This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52022DC0708
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL Final evaluation of the Active and Assisted Living Research and Development Programme
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Ocena końcowa programu badawczo-rozwojowego na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Ocena końcowa programu badawczo-rozwojowego na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia
COM/2022/708 final
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 19.12.2022
COM(2022) 708 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Ocena końcowa programu badawczo-rozwojowego na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia
{SWD(2022) 404 final}
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Ocena końcowa programu badawczo-rozwojowego na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia
1.Informacje ogólne
W niniejszym sprawozdaniu przedstawiono ustalenia z oceny końcowej programu badawczo-rozwojowego na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia (program AAL2 obejmujący lata 2014–21) ( 1 ). Na podstawie wspomnianej oceny Komisja uznała, że główne cele programu AAL2 zostały z powodzeniem osiągnięte.
Program AAL2 był szczególnie istotny z uwagi na problemy, którym należało stawić czoła, i uczestniczących w nim zainteresowanych stron oraz odpowiednio uwzględniono w nim zmieniające się technologie i szybko rozwijające się otoczenie rynkowe. W toku realizacji programu wykazano, że interwencja UE była zarówno niezbędna, jak i skutecznie przyczyniła się do wdrożenia innowacji cyfrowych na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu w różnych dziedzinach, w tym w dziedzinie zdrowia i opieki, komunikacji i informacji, bezpieczeństwa i ochrony, rekreacji i kultury, pracy i szkoleń, podróży i transportu.
Podstawą oceny jest badanie zewnętrzne ( 2 ) obejmujące dwie analizy przykładów ( 3 ), w którym wykorzystano dane zgromadzone przy pomocy ankiet i wywiadów przeprowadzonych z uczestnikami programu oraz szerszą grupą zainteresowanych stron, które to dane uzupełniono danymi przekazanymi przez specjalną jednostkę ds. realizacji zarządzającą programem na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia oraz dowodami zebranymi w ramach poprzednich badań, takimi jak wcześniejsze oceny, oceny skutków, sprawozdania z samooceny i roczne przeglądy programu (przeprowadzane przez Komisję wspieraną przez ekspertów zewnętrznych).
W ogólnych ustaleniach zwrócono uwagę na znaczenie:
·wykorzystywania innowacji cyfrowych do pomagania starzejącym się społeczeństwom w prowadzeniu aktywnego i zdrowego życia oraz do zabezpieczenia przyszłości naszych systemów opieki zdrowotnej i opieki społecznej;
·strategii w zakresie wdrażania i zwiększania skali innowacji na rzecz komfortowego starzenia się/prowadzenia zdrowego trybu życia, ukierunkowanych na: wdrożenie rozwiązań cyfrowych do istniejących systemów i wykorzystywanie ich w tych systemach; lepsze zaangażowanie wszystkich podmiotów w całym łańcuchu wartości, w tym na szczeblu regionalnym oraz zachęcanie przedsiębiorstw (w tym małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)) do wchodzenia na rynek i udzielanie im wsparcia w tym zakresie;
·współpracy i komunikacji na wszystkich szczeblach oraz wykorzystywania zaangażowania powołanego do życia przez Stowarzyszenie na rzecz Nowoczesnych Technologii w Służbie Osobom Starszym (AALA) „sojuszu pionierów”, który określił program działań na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu w Europie i promował rolę innowacji cyfrowych w tym obszarze;
·długoterminowych partnerstw w ramach programu, które oferują nie tylko transnarodowe zaproszenia do składania wniosków, lecz także całą gamę sprzyjających włączeniu społecznemu i prowadzonych na szczeblu UE działań wspierających (zbiór inicjatyw, badań i usług), których celem jest wsparcie wnioskodawców, beneficjentów partnerstw oraz szerszej społeczności związanej z kluczowymi obszarami danego partnerstwa;
·holistycznego podejścia do transformacji systemowej, obejmującego współzależności między środkami politycznymi/regulacyjnymi, decyzjami w sprawie finansowania i inwestycji, ekosystemami danych i zastosowaniami technologii cyfrowych oraz uwzględniającego zróżnicowaną kulturę organizacyjną, odmienne modele biznesowe i zarządzania oraz różne regionalne systemy opieki zdrowotnej i opieki społecznej.
2.Prowadzenie aktywnego i zdrowego życia: wyzwanie łączące w sobie zmiany demograficzne i transformację cyfrową
Niniejsze sprawozdanie dotyczy oceny programu AAL2, który ustanowiono w 2014 r. jako inicjatywę będąca następcą wspólnego programu „Nowoczesne technologie w służbie osobom starszym”( 4 ) (AAL). Oba programy opierają się na art. 185 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) ( 5 ). UE zdecydowała się na udział w tych programach badawczo-rozwojowych w drodze połączenia wsparcia państw uczestniczących ze środkami finansowymi pochodzącymi z programu „Horyzont 2020” (na rzecz programu AAL2) oraz z siódmego programu ramowego w zakresie badań (na rzecz AAL). W 2014 r. podjęto decyzję w sprawie wkładu finansowego UE na rzecz programu AAL2, w której przewidziano przeprowadzenie oceny końcowej programu do końca 2022 r.
W całym 7-letnim okresie realizacji AAL2 w programie wzięło udział łącznie 21 państw: 16 państw członkowskich UE, 3 państwa związane z programem „Horyzont 2020” i 2 państwa trzecie ( 6 ). Państwa uczestniczące realizują program AAL2 za pośrednictwem międzynarodowego, mającego charakter niezarobkowy Stowarzyszenia na rzecz Nowoczesnych Technologii w Służbie Osobom Starszym, kierowanego przez zgromadzenie ogólne i wspieranego operacyjnie przez centralną jednostkę zarządzającą. Komisja ma w zgromadzeniu ogólnym status obserwatora i prawo weta w stosunku do rocznego programu prac, a także była stroną umów ze stowarzyszeniem AALA, dotyczących wkładu finansowego UE.
W programie AAL2 skupiono się na ukierunkowanych na potrzeby rynku stosowanych badaniach naukowych i innowacjach w zakresie rozwiązań opartych na ICT i pomagających w aktywnym starzeniu się w dobrym zdrowiu w domu, w lokalnej społeczności lub w pracy. Program AAL2 ustanowiono jako inicjatywę na mocy art. 185 TFUE ( 7 ), w ramach której Komisja współpracowała z organami krajowymi i regionalnymi w celu wykorzystania licznych możliwości, jakie oferuje AAL2, obejmujących zarówno innowacje cyfrowe, jak i aktywne starzenie się w dobrym zdrowiu.
Średnio Europejczycy żyją dłużej w dobrym zdrowiu niż mieszkańcy innych regionów. Na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat przeciętne dalsze trwanie życia w momencie urodzenia wydłużyło się o około 10 lat zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet. Jest to niezwykłe osiągnięcie, które zarówno jest źródłem wyzwań, jak i oferuje możliwości.
Przewiduje się, że do 2070 r. ponad 30 % Europejczyków będzie miało 65 lat lub więcej, w porównaniu z nieco ponad 20 % w 2019 r.( 8 ) Oczekuje się, że w tym samym okresie odsetek osób w wieku powyżej 80 lat podwoi się z 5,8 % do 13,2 %. W obrębie UE wpływ starzenia się znacznie różni się między regionami, zwłaszcza między obszarami miejskimi a wiejskimi, a wzrost oczekiwanej długości życia w dobrym zdrowiu rozkłada się nierównomiernie ( 9 ). Jednocześnie istnieją możliwości społeczne i gospodarcze powiązane z koncepcją starzenia się w dobrym zdrowiu.
Starsi obywatele w coraz większym stopniu kształtują gospodarki i zapotrzebowanie na usługi i produkty w „srebrnej gospodarce” gwałtownie rośnie ( 10 ). Obecnie istnieje bardzo dużo technologii i rozwiązań cyfrowych, których celem jest pomoc ludziom na każdym etapie życia, wsparcie starzenia się w domu i w lokalnej społeczności oraz w pracy, poprawa środowiska domowego oraz wzmocnienie więzi społecznych ( 11 ). Stosowanie tych technologii w możliwie najszerszym zakresie może przyczynić się do wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego w obliczu zmian demograficznych, co z kolei może zrównoważyć wpływ tych zmian na systemy opieki zdrowotnej (i społecznej) oraz poprawić jakość życia starzejącego się społeczeństwa i opiekunów osób starszych.
W kwietniu 2020 r. Komisja przyjęła sprawozdanie w sprawie zmian demograficznych, a w styczniu 2021 r. Zieloną księgę w sprawie starzenia się. Oba dokumenty propagują podejście do starzenia się z perspektywy związanej z prowadzonym życiem, a jednocześnie podkreślono w nich znaczenie promocji zdrowia i profilaktyki chorób od wczesnych lat życia oraz konieczność prowadzenia zdrowego i aktywnego trybu życia przez całe życie.
Rozwiązania cyfrowe w dziedzinie zdrowia odgrywają ważną rolę na przykład w następujących kwestiach:
·pomaganiu osobom starszym w prowadzeniu samodzielnego życia („starzenie się we własnej społeczności”) i lepszym monitorowaniu ich stanu zdrowia;
·wspieraniu zapobiegania wypadkom;
·promowaniu budynków, miast i środowisk przyjaznych osobom starszym;
·umożliwianiu osobom starszym radzenia sobie z chorobami współistniejącymi (czyli wieloma problemami zdrowotnymi występującymi jednocześnie) i samotnością, co przekłada się na poprawę ich stanu zdrowia psychicznego.
W strategii na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030 ( 12 ) propaguje się dostęp do profilaktyki i wysokiej jakości opieki zdrowotnej jako aspekt o zasadniczym znaczeniu przyczyniający się do poprawy jakości życia osób z niepełnosprawnościami, w tym osób starszych.
Jest to również jeden z ambitnych celów określonych w ostatnio opublikowanej europejskiej strategii w dziedzinie opieki ( 13 ) (wrzesień 2022 r.). Komisja zwraca się do państw członkowskich, by zadbały o zapewnienie terminowej, kompleksowej i przystępnej cenowo opieki długoterminowej oraz zwiększyły ofertę i różnorodność profesjonalnych usług opieki długoterminowej (opieka domowa, opieka środowiskowa i opieka rezydencjalna), a także wprowadziły dostępne rozwiązania cyfrowe w zakresie świadczenia usług opieki.
Komisja jest zdecydowana uczynić tę dekadę „cyfrową dekadą Europy”. W komunikacie „Cyfrowy kompas na 2030 r.: europejska droga w cyfrowej dekadzie” ( 14 ) określono wizję Komisji oraz kierunki cyfrowej transformacji Europy do 2030 r. Europa musi teraz wzmocnić swoją suwerenność cyfrową i ustanowić własne normy, zamiast podążać za normami innych – z wyraźnym naciskiem na dane, technologię i infrastrukturę. Jeśli obywatele Europy mają w pełni uczestniczyć w życiu gospodarczym i społecznym dzisiaj i w przyszłości, należy umożliwić wszystkim Europejczykom pełne wykorzystanie cyfrowych możliwości i technologii, takich jak cyfrowe świadczenia zdrowotne, oraz ułatwić im bezproblemowy, bezpieczny i interoperacyjny dostęp w całej Unii Europejskiej do cyfrowych usług publicznych mających na celu skuteczne zaspokajanie potrzeb ludzi.
Europejska deklaracja praw i zasad cyfrowych w cyfrowej dekadzie ( 15 ) zawiera ukształtowane na podstawie wartości europejskich wytyczne dla UE i państw członkowskich w zakresie dostosowania się do transformacji cyfrowej. Zasada „solidarności i włączenia społecznego” skoncentrowana jest w szczególności na technologii, która powinna łączyć ludzi, a nie ich dzielić i zakłada, że każdy powinien mieć dostęp do internetu, umiejętności cyfrowych, cyfrowych usług publicznych i sprawiedliwych warunków pracy.
Proponowane rozporządzenie w sprawie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia ( 16 ) umożliwi osobom fizycznym kontrolę nad ich elektronicznymi danymi dotyczącymi zdrowia oraz ich udostępnianie przy jednoczesnym zapewnieniu zgodności z surowymi standardami prywatności dzięki zastosowaniu zabezpieczeń prawnych, organizacyjnych i technicznych.
3.Cele i metoda oceny
Ocena końcowa dotyczy siedmiu lat funkcjonowania programu AAL2, od czerwca 2014 r. do czerwca 2021 r., zgodnie z pięcioma kryteriami oceny zawartymi w wytycznych Komisji w sprawie lepszego stanowienia prawa ( 17 ), uzupełnionymi o dwa dodatkowe kryteria specyficzne dla partnerstwa, dotyczące „dodatkowości” oraz „przejrzystości i otwartości” partnerstwa.
Metodyka oceny bazuje na różnego rodzaju metodach analizy i źródłach danych. Ocena oparta jest na badaniu zewnętrznym ( 18 ) obejmującym dwie analizy przykładów, w których wykorzystano dużą ilość dostępnych informacji zebranych w ramach poprzednich badań, takich jak wcześniejsze oceny, oceny skutków, sprawozdania z samooceny, roczne przeglądy (przeprowadzane przez Komisję wspieraną przez ekspertów zewnętrznych) i inne sprawozdania. W ocenie uwzględniono także informacje statystyczne dotyczące programu AAL2 oraz badanie wpływu programu z 2021 r. ( 19 ), dostarczone przez specjalną jednostkę ds. realizacji (centralną jednostkę zarządzającą) zarządzającą programem. Ustalenia ilościowe wzbogacono o informacje jakościowe pochodzące z około 30 wywiadów przeprowadzonych z uczestnikami programu oraz szerszą grupą zainteresowanych stron. Wnioski z badania zewnętrznego są miarodajne i oparte na dobrym zrozumieniu zawiłości nieodłącznie związanych z podstawowym modelem zarządzania pośredniego w odniesieniu do programu AAL2 w ramach „partnerstw ustanowionych na mocy art. 185 TFUE” z państwami członkowskimi.
Ograniczenia i solidność
Dane statystyczne dostarczyła centralna jednostka zarządzająca, wysoce profesjonalna organizacja działająca zgodnie z kompleksowymi procesami i procedurami, a zatem dostępne zbiory danych uznaje się za wysoce wiarygodne.
Wciąż napływają dane dotyczące długoterminowych skutków programu AAL2. Około 40 % projektów pozostaje w realizacji ( 20 ). Podstawą oceny wpływu i części kryteriów skuteczności były zatem głównie badania wpływu programu ( 21 ), w ramach którego przeanalizowano stosunkowo niewielką próbę 38 projektów zakończonych do grudnia 2019 r. oraz przeprowadzono wywiady z zaangażowanymi beneficjentami.
Ocena uwzględnia nieodłączne ograniczenia ustaleń wynikających z badań:
·uzyskane odpowiedzi odzwierciedlają poglądy właściwych zainteresowanych stron objętych próbą, a nie całej społeczności zainteresowanej tą dziedziną;
·opinie zainteresowanych stron przedstawiają raczej perspektywę indywidualną, a nie ogólną.
Wszyscy respondenci byli specjalistami o dużym doświadczeniu, którzy doskonale znali przedmiotowy program. Tym samym uznaje się, że zgromadzona baza dowodowa rzetelnie odzwierciedla poglądy i opinie społeczności osób zaangażowanych w realizację programu „Nowoczesne technologie w służbie osobom starszym”.
Na podstawie informacji przedstawionych powyżej można uznać, że niniejsza ocena została przeprowadzona z wykorzystaniem najlepszych dostępnych danych. Luki wynikające z braku wiarygodnych danych ilościowych zostały uzupełnione danymi i rozważaniami jakościowymi, a zatem wpływ wyżej wspomnianych ograniczeń został w możliwie największym stopniu złagodzony.
4.Ustalenia dotyczące oceny końcowej i zalecenia
W sprawozdaniu z oceny końcowej potwierdzono wysoką wartość dodaną oraz główne osiągnięcia w ramach programu AAL2 i stwierdzono, że:
·program nadal zajmuje wyjątkowe miejsce w obszarze rozwiązań cyfrowych na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu, charakteryzując się wyraźną adekwatnością, europejską wartością dodaną i dodatkowością;
·w ramach programu AAL2 nawiązana zostaje współpraca pomiędzy beneficjentami o dużym znaczeniu, w tym MŚP i organizacjami użytkowników końcowych, które zwykle nie uczestniczą w programie „Horyzont 2020”;
·zarządzanie programem jest odpowiednie dzięki elastycznym metodom wdrożenia i silnej roli przywódczej centralnej jednostki zarządzającej/specjalnej jednostki ds. realizacji;
·w ramach programu poczyniono znaczne postępy w realizacji założonych celów, jednak złożony charakter rynku wciąż ogranicza szybką absorpcję innowacyjnych rozwiązań.
W ocenie podkreślono pewne istotne kluczowe osiągnięcia i wstępne wyniki, będące obiecującymi wskaźnikami odpowiedniego wpływu ogólnego:
·w sumie w ramach programu AAL2 sfinansowano 151 projektów opartych na współpracy (obejmujących co najmniej trzech partnerów z różnych państw);
·wsparcie w ramach programu otrzymało 705 beneficjentów przy udziale 1 078 uczestników ( 22 ), w tym:
o40,3 % stanowiły MŚP,
o26,8 % stanowiły szkoły wyższe i instytuty badawcze,
o26,3 % stanowiły organizacje użytkowników końcowych; udział tych organizacji w toku realizacji programu znacznie wzrastał;
·całkowita kwota inwestycji w ramach programu AAL2 wynosi 308 mln EUR; Zobowiązanie WE w wysokości 108,6 mln EUR ( 23 ), uzupełnione kwotą ponad 121,5 mln EUR zobowiązań ze strony państw uczestniczących oraz współfinansowaniem o szacunkowej wysokości ponad 77,7 mln EUR zapewnionym przez uczestników programu.
·W ramach programu nawiązana zostaje współpraca pomiędzy najlepszymi organami badawczymi w Europie a MŚP i organizacjami będącymi użytkownikami końcowymi, które zwykle nie uczestniczą w programie „Horyzont 2020”;
·około 22 % uniwersytetów i innych instytucji szkolnictwa wyższego uczestniczących w programie AAL2 należy do 1 % najważniejszych uczestników programu „Horyzont 2020”; 45,4 % należy do grupy 10 % najważniejszych uczestników tego programu. Wskazuje to na charakter jednostek badawczych uczestniczących w programie;
·istnieje silna komplementarność między programem AAL2 a pozostałymi częściami programu „Horyzont 2020” pod względem profili uczestników: 56,2 % uczestników programu nie uczestniczyło w żadnym projekcie w ramach programu „Horyzont 2020” (poza programem AAL2); w przypadku MŚP wskaźnik ten wynosi 62,8 %;
·wskaźnik wykorzystania budżetu wzrósł o 18,8 punktu procentowego w porównaniu z poprzednim programem dzięki reorganizacji projektów i innym mechanizmom optymalizacji;
·spośród 38 projektów, 23 (61 %) zrealizowane do końca 2019 r. skutkowały wprowadzeniem na rynek co najmniej jednego rozwiązania. Obejmowały one rozwiązania cyfrowe wspierające komfortowe starzenie się w różnych dziedzinach, w tym w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony, rekreacji i kultury, pracy i szkoleń, zdrowotności i zdolności oraz podróży i transportu;
·ponad 4 800 osób wzięło udział w forach programu AAL2 w celu zintensyfikowania współpracy ponadnarodowej, stworzenia sieci kontaktów i wymiany pomysłów;
·łącznie w działaniach na rzecz wsparcia biznesu w ramach programu AAL2 zrealizowano 65 projektów mających na celu podniesienie umiejętności uczestników w zakresie wprowadzania ich rozwiązań na rynek. Beneficjenci odnotowali także znaczny wzrost swojej wiedzy na temat potrzeb użytkowników.
4.1.Uwagi ogólne
Komisja z zadowoleniem przyjmuje końcowe sprawozdanie oceniające, poparte obiektywnymi danymi i dowodami. Zalecenia i wnioski oparte są na dobrym zrozumieniu zawiłości nieodłącznie związanych z podstawowym modelem zarządzania pośredniego w ramach partnerstw z państwami członkowskimi na mocy art. 185 TFUE.
Komisja z zadowoleniem przyjmuje wniosek, że główne obawy wyrażone w ocenie śródokresowej ( 24 ) nie znalazły uzasadnienia. Negatywne tendencje stwierdzone w ocenie śródokresowej, a w szczególności malejąca liczba państw aktywnie uczestniczących w programie i związane z tym zmniejszające się zobowiązania budżetowe, nie utrzymały się i uległy odwróceniu w drugiej połowie okresu realizacji programu AAL2, co zapewniło zrównoważoność programu przy utrzymaniu stabilnej liczby członków w całym okresie programowania.
Ponadto obawy dotyczące braku strategicznego przywództwa w ramach Stowarzyszenia na rzecz Nowoczesnych Technologii w Służbie Osobom Starszym zostały rozwiane dzięki gruntownej restrukturyzacji centralnej jednostki zarządzającej w odpowiedzi na zalecenia zawarte w ocenie okresowej. Doprowadziło to do poprawy zdolności strategicznych, co zagwarantowało powstanie aktywnego, reagującego na potrzeby i energicznego przywództwa w drugiej połowie okresu realizacji programu AAL2. Następnie możliwe było szybkie dostosowanie programu do nowych spostrzeżeń i potrzeb dzięki wprowadzeniu znacznych usprawnień operacyjnych, które pozwoliły na zachowanie adekwatności programu.
Komisja uznaje pionierską rolę programu w tworzeniu i wykorzystywaniu licznych możliwości wsparcia aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu poprzez innowacje cyfrowe. Dzięki realizacji programu aktywnie przyczyniono się do rozwoju pozytywnego spojrzenia na problem starzenia się i stworzona została neutralna przestrzeń łącząca grupy zainteresowanych stron, które wcześniej rzadko wchodziły w interakcje lub nie miały ich wcale.
Pomimo złożonego i rozdrobnionego charakteru rynku w ramach programu AAL2 odnotowano pozytywną tendencję w zakresie liczby rozwiązań wprowadzanych na rynek i propagowano innowacje społeczne. Program był również dobrze ukierunkowany na określone priorytetowe grupy docelowe, tj. MŚP (40,3 %) i organizacje użytkowników końcowych (26,3 %), które zazwyczaj nie uczestniczą w finansowanych przez UE programach w zakresie badań naukowych i innowacji.
4.2.Zalecenia i wnioski
Komisja w pełni zgadza się z zawartym w sprawozdaniu oceniającym wnioskiem, że przyszłe europejskie działania w dziedzinie innowacji cyfrowych w obszarze aktywnego i zdrowego życia wymagają szerszego podejścia do transformacji systemu. Potrzebne jest całościowe podejście, dzięki któremu zaangażowane zostałyby wszystkie zainteresowane podmioty prywatne i publiczne, w tym wszystkie odpowiednie poziomy administracji rządowej odpowiedzialne za zrównoważony charakter i transformację systemów opieki zdrowotnej i opieki społecznej.
Komisja przyjęła już takie całościowe podejście w programie ramowym w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”, a w szczególności w wezwaniu do utworzenia Europejskiego partnerstwa na rzecz transformacji systemów opieki zdrowotnej i społecznej ( 25 ). W ramach tego działania współfinansowania zostanie utworzone partnerstwo na rzecz badań i innowacji koncentrujące się na transformacji systemów opieki zdrowotnej i opieki społecznej, które stanowi wyjątkową strategiczną okazję do połączenia zainteresowanych stron (w tym ekosystemów regionalnych), stworzenia synergii, koordynacji działań w zakresie badań naukowych i innowacji i ułatwienia cyfryzacji usług zdrowotnych i opiekuńczych za pomocą innowacyjnych rozwiązań opartych na wiedzy i dowodach.
Będzie ono stymulować innowacje w zakresie usług, polityki i organizacji, a także integrację innowacji biomedycznych i technologicznych z korzyścią dla obywateli Unii i europejskiego przemysłu. To współfinansowane partnerstwo powinno opierać się na wiedzy zdobytej w ramach inicjatyw programu „Horyzont 2020”, takich jak program badawczo-rozwojowy na rzecz pomocy osobom starszym w prowadzeniu aktywnego trybu życia. Odpowiada to zaleceniu zawartemu w sprawozdaniu oceniającym, zgodnie z którym przyszłe działania powinny opierać się na zaangażowaniu – dzięki programowi AAL2 – społeczności zainteresowanych stron w aktywne i zdrowe życie.
Komisja uznaje, że „działania wspierające” okazały się skutecznym i opłacalnym uzupełnieniem finansowania transnarodowych zaproszeń i wzmocnieniem zdolności partnerstwa do osiągnięcia jego celów. Komisja będzie propagować takie podejście w każdej przyszłej strukturze partnerstwa i współpracy.
Co istotne, w ramach przyszłych środków z zakresu polityki należy łączyć innowacje technologiczne i społeczne, a nie zajmować się obydwoma aspektami oddzielnie. Podobnie powinna ona promować aktywne i zdrowe życie oraz pomagać ludziom i społeczeństwu w wykorzystaniu pełnego potencjału rozwiązań cyfrowych sprzyjających komfortowemu starzeniu się.
W europejskiej strategii w dziedzinie opieki ( 26 ), opublikowanej we wrześniu 2022 r., uznano znaczenie wprowadzenia dostępnych rozwiązań cyfrowych w zakresie świadczenia usług opieki we wszystkich miejscach świadczenia opieki, z uwzględnieniem opieki domowej, opieki środowiskowej i opieki rezydencjalnej. W proponowanym rozporządzeniu w sprawie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia propaguje się interoperacyjność elektronicznych danych dotyczących zdrowia między poszczególnymi dostawcami – tym samym przyczyni się ono do stworzenia infrastruktury zdrowotnej i infrastruktury opieki sprzyjającej włączeniu społecznemu. Ponadto przy opracowywaniu programów finansowania w obecnych wieloletnich ramach finansowych Komisja zwróciła szczególną uwagę na stworzenie warunków sprzyjających łączeniu finansowania i stymulowaniu synergii między programami.
Komisja opublikowała również inicjatywę przewodnią – instrument wsparcia dotyczący zintegrowanej opieki ukierunkowanej na człowieka( 27 ) (w maju 2022 r.), aby wspierać reformy w państwach członkowskich, które pomogą administracjom krajowym i regionalnym w badaniu, opracowywaniu i realizacji strategii mających na celu integrację opieki zdrowotnej, społecznej i długoterminowej, w tym z wykorzystaniem bardziej zintegrowanych rozwiązań cyfrowych.
Komisja zgadza się, że należy opracować strategie wdrażania i zwiększania skali innowacji w ramach przyszłych działań wspierających transformację cyfrową w systemach opieki zdrowotnej i opieki społecznej oraz uwzględnić sytuację w terenie.
Komisja – stosując podejście przekrojowe – rozpoczęła prace, z naciskiem na wspieranie projektów pilotażowych na dużą skalę i projektów dotyczących platform w ramach klastra programu „Horyzont 2020” – „Transformacja cyfrowa przemysłu europejskiego – projekty pilotażowe na dużą skalę dotyczące aktywnego i zdrowego życia” ( 28 ). Aby wspierać wdrażanie platform cyfrowych nowej generacji, w ramach powyższego klastra wyznaczono cztery kierunki działania: tworzenie platform, ekosystem dla przedsiębiorstw oparty na danych, pilotaż architektur referencyjnych na dużą skalę i normalizacja.
Ponadto w nowym programie „Cyfrowa Europa” zaproponowano wiele działań wspierających wdrażanie i przyjmowanie nowych rozwiązań w drodze finansowania działań, które przyspieszają przyjęcie i najlepsze wykorzystanie technologii cyfrowych, również w sektorze opieki zdrowotnej i społecznej, oferując zaplecza na potrzeby testów i doświadczeń i europejskie centra innowacji cyfrowych, obejmujące cały łańcuch wartości, zarówno z perspektywy łańcucha dostaw, jak i popytu. Połączenie innowacji dotyczących usług, innowacji w biznesie i innowacji cyfrowych będzie miało zasadnicze znaczenie dla zmiany paradygmatu w kierunku skoncentrowania się na profilaktyce i zdrowym trybie życia oraz zwiększeniu inwestycji w tym zakresie, aby umożliwić ludziom dbanie o zdrowie i podejmowanie świadomych decyzji co do czynników warunkujących stan zdrowia.
Wdrażanie i zwiększanie skali innowacji w celu zapewnienia starzejącemu się społeczeństwu w państwach członkowskich lepszej opieki zdrowotnej i opieki społecznej było przedmiotem szeregu zaleceń Rady.
W październiku 2020 r. Rada przyjęła konkluzje na temat praw człowieka, uczestnictwa i dobrostanu osób starszych w erze cyfryzacji ( 29 ), w których wezwała państwa członkowskie, aby propagowały aktywne starzenie się w dobrym zdrowiu – w tym poprzez wykorzystanie pozytywnego wpływu technologii cyfrowych w usługach publicznych. Zwróciła się również do Komisji, aby nadal wspierała państwa członkowskie w działaniach skupiających się na transformacji cyfrowej oraz aby wyposażyła osoby starsze w umiejętności korzystania z technologii cyfrowych, by mogły lepiej i w sposób samodzielny monitorować swoje zdrowie.
Ponadto w konkluzjach pt. „Wyzwania demograficzne – dalsze działania” ( 30 ) Rada wezwała państwa członkowskie, aby zmierzyły się z wyzwaniami demograficznymi oraz zbadały, jak cyfryzacja i technologie poprawiające jakość życia mogą zostać lepiej zintegrowane z usługami opiekuńczymi w celu poprawy dostępności i realizacji tych usług.
W 2021 r. przyjęto konkluzje Rady w sprawie uwzględniania w politykach publicznych problematyki starzenia się ( 31 ), a we wrześniu 2022 r. w zaleceniu Rady w sprawie dostępu do przystępnej cenowo opieki długoterminowej wysokiej jakości ( 32 ) zachęcono państwa członkowskie do wprowadzenia dostępnych innowacyjnych technologii i rozwiązań cyfrowych w zakresie świadczenia usług opieki, w tym w celu wspierania niezależnego życia.
Ponadto strategiczne obszary priorytetowe w zakresie badań naukowych i innowacji uwzględniono w poszczególnych klastrach tematycznych programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” (2021–2027), takich jak klaster 1: „Zdrowie”, który zdecydowanie wspiera technologie cyfrowe.
Należy wzmocnić pozycję osób starszych z wykorzystaniem technologii cyfrowych, do których osoby te powinny mieć zaufanie; należy je też zachęcać do korzystania z takich technologii, by mogły sobie zapewnić w ten sposób komfortową starość. Komisja będzie nadal wspierać platformę poświęconą aktywnemu i zdrowemu życiu w świecie cyfrowym ( 33 ) i rozwój srebrnej gospodarki za pomocą działań, strategii politycznych i partnerstw w dziedzinie badań naukowych i innowacji, wsparcia na rzecz ekosystemu i budowania społeczności oraz dzięki europejskiej strategii w dziedzinie opieki i inicjatywie przewodniej – Instrumentowi Wsparcia Technicznego na rzecz Opieki Zintegrowanej, zapewniając, by starzejące się społeczeństwo Europy osiągało dzięki nim korzyści.
5.Wnioski
Pandemia COVID-19 bardzo szybko zmieniła Europę i świat. Wyraźnie uwidoczniła znaczenie usług cyfrowych w naszym społeczeństwie i znacznie przyspieszyła ich upowszechnienie. Dzięki wszechobecności technologii cyfrowych będzie to miało trwały wpływ na nasz sposób życia i wspólną pracę.
Pandemia pokazała, w jaki sposób zdrowie, dobrostan i włączenie społeczne są ze sobą powiązane oraz że są to obszary, które często się ze sobą pokrywają. Musimy przemyśleć od nowa politykę i praktyki zapewniające wsparcie i interwencję w szerszych sektorach społeczeństwa, w tym u tradycyjnie pojętych i nowych zainteresowanych stron.
W sprawozdaniu z oceny końcowej programu AAL2 przedstawiono pozytywny wpływ połączenia sił UE i państw uczestniczących, polegający na sprostaniu wyzwaniom dotyczącym „srebrnego ładu”, z którymi Europa musi się mierzyć na wszystkich szczeblach, oraz na zachęceniu szerszego ekosystemu do dalszego korzystania z zaangażowania tego „sojuszu pionierów” w celu promowania innowacji technologicznych i społecznych sprzyjających komfortowemu starzeniu się w Europie.
Komisja uważa, że najlepszymi sposobami umożliwiającymi sprawne wdrożenie innowacyjnych rozwiązań cyfrowych w dziedzinie opieki zdrowotnej i opieki społecznej są współpraca na szczeblu UE, wymiana doświadczeń w zakresie wdrażania, pomiar wpływu i przekazywanie innowacji między państwami członkowski i regionami, w tym regionami przygranicznymi. Jednocześnie jest oczywiste, że nie istnieje podejście uniwersalne. W kształtowaniu polityki na wszystkich szczeblach trzeba będzie uwzględnić realia i odpowiednio ją dostosować do różnic regionalnych. Aktywne zaangażowanie wszystkich stron ma zasadnicze znaczenie dla odniesienia „potrójnego zwycięstwa”, z korzyścią dla ludzi, systemów opieki zdrowotnej i rynku.
Parlament Europejski i Rada są proszone o wyrażenie opinii na temat analizy i zaleceń zawartych w sprawozdaniu oraz o wsparcie realizacji przyszłych działań w zakresie innowacji cyfrowych sprzyjających aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu.