KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 19.6.2024

COM(2024) 598 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI

Belgia, Czechy, Estonia, Hiszpania, Francja, Włochy, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja i Finlandia

Sprawozdanie opracowane zgodnie z art. 126 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

SPRAWOZDANIE KOMISJI

Belgia, Czechy, Estonia, Hiszpania, Francja, Włochy, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja i Finlandia

Sprawozdanie opracowane zgodnie z art. 126 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

1.Wprowadzenie

1 W art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ustanowiono procedurę nadmiernego deficytu. Procedurę tę dokładniej określono w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu, które jest częścią paktu stabilności i wzrostu.

Zgodnie z art. 126 ust. 3 TFUE w niniejszym sprawozdaniu ocenia się sytuację kilku państw członkowskich w odniesieniu do kryterium deficytu. Format tego sprawozdania zbiorczego pomaga porównać kilka przypadków, przy czym sytuacja każdego państwa członkowskiego jest rozpatrywana indywidualnie.

2 3 Rozporządzenie (UE) 2024/1264 zmieniające rozporządzenie (WE) 1467/97 weszło w życie 30 kwietnia 2024 r. To rozporządzenie zmieniające stanowi część pakietu, w skład którego wchodzi również rozporządzenie (UE) 2024/1263 oraz dyrektywa Rady (UE) 2024/1265. Te trzy akty wspólnie zmieniają ramy zarządzania gospodarczego Unii. Zreformowane ramy mają pomóc osiągnąć, dzięki reformom i inwestycjom, stabilność długu publicznego oraz zrównoważony wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu. Ramy przyczyniają się także do zapewnienia poczucia odpowiedzialności na szczeblu krajowym i koncentrują się w większym stopniu na perspektywie średniookresowej oraz jednocześnie na bardziej rygorystycznym i spójniejszym egzekwowaniu reguł.

Zmiana legislacyjna rozporządzenia (WE) nr 1467/97 zasadniczo nie zmieniła oceny zgodności z kryterium deficytu. Natomiast ocena zgodności z kryterium długu została znacząco zmieniona (zob. poniżej).

4 Niniejsze sprawozdanie, które jest pierwszym sprawozdaniem na podstawie art. 126 ust. 3 TFUE po dezaktywacji ogólnej klauzuli wyjścia z końcem 2023 r., jest zgodne z zasadami zreformowanych ram.

Kryteria deficytu i długu

Kryterium deficytu jest spełnione, jeżeli deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w poprzednim roku (2023) i deficyt planowany na bieżący rok (2024) nie przekraczają 3 % PKB. W przypadku gdy którykolwiek z nich przekracza ten próg, Komisja bada, czy wskaźnik deficytu zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i czy jest bliski wartości odniesienia. Sprawdza również, czy przekroczenie przez deficyt wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy i tymczasowy oraz czy wskaźnik pozostaje bliski wartości odniesienia (sekcja 2). Istotne czynniki mają być brane pod uwagę przez Komisję i Radę w procesie podejmowania decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu, jeśli (i) dług sektora instytucji rządowych i samorządowych nie przekracza 60 % PKB albo (ii) jeśli dług ten przekracza 60 % PKB, ale deficyt jest bliski 3 % PKB, a jego przekroczenie ma charakter tymczasowy (sekcja 4).

Zgodnie z Traktatem kryterium długu jest spełnione, jeżeli dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych nie przekracza 60 % PKB, chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się do wartości odniesienia w zadowalającym tempie. Zgodnie z art. 2 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1467/97 (ze zmianami) uznaje się, że relacja długu do PKB zmniejsza się dostatecznie i zbliża się do wartości odniesienia w zadowalającym tempie, jeżeli dane państwo członkowskie przestrzega swojej ścieżki wydatków netto ustalonej przez Radę na podstawie rozporządzenia (UE) 2024/1263 5 . Ponieważ Rada nie określiła jeszcze ścieżki wydatków netto dla państw członkowskich 6 , na obecnym etapie nie można w pełni ocenić kryterium długu zgodnie z kryteriami ustanowionymi w nowych ramach 7 . 

Najważniejsze dane stanowiące podstawę i uzasadnienie niniejszego sprawozdania

W ocenie kryterium deficytu Komisja bierze pod uwagę wskaźnik deficytu rzeczywistego w 2023 r. na podstawie zgłoszonych danych Eurostatu dotyczących wyniku. Planowany wskaźnik deficytu w 2024 r. opiera się na planach rządowych zgłoszonych Eurostatowi w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r. 8 Ponadto w ocenie zgodności z kryterium deficytu uwzględniono również prognozę Komisji z wiosny 2024 r. W niniejszym sprawozdaniu porównano również deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych z publicznymi wydatkami inwestycyjnymi oraz uwzględniono wszystkie pozostałe istotne czynniki, zgodnie z art. 2 rozporządzenia (WE) nr 1467/97.

W sprawozdaniu oceniono spełnienie kryteriów deficytu przez dwanaście państw członkowskich: Belgię, Czechy, Estonię, Hiszpanię, Francję, Włochy, Węgry, Maltę, Polskę, Słowenię, Słowację i Finlandię. W szczególności (zob. również tabela 1):

-Według danych opublikowanych przez Eurostat 22 kwietnia 2024 r. 9 deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2023 r. przekroczył 3 % PKB w dziesięciu państwach członkowskich: Belgii, Czechach, Estonii, Hiszpanii, we Francji, Włoszech, na Węgrzech, Malcie, w Polsce i na Słowacji 10 . Rzeczywiste deficyty za 2023 r. wynoszące powyżej 3 % PKB stanowią dowód prima facie na istnienie nadmiernego deficytu w każdym z tych państw członkowskich.

-Ponadto zgodnie z notyfikacją fiskalną z wiosny 2024 r. Finlandia i Słowenia planują, że w 2024 r. ich deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczą 3 % PKB 11 . Te planowane deficyty na 2024 r. są również dowodem prima facie na istnienie nadmiernego deficytu w każdym z tych dwóch państw członkowskich. Planowane deficyty nie są zatwierdzone przez Eurostat i są obarczone niepewnością.

Jak wskazano powyżej, na obecnym etapie nie można w pełni ocenić kryterium długu zgodnie z kryteriami określonymi w nowych ramach. Relacja długu brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB na koniec 2023 r. przekroczyła wartość odniesienia wynoszącą 60 % w trzynastu państwach członkowskich: w Belgii, Niemczech, Grecji, Hiszpanii, Francji, Chorwacji, we Włoszech, na Cyprze, Węgrzech, w Austrii, Portugalii, Słowenii i Finlandii (zob. tabela 3).

Kontekst gospodarczy niedawnych zaleceń dotyczących polityki fiskalnej

W najbardziej dotkliwej fazie pandemii w 2020 r. nastąpił znaczny spadek działalności gospodarczej w UE (o 5,6 %), ponieważ środki powstrzymujące rozprzestrzenianie się wirusa poważnie wpłynęły na życie codzienne, a działalność gospodarczą dodatkowo ograniczały wąskie gardła w dostawach. Gospodarka UE znacznie odbiła się w związku z szybkim wprowadzaniem szczepionek, dobrym letnim sezonem turystycznym i lepszym dostosowaniem się do mniej rygorystycznych środków zdrowotnych w 2021 r. Jednoczesne ożywienie działalności gospodarczej na świecie zwiększyło jednak niedobory materiałów i doprowadziło do wzrostu cen energii już w 2021 r. Po rozpoczęciu rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie nasiliły się przeszkody dla wzrostu gospodarczego, co doprowadziło do dalszego wzrostu cen energii, a także do zwiększenia niepewności. Gospodarka UE pozostała odporna, a wzrost realnego PKB spowolnił z 6,0 % w 2021 r. do 3,5 % w 2022 r.

W tym samym okresie zalecenia dotyczące polityki fiskalnej przyjęte przez Radę ewoluowały w odpowiedzi na zmieniający się kontekst gospodarczy. Skoordynowane działania w ramach polityki na poziomie unijnym i krajowym złagodziły wpływ pandemii COVID-19 na gospodarki państw członkowskich i otworzyły drogę do dynamicznego odbicia po pandemii w 2021 r. i 2022 r. NextGenerationEU i jego główny element – Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności – odegrały decydującą rolę w ochronie i promowaniu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unii, wspieraniu nastrojów gospodarczych oraz utrzymaniu inwestycji prywatnych i publicznych. Gospodarka europejska zdołała ograniczyć negatywny wpływ rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie. Dzięki szybkiej dywersyfikacji dostaw i znacznemu zmniejszeniu zużycia gazu udało się przezwyciężyć kryzys energetyczny. W ramach planu REPowerEU państwa członkowskie zobowiązały się do przeprowadzenia krytycznych reform i inwestycji w celu zaradzenia kryzysowi energetycznemu przez dywersyfikację dostaw energii i przyspieszenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych. W 2023 r. działalność gospodarcza w UE spowolniła, a wzrost gospodarczy hamowały wysokie koszty utrzymania, zaostrzenie polityki pieniężnej, częściowe wycofanie wsparcia fiskalnego i malejący popyt zewnętrzny. Lepszy niż oczekiwano wzrost gospodarczy na początku 2024 r. oraz trwający spadek inflacji stworzyły warunki do stopniowej ekspansji działalności gospodarczej w okresie prognozy. Na podstawie prognozy Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wzrost realnego PKB w UE wyniesie 1,0 % w 2024 r. i wzrośnie do 1,6 % w 2025 r., w dużej mierze ze względu na wzrost spożycia prywatnego dzięki wzrostowi płac realnych i zatrudnienia.

W związku z dezaktywacją ogólnej klauzuli wyjścia pod koniec 2023 r. w swoich wytycznych fiskalnych na 2024 r. Rada wznowiła zróżnicowane zalecenia dla poszczególnych krajów sformułowane w kategoriach ilościowych. W dniu 14 lipca 2023 r. Rada zaleciła 12 państwom członkowskim – w przypadku których nie prognozuje się, że osiągną swój średniookresowy cel budżetowy – ograniczenie wydatków pierwotnych netto finansowanych ze środków krajowych w 2024 r. do zróżnicowanych stóp wzrostu, które zapewniłyby rozważną politykę fiskalną. Państwom członkowskim, które miały osiągnąć średniookresowy cel budżetowy, zalecono utrzymanie stabilnej sytuacji fiskalnej w 2024 r., chociaż bez takiego limitu ilościowego. Wszystkim państwom członkowskim zalecono, by jak najszybciej wycofały środki wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024, oraz, o ile nie osiągnęły średniookresowego celu budżetowego, by związane z tym oszczędności przeznaczyły na zmniejszenie deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych. Rada zaleciła również, by wszystkie państwa członkowskie utrzymały inwestycje finansowane ze środków krajowych i zapewniały skuteczną absorpcję środków w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) i innych funduszy Unii, w szczególności w celu wsparcia zielonej i cyfrowej transformacji. W przypadku państw członkowskich strefy euro Komisja oceniła projekty planów budżetowych państw członkowskich w świetle tych zaleceń Rady i wydała na ich temat opinie 13 .

W 2023 r. Komisja kilkakrotnie 14 zapowiedziała, że zaproponuje Radzie wszczęcie procedur nadmiernego deficytu opartych na kryterium deficytu wiosną 2024 r., zwracając się do państw członkowskich o uwzględnienie tego faktu przy wykonywaniu budżetów na 2023 r. i podczas prowadzenia polityki fiskalnej w 2024 r.

15 16 W dniu 12 kwietnia 2024 r. w zaleceniu Rady w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro podkreślono, że państwa członkowskie strefy euro powinny przyjąć skoordynowane i rozważne polityki fiskalne, aby utrzymać dług na ostrożnym poziomie lub zapewnić akceptowalną tendencję spadkową wskaźników zadłużenia – przy jednoczesnym zachowaniu elastyczności w świetle utrzymującej się niepewności – prowadzącą do ogólnie restrykcyjnego kursu polityki fiskalnej w strefie euro. Zaleca się państwom członkowskim, aby jak najszybciej wycofały nadzwyczajne środki wsparcia w dziedzinie energii w 2024 r. i wykorzystały związane z tym oszczędności do zmniejszenia deficytów.

2.Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych

Belgia, Czechy, Estonia, Hiszpania, Francja, Włochy, Węgry, Malta, Polska i Słowacja przekroczyły w 2023 r. wartość odniesienia deficytu. Belgia, Francja, Włochy, Węgry, Malta, Polska i Słowacja planują również swoje deficyty na 2024 r. 18 na poziomie powyżej 3 % PKB.

W 2023 r. Słowenia i Finlandia odnotowały deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej wartości odniesienia, ale planują deficyty na 2024 r. 19 przekraczające 3 % PKB.

We wszystkich państwach członkowskich, których deficyty przekroczyły 3 % PKB w 2023 r., z wyjątkiem Estonii, deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczyły wartość odniesienia i nie były jej bliskie (zob. tabela 2). W przypadku Estonii deficyt przekraczał wartość odniesienia, ale był jej bliski.

W przypadku Finlandii planowany deficyt na 2024 r. przekracza 3 % PKB i jest bliski tej wartości 20 . W przypadku Słowenii planowany deficyt na 2024 r. 21 wynosi 3,6 % PKB, natomiast w prognozie Komisji z wiosny 2024 r. 22 przewiduje się deficyt na poziomie 2,8 % PKB, a zatem poniżej wartości odniesienia wynoszącej 3 %. W związku z tym w przypadku Słowenii nie potwierdzono planowanego przekroczenia wartości odniesienia w 2024 r. w rozumieniu art. 126 ust. 3 TFUE.

Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych w Belgii, Estonii, Francji, we Włoszech, na Węgrzech, Malcie, w Polsce i na Słowacji będą nadal przekraczać 3 % PKB zarówno w 2024 r., jak i w 2025 r. W związku z tym oczekuje się, że deficyty przekraczające wartość odniesienia dla tych państw członkowskich nie będą miały charakteru tymczasowego. Prognozuje się, że deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych w Czechach, Hiszpanii i Słowenii nie przekroczą wartości odniesienia w latach 2024 i 2025, w związku z czym oczekuje się, że nadmierne deficyty będą miały charakter tymczasowy. Prognozuje się, że w przypadku Finlandii deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczy wartość odniesienia w 2024 r., ale nie w 2025 r.; oczekuje się zatem, że nadmierny deficyt będzie miał charakter tymczasowy.

Ogólna klauzula wyjścia przewidziana w pakcie stabilności i wzrostu została zdezaktywowana pod koniec 2023 r., zgodnie z zapowiedziami Komisji przy różnych okazjach 23 . Ogólna klauzula wyjścia pozostawała aktywowana przez cały 2023 r. na podstawie oceny ex ante sytuacji gospodarczej przeprowadzonej przez Komisję wiosną 2022 r. 24 W szczególności stwierdzono, że zwiększona niepewność i poważne ryzyko pogorszenia perspektyw gospodarczych w kontekście rosyjskiej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie, bezprecedensowe podwyżki cen energii i ciągłe zakłócenia w łańcuchu dostaw uzasadniają jej aktywację w 2023 r. Gospodarka UE przetrwała kolejne wstrząsy lepiej niż początkowo oczekiwano dzięki silnej skoordynowanej reakcji politycznej prowadzącej do szybkiej dywersyfikacji źródeł energii, a także dzięki odpornemu rynkowi pracy. Ponadto niektóre zagrożenia związane z pogorszeniem sytuacji nie zmaterializowały się. W rezultacie w 2023 r. środki wprowadzone w celu złagodzenia gospodarczych i społecznych skutków cen energii były stopniowo wycofywane w większości państw członkowskich, zgodnie z zaleceniem Rady 25 . Ponadto koszty środków tymczasowych związanych z pandemią COVID-19 nie miały już znaczenia makroekonomicznego 26 . Na podstawie tych rozważań 27 deficyty przekraczające wartość odniesienia w 2023 r. zasadniczo nie mogą zostać zakwalifikowane jako deficyty przekraczające wartość odniesienia ze względu na wyjątkową sytuację gospodarczą.

W szczególnym przypadku Estonii deficyt przekraczający wartość odniesienia w 2023 r. wynika bezpośrednio z wyjątkowej sytuacji gospodarczej i w związku z tym uznaje się go za wyjątkowy. 28 W 2022 r. gospodarka skurczyła się o 0,5 %, a następnie o 3,0 % w 2023 r. Na podstawie prognozy Komisji z wiosny 2024 r. oczekuje się, że w 2024 r. skurczy się ona o 0,5 %, co doprowadzi do trzyletniej recesji gospodarki.

Podsumowując, ta analiza wskazuje, że dwanaście państw członkowskich nie spełnia kryterium deficytu przed uwzględnieniem istotnych czynników: Belgia, Czechy, Estonia, Hiszpania, Francja, Włochy, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja i Finlandia.

3.Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych

Spośród państw omówionych w niniejszym sprawozdaniu dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych na koniec 2023 r. przekraczał 60 % PKB, a tym samym wartość odniesienia, w siedmiu państwach członkowskich: w Belgii, Hiszpanii, we Francji, Włoszech, na Węgrzech, w Słowenii i w Finlandii (zob. tabela 3) 30 . Ponadto w przypadku Hiszpanii, Francji, Włoch, Węgier i Słowenii relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB zmniejszyła się w 2023 r. w porównaniu z rokiem poprzednim; natomiast w 2023 r. wskaźnik ten okazał się wyższy niż w 2022 r. w przypadku Belgii i Finlandii. Wśród państw członkowskich, których dotyczy niniejsze sprawozdanie, i na podstawie prognozy Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że relacja długu do PKB wzrośnie zarówno w 2024 r., jak i 2025 r. w przypadku Czech, Estonii, Francji, Włoch, Malty, Polski, Słowacji i Finlandii w porównaniu z 2023 r. Natomiast w przypadku Hiszpanii i Słowenii przewiduje się, że relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB spadnie w 2024 r., a jeszcze bardziej w 2025 r. w porównaniu z 2023 r. Prognozuje się, że w Belgii relacja długu do PKB w 2024 r. nieznacznie spadnie w porównaniu z 2023 r., a następnie wzrośnie w 2025 r., natomiast w przypadku Węgier oczekuje się, że najpierw wzrośnie (w 2024 r. w porównaniu z 2023 r.), a następnie spadnie w 2025 r., ale pozostanie wyższa niż w 2023 r.

4.Istotne czynniki przy ocenie spełniania kryterium deficytu

Art. 126 ust. 3 Traktatu stanowi, że w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego sprawozdanie to musi „uwzględnia[ć] również to, czy deficyt publiczny przekracza publiczne wydatki inwestycyjne i uwzględnia[ć] wszelkie inne istotne czynniki, w tym średniookresową sytuację gospodarczą i budżetową państwa członkowskiego”.

Czynniki te zostały doprecyzowane w art. 2 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1467/97 i odnoszą się do:

a) średniookresowej sytuacji w zakresie zadłużenia, tj. skali wyzwań związanych z długiem publicznym w oparciu o metodykę, ewolucji sytuacji w zakresie długu publicznego i jego finansowania oraz związanych z tym czynników ryzyka, w szczególności struktury zapadalności, waluty, w której denominowany jest dług, i zobowiązań warunkowych, w tym wszelkich zobowiązań ukrytych związanych ze starzeniem się ludności i długiem sektora prywatnego;

b) sytuacji budżetowej w średnim okresie, w tym w szczególności wielkości rzeczywistego odchylenia od ścieżki wydatków netto, ustalonej przez Radę w ujęciu rocznym i skumulowanym, mierzonej za pomocą rachunku kontrolnego;

c) sytuacji gospodarczej w średnim okresie, w tym wzrostu potencjalnego, zmian inflacji i zmian cyklicznych w porównaniu z założeniami leżącymi u podstaw ścieżki wydatków netto, ustalonej przez Radę;

d) realizacji reform i inwestycji, w tym w szczególności polityk mających na celu zapobieganie zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowanie oraz polityk służących realizacji wspólnej strategii Unii na rzecz wzrostu i zatrudnienia, w tym polityk wspieranych z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, a także ogólnej jakości finansów publicznych, w szczególności skuteczności krajowych ram budżetowych;

e) zwiększenia inwestycji publicznych na obronność, w stosownych przypadkach z uwzględnieniem również czasu rejestracji wydatków na sprzęt wojskowy.

W szczególności wzrost inwestycji publicznych w obronność został uwzględniony wśród istotnych czynników w wyniku reformy ram zarządzania gospodarczego.

Art. 2 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1467/97 stanowi także, że w sprawozdaniu tym uwzględnia się należycie „wszelkie inne czynniki, które w opinii danego państwa członkowskiego mają znaczenie dla kompleksowej oceny spełniania kryteriów deficytu i długu i które zostały przedstawione Radzie i Komisji przez to państwo członkowskie”.

Ponadto zgodnie z art. 2 ust. 4 za kluczowy czynnik zaostrzający uznaje się występowanie istotnych wyzwań związanych z długiem publicznym. 

Jeżeli chodzi o ocenę zgodności z kryterium deficytu, art. 2 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 1467/97 stanowi, że istotne czynniki mogą zostać uwzględnione przez Radę i Komisję w procesie podejmowania decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu, ale tylko wtedy, gdy:

a)relacja długu publicznego do PKB nie przekracza 60 % wartości odniesienia lub

b)jeżeli relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB przekracza wartość odniesienia wynoszącą 60 %, spełniony jest podwójny warunek, tj. deficyt pozostaje bliski wartości odniesienia oraz przekroczenie tej wartości ma charakter tymczasowy.

Wśród państw członkowskich uwzględnionych w niniejszym sprawozdaniu relacja długu do PKB nie przekracza wartości odniesienia wynoszącej 60 % PKB w Czechach, Estonii, na Malcie, w Polsce i na Słowacji. W związku z tym w przypadku tych pięciu państw członkowskich Rada i Komisja mogą uwzględnić istotne czynniki w kolejnych krokach prowadzących do podjęcia decyzji w sprawie istnienia nadmiernego deficytu (art. 126 ust. 4, 5 i 6 TFUE).

Jeżeli chodzi o pozostałe państwa członkowskie, których dotyczy sprawozdanie, w Belgii, Hiszpanii, we Francji, Włoszech i na Węgrzech relacja długu do PKB przekracza wartość odniesienia wynoszącą 60 % PKB i nie jest spełniony podwójny warunek konieczny do uwzględnienia istotnych czynników (bliskość i tymczasowość). W związku z tym w przypadku tych państw członkowskich Rada i Komisja nie mogą brać pod uwagę istotnych czynników w procesie podejmowania decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu (art. 126 ust. 4, 5 i 6 TFUE). Natomiast w przypadku Słowenii i Finlandii podwójny warunek jest spełniony.

Zgodnie z ustaloną praktyką i zgodnie z art. 2 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 1467/97 istotne czynniki omówiono poniżej, nawet w odniesieniu do państw członkowskich, w których nie mogą one zostać uwzględnione przez Radę i Komisję w kolejnych krokach prowadzących do podjęcia decyzji w sprawie istnienia nadmiernego deficytu na podstawie kryterium deficytu.

4.1.Istotne czynniki dotyczące wszystkich krajów

W ostatnich latach gospodarka UE stanęła w obliczu szeregu poważnych wstrząsów. Kryzys związany z COVID-19 doprowadził do globalnych zakłóceń po stronie podaży, ponieważ popyt gwałtownie wzrósł podczas silnego ożywienia gospodarczego po pandemii. Rosyjska wojna napastnicza przeciwko Ukrainie spotęgowała gwałtowny wzrost cen energii, który rozpoczął się już w 2021 r., a skutki gospodarcze w poszczególnych państwach członkowskich różniły się w zależności od bliskości regionu objętego wojną, struktury rynków energii i szlaków dostaw, a także struktury stosunków handlowych państwa członkowskiego. W październiku 2022 r. inflacja HICP wzrosła do dwucyfrowego poziomu w UE, przy czym inflacja w Europie Środkowej i Wschodniej była znacznie wyższa. Doprowadziło to do gwałtownej erozji siły nabywczej gospodarstw domowych i zmiany nastrojów konsumentów. Czynniki te, oprócz środków wsparcia w związku z COVID-19 i nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii, odegrały rolę w rozwoju sytuacji budżetowej państw członkowskich, np. za sprawą mechanizmów automatycznej indeksacji oraz za sprawą zwiększonych wydatków na obronę i bezpieczeństwo granic.

W 2023 r. działalność gospodarcza w UE utrzymywała się zasadniczo na stałym poziomie, przy spowolnieniu wzrostu PKB do 0,4 % w 2023 r., słabym popycie krajowym i niewielkim wsparciu ze strony środowiska zewnętrznego. W ostatnim czasie konflikt na Bliskim Wschodzie przyczynił się do powstania dodatkowych zagrożeń dla gospodarki unijnej i światowej, z potencjalnymi konsekwencjami dla gospodarki unijnej i światowej. Jednocześnie inflacja nadal spadała, zmniejszając się z 9,2 % w 2022 r. do 6,4 % w 2023 r. W pierwszym kwartale 2024 r. działalność gospodarcza w UE wzrosła wraz z dalszym ograniczeniem inflacji.

Spadek deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w UE zatrzymał się w 2023 r. wraz z osłabieniem działalności gospodarczej. Po znacznym zmniejszeniu w latach 2021 i 2022 w porównaniu z bardzo wysokimi poziomami w 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych UE w ujęciu zagregowanym wzrósł nieznacznie do 3,5 % PKB w 2023 r. i zgodnie z prognozami ma spaść w 2024 r. do 3,0 % PKB. W przypadku państw członkowskich uwzględnionych w niniejszym sprawozdaniu przewiduje się, że zmiany deficytu w 2024 r. będą bardziej rozbieżne, ponieważ prognozuje się, że wskaźnik deficytu wzrośnie w porównaniu z 2023 r. w przypadku Polski, Słowenii, Słowacji i Finlandii, utrzyma się na stałym poziomie w Belgii i Estonii oraz spadnie w Czechach, Hiszpanii, we Francji, Włoszech, na Węgrzech i na Malcie.

Na koniec 2023 r. relacja długu do PKB dla UE wynosiła 82,9 % (spadek z 84,8 % na koniec 2022 r.), czyli o około 9 punktów procentowych mniej niż szczytowy poziom 92 % odnotowany na koniec 2020 r. Pozostaje ona jednak o około 4 punkty procentowe powyżej poziomu sprzed pandemii COVID-19. Prognozuje się, że wskaźnik zadłużenia ustabilizuje się w 2024 r. Spośród państw członkowskich objętych niniejszym sprawozdaniem wskaźnik zadłużenia nie zmniejszył się w 2023 r. w przypadku Belgii, Estonii, Polski i Finlandii.

Po ogólnej ekspansji szacowanej na około 3½ % PKB w latach 2020–2022 kurs polityki fiskalnej UE 32 stał się neutralny w 2023 r. Ten neutralny kurs był wynikiem pewnego spadku kosztów budżetowych środków związanych z energią, co oznaczało restrykcyjny wpływ bieżących wydatków pierwotnych netto, który został zrównoważony ekspansywnym wpływem inwestycji finansowanych ze środków krajowych, wydatkami finansowanymi z dotacji w ramach RRF i innych funduszy UE oraz innymi wydatkami kapitałowymi. Prognozuje się, że w 2024 r. kurs polityki fiskalnej UE będzie restrykcyjny – nieco powyżej ½ % PKB – spowodowany głównie oczekiwanym spadkiem dotacji rządowych na inwestycje prywatne (inne wydatki kapitałowe) oraz niemal całkowitym wycofaniem środków związanych z energią. Prognoza zakładająca kontynuację dotychczasowej polityki wskazuje na neutralny kurs polityki fiskalnej UE na 2025 r. Potrzeba zmniejszenia deficytów budżetowych i przywrócenia tendencji spadkowej wskaźników zadłużenia może jednak doprowadzić do bardziej restrykcyjnego kursu polityki fiskalnej w 2025 r., niż się obecnie prognozuje.

4.2.Istotne czynniki dotyczące poszczególnych krajów

W tej sekcji przeprowadzono ocenę istotnych czynników dotyczących poszczególnych krajów w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego. Wspomniane czynniki obejmują średnioterminowe perspektywy makroekonomiczne, sytuację budżetową w średnim okresie (uwzględniając inwestycje publiczne; zob. tabela 4), średniookresową sytuację w zakresie zadłużenia, ogólną jakość finansów publicznych, realizację reform i inwestycji (w tym polityk mających na celu zapobieganie zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowanie oraz polityk służących wdrażaniu wspólnej strategii Unii na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, w tym polityk wspieranych z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności), zwiększenie inwestycji publicznych w obronność oraz wszelkie inne istotne czynniki przedstawione przez każde państwo członkowskie.

Jeżeli chodzi o wzrost inwestycji publicznych w obronność, w niniejszym sprawozdaniu uwzględniono podział wydatków publicznych zgodnie z klasyfikacją funkcji sektora instytucji rządowych i samorządowych (COFOG), w szczególności nakłady brutto na środki trwałe wykorzystywane do celów obronnych. Są to oficjalne dane publikowane przez Eurostat, które są zgodne ze zwyczajowymi konwencjami dotyczącymi rejestracji stosowanymi również w przypadku zgłoszonych danych w ramach procedury nadmiernego deficytu. Dane COFOG stają się jednak dostępne z opóźnieniem 33 i są obecnie dostępne jedynie do 2022 r. Państwa członkowskie przedstawiły dodatkowe informacje i wstępne szacunki dotyczące wydatków lub inwestycji w obronność na lata 2023 i 2024 zaprezentowane w sekcjach dotyczących poszczególnych krajów.

Choć sekcje poświęcone poszczególnym państwom zawierają kluczowe informacje na temat sytuacji makroekonomicznej w średnim okresie, w tym również na temat wpływu na wzrost gospodarczy oraz średniookresowej sytuacji budżetowej i zadłużenia, w prognozie Komisji sporządzonej wiosną 2024 r. przedstawiono bardziej szczegółowe informacje na temat perspektyw makroekonomicznych i fiskalnych. Dodatkowe informacje na temat środków budżetowych, kursu polityki fiskalnej i wyników analizy stabilności długu omawiane w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego objętego niniejszym sprawozdaniem zostały uwzględnione w zaleceniu Komisji dotyczącym zalecenia Rady w sprawie polityki gospodarczej, polityki społecznej, polityki zatrudnienia, polityki strukturalnej i polityki budżetowej, a także sprawozdań krajowych za 2024 r.  34  

4.2.1.Państwa członkowskie, w przypadku których można wziąć pod uwagę istotne czynniki

Czechy

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 5,5 % w 2020 r. Po ekspansji o 3,6 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 2,4 % w 2022 r., zanim skurczył się w 2023 r. o 0,3 %. Przewiduje się, że wzrośnie o 1,2 % w 2024 r. i o 2,8 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i eksport netto.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł on z 5,1 % w 2021 r. do 3,2 % PKB w 2022 r., a następnie wzrósł do 3,7 % w 2023 r. Przewiduje się, że w 2024 r. wyniesie 2,4 % PKB, a w 2025 r. – 1,9 %. Inwestycje publiczne utrzymały się na poziomie 4,7 % PKB w 2021 i 2022 r., a w 2023 r. wzrosły do 5,0 %, czyli do poziomu przekraczającego deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w latach 2022 i 2023. Prognozuje się, że w latach 2024 i 2025 inwestycje publiczne utrzymają się na poziomie 4,9 % PKB, a więc nadal będą wyższe niż deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w tych samych latach.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był restrykcyjny, na poziomie 0,9 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,7 % PKB. Obejmuje to obniżenie o 0,1 % PKB kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia nakierowanych na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa najbardziej narażone na wzrost cen energii. Obejmuje to również niższe (o 0,1 % PKB) koszty związane z zapewnieniem ochrony tymczasowej osobom wysiedlonym z Ukrainy. Podsumowując, prognozowany wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 1,1 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 4,4 % PKB, co oznacza wzrost o 0,5 pp. w porównaniu z 2022 r. Czechy sfinansowały dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak renowacje zwiększające efektywność energetyczną i instalacja odnawialnych źródeł energii, modernizacja i poprawa bezpieczeństwa transportu kolejowego oraz przygotowanie do elektryfikacji, ochrona przeciwpowodziowa w gminach i retencja wody w gruntach, projekty czeskich przedsiębiorstw mające na celu ograniczenie zużycia wody oraz wdrożenie rozwiązań obiegu zamkniętego dla przedsiębiorstw, partnerstwa publiczno-prywatne w dziedzinie badań naukowych i innowacji czy dostawy urządzeń cyfrowych dla szkół, które to inwestycje są częściowo finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE. 

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 2,3 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Czech finansowane ze środków krajowych spadną o 1,1 % w 2024 r., czyli poniżej zalecanej maksymalnej stopy wzrostu. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 1,2 % PKB w 2023 r. i ma wynieść -0,2 % w 2024 r. i 0,0 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 1,4 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 2,2 % PKB w tym roku. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Oprócz tego przewiduje się, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Jest to również zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych spadną do 4,2 % PKB w 2024 r., z 4,4 % PKB w 2023 r. Spadek ten wynika z zakończenia okresu programowania funduszy strukturalnych UE, obejmującego lata 2014–2020, w ramach którego fundusze były dostępne do 2023 r. Biorąc pod uwagę ten dodatkowy czynnik, ocenia się, że inwestycje publiczne w 2024 r. są zgodne z zaleceniem Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że spadną one do 1,0 % PKB w 2024 r., z 1,1 % PKB w 2023 r. Spadek ten wynika z zakończenia okresu programowania funduszy strukturalnych UE, obejmującego lata 2014–2020, w ramach którego fundusze były dostępne do 2023 r.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z 37,7 % PKB na koniec 2020 r. do 42 % PKB na koniec 2021 r. Następnie wzrósł do 44,2 % PKB na koniec 2022 r., zanim nieznacznie spadł do 44,0 % w 2023 r. Prognozuje się, że na koniec 2024 r. i 2025 r. wyniesie odpowiednio 45,2 % i 45,5 %.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie średnie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych nieznacznie wzrośnie – do około 48 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego jest stosunkowo wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane z niedawnym wzrostem stóp procentowych i znacznym udziałem zadłużenia krótkoterminowego. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują stabilność terminów zapadalności długu w ostatnich latach, stosunkowo stabilne źródła finansowania (ze zróżnicowaną i szeroką bazą inwestorów) i walutę, w jakiej denominowany jest dług.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w czeskim planie odbudowy i zwiększania odporności jest w toku, jednak terminowe zakończenie wymaga zwiększonych wysiłków.

Krajowe ramy budżetowe. Obowiązki niezależnych instytucji fiskalnych wypełniają dwa prawnie ustanowione organy: Rada Fiskalna i Komisja ds. Prognoz Budżetowych. Jednocześnie nadal istnieje możliwość poprawy dostępu instytucji do informacji i zadań związanych z oceną. Niektóre praktyki budżetowe w Czechach (np. zmiany parametrów leżących u podstaw reguł fiskalnych oraz wykorzystanie podmiotów państwowych poza zwykłym budżetem) wykazują tendencję do osłabiania ram budżetowych.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,0 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,2 % PKB, czyli o 0,1 punktu procentowego więcej niż w 2019 r. Zgodnie ze wstępnymi szacunkami przedstawionymi przez Czechy wydatki na obronność wzrosły w 2023 r. o 0,3 punktu procentowego PKB (brak konkretnych danych liczbowych dotyczących inwestycji w obronność).

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie: Czechy stwierdziły, że w 2024 r. podjęły działania konsolidacyjne, których łączny wpływ wyniósł około 1,5 % PKB. Według Czech środki te powinny przełożyć się na zmniejszenie deficytu w ujęciu rok do roku do 2,3 % PKB, tj. znacznie poniżej 3 % PKB w 2024 r.

Estonia

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 1,0 % w 2020 r. Po ekspansji o 7,2 % w 2021 r. realny PKB skurczył się o 0,5 % w 2022 r. i jeszcze bardziej w 2023 r. (o 3,0 %). Oczekuje się, że w 2024 r. skurczy się o 0,5 %, co doprowadzi do trzyletniej recesji gospodarki. Dopiero od 2025 r. prognozuje się wzrost o 3,1 %. Spadek w 2024 r. ma być spowodowany głównie spadkiem spożycia zarówno prywatnego, jak i publicznego.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się z 5,4 % w 2020 r. do 2,5 % PKB w 2021 r. i 1,0 % w 2022 r., a następnie wzrósł do 3,4 % PKB w 2023 r., na którym to poziomie zgodnie z prognozami ma utrzymać się również w 2024 r. Oczekuje się, że w 2025 r. deficyt wzrośnie do 4,3 % PKB. Po wzroście do 5,7 % PKB w 2020 r. inwestycje publiczne spadły do 5,6 % PKB w 2021 r. i do 5,1 % w 2022 r., zanim wzrosły do 6,3 % PKB w 2023 r., przy czym ich wartość była zawsze wyższa niż deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w tych samych latach. Prognozuje się, że inwestycje te wzrosną do 7,0 % PKB w 2024 r. i nieznacznie spadną do 6,9 % w 2025 r., co oznacza, że pozostaną na wyższym poziomie niż deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w obydwu latach.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był ekspansywny, na poziomie 1,6 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał ekspansywny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 1,0 % PKB. Obejmuje to obniżenie o 0,1 % PKB kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia nakierowanych na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa najbardziej narażone na wzrost cen energii. Obejmuje to również wyższe (o 0,2 % PKB) koszty zapewnienia tymczasowej ochrony osobom wysiedlonym z Ukrainy. Wsparcie dla osób uciekających z Ukrainy było zatem jedynie częściowo przyczyną ekspansywnego wpływu bieżących wydatków pierwotnych netto finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. Przyczyną ekspansywnego wzrostu bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) były wyższe wydatki publiczne na wynagrodzenia i emerytury i jednocześnie wprowadzane kolejne nowe stałe programy wydatków na obronność, edukację i świadczenia na dzieci, którym nie towarzyszył proporcjonalny wzrost po stronie dochodów. Podsumowując, wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. nie był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 1,4 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 5,8 % PKB, co oznacza wzrost o 1,4 punktu procentowego w porównaniu z 2022 r. Estonia sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak m.in. rozwój usług w zakresie imprez i portal cyfrowy dla przedsiębiorców, kapitalizacja Zielonego Funduszu (który dokonuje inwestycji w fundusze venture capital i inwestycji kapitałowych w przedsiębiorstwa) oraz wzmocnienie sieci elektroenergetycznej w celu zwiększenia zdolności produkcyjnej w zakresie energii ze źródeł odnawialnych i przystosowania się do zmiany klimatu, które są finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie zasadniczo neutralny, na poziomie 0,1 % PKB. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. wynik strukturalny Estonii wyniesie -0,7 % PKB w 2024 r. (podczas gdy w 2023 r. wynosił -1,3 %), czyli będzie równy średniookresowemu celowi budżetowemu tego państwa, którym jest wynik strukturalny na poziomie -0,75 % PKB. Ocenia się zatem, że Estonia przestrzega zaleceń Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 0,2 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,0 % w 2024 r. i w 2025 r. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 6,3 % PKB w 2024 r., z 5,8 % PKB w 2023 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Po spadku z 18,6 % PKB na koniec 2020 r. do 17,8 % PKB na koniec 2021 r. dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł do 18,5 % PKB na koniec 2022 r. i 19,6 % na koniec 2023 r. Prognozuje się, że tendencja wzrostowa utrzyma się, a relacja długu do PKB szacowana jest na 21,4 % na koniec 2024 r. i 24,6 % na koniec 2025 r.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie średnie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie do około 27 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego nie jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko związane są z niedawnym wzrostem stóp procentowych, udziałem zadłużenia krótkoterminowego oraz dużym udziałem długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w posiadaniu nierezydentów. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują niskie potrzeby w zakresie finansowania brutto oraz fakt, że ogólnie nadal niski dług sektora instytucji rządowych i samorządowych jest w pełni denominowany w euro.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Estonii jest na zaawansowanym etapie.

Krajowe ramy budżetowe. Krajowe ramy budżetowe zostały poddane kompleksowej reformie w 2014 r., kiedy to ustanowiono Estońską Radę Fiskalną. Podstawą krajowych ram budżetowych jest reguła dotycząca wyniku strukturalnego. Została ona zmieniona w 2017 r. i 2024 r., przy czym ostatnia zmiana złagodziła przepisy i dopuszczała deficyty strukturalne do 1 % PKB, o ile poziom zadłużenia nie przekracza 30 % PKB. Estońska Rada Fiskalna zatwierdza prognozy makroekonomiczne i budżetowe oraz ocenia zgodność z regułą salda budżetowego.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 2,2 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,7 % PKB, czyli o 0,2 punktu procentowego więcej niż w 2019 r. Według wstępnych szacunków przedstawionych przez Estonię inwestycje w obronność wzrosną o 0,45 % PKB w 2023 r. i 0,44 % w 2024 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 17 maja 2024 r. Estonia przedstawiła dodatkowe istotne czynniki, o których nie wspomniano jeszcze powyżej. Wiążą się one z silnym spadkiem aktywności gospodarczej rzędu 3 % w 2023 r. oraz z planami przyjęcia dodatkowych środków budżetowych w formie cięć wydatków, które powinny zmniejszyć deficyt do poziomu poniżej 3 % PKB w 2024 r. Ponadto zgodnie z pismem władze estońskie poinformowały Komisję, że rząd uzgodnił – i w dniu 5 czerwca 2024 r. przesłał parlamentowi – budżet uzupełniający na 2024 r. (ustawa o dodatkowym budżecie państwa na 2024 r. nr 456 SE 35 ), który przeszedł pierwsze czytanie w parlamencie w dniu 10 czerwca, drugie – dnia 14 czerwca i ma przejść trzecie czytanie w dniu 19 czerwca. Oczekuje się, że ten budżet uzupełniający zmniejszy deficyt nominalny o 0,4 % PKB (dzięki w większości trwałym cięciom wydatków, ale również środkom zwiększającym dochody) 36 .

Malta

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 8,2 % w 2020 r. Po ekspansji o 12,5 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 5,6 % w 2021 r. i o 4,6 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 4,6 % w 2024 r. i o 4,3 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i eksport netto.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł on z 7,6 % PKB w 2021 r. do 5,5 % PKB w 2022 r. i do 4,9 % w 2023 r. Przewiduje się, że w 2024 r. spadnie do 4,3 % PKB, a w 2025 r. – do 3,9 %. Po utrzymywaniu się na poziomie 3,9 % PKB w 2021 r. inwestycje publiczne spadły do 3,4 % PKB w 2022 r., a następnie nieco wzrosły do 3,5 % w 2023 r. Przewiduje się, że wyniosą 3,7 % PKB w 2024 r. i 3,9 % PKB w 2025 r.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był restrykcyjny, na poziomie 0,6 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 1,6 % PKB. Obejmuje to zwiększenie o mniej niż 0,1 % PKB kosztów nadzwyczajnych środków ukierunkowanego wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na wzrost cen energii. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 0,9 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 2,6 % PKB, co oznacza wzrost o 0,1 punktu procentowego w porównaniu z 2022 r. Malta sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, m.in. w zakresie renowacji budynków prywatnych i publicznych, w tym szpitali i szkół, elektryfikacji sektora transportu oraz projektów związanych z cyfryzacją administracji publicznej i sektora prywatnego, które to inwestycje są finansowane częściowo z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 1,3 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Malty finansowane ze środków krajowych wzrosną o 5,5 % w 2024 r., czyli poniżej zalecanej maksymalnej stopy wzrostu. Wydatki netto w 2023 r. były jednak wyższe niż oczekiwano w momencie wydania zalecenia (o 0,8 % PKB). W związku z tym w ocenie zgodności należy uwzględnić również efekt bazy z 2023 r., ponieważ zalecenie na 2024 r. zostało sformułowane jako stopa wzrostu. Gdyby wydatki netto w 2023 r. były takie same, jak oczekiwano w momencie wydania zalecenia, stopa wzrostu wydatków netto w 2024 r. byłaby w rezultacie wyższa od zalecanej stopy wzrostu o 0,7 % PKB. Ocenia się zatem, że istnieje ryzyko, iż wydatki pierwotne finansowane ze środków krajowych nie są w pełni zgodne z zaleceniem. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 1,7 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 2,0 % w 2024 r. i 1,0 % w 2025 r. Nie planuje się jak najszybszego wycofania nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Nie zostaną zatem uzyskane oszczędności, które można by wykorzystać do zmniejszenia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych zgodnie z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 2,8 % PKB w 2024 r., z 2,6 % PKB w 2023 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że pozostaną one stabilne na poziomie 0,9 % PKB w 2024 r.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z 52,2 % PKB na koniec 2020 r. do 53,9 % na koniec 2021 r., a następnie spadł do 51,6 % PKB i 50,4 % PKB odpowiednio na koniec 2022 r. i 2023 r. Prognozuje się, że wzrośnie do 52,0 % PKB na koniec 2024 r. i do 52,6 % PKB na koniec 2025 r.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie średnie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie do 56 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego nie jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, prognozy są ogólnie średnio wrażliwe na prawdopodobne nieprzewidziane zdarzenia.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko związane są z wysokim udziałem zadłużenia krótkoterminowego. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują wysoki udział długu będącego w posiadaniu podmiotów krajowych, a także gwałtowny spadek wskaźników zadłużenia brutto i netto w latach 2010–2022.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Malty jest na zaawansowanym etapie.

Krajowe ramy budżetowe. Maltańska Rada Doradcza ds. Fiskalnych jest niewielką niezależną instytucją fiskalną. Ustawa o odpowiedzialności budżetowej z 2014 r. wymaga, aby budżet sektora instytucji rządowych i samorządowych w kategoriach strukturalnych był zrównoważony lub wykazywał nadwyżkę, a wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych utrzymywał się na poziomie poniżej 60 % lub zmniejszał się, jeżeli jest wyższy. W średniookresowej strategii budżetowej Malty określono cele budżetowe i priorytety strategiczne rządu oraz orientacyjne cele budżetowe, wraz z opisem podstawowych założeń. Ogólnie rzecz biorąc, Malta ma stosunkowo solidne ramy budżetowe.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 0,5 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,1 % PKB, czyli o 0,1 punktu procentowego mniej niż w 2019 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 16 maja 2024 r. Malta przedstawiła jeden dodatkowy istotny czynnik, o którym nie wspomniano powyżej, a mianowicie związany z kosztami restrukturyzacji krajowych linii lotniczych szacowanymi na 0,7 % PKB w 2023 r.

Polska

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 2,0 % w 2020 r. Po ekspansji o 6,9 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 5,6 % w 2022 r. i o 0,2 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 2,8 % w 2024 r. i o 3,4 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i publiczne.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z poziomu 1,8 % PKB w 2021 r. do 3,4 % PKB w 2022 r. i 5,1 % PKB w 2023 r. Przewiduje się, że w 2024 r. wyniesie 5,4 % PKB, a w 2025 r. – 4,6 %. Inwestycje publiczne spadły do 3,8 % PKB w 2022 r. z poziomu 4,1 % PKB w 2021 r., a następnie wzrosły do 5,0 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrosną do 5,1 % PKB w 2024 r. i do 5,4 % 2025 r. i będą wyższe niż deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w ostatnim z tych lat.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był ekspansywny, na poziomie 0,8 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał zasadniczo neutralny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,0 % PKB, i był zgodny z zaleceniem Rady. Zasadniczo neutralny wpływ bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych wynikał z obniżenia kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia (ukierunkowanych i nieukierunkowanych) dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w odpowiedzi na podwyżki cen energii (o 1,2 pp. PKB). Głównymi czynnikami napędzającymi wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania po stronie dochodów) były wzrost wynagrodzeń w sektorze publicznym oraz renty i emerytury. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 1,5 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 3,8 % PKB, co oznacza wzrost o 0,8 punktu procentowego w porównaniu z 2022 r. Polska sfinansowała dodatkowe inwestycje ze środków Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, zachowując przy tym inwestycje finansowane ze środków krajowych. Polska sfinansowała inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak wsparcie na rozwój sieci przesyłowych i dystrybucyjnych oraz wdrażanie odnawialnych źródeł energii, wsparcie na rozwój morskich elektrowni wiatrowych, na przeprowadzanie energooszczędnej renowacji budynków oraz na rozwój zielonej i inteligentnej mobilności, które są finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie ekspansywny, na poziomie 2,4 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Polski finansowane ze środków krajowych wzrosną o 12,8 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 0,6 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,5 % w 2024 r. i mniej niż 0,1 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 0,2 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby ekspansywny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 2,0 % PKB w tym roku. Nie planuje się jak najszybszego wycofania nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Oprócz tego nie przewiduje się, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje również ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 4,0 % PKB w 2024 r., z 3,8 % PKB w 2023 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że wzrosną one do 1,9 % PKB w 2024 r., z 1,5 % PKB w 2023 r.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z 57,2 % PKB na koniec 2020 r. do 53,6 % PKB na koniec 2021 r. i 49,2 % na koniec 2022 r. Wzrósł on do 49,6 % PKB w 2023 r. i prognozuje się, że wzrośnie do 53,7 % i 57,7 % PKB odpowiednio na koniec 2024 r. i 2025 r.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie stale rósł w tym okresie do około 85 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu jest stosunkowo wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje umiarkowane prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane z niedawnym wzrostem stóp procentowych. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują stosunkowo stabilne źródła finansowania (z dużą bazą inwestorów krajowych) oraz walutę, w jakiej denominowany jest dług (około trzy czwarte długu pozostałego do spłaty jest denominowane w walucie krajowej).

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji ujętych w planie odbudowy i zwiększania odporności Polski jest w toku, jednak terminowe zakończenie wymaga zwiększonych wysiłków.

Krajowe ramy budżetowe. W ciągu ostatnich dwóch lat wzmocniono ramy budżetowe w Polsce, w tym za pomocą środków przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności. W centrum ram pozostają numeryczne reguły fiskalne. Podczas gdy pułapy długu określone w konstytucji obejmują instytucje rządowe na szczeblu centralnym, odrębna reguła dotycząca zadłużenia dotyczy jednostek samorządu terytorialnego. Stabilizującą regułę wydatkową wzmocniono niedawno poprzez uwzględnienie dodatkowych jednostek i funduszy celowych, a rząd zaproponował dostosowania w celu zapewnienia zgodności ze zreformowanymi wymogami UE. Rząd planuje również ustanowienie niezależnej rady fiskalnej, która połączyłaby monitorowanie reguł fiskalnych i inne istotne obowiązki, które są obecnie rozproszone w kilku organach.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,6 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,3 % PKB, pozostając niezmienione w porównaniu z 2019 r. Według wstępnych szacunków przedstawionych przez Polskę całkowite wydatki na cele wojskowe COFOG w 2023 r. wyniosły 2,1 % PKB, z uwzględnieniem dostaw sprzętu wojskowego i innych inwestycji wojskowych szacowanych na 0,7 % PKB. Zdaniem Polski, ponieważ zasady rachunkowości przewidują rejestrowanie wydatków wojskowych nie w momencie dokonywania płatności, lecz w momencie dostawy, obecne wysokie kasowe wydatki wojskowe pojawią się w ujęciu memoriałowym w kolejnych latach, gdy sprzęt wojskowy zostanie dostarczony. Konkretnie Polska oczekuje, że wydatki na obronność podwoją się w ciągu najbliższych czterech lat, ponieważ szacuje się, że osiągną 2,8 % PKB w 2024 r., 3,2 % PKB w 2025 r., 3,7 % PKB w 2026 r., 4,3 % PKB w 2027 r. i 4,1 % PKB w 2028 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 17 maja 2024 r. Polska przedstawiła dodatkowe istotne czynniki, o których nie wspomniano powyżej, a mianowicie informacje na temat wpływu na budżet wzmocnienia zewnętrznej granicy UE z Rosją, Białorusią i Ukrainą (0,3 % PKB) oraz nadzwyczajnego wsparcia dla rolników (0,4 % PKB). Ponadto Polska podkreśla, że wydaje największą kwotę na obronność wśród państw członkowskich UE, co służy szerszemu celowi, jakim jest wzmocnienie bezpieczeństwa Europy i zapewnienie Europejczykom wspólnego dobra publicznego. Polska potwierdziła również swoje zobowiązanie do przestrzegania dyscypliny budżetowej i utrzymania wskaźnika zadłużenia na poziomie poniżej 60 %. 30 kwietnia 2024 r. rząd przyjął „Wieloletni Plan Finansowy Państwa na lata 2024–2027”, zobowiązując się do konsolidacji budżetowej w wysokości co najmniej 0,5 % PKB rocznie; deficyt będzie stopniowo spadał z 5,1 % PKB w 2024 r. do 4,6 % w 2025 r., 4,0 % w 2026 r., 3,5 % w 2027 r. i 2,9 % w 2028 r.

Słowenia

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 4,2 % w 2020 r. Po ekspansji o 8,2 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 2,5 % w 2022 r. i o 1,6 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 2,3 % w 2024 r. i o 2,6 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie publiczne i rzeczowe środki obrotowe.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z 4,6 % PKB w 2021 r. do 3,0 % PKB w 2022 r. i do 2,5 % w 2023 r. Przewiduje się, że w 2024 r. wyniesie 2,8 % PKB, a w 2025 r. – 2,2 %. Po wzroście do 4,7 % PKB w 2021 r. i do 5,4 % w 2022 r. inwestycje publiczne nieco spadły do 5,3 % PKB w 2023 r. Prognozuje się, że wzrosną do 5,8 % PKB w 2024 r., a następnie nieznacznie spadną do 5,4 % PKB w 2025 r. Począwszy od 2021 r. inwestycje publiczne były większe niż deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był restrykcyjny, na poziomie 0,5 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,4 % PKB. Obejmuje to obniżenie o 0,3 % PKB kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia nakierowanych na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa najbardziej narażone na wzrost cen energii. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 1,3 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 4,6 % PKB, co oznacza spadek w skali roku o 0,2 punktu procentowego w porównaniu z 2022 r. Słowenia sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, np. inwestycje w infrastrukturę kolejową, odnawialne źródła energii i zapobieganie katastrofom naturalnym; inwestycje te są częściowo finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 0,2 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Słowenii finansowane ze środków krajowych wzrosną o 5,6 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. Istnieje ryzyko, że nie będzie to w pełni zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto 37 nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 1,4 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,1 % w 2024 r. i 0,0 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 1,3 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 0,1 % PKB w tym roku. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Nie przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 5,3 % PKB w 2024 r. (z 4,6 % PKB w 2023 r.). Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że pozostaną one stabilne na poziomie 1,3 % PKB w 2024 r. (w 2023 r. wynosiły 1,3 % PKB).

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z 79,6 % PKB na koniec 2020 r. do 74,4 % PKB na koniec 2021 r. Następnie spadł do 72,5 % PKB i 69,2 % PKB odpowiednio na koniec 2022 r. i 2023 r. Prognozuje się, że na koniec 2024 r. i 2025 r. wyniesie odpowiednio 68,1 % i 66,4 %.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie średnie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie do około 74 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego jest stosunkowo wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje umiarkowane prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane z niedawnym wzrostem stóp procentowych i dużym udziałem długu publicznego będącego w posiadaniu nierezydentów. Ponadto ryzyko związane jest z sektorem mieszkaniowym ze względu na szybki wzrost cen nieruchomości mieszkalnych. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują stabilizację terminów zapadalności długu na wysokim poziomie w ostatnich latach, a także stosunkowo stabilne źródła finansowania ze zdywersyfikowaną i dużą bazą inwestorów oraz wysoki udział zadłużenia będącego w posiadaniu krajowego banku centralnego.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Słowenii jest w toku, jednak terminowe zakończenie wymaga zwiększonych wysiłków.

Krajowe ramy budżetowe. Słoweńska Rada Fiskalna jest jedną z dwóch niezależnych instytucji fiskalnych w Słowenii i koncentruje się na monitorowaniu przestrzegania reguł fiskalnych i ocenie prognozy budżetowej rządu. Słowenia ma regułę fiskalną ukierunkowaną na wynik strukturalny, natomiast nie ma reguły ograniczającej dług publiczny na szczeblu krajowym. Średniookresowy plan budżetowy jest szczegółowy i obejmuje znaczną część sektora instytucji rządowych i samorządowych, ale wiążący charakter tego planu i jego związek z rocznym budżetem nie są szczególnie silne: każdego roku można wprowadzać nowe dane liczbowe dla wszystkich lat objętych planem, a budżety roczne mogą odbiegać od wcześniej przyjętych planów średniookresowych.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,2 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,1 % PKB, pozostając niezmienione w porównaniu z 2019 r. Według wstępnych szacunków przedstawionych przez Słowenię inwestycje w obronność wzrosną o 0,1 % PKB w 2023 r. i o kolejne 0,25 % w 2024 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 16 maja 2024 r. Słowenia przedstawiła dodatkowy istotny czynnik, o którym nie wspomniano powyżej, a mianowicie wpływ powodzi na budżet w 2023 r. Wpływ ten obejmował natychmiastową pomoc osobom dotkniętym powodziami oraz kompleksowe działania na rzecz odbudowy, rozwoju i ochrony przed powodziami i osuwiskami. Wydatki związane z klęskami żywiołowymi były niższe, niż oczekiwano w 2023 r. i mają wynieść 1,7 % PKB w 2024 r. Według Słowenii środki na odbudowę po klęskach żywiołowych w 2024 r. należy uznać za jednorazowe 38 . Słowenia odnosi się także do planów rządu dotyczących ograniczenia ogólnego deficytu i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w nadchodzących latach. Prognozuje się, że w 2025 r. deficyt spadnie poniżej wartości odniesienia wynoszącej 3 % PKB, a następnie spadnie do 1,9 % PKB w 2027 r. Prognozuje się również, że w tym okresie dług sektora instytucji rządowych i samorządowych zmaleje z 69,2 % PKB w 2023 r. do 64,3 % PKB w 2027 r.

Słowacja

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 3,3 % w 2020 r. Po ekspansji o 4,8 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 1,9 % w 2022 r. i o 1,6 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 2,2 % w 2024 r. i o 2,9 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez rzeczowe środki obrotowe i spożycie publiczne.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z poziomu 5,2 % PKB w 2021 r. do 1,7 % PKB w 2022 r., a następnie wzrósł do 4,9 % PKB w 2023 r. Prognozuje się dalszy wzrost do 5,9 % w 2024 r. i niewielki spadek do 5,4 % PKB w 2025 r. Po utrzymaniu się na poziomie 3,1 % PKB w 2021 r. i 2022 r. inwestycje publiczne wzrosły do 4,7 % PKB w 2023 r. Prognozuje się, że zmniejszą się do 4,1 % PKB w 2024 r., a następnie wzrosną do 4,5 % PKB w 2025 r.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był ekspansywny, na poziomie 6,1 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał ekspansywny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 3,8 % PKB. Obejmuje to obniżenie o 0,2 % PKB kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia nakierowanych na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa najbardziej narażone na wzrost cen energii. Obejmuje to również niższe (o 0,1 % PKB) koszty związane z zapewnieniem ochrony tymczasowej osobom wysiedlonym z Ukrainy. Ekspansywny wpływ bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych przewyższający średniookresowy wzrost produktu potencjalnego nie wynikał zatem z ukierunkowanego nadzwyczajnego wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na podwyżki cen energii ani ze wsparcia dla osób uciekających z Ukrainy. Ekspansywny wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) wynikał z nieukierunkowanych nadzwyczajnych środków dotyczących energii, stałych podwyżek wynagrodzeń w sektorze publicznym i świadczeń społecznych, wyższych wydatków na opiekę zdrowotną oraz niższych stawek VAT na wybrane produkty. Podsumowując, wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. nie był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 3,2 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 3,2 % PKB, co oznacza roczny wzrost o 0,8 punktu procentowego w porównaniu z 2022 r. Słowacja sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak inwestycje w infrastrukturę energetyczną, bezemisyjny transport i efektywność energetyczną budynków, które to inwestycje są częściowo finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 1,4 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Słowacji finansowane ze środków krajowych wzrosną o 6,2 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. Istnieje ryzyko, że nie będzie to w pełni zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 2,1 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,4 % w 2024 r. i 0,0 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 1,7 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych 39  wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 0,2 % PKB w tym roku. Nie planuje się jak najszybszego wycofania nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Oprócz tego nie przewiduje się, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje również ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych spadną do 3,0 % PKB w 2024 r., z 3,2 % PKB w 2023 r. Spadek ten wynika z zakończenia okresu programowania funduszy strukturalnych UE, obejmującego lata 2014–2020, w ramach którego fundusze były dostępne do 2023 r. Wynika on również z odroczenia dostawy sprzętu wojskowego do 2025 r. Biorąc pod uwagę te dodatkowe czynniki, ocenia się, że inwestycje publiczne w 2024 r. są zgodne z zaleceniem Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że spadną one do 2,0 % PKB w 2024 r., z 3,2 % PKB w 2023 r. Spadek ten wynika z zakończenia okresu programowania funduszy strukturalnych UE, obejmującego lata 2014–2020, w ramach którego fundusze były dostępne do 2023 r.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z 58,8 % PKB na koniec 2020 r. do 61,1 % na koniec 2021 r., a następnie spadł do 57,7 % PKB na koniec 2022 r. i 56,0 % na koniec 2023 r. Przewiduje się, że na koniec 2024 r. wzrośnie do 58,5 % PKB, a na koniec 2025 r. – do 59,9 %.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową w ciągu najbliższych lat wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie stale rósł, osiągając około 106 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje umiarkowane prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane z ujemną międzynarodową pozycją inwestycyjną netto Słowacji. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko są związane ze strukturą długu. W szczególności niski udział krótkoterminowego długu sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz fakt, że cały dług sektora instytucji rządowych i samorządowych jest denominowany w euro (a zatem z wyłączeniem ryzyka walutowego), przyczyniają się do ograniczenia ryzyka dla stabilności długu.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji ujętych w planie odbudowy i zwiększania odporności Słowacji jest w toku, jednak terminowe zakończenie wymaga zwiększonych wysiłków. 

Ocena w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Słowacja odnotowuje zakłócenia równowagi makroekonomicznej. Słowacja podatna jest w szczególności na zagrożenia związane z konkurencyjnością kosztową, saldem obrotów z zagranicą, rynkiem mieszkaniowym oraz zadłużeniem gospodarstw domowych. Nie są planowane żadne działania w ramach polityki.

Krajowe ramy budżetowe. Słowacka Rada ds. Odpowiedzialności Budżetowej (CBR) posiada szeroki mandat i charakteryzuje się dużą obecnością w mediach, ale jej dialog z rządem i parlamentem nie jest szczególnie silny. Konstytucja Słowacji i towarzyszące jej ustawy wprowadziły regułę zrównoważonego budżetu w kategoriach strukturalnych oraz regułę dotyczącą zadłużenia, które obejmują sektor instytucji rządowych i samorządowych, a także regułę zrównoważonego budżetu i regułę dotyczącą zadłużenia mające zastosowanie do instytucji samorządowych na szczeblu lokalnym. Słowacja wprowadziła również średniookresową strategię budżetową, która określa cele budżetowe i średniookresowe priorytety rządu w ciągu trzech lat oraz jest zgodna z orientacyjnym okresem planowania kroczącego. Ogólnie rzecz biorąc, Słowacja ma dość solidne krajowe ramy budżetowe.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,5 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,2 % PKB, pozostając niezmienione w porównaniu z 2019 r. Zgodnie ze wstępnymi informacjami przekazanymi przez Słowację inwestycje w obronność wzrosłyby dzięki dostawom sprzętu wojskowego.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 16 maja 2024 r. Słowacja przedstawiła jeden dodatkowy istotny czynnik, o którym nie wspomniano powyżej, a mianowicie niedawny wzrost wydatków z tytułu odsetek. Słowacja potwierdziła ponadto swoje zobowiązanie do zmniejszenia deficytu nominalnego o 1 punkt procentowy rocznie, począwszy od 2025 r.

Finlandia

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 2,4 % w 2020 r. Po ekspansji o 2,8 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 1,3 % w 2022 r., a następnie skurczył się o 1,0 % w 2023 r. Prognozuje się, że w 2024 r. produkt pozostanie niemal niezmieniony, a w 2025 r. wzrośnie o 1,4 %. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i inwestycje.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł z 2,8 % w 2021 r. do 0,4 % PKB w 2022 r., a następnie wzrósł do 2,7 % w 2023 r. Prognozuje się, że w 2024 r. wyniesie 3,4 %, a w 2025 r. – 2,8 %. Inwestycje publiczne wyniosły 4,2 % PKB w 2021 r. i 2022 r., a w 2023 r. nieznacznie spadły do 4,0 %. Przewiduje się, że wzrosną do 4,1 % PKB w 2024 r., a następnie do 4,5 % w 2025 r. i będą wyższe niż deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych piąty rok z rzędu począwszy od 2021 r.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był ekspansywny, na poziomie 0,9 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał ekspansywny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,8 % PKB. Obejmowało to również wyższe (o 0,2 % PKB) koszty związane z zapewnieniem ochrony tymczasowej osobom wysiedlonym z Ukrainy. Ekspansywny wpływ bieżących wydatków pierwotnych netto finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. wynikał zatem jedynie częściowo z napływu osób uciekających z Ukrainy. Ekspansywny wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) był także spowodowany dalszym gwałtownym wzrostem cen i kosztów, zwłaszcza zakupionych usług i wydatków na personel w instytucjach samorządowych na szczeblu lokalnym, a także wzrostem wydatków na zapewnienie gotowości, które postanowiono zwiększyć w reakcji na rosyjską wojnę napastniczą przeciwko Ukrainie Podsumowując, wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. nie był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 0,4 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 4,0 % PKB, co oznacza spadek o 0,2 punktu procentowego w porównaniu z 2022 r. Finlandia sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak inwestycje w infrastrukturę niezbędne do rozwoju energetyki odnawialnej oraz inwestycje związane z niskoemisyjnym wodorem, które są częściowo finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie ekspansywny, na poziomie 0,7 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Finlandii finansowane ze środków krajowych wzrosną o 4,0 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 0,2 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,0 % w 2024 r. i w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 0,2 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby ekspansywny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 0,7 % PKB w tym roku. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Nie przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 4,1 % PKB w 2024 r., z 4,0 % PKB w 2023 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że pozostaną one stabilne na poziomie 0,4 % PKB w 2024 r.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się z 74,7 % PKB na koniec 2020 r. do 72,6 % na koniec 2021 r., a następnie stopniowo wzrastał, po czym osiągnął poziom 73,5 % PKB na koniec 2022 r. i 75,8 % PKB na koniec 2023 r. Prognozuje się, że dodatkowo wzrośnie do 80,5 % PKB na koniec 2024 r. i do 82,4 % PKB na koniec 2025 r.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie stale rósł, do około 96 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane z niedawnym wzrostem stóp procentowych, udziałem krótkoterminowego długu sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz ryzykiem związanym z rynkami nieruchomości i mieszkań. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują wydłużenie terminów zapadalności długu w ostatnich latach, stosunkowo stabilne źródła finansowania (ze zróżnicowaną i szeroką bazą inwestorów) oraz bardzo duży udział długu denominowanego w euro.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Finlandii jest opóźniona.

Krajowe ramy budżetowe. Finlandia wprowadziła regułę zrównoważonego budżetu w kategoriach strukturalnych obejmującą sektor instytucji rządowych i samorządowych, natomiast regułę dotyczącą zadłużenia ustala się raczej w drodze porozumienia politycznego. Reguły zrównoważonego budżetu ustalane w drodze porozumienia politycznego odnoszą się również do instytucji samorządowych na szczeblu lokalnym i sektora zabezpieczenia społecznego. Obowiązuje również wiążąca reguła wydatkowa: na początku kadencji parlamentarnej rząd podejmuje decyzję w sprawie limitów wydatków i zasad regulujących procedurę na całą czteroletnią kadencję. Finlandia wprowadziła również średniookresową strategię budżetową określającą cele budżetowe i średniookresowe priorytety rządu, która jest zgodna z okresem planowania kroczącego. Ogólnie rzecz biorąc, Finlandia ma stosunkowo solidne ramy budżetowe.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,3 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,3 % PKB, czyli o 0,1 punktu procentowego więcej niż w 2019 r. Zgodnie ze wstępnymi szacunkami przedstawionymi przez Finlandię inwestycje związane z obronnością wzrosną o około 0,5 % PKB w 2024 r., co będzie odzwierciedlać znaczne inwestycje związane z obronnością, a także inwestycje odtworzeniowe w sprzęt obronny ze względu na pomoc dla Ukrainy; według Finlandii część tych inwestycji, choć porównywalna z obronnością, prawdopodobnie zostanie jednak włączona do innego działu COFOG (w szczególności „Porządek i bezpieczeństwo publiczne”).

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. W analizie zawartej w powyższych sekcjach omówiono już istotne czynniki przedstawione przez Finlandię w dniu 17 maja 2024 r.

4.2.2.Państwa członkowskie, w przypadku których nie można uwzględnić istotnych czynników

Belgia

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 5,3 % w 2020 r. Po ekspansji o 6,9 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 3,0 % w 2022 r. i o 1,4 % w 2023 r. Przewiduje się, że gospodarka wzrośnie o 1,3 % w 2024 r. i o 1,4 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i inwestycje.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł z poziomu 5,4 % PKB w 2021 r. do 3,6 % PKB w 2022 r., a następnie ponownie wzrósł do 4,4 % PKB w 2023 r. Prognozuje się, że w 2024 r. utrzyma się na poziomie 4,4 % PKB, a w 2025 r. wzrośnie do 4,7 % PKB. Inwestycje publiczne wyniosły 2,8 % PKB w 2021 r., po czym spadły do 2,7 % w 2022 r. i wzrosły do 2,9 % w 2023 r. Prognozuje się dalszy wzrost do 3,1 % PKB w 2024 r., a następnie nieznaczny spadek do 2,9 % w 2025 r.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był ekspansywny, na poziomie 0,7 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał ekspansywny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,4 % PKB. Obejmuje to obniżenie o 0,1 % PKB kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia nakierowanych na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa najbardziej narażone na wzrost cen energii. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych przewyższający średniookresowy wzrost produktu potencjalnego nie wynikał zatem z ukierunkowanego wsparcia dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw najbardziej narażonych na wzrost cen energii. Ekspansywny wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) był spowodowany stałym wzrostem wynagrodzeń w sektorze publicznym i świadczeń społecznych wynikającym z mechanizmu automatycznej indeksacji, tymczasowym obniżeniem składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawców w 2023 r. oraz rosnącymi kosztami budżetowymi związanymi ze starzeniem się społeczeństwa. Podsumowując, wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. nie był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 0,3 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 2,8 % PKB, co oznacza wzrost o 0,1 pp. w porównaniu z 2022 r. Belgia sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak inwestycje w infrastrukturę kolejową i rowerową, renowację budynków publicznych i infrastrukturę wodorową, które są częściowo finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 0,1 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Belgii finansowane ze środków krajowych wzrosną o 4 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto 40 nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 0,4 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0 % PKB w 2024 r. i 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 0,4 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 0,1 % PKB w tym roku. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Nie przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 2,9 % PKB w 2024 r., z 2,8 % PKB w 2023 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że pozostaną one stabilne na poziomie 0,3 % PKB w 2024 r.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się ze 111,9 % PKB na koniec 2020 r. do 107,9 % na koniec 2021 r., a następnie do 104,3 % w 2022 r., po czym wzrósł do 105,2 % na koniec 2023 r. Prognozuje się, że na koniec 2024 r. i 2025 r. wyniesie odpowiednio 105,0 % i 106,6 %.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie do około 119 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu podstawowego jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko związane są z niedawnym wzrostem stóp procentowych, udziałem zadłużenia krótkoterminowego, dużymi potrzebami finansowymi brutto, faktem, że znaczna część długu sektora instytucji rządowych i samorządowych jest długiem wobec nierezydentów, a także brakiem koordynacji fiskalnej między poszczególnymi szczeblami administracji rządowej – w tym kontekście w przypadku szeregu jednostek sfederowanych zaobserwowano wystąpienie konkretnych słabości. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują wydłużenie terminów zapadalności długu w ostatnich latach, co pozwala na bardziej stopniowe przekładanie się rosnących stóp procentowych na poziom zadłużenia, stosunkowo stabilne źródła finansowania ze zróżnicowaną i szeroką bazą inwestorów oraz zdenominowanie całej kwoty długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w euro.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Belgii jest jednak znacznie opóźniona.

Krajowe ramy budżetowe. Skuteczność planowania średniookresowego w Belgii jest nadal słaba, a koordynacja na wszystkich szczeblach administracji rządowej jest ograniczona. Wysoka Rada ds. Finansów (HCF) nie jest jeszcze w pełni operacyjna. Skuteczne wdrożenie zawartej w 2013 r. umowy o współpracy między wszystkimi szczeblami administracji rządowej w sprawie określenia wieloletnich ścieżek fiskalnych i przydzielenia HCF zadania monitorowania zgodności pozostaje niekompletne. Utrudnia to monitorowanie zgodności i zwiększa ryzyko odejścia od średniookresowej trajektorii fiskalnej. Reguły fiskalne w Belgii obejmują cele w zakresie wydatków na opiekę zdrowotną na szczeblu federalnym oraz rygorystyczne reguły obowiązujące władze lokalne. Mimo że poziom federalny i regiony mają wysoki udział w wydatkach sektora instytucji rządowych i samorządowych, istnieje niewiele formalnych zasad regulujących te poziomy, przy czym głównym wyjątkiem jest niedawny cel Flandrii w zakresie wydatków. Jednocześnie Belgia zobowiązała się w swoim planie odbudowy i zwiększania odporności do przeprowadzenia przeglądów wydatków.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG 41 opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki publiczne na obronność wyniosły w 2022 r. 1 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,1 % PKB, pozostając niezmienione w porównaniu z 2019 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 17 maja 2024 r. Belgia przedstawiła dodatkowe istotne czynniki, o których nie wspomniano powyżej, a mianowicie niedawne wysiłki na rzecz zwiększenia inwestycji publicznych w celu przyspieszenia zielonej i cyfrowej transformacji (w tym przez wdrożenie RRP) oraz zwiększenia wydatków na obronność; wpływ wyjątkowo wysokiej inflacji na finanse publiczne, w szczególności z uwagi na mechanizmy automatycznej indeksacji; oraz działania mające na celu poprawę stabilności systemu emerytalnego i reformę systemu podatkowego.

Hiszpania

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 11,2 % w 2020 r. Po ekspansji o 6,4 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 5,8 % w 2022 r. i o 2,5 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 2,1 % w 2024 r. i o 1,9 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. jest napędzany głównie przez spożycie prywatne i, w mniejszym stopniu, inwestycje.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł on z 6,7 % PKB w 2021 r. do 4,7 % PKB w 2022 r. i do 3,6 % w 2023 r. Przewiduje się, że w 2024 r. spadnie do 3,0 % PKB, a w 2025 r. – do 2,8 %. Inwestycje publiczne nieznacznie wzrosły z 2,7 % PKB w 2021 r. do 2,8 % i 3,0 % odpowiednio w 2022 r. i 2023 r. Prognozuje się, że w 2024 r. i 2025 r. wyniosą 3,1 %, a tym samym przekroczą deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w tych samych latach.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był zasadniczo neutralny, na poziomie -0,2 % PKB. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,3 % PKB, i był zgodny z zaleceniem Rady. Restrykcyjny wpływ bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych wynikał z obniżenia kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia (ukierunkowanych i nieukierunkowanych) dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w odpowiedzi na podwyżki cen energii (o 0,6 pp. PKB). Głównymi czynnikami napędzającymi wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania po stronie dochodów) były świadczenia społeczne inne niż rzeczowe, wynikające z rewaloryzacji emerytur, oraz zużycie pośrednie, wynikające z wydatków na obronność. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 1,3 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 2,3 % PKB, co oznacza wzrost w skali roku o 0,1 punktu procentowego. Hiszpania sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak zestaw narzędzi cyfrowych, projekty PERTE dotyczące pojazdów elektrycznych i pojazdów podłączonych do sieci, nowe miejsca kształcenia i szkolenia zawodowego oraz inwestycje w dziedzinie zielonego wodoru, które otrzymują wsparcie z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie neutralny, na poziomie 0,0 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Hiszpanii finansowane ze środków krajowych wzrosną o 3,8 % w 2024 r., która to zmiana przekracza zalecaną maksymalną stopę wzrostu. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 0,9 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,2 % w 2024 r. i -0,1 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 0,7 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 0,3 % PKB w tym roku. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Nie przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wzrosną do 2,4 % PKB w 2024 r., z 2,3 % PKB w 2023 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że wzrosną one do 1,6 % PKB w 2024 r. (z 1,3 % PKB w 2023 r.).

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł ze 120,3 % PKB na koniec 2020 r. do 116,8 % PKB na koniec 2021 r. i 111,6 % w 2022 r. Na koniec 2023 r. spadł do 107,7 % i prognozuje się, że na koniec 2024 r. i 2025 r. spadnie jeszcze bardziej (i wyniesie odpowiednio 105,5 % i 104,8 % PKB).

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych nieznacznie obniży się, zanim ponownie wzrośnie do 113 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko związane są z utrzymywaniem się wyższych stóp procentowych ze względu na wysoki poziom długu publicznego. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują wydłużenie terminów zapadalności długu w ostatnich latach, stosunkowo stabilne źródła finansowania z dobrze zróżnicowaną i szeroką bazą inwestorów oraz bardzo duży udział długu denominowanego w euro. Ponadto klauzula zamknięcia wprowadzona w ramach reformy emerytalnej z 2023 r., jeżeli zostanie w pełni wdrożona, przyczyni się do wyeliminowania pojawiających się luk w stabilności finansów publicznych, które to luki są związane z publicznymi wydatkami emerytalnymi.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Hiszpanii jest w toku, jednak terminowe zakończenie wymaga zwiększonych wysiłków.

Ocena w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Hiszpania już nie odnotowuje zakłóceń równowagi makroekonomicznej.

Krajowe ramy budżetowe. Hiszpańska Rada Fiskalna (AIReF) posiada szeroki mandat i szybko ugruntowała swoją pozycję zaufanej niezależnej instytucji. Krajowe reguły fiskalne w Hiszpanii obejmują regułę dotyczącą salda budżetowego, regułę dotyczącą zadłużenia i regułę dotyczącą wydatków krajowych. Wraz z dezaktywacją ogólnej klauzuli wyjścia pod koniec 2023 r. i niedawnym przyjęciem nowych przepisów na szczeblu UE Hiszpania znajduje się obecnie w fazie przejściowej, a jej krajowe reguły fiskalne są ponownie stosowane. W swoim krajowym planie odbudowy i zwiększania odporności Hiszpania zobowiązała się do przeprowadzenia przeglądów wydatków przygotowywanych przez AIReF oraz do włączenia ich do rocznego procesu budżetowego.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,1 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,4 % PKB, czyli o 0,2 punktu procentowego więcej niż w 2019 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. W analizie zawartej w powyższych sekcjach omówiono już istotne czynniki przedstawione przez Hiszpanię w dniu 20 maja 2024 r.

Francja

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 7,5 % w 2020 r. Po ekspansji o 6,4 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 2,5 % w 2022 r. i o 0,7 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 0,7 % w 2024 r. i o 1,3 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i publiczne.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł z poziomu 6,6 % PKB w 2021 r. do 4,8 % PKB w 2022 r., a następnie wzrósł do 5,5 % w 2023 r. Przewiduje się, że spadnie do 5,3 % w 2024 r. i do 5,0 % PKB w 2025 r. W latach 2020–2023 inwestycje rządowe utrzymywały się na dość stabilnym poziomie (nieznacznie powyżej 4 % PKB). Przewiduje się, że wyniosą 4,3 % PKB w 2024 r. i spadną do 4,2 % w 2025 r.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był restrykcyjny, na poziomie 0,5 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 0,3 % PKB, i był zgodny z zaleceniem Rady. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 0,4 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 4,1 % PKB, co oznacza wzrost o 0,1 pp. w porównaniu z 2022 r. Francja sfinansowała dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak rozwój rozwiązań w zakresie wodoru odnawialnego i niskoemisyjnego oraz wdrażanie ich w przemyśle, innowacyjne projekty w zakresie zrównoważonych systemów rolniczych, materiały pochodzące z recyklingu, innowacyjne budynki, cyfryzacja i dekarbonizacja mobilności, a także inwestycje w termomodernizację budynków, które to inwestycje są częściowo finansowane z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 1,1 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Francji finansowane ze środków krajowych wzrosną o 1,8 % w 2024 r., czyli poniżej zalecanej maksymalnej stopy wzrostu. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 0,9 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,2 % w 2024 r. i 0,0 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 0,6 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 1,0 % PKB w tym roku. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Oprócz tego przewiduje się, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Jest to również zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych pozostaną na stabilnym poziomie 4,1 % PKB w 2024 r. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że pozostaną one stabilne na poziomie 0,4 % PKB w 2024 r. 

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł ze 113,0 % PKB na koniec 2021 r. do 111,9 % na koniec 2022 r., a następnie do 110,6 % na koniec 2023 r. Przewiduje się, że na koniec 2024 r. wzrośnie do 112,4 % PKB, a na koniec 2025 r. – do 113,8 %.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie stale rósł, do około 139 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko związane są z niedawnym wzrostem stóp procentowych, udziałem krótkoterminowego długu sektora instytucji rządowych i samorządowych, oczekiwanym wzrostem potrzeb finansowych brutto w perspektywie średnioterminowej oraz ryzykiem związanym ze zobowiązaniami warunkowymi ze strony sektora prywatnego, w tym w wyniku ewentualnego uruchomienia gwarancji państwowych udzielonych przedsiębiorstwom i osobom samozatrudnionym w czasie kryzysu związanego z COVID-19. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują wydłużenie terminów zapadalności długu w ostatnich latach oraz stosunkowo stabilne źródła finansowania (ze zróżnicowaną i szeroką bazą inwestorów).

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Wdrażanie reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Francji jest na zaawansowanym etapie.

Ocena w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Francja nie doświadcza już zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Działania realizowane w ramach polityki przyczyniły się do zmniejszenia podatności na zagrożenia, które miały znaczenie transgraniczne i dotyczyły konkurencyjności w kontekście niskiego wzrostu wydajności, ale należy kontynuować wysiłki z uwagi na utrzymujące się podatności na zagrożenia związane z wysokim długiem publicznym.

Krajowe ramy budżetowe. Wysoka Rada ds. Finansów Publicznych (HCPF) posiada stosunkowo wąski mandat, ograniczony do wydawania opinii na temat wiarygodności prognoz makroekonomicznych i budżetowych leżących u podstaw rocznych i wieloletnich dokumentów budżetowych oraz ich spójności z celami dotyczącymi wyniku strukturalnego. Francuska konstytucja i towarzyszące jej ustawy wprowadziły regułę zrównoważonego budżetu w kategoriach strukturalnych obejmującą sektor instytucji rządowych i samorządowych oraz regułę zrównoważonego budżetu dla instytucji samorządowych na szczeblu lokalnym. Istnieje również średniookresowa strategia budżetowa określająca cele budżetowe i średniookresowe priorytety rządu na okres od trzech do pięciu lat. W przeszłości krajowe cele budżetowe wyznaczone w średnim okresie zostały zmienione lub nie zostały osiągnięte, a korekta budżetowa koncentrowała się na końcowym etapie, co osłabiło powiązanie z budżetami rocznymi. Jednocześnie w swoim planie odbudowy i zwiększania odporności Francja zobowiązała się do przeprowadzenia przeglądów wydatków w związku z budżetem rocznym.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,8 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,3 % PKB, pozostając niezmienione w porównaniu z 2019 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 22 maja 2024 r. Francja przedstawiła dodatkowe istotne czynniki, o których nie wspomniano powyżej, a mianowicie niską elastyczność PKB względem dochodów podatkowych oraz, w mniejszym stopniu, wpływ korekty podstawy statystycznej dokonanej przez francuski urząd statystyczny.

Włochy

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Po odnotowanym w 2020 r. spadku o 9,0 % realny PKB wzrósł o 8,3 % w 2021 r., 4,0 % w 2022 r. i o 0,9 % w 2023 r. Oczekuje się, że wzrost wyniesie 0,9 % również w 2024 r., a w 2025 r. nieznacznie zwiększy się do 1,1 %. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez eksport netto i inwestycje.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł on z 8,7 % PKB w 2021 r. do 8,6 % PKB w 2022 r. i do 7,4 % w 2023 r. Dane liczbowe dotyczące deficytu na lata 2020–2023 obejmują zwiększający deficyt wpływ ulg podatkowych na renowację budynków mieszkalnych 42 . Prognozuje się, że deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych zmaleje w 2024 r. do 4,4 % PKB, a następnie stopniowo wzrośnie w 2025 r. do poziomu 4,7 % PKB. Po wzroście do 2,9 % PKB w 2021 r. inwestycje publiczne nieco spadły do 2,7 % PKB w 2022 r., a następnie wzrosły do 3,2 % w 2023 r., na którym to poziomie zgodnie z prognozami mają utrzymać się także w 2024 r. Oczekuje się, że w 2025 r. wyniosą 3,5 % PKB.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był nieznacznie ekspansywny, na poziomie 0,3 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 1,0 % PKB, i był zgodny z zaleceniem Rady. Restrykcyjny wpływ bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych wynikał z obniżenia kosztów nadzwyczajnych środków wsparcia (ukierunkowanych i nieukierunkowanych) dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w odpowiedzi na podwyżki cen energii (o 1,4 pp. PKB). Głównymi czynnikami napędzającymi wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) były renty i emerytury oraz obniżenie klina podatkowego. Wydatki finansowane z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE wyniosły w 2023 r. 0,8 % PKB. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 2,9 % PKB, co oznacza wzrost o 0,3 pp. w porównaniu z 2022 r. Włochy sfinansowały dodatkowe inwestycje za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w tym inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak wzmocnienie inteligentnych sieci energetycznych, budowa połączenia przez Morze Tyrreńskie, rozwój systemów szybkiego transportu masowego, produkcja wodoru na terenach zdegradowanych, szybkie połączenia internetowe i cyfryzacja administracji publicznej, które to działania są częściowo finansowane ze środków Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 3,1 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Włoch finansowane ze środków krajowych spadną o 2,8 % w 2024 r., czyli poniżej zalecanej maksymalnej stopy wzrostu. Wydatki netto w 2023 r. były jednak wyższe, niż oczekiwano w momencie wydania zalecenia (o 2,9 % PKB). W związku z tym w ocenie zgodności należy uwzględnić również efekt bazy z 2023 r., ponieważ zalecenie na 2024 r. zostało sformułowane jako stopa wzrostu. Gdyby wydatki netto w 2023 r. były takie same, jak oczekiwano w momencie wydania zalecenia, stopa wzrostu wydatków netto w 2024 r. byłaby w rezultacie wyższa od zalecanej stopy wzrostu o 0,9 % PKB. Ocenia się zatem, że istnieje ryzyko, iż wydatki pierwotne finansowane ze środków krajowych nie są w pełni zgodne z zaleceniem. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 1,0 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,0 % w 2024 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 1,0 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 2,7 % PKB w tym roku. Ten ostatni wynika jednak z restrykcyjnego wkładu innych wydatków kapitałowych, który wynosi 3,2 % PKB i jest związany głównie ze wspomnianym wyżej gwałtownym zmniejszeniem w 2024 r. dotacji dotyczących ulg podatkowych na renowację budynków mieszkalnych. Jednocześnie przewiduje się, że wkład bieżących wydatków pierwotnych netto finansowanych ze środków krajowych w kurs polityki fiskalnej – na który ma wpływ stopniowe wycofywanie istniejących środków wsparcia w dziedzinie energii – będzie ekspansywny i wyniesie 0,4 % PKB, co wskazuje na pełne wykorzystanie oszczędności uzyskanych z tych środków, wynoszących 0,8 % PKB, na ekspansywne polityki zwiększające bieżące wydatki netto w 2024 r., w tym obniżenie klina podatkowego. Planuje się jak najszybsze wycofanie nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Jest to zgodne z zaleceniami Rady. Nie przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych wyniosą 2,8 % PKB w 2024 r., podczas gdy w 2023 r. wyniosły 2,9 % PKB 43 . Jest to zgodne z zaleceniem Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że spadną one do 0,8 % PKB w 2024 r. (z 1,2 % PKB w 2023 r.), przede wszystkim w związku z ReactEU.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych spadł ze 155,0 % PKB na koniec 2020 r. do 147,1 % PKB na koniec 2021 r., 140,5 % w 2022 r. i 137,3 % w 2023 r. Przewiduje się, że następnie na koniec 2024 r. wzrośnie do 138,6 % PKB, a na koniec 2025 r. – do 141,7 %.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie wysokie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych będzie stale rósł, osiągając około 168 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu jest wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane z udziałem krótkoterminowego długu sektora instytucji rządowych i samorządowych. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują strukturę długu. W szczególności znaczna część długu publicznego nadal znajduje się w posiadaniu kredytodawców krajowych. Ponadto fakt, że dług publiczny jest w pełni denominowany w euro, wyklucza ryzyko walutowe. Dodatnia międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto Włoch dodatkowo ogranicza ryzyko fiskalne.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji ujętych w planie odbudowy i zwiększania odporności Włoch jest w toku, jednak terminowe zakończenie wymaga zwiększonych wysiłków.

Ocena w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Włochy doświadczają zakłóceń równowagi makroekonomicznej, które w 2023 r. były nadmierne. W szczególności Włochy doświadczają podatności na zagrożenia związane z wysokim długiem publicznym i słabym wzrostem wydajności w kontekście wrażliwości rynku pracy i pewnych słabości utrzymujących się w sektorze finansowym, które mają wymiar transgraniczny.

Krajowe ramy budżetowe. Włoskie Biuro Parlamentarne ds. Budżetu (PBO) posiada szeroki mandat i stanowi przykład dobrych praktyk stosowanych przez europejskie niezależne instytucje fiskalne. PBO prowadzi stały dialog z rządem. We włoskiej konstytucji i towarzyszących jej ustawach wprowadzono regułę równowagi budżetowej w kategoriach strukturalnych oraz regułę dotyczącą zadłużenia dla sektora instytucji rządowych i samorządowych, regułę wydatkową mającą zastosowanie do sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz regionalną regułę zrównoważonego budżetu. Istnieje również średniookresowa strategia budżetowa określająca cele budżetowe i średniookresowe priorytety rządu na okres trzech lat. Jednocześnie budżet roczny jest słabo zakorzeniony w planie średniookresowym. W krajowym planie odbudowy i zwiększania odporności Włochy zobowiązały się do przeprowadzania rocznych przeglądów wydatków w latach 2023–2025.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,3 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,3 % PKB, pozostając niezmienione w porównaniu z 2019 r.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. W analizie zawartej w powyższych sekcjach omówiono już istotne czynniki przedstawione przez Włochy 17 maja 2024 r.

Węgry

Średniookresowa sytuacja makroekonomiczna. Realny PKB zmniejszył się o 4,5 % w 2020 r. Po ekspansji o 7,1 % w 2021 r. realny PKB wzrósł o 4,6 % w 2022 r., a następnie skurczył się o 0,9 % w 2023 r. Przewiduje się, że wzrośnie o 2,4 % w 2024 r. i o 3,5 % w 2025 r. Wzrost w 2024 r. ma być napędzany głównie przez spożycie prywatne i inwestycje.

Średniookresowa sytuacja budżetowa, w tym inwestycje. Od 2020 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 3 % PKB; spadł on z 7,2 % w 2021 r. do 6,2 % PKB w 2022 r., a następnie wzrósł ponownie do 6,7 % PKB w 2023 r. Przewiduje się, że w 2024 r. wyniesie 5,4 % PKB, a w 2025 r. – 4,5 %. Po wzroście do 6,3 % PKB w 2021 r. inwestycje publiczne spadły do 5,4 % PKB w 2022 r. i do 5,1 % w 2023 r. Przewiduje się, że wyniosą 4,6 % PKB w 2024 r. i 4,7 % w 2025 r., czyli przekroczą deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w drugim z tych lat.

Według szacunków Komisji kurs polityki fiskalnej w 2023 r. był restrykcyjny, na poziomie 4,7 % PKB, w kontekście wysokiej inflacji. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych (po skorygowaniu o działania dyskrecjonalne po stronie dochodów) w 2023 r. miał restrykcyjny wpływ na kurs polityki fiskalnej, wynoszący 1,7 % PKB. Wzrost bieżących wydatków pierwotnych finansowanych ze środków krajowych w 2023 r. był zgodny z zaleceniem Rady. Warto jednak zauważyć, że wzrost ten wynikał głównie z bardzo wysokiego poziomu wydatków netto w 2022 r. w stosunku do 2023 r., w tym nieukierunkowanych wydatków w kilku obszarach, które przyczyniły się do zakłóceń równowagi makroekonomicznej i były finansowane z nieoczekiwanych zysków oraz podatków sektorowych nakładanych na przedsiębiorstwa głównie w sektorze energetycznym, finansowym i sektorze handlu detalicznego. Inwestycje finansowane ze środków krajowych wyniosły w 2023 r. 4,6 % PKB, co oznacza wzrost o 0,2 pp. w porównaniu z 2022 r. Węgry finansowały inwestycje publiczne na rzecz zielonej i cyfrowej transformacji oraz bezpieczeństwa energetycznego, takie jak zwiększenie efektywności energetycznej i cyfryzacja w obszarze opieki zdrowotnej i edukacji. Do tej pory Węgry nie przedłożyły wniosku o płatność w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Na podstawie szacunków Komisji prognozuje się, że kurs polityki fiskalnej w 2024 r. będzie restrykcyjny, na poziomie 1,0 % PKB. W prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że wydatki pierwotne netto Węgier finansowane ze środków krajowych wzrosną o 3,6 % w 2024 r., czyli poniżej zalecanej maksymalnej stopy wzrostu. Wydatki netto w 2023 r. były jednak wyższe, niż oczekiwano w momencie wydania zalecenia (o 1,8 % PKB). W związku z tym w ocenie zgodności należy uwzględnić również efekt bazy z 2023 r., ponieważ zalecenie na 2024 r. zostało sformułowane jako stopa wzrostu. Gdyby wydatki netto w 2023 r. były takie same, jak oczekiwano w momencie wydania zalecenia, stopa wzrostu wydatków netto w 2024 r. byłaby w rezultacie wyższa od zalecanej stopy wzrostu o 1,5 % PKB. Ocenia się zatem, że istnieje ryzyko, iż wydatki pierwotne finansowane ze środków krajowych nie są w pełni zgodne z zaleceniem. Zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. koszt budżetowy netto środków wsparcia w dziedzinie energii szacowany jest na poziomie 1,6 % PKB w 2023 r. i ma wynieść 0,9 % w 2024 r. i 0,4 % w 2025 r. Gdyby uzyskane oszczędności zostały wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego zgodnie z zaleceniami Rady, z prognoz tych wynikałoby dostosowanie fiskalne wynoszące 0,6 % PKB w 2024 r., a wydatki pierwotne netto finansowane ze środków krajowych wniosłyby restrykcyjny wkład w kurs polityki fiskalnej wynoszący 1,9 % PKB w tym roku. Nie planuje się jak najszybszego wycofania nadzwyczajnych środków wsparcia w dziedzinie energii w latach 2023 i 2024. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Przewiduje się jednak, że uzyskane w ten sposób oszczędności zostaną w pełni wykorzystane do zmniejszenia deficytu publicznego. Jest to zgodne z zaleceniem Rady. Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. inwestycje publiczne finansowane ze środków krajowych spadną do 4,0 % PKB w 2024 r. (z 4,6 % PKB w 2023 r.). Wynika to przede wszystkim z zapowiedzi władz krajowych, że w związku z prognozowanym wysokim deficytem dokonają cięć w projektach inwestycyjnych finansowanych ze środków krajowych i odroczą ich daty. Istnieje ryzyko, że nie będzie to zgodne z zaleceniami Rady. Jeżeli chodzi o wydatki publiczne finansowane z dochodów z funduszy UE, w tym z dotacji w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, spodziewane jest z kolei, że wzrosną one do 1,7 % PKB w 2024 r., z 0,8 % PKB w 2023 r. Wzrost ten wynika z prognozowanej poprawy absorpcji finansowania unijnego z polityki spójności na okres programowania 2020-2027 i z wyższych wydatków na inwestycje finansowanych z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Wyzwania związane z zadłużeniem i średniookresowa sytuacja w zakresie zadłużenia. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych zmniejszył się z 79,3 % PKB na koniec 2020 r. do 76,7 % na koniec 2021 r. i 74,1 % na koniec 2022 r., a następnie spadł do 73,5 % w 2023 r. Następnie prognozuje się, że wzrośnie do 74,3 % w 2024 r., zanim spadnie do 73,8 % na koniec 2025 r.

Ogólnie rzecz biorąc, z analizy stabilności długu wynika, że w średnim okresie ryzyko będzie średnie. Zgodnie z dziesięcioletnią prognozą podstawową wskaźnik zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrośnie do około 78 % PKB w 2034 r. Trajektoria długu jest stosunkowo wrażliwa na wstrząsy makroekonomiczne. Zgodnie z prognozami stochastycznymi, które symulują szeroki zakres możliwych tymczasowych wstrząsów dla zmiennych makroekonomicznych, istnieje umiarkowane prawdopodobieństwo, że w 2028 r. wskaźnik zadłużenia będzie wyższy niż w 2023 r.

Przy ogólnej ocenie stabilności długu należy wziąć pod uwagę inne czynniki. Z jednej strony czynniki zwiększające ryzyko są związane ze strukturą długu publicznego, w szczególności z przeważającymi udziałami zarówno krótkoterminowego długu sektora instytucji rządowych i samorządowych, jak i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w walucie obcej. Ryzyko związane ze zobowiązaniami warunkowymi ze strony sektora bankowego oraz ujemna międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto Węgier stanowią dodatkowe ryzyko fiskalne. Z drugiej strony czynniki łagodzące ryzyko obejmują wysoki udział długu sektora instytucji rządowych i samorządowych będącego w posiadaniu podmiotów krajowych.

Ponadto reformy strukturalne i inwestycje w ramach NextGenerationEU (NGEU)/Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), jeżeli zostaną w pełni wdrożone, mogą mieć pozytywny wpływ na wzrost PKB w nadchodzących latach. Realizacja reform i inwestycji przewidzianych w planie odbudowy i zwiększania odporności Węgier jest znacznie opóźniona ze względu na poważne wyzwania.

Ocena w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Na Węgrzech odnotowuje się zakłócenia równowagi makroekonomicznej. Zauważa się tam w szczególności podatności na zagrożenia związane z presją cenową oraz z potrzebami w zakresie finansowania zewnętrznego i finansowania sektora instytucji rządowych i samorządowych, chociaż niektóre krótkoterminowe zagrożenia zmniejszyły się wraz z poprawą otoczenia zewnętrznego.

Krajowe ramy budżetowe. Niezależna instytucja fiskalna Węgier (Rada Fiskalna) jest stosunkowo małą organizacją o dosyć wąskim mandacie. Obecnie nie bierze ona udziału w sporządzaniu prognoz budżetowych, kalkulacji kosztów planowanych środków z zakresu polityki ani w ocenach ex post prognoz makroekonomicznych. Węgry mają kilka krajowych reguł fiskalnych, jedną regułę ograniczającą dług publiczny i dwie zasady zrównoważonego budżetu. Reguła redukcji zadłużenia zapewnia skuteczne ograniczenie budżetów rocznych, ale ma pewne cechy procykliczne, ponieważ ogranicza wydatki i umożliwia wzrost podatków, gdy wzrost gospodarczy i inflacja są niższe, i odwrotnie. Zasada wieloletniego zrównoważonego budżetu ogranicza w mniejszym stopniu roczne budżety krajowe, ponieważ cele na użytek planów średniookresowych mogą być zmieniane dwa razy w roku względem wszystkich lat objętych planami. W swoim krajowym planie odbudowy i zwiększania odporności Węgry zobowiązały się do przeprowadzenia przeglądów wydatków w celu zwiększenia efektywności wydatków publicznych i znalezienia dodatkowej przestrzeni fiskalnej, aby sprostać nowej presji wydatków.

Wzrost inwestycji publicznych w obronność. Z danych COFOG opublikowanych przez Eurostat wynika, że całkowite wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na obronność wyniosły w 2022 r. 1,4 % PKB. W 2022 r. inwestycje publiczne w obronność stanowiły 0,3 % PKB, czyli o 0,1 punktu procentowego więcej niż w 2019 r. Zgodnie ze wstępnymi szacunkami przedstawionymi przez Węgry oczekuje się, że w 2023 r. wydatki na obronność zbliżyły się do 2 % PKB.

Inne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie. 17 maja 2024 r. Węgry przedstawiły dodatkowy istotny czynnik, o którym nie wspomniano powyżej, a mianowicie znaczną poprawę wyniku pierwotnego w 2023 r., w tym w kategoriach strukturalnych.

5.Wnioski

W 2023 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczył wartość odniesienia wynoszącą 3 % PKB w dziesięciu państwach członkowskich UE: Belgii, Czechach, Estonii, Hiszpanii, we Francji, Włoszech, na Węgrzech, Malcie, w Polsce i na Słowacji. We wszystkich tych państwach członkowskich z wyjątkiem Estonii deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych przekroczyły wartość odniesienia i nie były jej bliskie w 2023 r.

W przypadku Estonii w 2023 r. deficyt przekraczał wartość odniesienia, ale był jej bliski.

W Finlandii w 2023 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych nie przekraczał wartości odniesienia, ale kraj ten zgłosił planowany deficyt przekraczający, ale bliski 3 % PKB w 2024 r.; w prognozie Komisji przewiduje się również deficyt przekraczający, ale bliski 3 % PKB w 2024 r.

Słowenia odnotowała w 2023 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych nieprzekraczający wartości odniesienia określonej w Traktacie, ale zgłosiła zaplanowany deficyt, który przekracza 3 % PKB w 2024 r. i nie jest bliski tej wartości; ponieważ w prognozie Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się deficyt w 2024 r. na poziomie poniżej 3 % PKB, planowane przekroczenie wartości odniesienia w 2024 r. w rozumieniu art. 126 ust. 3 TFUE nie zostało potwierdzone w przypadku Słowenii.

Według prognozy Komisji deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych w Belgii, Estonii, we Francji, Włoszech, na Węgrzech, Malcie, w Polsce i na Słowacji przekroczą w 2025 r. 3 % PKB. W związku z tym ocenia się, że deficyty przekraczające wartość odniesienia nie mają charakteru tymczasowego w przypadku Belgii, Estonii, Francji, Włoch, Węgier, Malty, Polski i Słowacji. Natomiast prognozuje się, że deficyty sektora instytucji rządowych i samorządowych w Czechach, Hiszpanii, Słowenii i Finlandii nie przekroczą wartości odniesienia w 2025 r., w związku z czym te nadmierne deficyty ocenia się jako tymczasowe.

Przekroczenie wartości odniesienia ocenia się jako wyjątkowe w przypadku Estonii, a jako niewyjątkowe w przypadku Czech, Malty, Polski, Słowacji, Belgii, Francji, Włoch, Węgier, Hiszpanii, Słowenii i Finlandii.

Podsumowując, ta analiza wskazuje, że dwanaście państw członkowskich nie spełnia kryterium deficytu przed uwzględnieniem istotnych czynników: Belgia, Czechy, Estonia, Hiszpania, Francja, Włochy, Węgry, Malta, Polska, Słowenia, Słowacja i Finlandia.

Istotne czynniki można uwzględnić w procesie podejmowania decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu w przypadku państw członkowskich o długu sektora instytucji rządowych i samorządowych poniżej 60 % PKB (Czechy, Estonia, Malta, Polska i Słowacja) oraz państw członkowskich, których dług sektora instytucji rządowych i samorządowych przekracza 60 % PKB, jeżeli deficyt pozostaje bliski wartości odniesienia, a jej przekroczenie ma charakter tymczasowy (Słowenia i Finlandia). Czynniki te mogą mieć wpływ na ocenę zgodności z kryterium deficytu jako czynniki zaostrzające lub łagodzące, przy czym za kluczowy czynnik zaostrzający uznaje się istotne wyzwania związane z zadłużeniem.

Ogólnie rzecz biorąc, istotne czynniki przeanalizowane w niniejszym sprawozdaniu oceniono jako przedstawiające złożony obraz sytuacji w odniesieniu do Malty, Polski i Finlandii. Ocenia się je po rozważeniu jako łagodzące w przypadku Czech, Estonii i Słowenii, a w przypadku Słowacji – jako zaostrzające.

W przypadku Słowenii i Finlandii, biorąc pod uwagę niepewność związaną z planowanymi danymi, a także fakt, że zgodnie z prognozą Komisji z wiosny 2024 r. planowane przekroczenie wartości odniesienia w 2024 r. nie zostało potwierdzone w przypadku Słowenii, a prognozowany deficyt ma pozostać bliski wartości odniesienia w 2024 r. i spaść poniżej tej wartości w 2025 r. w przypadku Finlandii, Komisja będzie uważnie monitorować rozwój sytuacji budżetowej i ponownie oceni sytuację jesienią.

W przypadku Czech i Estonii, biorąc pod uwagę istotne czynniki przedstawione przez państwo członkowskie, kryterium deficytu uznaje się za spełnione.

W przypadku Hiszpanii deficyt budżetowy przekraczający wartość odniesienia ma charakter tymczasowy. Na podstawie prognozy Komisji z wiosny 2024 r. przewiduje się, że deficyt będzie niższy od wartości odniesienia w 2024 r. i 2025 r., bez dodatkowych środków. Ponieważ w celu obniżenia deficytu do poziomu poniżej wartości odniesienia w przypadku Hiszpanii nie będzie konieczna żadna dodatkowa korekta budżetowa, wszczęcie procedury nadmiernego deficytu nie byłoby na tym etapie przydatne. W każdym razie Komisja będzie nadal monitorować rozwój sytuacji budżetowej w Hiszpanii i ponownie oceni sytuację jesienią.

W świetle powyższej oceny i zważywszy na opinię Komitetu Ekonomiczno-Finansowego wydaną na podstawie art. 126 ust. 4 TFUE, Komisja zamierza zaproponować w lipcu wszczęcie procedur nadmiernego deficytu i zaproponuje w tym celu Radzie przyjęcie na podstawie art. 126 ust. 6 decyzji stwierdzającej istnienie nadmiernego deficytu w przypadku Belgii, Francji, Włoch, Węgier, Malty, Polski i Słowacji.

_________________

(1)    Rozporządzenie Rady (WE) nr 1467/97 w sprawie przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu (Dz.U. L 209 z 2.8.1997), ostatnio zmienione rozporządzeniem Rady (UE) 2024/1264 z dnia 29 kwietnia 2024 r. (Dz.U. L, 2024/1264, 30.4.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/reg/2024/1264/oj).

(2)    Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1263 z dnia 29 kwietnia 2024 r. w sprawie skutecznej koordynacji polityk gospodarczych i w sprawie wielostronnego nadzoru budżetowego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1466/97 (Dz.U. L, 2024/1263, 30.4.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/reg/2024/1263/oj).

(3)    Dyrektywa Rady (UE) 2024/1265 z dnia 29 kwietnia 2024 r. zmieniająca dyrektywę 2011/85/UE w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich (Dz.U. L, 2024/1265, 30.4.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/dir/2024/1265/oj).

(4)      Ma to zastosowanie w takim zakresie, w jakim nowe przepisy zostały już wprowadzone w życie. Niektóre elementy zmienionego rozporządzenia nie zostały jeszcze wdrożone, np. ścieżka wydatków netto ustalona przez Radę, o której mowa w kontekście istotnych czynników określonych w art. 2 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1467/97.

(5)    Gdy ocena dotyczy spełniania kryterium długu, istotne czynniki byłyby zawsze uwzględniane.

(6)    Zgodnie z art. 17 rozporządzenia (UE) 2024/1264 ścieżka wydatków netto zostanie określona w zaleceniu Rady zatwierdzającym krajowy średniookresowy plan budżetowo-strukturalny, który ma zostać przedłożony przez każde państwo członkowskie i oceniony przez Komisję. Zgodnie z przepisami przejściowymi na mocy art. 36 państwa członkowskie przedkładają swoje pierwsze krajowe średniookresowe plany budżetowo-strukturalne do 20 września 2024 r., chyba że państwo członkowskie i Komisja uzgodnią przedłużenie terminu o rozsądny okres.

(7)    Dane dotyczące relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB przedstawiono w sekcji 3.

(8)    Wobec braku danych przekazanych Eurostatowi w kontekście notyfikacji fiskalnej źródłem planowanych deficytów na 2024 r. jest program stabilności/konwergencji. W niniejszym sprawozdaniu wszystkie zainteresowane państwa członkowskie z wyjątkiem Francji przedłożyły Eurostatowi dane na temat swoich planowanych deficytów na 2024 r. w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r. 

(9)    Eurostat Euro Indicators [Wskaźniki dotyczące euro, Eurostat], z 22 kwietnia 2024 r.

(10)    Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych Rumunii również przekroczył 3 % PKB w 2023 r. i planuje się, że przekroczy on wartość odniesienia również w 2024 r. Rumunia nie została jednak uwzględniona w niniejszym sprawozdaniu, ponieważ w decyzji z 3 kwietnia 2020 r. Rada ustaliła, że w tym kraju występuje nadmierny deficyt. Najnowsze zalecenie Rady mające na celu likwidację nadmiernego deficytu budżetowego w Rumunii jest z 18 czerwca 2021 r. Komisja zaleciła dziś Radzie przyjęcie decyzji stwierdzających, że Rumunia nie podjęła skutecznych działań w odpowiedzi na zalecenie Rady z dnia 18 czerwca 2021 r. (COM(2024)597).

(11)      Pełny zestaw tabel przekazanych Eurostatowi przez państwa członkowskie jest dostępny pod adresem: https://ec.europa.eu/eurostat/web/government-finance-statistics/excessive-deficit-procedure/edp-notification-tables .

(12)          Zalecenia Rady z dnia 14 lipca 2023 r. (od 2023/C 312/01 do 2023/C 312/27), Dz.U. C 312 z 1.9.2023, s. 1.

(13)    Opinie Komisji w sprawie projektów planów budżetowych na 2024 r. z 21.11.2023 r. (C(2023) 9501 final do C(2023) 9520 final), opinia Komisji w sprawie zaktualizowanego projektu planu budżetowego Słowacji na 2024 r. z 16.1.2024 r. (C(2024) 343 final) oraz opinia Komisji w sprawie zaktualizowanego projektu planu budżetowego Luksemburga na 2024 r. z 18.4.2024 r. (C(2024) 2626 final).

(14)    Komunikat z dnia 8 marca 2023 r., Wytyczne dotyczące polityki fiskalnej na 2024 r. (COM(2023) 141 final). Zob. także komunikat Komisji w sprawie ogólnej oceny projektów planów budżetowych na 2024 r. (COM(2023) 900 final).

(15)      Zalecenie Rady z dnia 12 kwietnia 2024 r. w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro (Dz.U. C, C/2024/2807, 23.4.2024, ELI:  http://data.europa.eu/eli/C/2024/2807/oj ).

(16)    W tym samym kontekście Rada zaleciła również państwom członkowskim strefy euro opracowanie strategii fiskalnych w celu osiągnięcia ostrożnej sytuacji fiskalnej w średnim okresie i wzmocnienia zdolności obsługi zadłużenia w razie potrzeby poprzez zdecydowaną, zróżnicowaną, stopniową i realistyczną konsolidację, w połączeniu z wysokiej jakości inwestycjami publicznymi i reformami, w szczególności w celu zapewnienia wyższego trwałego wzrostu i zwiększenia odporności strefy euro w obliczu przyszłych wyzwań. W razie potrzeby państwa członkowskie powinny uwzględnić w tych strategiach środki służące dalszemu zwiększeniu efektywności i jakości wydatków publicznych oraz poprawie stabilności i adekwatności systemów emerytalnych, opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej.

(17)      Francja nie przedłożyła Eurostatowi danych na temat planowanego deficytu na 2024 r. w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r. W kwietniu 2024 r. Francja opublikowała jednak swój program stabilności na lata 2024–2027, zgodnie z którym deficyt na 2024 r. ma wynieść 5,1 % PKB.

(18)    Zgodnie z informacjami przekazanymi Eurostatowi w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r., z jedynym wyjątkiem Francji, dla której program stabilności jest odpowiednim źródłem danych planowanych na 2024 r. (zob. przypis 17).

(19)    Zgodnie z informacjami przekazanymi Eurostatowi w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r.

(20)    Planowany deficyt na 2024 r. zgłoszony Eurostatowi w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r. wynosi 3,5 % PKB. W swoim programie stabilności przedłożonym 25 kwietnia 2024 r. Finlandia nieznacznie skorygowała jednak w dół deficyt planowany na 2024 r. do 3,4 % w oparciu o dodatkowe działania konsolidacyjne odpowiadające 1 % PKB, które rząd zobowiązał się zrealizować w budżecie uzupełniającym wiosną 2024 r.

(21)    Zgodnie z informacjami przekazanymi Eurostatowi w kontekście notyfikacji fiskalnej z wiosny 2024 r.

(22)    Jeżeli nie wskazano inaczej, źródłem danych na 2024 r. i 2025 r. przedstawionych w niniejszym sprawozdaniu jest prognoza Komisji z wiosny 2024 r. (publikacja European Economy Institutional Papers 286).

(23)    Zob. komunikat Komisji do Rady, Wytyczne dotyczące polityki fiskalnej na 2024 r., COM(2023) 141 final. Zob. Komisja Europejska, Plan przemysłowy Zielonego Ładu na miarę epoki neutralności emisyjnej, COM(2023) 62 final z 1 lutego 2023 r. Zob. Komisja Europejska, Europejski semestr w 2022 r. – pakiet wiosenny, COM(2022) 600 final z 23 maja 2022 r.

(24)      COM(2022) 600 final.

(25)    Zalecenia Rady z dnia 14 lipca 2023 r. (od 2023/C 312/01 do 312/27), Dz.U. C 312 z 1.9.2023, s. 1.

(26)    Szacuje się, że w UE koszty budżetowe tymczasowych środków nadzwyczajnych związanych z COVID-19 spadły z 3,3 % PKB zarówno w 2020 r., jak i w 2021 r. do 0,7 % w 2022 r. W 2023 r. stopniowo wycofywano środki związane z pandemią. Koszty pomocy humanitarnej dla uchodźców uciekających przed rosyjską wojną napastniczą przeciwko Ukrainie – o których wyraźnie wspomniano w zaleceniach fiskalnych przyjętych przez Radę w 2022 r. – nie przekroczyły w 2023 r. 0,1 % PKB w UE. Koszt środków mających na celu złagodzenie gospodarczych i społecznych skutków wysokich cen energii wyniósł 1,2 % PKB w 2022 r. i spadł do 0,9 % PKB w 2023 r. Oczekuje się, że w 2024 r. wpływ na budżet zmniejszy się do 0,2 % PKB w UE.

(27)    Dalsze kwestie dotyczące poszczególnych krajów omówiono w sekcji 4.2.

(28)

   Zgodnie z art. 2 ust. 1 rozporządzenia 1467/97 uznaje się, że przekroczenie przez deficyt publiczny wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy zgodnie z art. 126 ust. 2 lit. a) tiret drugie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), jeżeli wynika ono z istnienia znacznego pogorszenia koniunktury gospodarczej w strefie euro lub w całej Unii, które zostało stwierdzone przez Radę zgodnie z art. 25 rozporządzenia (UE) 2024/1263, lub z wyjątkowych okoliczności pozostających poza kontrolą rządu, mających duży wpływ na finanse publiczne danego państwa członkowskiego, zgodnie z art. 26 tego rozporządzenia. W 2022 r. i 2023 r. działalność gospodarcza w Estonii skurczyła się o 0,5 % i 3,0 %, co przyczyniło się do zwiększenia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2023 r. Rozporządzenie (UE) 2024/1263 weszło w życie 30 kwietnia 2024 r., a do tej pory nie rozpoczęto żadnych procedur na podstawie art. 25 i 26. Komisja uważa jednak, że wyjątkowe okoliczności pozostające poza kontrolą rządu mają istotny wpływ na finanse publiczne Estonii, co uzasadnia uznanie przekroczenia wartości odniesienia deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych za wyjątkowe. Komisja uważa, że takie podejście jest uzasadnione, biorąc pod uwagę niedawne przejście na nowo ustanowione ramy. Wniosek ten nie stanowi jednak precedensu.

 

(29)    COM(2024) 601 PO/2024/4130.

(30)

   Jeżeli chodzi o pozostałe państwa członkowskie, dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych również przekroczył na koniec 2023 r. wartość odniesienia wynoszącą 60 % w Niemczech, Grecji, Chorwacji, na Cyprze, w Austrii i Portugalii, a w każdym z tych państw wskaźnik zmniejszył się od końca poprzedniego roku.

(31)    COM(2024) 601 PO/2024/4130.

(32)      Kurs polityki fiskalnej służy do oceny impulsu dla gospodarki wynikającego z polityk fiskalnych, zarówno tych finansowanych ze środków krajowych, jak i z budżetu UE.

(33)

   Odpowiedni termin składania sprawozdań w programie transmisji danych ESA wynosi t+12 miesięcy i ma zostać skrócony do t+11 miesięcy od września 2024 r. Biorąc pod uwagę konieczność zatwierdzania i przetwarzania danych przez Eurostat, oznacza to, że dane staną się publicznie dostępne w styczniu-lutym roku t+2.

(34)    Analiza stabilności długu została zaktualizowana w porównaniu ze sprawozdaniem dotyczącym stabilności budżetowej za 2021 r. (European Economy-Institutional Papers 171) poprzez uwzględnienie najnowszej prognozy Komisji. Zob. komunikat w sprawie głównych elementów pakietu wiosennego europejskiego semestru w 2024 r. (COM(2024) 600 final) oraz zalecenia Komisji dotyczące zaleceń Rady (COM(2024) 601–627). Najnowsza ocena Komisji dotycząca państw członkowskich, w których stwierdzono zakłócenia równowagi lub nadmierne zakłócenia równowagi, znajduje się w odpowiednich szczegółowych ocenach sytuacji (SWD(2024) 80–85 i 100–105). Ocena ryzyka dla stabilności długu we wszystkich państwach członkowskich objętych niniejszym sprawozdaniem znajduje się w załącznikach dotyczących analizy stabilności długu w sprawozdaniach krajowych (SWD(2024) 601–627).

(35)   https://www.riigikogu.ee/tegevus/eelnoud/eelnou/a17529fc-9cd3-46a0-bc61-2f0ef5c7edb4/2024.-aasta-lisaeelarve-seadus/

(36)    W chwili publikacji niniejszego sprawozdania zachodzi wymiana informacji między estońskim krajowym urzędem statystycznym a Eurostatem na temat czasu rejestrowania wydatków na cele wojskowe. W tej sprawie Eurostat nie podjął jeszcze niezależnej decyzji.

(37)    Te dane liczbowe odzwierciedlają poziom rocznych kosztów budżetowych tych środków, z uwzględnieniem dochodów i wydatków, a także – w stosownych przypadkach – po odliczeniu dochodów z podatków od nieoczekiwanych zysków dostawców energii.

(38) Według prognozy Komisji z wiosny 2024 r. dotyczącej Słowenii wydatki na odbudowę po powodziach w sierpniu 2023 r. finansowane ze środków krajowych wynoszą 0,7 % PKB.

(39)      Wkład ten jest mierzony zmianą wydatków pierwotnych sektora instytucji rządowych i samorządowych, po skorygowaniu o (i) przyrostowy wpływ na budżet działań dyskrecjonalnych po stronie dochodów, (ii) działania jednorazowe, (iii) cykliczne wydatki związane z bezrobociem oraz (iv) wydatki finansowane z bezzwrotnego wsparcia (dotacji) w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności oraz innych funduszy UE, w relacji do średniookresowej (dziesięcioletniej) średniej stopy potencjalnego wzrostu nominalnego PKB, która to zmiana wyrażona jest jako stosunek do nominalnego PKB.

(40)      Te dane liczbowe odzwierciedlają poziom rocznych kosztów budżetowych tych środków, z uwzględnieniem dochodów i wydatków, a także – w stosownych przypadkach – po odliczeniu dochodów z podatków od nieoczekiwanych zysków dostawców energii.

(41)    Klasyfikacja funkcji sektora instytucji rządowych i samorządowych (COFOG) pozwala klasyfikować dane ESA dotyczące wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych według celu, do którego fundusze są wykorzystywane.

(42)    Zob. Eurostat (2023), Advice on recording of 2023 Superbonus   IT+Advice+on+recording+of+2023+Superbonus.pdf (europa.eu) .

(43)      Przy zaokrągleniu z dokładnością do pierwszego miejsca po przecinku różnica w inwestycjach publicznych finansowanych ze środków krajowych w latach 2024 i 2023 wynosi 0,0.