umożliwieniu noszenia przez dzieci jedynie pierwszego nazwiska rodowego ojca, nie jest w stanie zaradzić sytuacji rozbieżności w nazwiskach rodowych, której zainteresowani starają się uniknąć.

37      W tych okolicznościach obywatele belgijscy noszący różne nazwiska rodowe z powodu różnych przepisów, którymi są związani ze względu na przynależność państwową, mogą doświadczać trudności właściwych dla ich sytuacji, które odróżniają ich od osób mających wyłącznie belgijską przynależność państwową, noszących tylko jedno nazwisko rodowe.

38      Jednakże, jak stwierdzono w pkt 33 niniejszego wyroku, belgijskie organy administracyjne odmawiają uznania za uzasadnione przez „poważne powody”, w znaczeniu art. 3 akapit drugi ww. ustawy z dnia 15 maja 1987 r., wniosków o zmianę nazwiska obywateli belgijskich znajdujących się w sytuacji podobnej do tej, która dotyczy dzieci skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym, mających na celu uniknięcie rozbieżności w nazwiskach rodowych, wyłącznie dlatego, że w Belgii dzieci mające belgijską przynależność państwową noszą – zgodnie z prawem belgijskim – nazwisko ojca.

39      Należy zbadać, czy sporna praktyka może znajdować uzasadnienie w powodach przytoczonych ewentualnie przez państwo belgijskie, a także przez rządy duński i niderlandzki.

40      Państwo belgijskie podnosi, że zasada stałego charakteru nazwiska stanowi podstawową zasadę porządku społecznego, którego jest zawsze zasadniczym elementem, oraz że król może wyrazić zgodę na zmianę nazwiska wyłącznie w okolicznościach absolutnie wyjątkowych, które nie występują w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym. Podobnie jak państwo belgijskie rząd niderlandzki wskazuje, że naruszenie praw dzieci skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym ma ograniczony zakres, ponieważ mogą one powołać się na swoją hiszpańską przynależność państwową i nazwisko rodowe nadane zgodnie z prawem hiszpańskim w każdym państwie członkowskim innym niż Belgia. Sporna praktyka pozwala uniknąć ryzyka pomyłki co do tożsamości lub pokrewieństwa zainteresowanych. Zdaniem rządu duńskiego wspomniana praktyka w zakresie, w jakim takie same zasady są stosowane wobec obywateli belgijskich mających również przynależność państwową innego państwa członkowskiego i wobec osób mających wyłącznie belgijską przynależność państwową, sprzyja integracji tych pierwszych w Belgii i osiąganiu celu realizowanego przez zasadę niedyskryminacji.

41      Żaden z tych względów nie może w ważny sposób uzasadnić spornej praktyki.

42      Jeżeli chodzi, po pierwsze, o zasadę stałego charakteru nazwiska rodowego jako instrumentu służącego zapobieganiu ryzyku pomyłki co do tożsamości lub pokrewieństwa osób, należy stwierdzić, że o ile ta zasada niewątpliwie ułatwia rozpoznawanie tożsamości osób i ich pokrewieństwa, nie jest jednak tak bardzo niezbędna, że nie można by jej było dostosować do praktyki polegającej na umożliwieniu dzieciom będącym obywatelami państwa członkowskiego i mających również przynależność państwową innego państwa członkowskiego noszenia nazwiska rodowego składającego się z innych elementów niż przewidziane w prawie pierwszego państwa członkowskiego, które ponadto zostało wpisane do oficjalnego rejestru drugiego państwa członkowskiego. Ponadto bezsporne jest, że zwłaszcza z powodu skali ruchów migracyjnych w Unii, w tym samym państwie członkowskim współistnieją różne krajowe systemy nadawania nazwisk, tak że pokrewieństwa nie można koniecznie oceniać w życiu społecznym wyłącznie przez pryzmat systemu mającego zastosowanie do obywateli tego państwa członkowskiego. Do tego należy dodać, że system umożliwiający przeniesienie elementów nazwiska rodowego obojga rodziców nie tylko nie powoduje wątpliwości co do pokrewieństwa dzieci, lecz wręcz przeciwnie może przyczyniać się do lepszej rozpoznawalności pokrewieństwa względem obojga rodziców.

43      Jeżeli chodzi, po drugie, o cel integracyjny zrealizowany przez sporną praktykę, wystarczy przypomnieć, że mając na uwadze współistnienie w państwach członkowskich różnych systemów nadawania nazwiska mających zastosowanie do osób w nich mieszkających, praktyka taka jak praktyka sporna w sprawie przed sądem krajowym nie jest ani konieczna, ani nawet nie może sprzyjać integracji obywateli innych państw członkowskich w Belgii.

44      Nieproporcjonalny charakter odmowy udzielanej przez organy belgijskie w odpowiedzi na wnioski takie jak w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym jest tym bardziej widoczny, że, co wynika z pkt 12 niniejszego wyroku i z pytania prejudycjalnego, sporna praktyka już teraz dopuszcza odstępstwa od stosowania systemu belgijskiego w kwestii przenoszenia nazwiska rodowego w sytuacjach zbliżonych do tej, w której znajdują się dzieci skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym.

45      W świetle powyższych rozważań na pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć, że art. 12 WE i 17 WE należy interpretować w ten sposób, iż, w okolicznościach takich jak w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, stoją one na przeszkodzie temu, aby organ administracyjny państwa członkowskiego odmówił pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku o zmianę nazwiska małoletnich dzieci zamieszkujących w tym państwie i posiadających podwójne obywatelstwo tego państwa oraz innego państwa członkowskiego, podczas gdy celem tego wniosku jest umożliwienie dzieciom noszenia nazwiska, do którego miałyby prawo zgodnie z prawem i tradycją drugiego państwa członkowskiego.

 W przedmiocie kosztów

46      Koszty poniesione przez rządy duński i niderlandzki, jak również przez Komisję w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionych przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ (w pełnym składzie),

w odpowiedzi na pytanie przedłożone przez Conseil d’État orzeczeniem z dnia 21 grudnia 2001 r., orzeka, co następuje:

Artykuły 12 WE i 17 WE należy interpretować w ten sposób, iż, w okolicznościach takich jak w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, stoją one na przeszkodzie temu, aby organ administracyjny państwa członkowskiego odmówił pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku o zmianę nazwiska małoletnich dzieci zamieszkujących w tym państwie i posiadających podwójne obywatelstwo tego państwa oraz innego państwa członkowskiego, podczas gdy celem tego wniosku jest umożliwienie dzieciom noszenia nazwiska, do którego miałyby prawo zgodnie z prawem i tradycją drugiego państwa członkowskiego.

Rodríguez Iglesias

Wathelet

Schintgen

Timmermans

Edward

La Pergola

Jann

Skouris

Macken

Colneric

von Bahr

Cunha Rodrigues

Rosas

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 2 października 2003 r.

Sekretarz

Prezes

R. Grass

G.C. Rodríguez Iglesias

---

* Język postępowania: francuski.