KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 14.10.2020

COM(2020) 952 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Sprawozdanie w sprawie postępów w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych

1. WPROWADZENIE

Energia ze źródeł odnawialnych stanowi podstawę priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu. Dyrektywa 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych („dyrektywa RED I”) 1 jest głównym elementem unijnej polityki energetycznej i kluczowym czynnikiem umożliwiającym osiągnięcie celów w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na 2020 r. Cele na 2020 r. stanowią jednocześnie pierwszy istotny cel pośredni służący jako podstawa do realizacji bardziej ambitnego założenia polegającego na redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 % do 2030 r., przewidzianego w Planie w zakresie celów klimatycznych 2 w ramach Europejskiego Zielonego Ładu 3 . W związku z bardziej ambitnym celem UE ustanowiła zrównoważoną ścieżkę w kierunku osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. poprzez zdecydowane obniżenie emisyjności wszystkich sektorów gospodarki. W tym kontekście konieczne jest odejście od obecnego systemu energetycznego i przejście na zintegrowany system energetyczny oparty w dużej mierze na odnawialnych źródłach energii. Jak wskazano w ocenie skutków Planu w zakresie celów klimatycznych w odniesieniu do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55 %, udział odnawialnych źródeł energii w 2030 r. będzie musiał wynosić 38–40 % 4 .

W strategii dotyczącej integracji systemu energetycznego 5 podkreśla się, że przyszłość energetyczna Europy musi opierać się na coraz większym udziale energii ze źródeł odnawialnych, rozłożonych równomiernie pod względem geograficznym, i na elastycznej integracji różnych nośników energii przy jednoczesnym utrzymaniu efektywnego wykorzystania zasobów oraz zapobieganiu zanieczyszczeniom środowiska i utracie różnorodności biologicznej. Czysta i odnawialna energia będzie również stanowić jeden z filarów ożywienia gospodarczego po kryzysie związanym z COVID-19. W przedstawionym w dniu 27 maja 2020 r., opracowanym przez Komisję planie odbudowy 6 podkreśla się potrzebę lepszej integracji systemu energetycznego w ramach działań służących odblokowaniu inwestycji w kluczowe czyste technologie i najważniejsze łańcuchy wartości oraz konieczność zwiększenia ogólnej odporności gospodarki. Jeżeli chodzi o Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, państwa członkowskie przygotowują krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności, które muszą być spójne z odpowiednimi szczególnymi wyzwaniami i priorytetami dla danego państwa określonymi w kontekście europejskiego semestru, w szczególności tymi, które są istotne dla transformacji ekologicznej i cyfrowej lub które wynikają z takiej transformacji. Plany odbudowy i zwiększania odporności muszą być również spójne z informacjami zawartymi przez państwa członkowskie w krajowych programach reform w ramach europejskiego semestru, w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu oraz ich aktualizacjach dokonywanych na mocy rozporządzenia (UE) 2018/1999, w terytorialnych planach sprawiedliwej transformacji w ramach Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, a także w umowach partnerstwa i programach w ramach funduszy unijnych.

Jednym z głównych elementów w tym kontekście jest wejście w życie w dniu 24 grudnia 2018 r. dyrektywy (UE) 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych („dyrektywa RED II” 7 ). W nowej dyrektywie ustanowiono solidne ramy na potrzeby osiągnięcia wiążącego celu UE zakładającego udział energii odnawialnej na poziomie co najmniej 32 % w końcowym zużyciu energii brutto do 2030 r. Ramy te, które opierają się głównie na postępach poczynionych w związku z dyrektywą RED I, obejmują między innymi zobowiązanie państw członkowskich do stosowania celów na rok 2020 jako poziomu bazowego dla krajowych kursów określanych w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu. Po przedstawieniu wszystkich krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu obecnie oczekuje się, że udział energii ze źródeł odnawialnych w UE wyniesie 33,1–33,7 % 8 w 2030 r. Z zagregowanych wkładów państw członkowskich wynika, że wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych będzie rosło szybciej w latach do 2030 r., w związku z czym, jeżeli państwa członkowskie zrealizują (i przekroczą) swój wkład w energię ze źródeł odnawialnych, wówczas ogólny udział energii ze źródeł odnawialnych w UE przekroczy cel na poziomie 32 %.

Polityczny priorytet UE, jakim jest osiągnięcie pozycji światowego lidera w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, opiera się na obecności odnawialnych źródeł energii we wszystkich wymiarach unii energetycznej. Pozycja lidera technologicznego jest wyraźna w sektorze czystej energii (w szczególności w przypadku technologii w zakresie energii wiatrowej i oceanicznej oraz inteligentnych sieci energetycznych, a także wodoru odnawialnego), należy jednak dołożyć dalszych starań, aby nadrobić zaległości i uzyskać przewagę konkurencyjną w obszarze baterii i energii fotowoltaicznej 9 . UE jest liczącym się konkurentem międzynarodowym w zakresie patentów o wysokiej wartości, co świadczy o tym, że Europa zajmuje pozycję lidera pod względem innowacji i eksportu nowych i udoskonalonych technologii niskoemisyjnych 10 .

Korzyści płynące z odnawialnych źródeł energii znacznie wykraczają poza wymiary unii energetycznej. Energia odnawialna jest czynnikiem pobudzającym wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, przede wszystkim lokalnych, z myślą o obywatelach UE. Aktualnie w tym sektorze w UE zatrudnionych jest ponad 1,5 mln osób, a jego roczne obroty szacuje się na 158,9 mld EUR 11 . Z ostatniego sprawozdania na temat cen i kosztów energii w Europie 12 wynika, że większe ilości energii ze źródeł odnawialnych są istotnym czynnikiem powodującym spadek hurtowych cen energii w ostatnich latach. Może to z kolei przynieść spadek kosztów energii dla przemysłu oraz potencjalną poprawę konkurencyjności przemysłu. Co najważniejsze, malejące koszty technologii w połączeniu z transformacją cyfrową sprawiają, że odnawialne źródła energii stają się prawdziwą siłą napędową wzmacniającą pozycję konsumentów tak, aby odgrywali oni kluczową rolę w transformacji energetycznej.

Niniejsze sprawozdanie odnosi się do obowiązków sprawozdawczych Komisji wynikających z dyrektywy RED I i dyrektywy w sprawie pośredniej zmiany użytkowania gruntów (ILUC) 13 oraz zawiera najnowsze informacje na temat postępów poczynionych do 2018 r. w kierunku osiągnięcia wiążących celów krajowych dotyczących odnawialnych źródeł energii na 2020 r. Na potrzeby oceny postępów w zakresie realizacji celu na 2020 r. głównym źródłem danych są statystyki dotyczące energii, przekazane przez państwa członkowskie do Eurostatu do lipca 2020 r. Niniejsze sprawozdanie opiera się na piątym dwuletnim sprawozdaniu państw członkowskich z postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej obejmującym lata 2017–2018 14 , jak również na uzupełniającej analizie technicznej przeprowadzonej w 2020 r. Obejmuje ono również przegląd potencjału w zakresie mechanizmów współpracy i oceny ram administracyjnych oraz zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do biopaliw.

Niniejsze sprawozdanie składa się z czterech głównych rozdziałów. W rozdziale 2 przedstawiono ogólną ocenę na poziomie UE, natomiast rozdział 3 zawiera bardziej szczegółową analizę postępów państw członkowskich, w tym prognozy na 2020 r. Rozdział 4 zawiera ocenę zrównoważonego charakteru biopaliw. W rozdziale 5 przedstawiono ogólne wnioski i zalecenia. Dane przedstawione w niniejszym sprawozdaniu obejmują Zjednoczone Królestwo, które było państwem członkowskim UE w okresie sprawozdawczym dotyczącym 2018 r., chyba że wyraźnie wskazano inaczej.

2. POSTĘPY WE WPROWADZANIU ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH W UE

W 2018 r. UE osiągnęła 18,0 % udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto (18,9 % w UE-27) w porównaniu z celem wynoszącym co najmniej 20 % na 2020 r. (20,6 15 % dla UE-27), czyli powyżej orientacyjnego kursu, który wynosi 16 % na lata 2017–2018. Ponadto UE jako całość również osiąga wyższe wyniki niż nieco ambitniejszy poziom określony przez same państwa członkowskie w krajowych planach działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (ang. National Renewable Energy Action Plan – NREAP) 16 . W ostatnich latach na szczeblu UE odnotowano stały wzrost ogólnego udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) na szczeblu unijnym oraz sektorowych udziałów energii ze źródeł odnawialnych w sektorze energii elektrycznej (OZE-E), ogrzewania i chłodzenia (OZE-H&C) oraz, w mniejszym stopniu, transportu (OZE-T).

Jeżeli chodzi o poszczególne sektory, udział energii odnawialnej na poziomie UE w sektorach energii elektrycznej oraz ogrzewania i chłodzenia był systematycznie na wyższym poziomie niż poziom określony przez państwa członkowskie w krajowych planach działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, natomiast w przypadku sektora transportu udział energii ze źródeł odnawialnych znajduje się na poziomie nieznacznie poniżej udziału założonego w krajowych planach działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (faktyczny udział na poziomie 8,03 % w porównaniu z planowanym udziałem równym 8,50 %) 17 . Deficyt ten wynika częściowo z debaty na temat polityki dotyczącej biopaliw i powiązanych zmian w ramach legislacyjnych. Chociaż zmiany te były konieczne do wyeliminowania obaw dotyczących zrównoważonego rozwoju, wynikła niepewność dotycząca przyszłych ram politycznych skutkowała spowolnieniem inwestycji w moce wytwórcze biopaliw, w tym zaawansowanych biopaliw 18 . Dane z 2018 r. nie odzwierciedlają wzrostu inwestycji w moce wytwórcze zaawansowanych biopaliw wynikającego z przyjęcia dyrektywy RED II.

Bioenergia zasadniczo nadal stanowi główne źródło energii odnawialnej w UE, a jej udział w 2018 r. wyniósł około 60 %. Biopaliwa stałe, których udział wyniósł 68,4 %, stanowią źródło największej części bioenergii. Spośród tych biopaliw stałych udział paliwa pochodzenia leśnego wynosi około 91 %. Pozostałe źródła bioenergii stanowią biopaliwa ciekłe (12,6 %), biogaz (11,6 %), część odpadów komunalnych stanowiąca odnawialne źródło energii (7,2 %) oraz węgiel drzewny (2 %) 19 .

Wykres 1: Rzeczywisty i planowany udział energii ze źródeł odnawialnych w UE (2005–2020, %). Źródło: Eurostat i krajowe plany działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (NREAP)

Jeśli chodzi o zużycie energii ze źródeł odnawialnych w wartościach bezwzględnych, największy udział ma sektor ogrzewania i chłodzenia (łącznie 102,9 Mtoe w 2018 r.), a niedaleko za nim plasują się sektor energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (90,3 Mtoe) oraz sektor transportu (25,1 Mtoe) 20 .

Głównymi odnawialnymi źródłami energii wykorzystywanymi w sektorach zużycia energii były biomasa w przypadku ogrzewania i chłodzenia, energia wodna i energia wiatru w przypadku produkcji energii elektrycznej oraz biopaliwa w przypadku transportu. 

W celu zwiększenia udziału OZE w sektorze transportu państwa członkowskie korzystają głównie z instrumentów ukierunkowanych na wykorzystanie biopaliw, ale w coraz większym stopniu promują możliwości elektromobilności lub planują obecnie wdrożenie dotacji w zakresie elektromobilności. Wśród państw członkowskich, w których instrumenty wsparcia już funkcjonują, znajdują się Dania, Niemcy, Irlandia, Chorwacja, Włochy, Łotwa, Malta, Austria, Rumunia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo.

W sektorze energii elektrycznej następuje wyraźne przesunięcie paradygmatu w kierunku energii ze źródeł odnawialnych. W latach 2010–2018 łączne moce wytwórcze energii słonecznej i wiatrowej w UE wzrosły z 110 GW do 261 GW 21 . Jednym z kluczowych czynników jest spadek kosztów energii elektrycznej wytwarzanej z energii fotowoltaicznej i energii wiatru, które w latach 2009–2018 zmniejszyły się odpowiednio o prawie 75 % i około 50 % (w zależności od rynku), ze względu na zmniejszenie kosztów inwestycji, postępy w zakresie efektywności i poprawę łańcucha dostaw oraz konkurencyjne przetargi na systemy wsparcia. Przykładowo od połowy 2016 r. w Niemczech i Niderlandach przeznaczono ponad 3,1 GW mocy wytwórczych morskiej energii wiatrowej w ramach ofert niewymagających dotacji 22 . Do lipca 2020 r. 18 państw członkowskich określiło poziomy wsparcia dla (większych) instalacji OZE-E w procesie przetargów konkurencyjnych 23 . Kontynuacja tej tendencji w kierunku projektów dotyczących OZE-E opartych w pełni na zasadach rynkowych pomogłaby w ograniczeniu cen detalicznych energii elektrycznej dzięki zmniejszeniu elementu związanego ze wsparciem 24 .

Na całym świecie w 2019 r. po raz pierwszy w historii źródła energii słonecznej i wiatrowej odpowiadały za większość nowych mocy wytwórczych. Dodatkowe moce wytwórcze energii słonecznej wynosiły 119 gigawatów (45 % całej nowej mocy), a energia słoneczna i wiatrowa łącznie odpowiadały za ponad dwie trzecie dodatkowych mocy wytwórczych 25 . Podobnie IRENA odnotowuje, że koszt nowo zainstalowanych mocy wytwórczych energii odnawialnej coraz częściej jest niższy niż najtańsze opcje wytwarzania energii elektrycznej z wykorzystaniem paliw kopalnych 26 . 

Spadek kosztów jest również jednym z głównych czynników, który napędza pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych przez przedsiębiorstwa, zwłaszcza gdy przedsiębiorstwa będące użytkownikami energii podpisują bezpośrednią umowę na zakup energii elektrycznej z wytwórcą energii ze źródeł odnawialnych. W latach 2015–2019 ilość energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych dostarczanej na podstawie umów zakupu energii elektrycznej zawieranych przez przedsiębiorstwa w Europie 27 wzrosła trzykrotnie z 847 MW do 2 487 MW 28 .

3. SZCZEGÓŁOWE OCENY POSTĘPÓW I PROGNOZ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH DO 2020 R.

1.Postępy w dziedzinie energii elektrycznej, ogrzewania i chłodzenia oraz transportu

Udział energii ze źródeł odnawialnych odzwierciedla zróżnicowanie koszyków energetycznych państw członkowskich w przeszłości oraz różnice ich potencjału pod względem energii odnawialnej i różnice w poczynionych postępach – w 2018 r. udział energii ze źródeł odnawialnych wahał się bowiem od 7,4 % w Niderlandach do 54,6 % w Szwecji (zob. wykres 2).

Wykres 2: Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w latach 2017–2018 w UE i państwach członkowskich a plany wyznaczone w dyrektywie RED I (źródło: Eurostat)

Obecnie w 12 państwach członkowskich 29 (Bułgaria, Republika Czeska, Dania, Estonia (Grecja – szacunki), Finlandia, Chorwacja, Włochy, Cypr, Łotwa, Litwa i Szwecja) osiągnięto już udział odpowiadający ich celom na 2020 r. lub przewyższający te cele. Jednocześnie w 2018 r. w sześciu państwach członkowskich, tj. w Hiszpanii, we Włoszech, na Litwie, Węgrzech, w Portugalii i Rumunii, odnotowano spadek udziału energii ze źródeł odnawialnych w porównaniu z poziomem w 2017 r.

23 państwa członkowskie osiągnęły udział przewyższający orientacyjny kurs określony w dyrektywie RED, natomiast udział poniżej orientacyjnego kursu osiągnęły Irlandia, Francja, Niderlandy, Polska i Słowenia. Irlandia, Francja, Polska i Słowenia odnotowały udział na poziomie 0,7–2,3 %, czyli poniżej orientacyjnego kursu, natomiast Niderlandy odnotowały największe braki przy faktycznym udziale na poziomie 6,9 % w latach 2017–2018 w porównaniu z orientacyjnym kursem wynoszącym 9,9 % określonym w dyrektywie RED. Braki te były jeszcze większe w porównaniu z udziałem na poziomie 12,1 % przewidzianym na 2018 r. w krajowym planie działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Największe odchylenia dodatnie od orientacyjnych kursów określonych w dyrektywie RED można zaobserwować w przypadku Chorwacji, Bułgarii, Republiki Czeskiej i Włoch.

Biorąc pod uwagę bezwzględny poziom zużycia energii ze źródeł odnawialnych w UE, nastąpił znaczny wzrost – z 189 Mtoe w 2015 r. do 209 Mtoe w 2018 r., tj. o 10,6 %. W tym samym okresie końcowe zużycie energii brutto wzrosło jednak z 1 126 Mtoe do 1 160 Mtoe, co spowodowało zmniejszenie wpływu na udział energii ze źródeł odnawialnych, ponieważ jest ono obliczane jako ostateczne zużycie energii odnawialnej podzielone przez końcowe zużycie energii brutto.

W latach 2017–2018 sektorowy udział energii ze źródeł odnawialnych w przeważającej liczbie państw członkowskich wzrósł. W sektorze transportu, w przypadku którego wszystkie państwa członkowskie powinny osiągnąć ten sam cel wynoszący 10 %, jedynie dwa państwa członkowskie – Finlandia i Szwecja – przekroczyły ten poziom. O ile cztery państwa członkowskie osiągnęły poziom w granicach 1 % od wyznaczonego celu (Francja, Niderlandy, Austria i Portugalia), to jednak osiągnięcie celu na poziomie 10 % przez pozostałe państwa członkowskie będzie wymagało znacznego wzrostu udziału energii ze źródeł odnawialnych. Zastosowanie do sektora transportu transferów statystycznych, które jest wykonalne dzięki dyrektywie w sprawie pośredniej zmiany użytkowania gruntów (ILUC), jest również możliwym rozwiązaniem.

2.Współpraca transgraniczna i wykorzystanie mechanizmów współpracy

Mechanizmy współpracy opierają się na art. 6–11 dyrektywy RED I. Chodzi o szereg mechanizmów, za pomocą których państwa członkowskie mogą współpracować w dziedzinie energii odnawialnej, takich jak transfery statystyczne, wspólne projekty i wspólne systemy wsparcia. Transfery statystyczne mogą być szczególnie przydatne do osiągnięcia celu, ponieważ umożliwiają one państwom członkowskim, które osiągnęły wyższy poziom wykorzystania energii odnawialnej niż wyznaczony poziom krajowy, przekazanie swojej nadwyżki innym państwom członkowskim. Obecnie obowiązują cztery umowy dotyczące wykorzystania transferów statystycznych: dwie umowy z 2017 r. między Luksemburgiem i Litwą oraz Luksemburgiem i Estonią, a także dwie dodatkowe umowy zawarte dotychczas w 2020 r. między Niderlandami i Danią oraz Maltą i Estonią.

Zgodnie z danymi szacunkowymi uwzględnionymi przez większość państw członkowskich w sprawozdaniach z postępu w 2020 r. do ewentualnych transferów statystycznych dostępna będzie nadwyżka energii odnawialnej, której wielkość ogółem wyniesie 12 177 ktoe w porównaniu z orientacyjnym kursem. Odpowiada to około połowie końcowego zużycia energii brutto ze źródeł odnawialnych we Francji. W przypadku państwa członkowskiego, które nie może zrealizować celu na 2020 r. z wykorzystaniem własnych źródeł odnawialnych, może to być realna opcja umożliwiająca osiągnięcie wyznaczonego celu w sposób racjonalny pod względem kosztów (zob. tabela 1). Jako uzupełnienie tych wartości oczekiwanych przez państwa członkowskie w sekcji 3 Komisja przedstawia zaktualizowaną i spójną prognozę na 2020 r.

Tabela 1: Faktyczne i szacowane nadwyżka lub deficyt produkcji energii ze źródeł odnawialnych w państwach członkowskich w porównaniu z orientacyjnym kursem z dyrektywy RED (ktoe). Źródło: Navigant 2020 33 , sprawozdania państw członkowskich 34 .

3.Prognoza na 2020 r. – obecne przewidywania 

Aby ocenić możliwość osiągnięcia celu wyznaczonego na 2020 r., Komisja zleciła wykonanie badania z zastosowaniem modeli 35 . Analiza ta opiera się na ekstrapolacji danych statystycznych z uwzględnieniem poziomu inwestycji w OZE, dostępnej listy przygotowanych projektów w zakresie OZE i odpowiednich aktualnych inicjatyw politycznych (ang. Current Policy Initiatives – CPI) 36 , w tym potencjalnych transferów statystycznych. Pandemia COVID-19 stała się źródłem dodatkowej niepewności dotyczącej poszczególnych części rynku energii (ze źródeł odnawialnych). Ze względu na taką niepewność przedstawiono dwie różne tendencje w zakresie zapotrzebowania (nieznaczne i znaczne zapotrzebowanie) przedstawiające prawdopodobną dolną i górną granicę wartości sklasyfikowanych jako możliwe do wykonania w odniesieniu do tendencji w zakresie zapotrzebowania 37 . Ponadto prognozy te uzupełniono o dwa różne scenariusze dotyczące wykorzystania OZE w ramach współpracy w drodze transferów statystycznych: scenariusz „ścisłej współpracy” i „niewystarczającej współpracy”. Dokładniej rzecz biorąc, na poziomie państw członkowskich przyjęto następujące założenia:

·„ścisła współpraca”: transfer statystyczny o łącznej wielkości 1 700 GWh z Estonii (1 000 GWh) i Litwy (700 GWh) do Luksemburga, transfer statystyczny 16 000 GWh z Danii do Niderlandów oraz transfer statystyczny 80 GWh z Estonii na Maltę;

· „niewystarczająca współpraca”: transfer statystyczny 1 100 GWh do Luksemburga (400 GWh z Estonii i 700 GWh z Litwy), transfer statystyczny 8 000 GWh z Danii do Niderlandów oraz transfer statystyczny 80 GWh z Estonii na Maltę.

W badaniu z zastosowaniem modeli przewidziano, że w 2020 r. udział energii odnawialnej w UE osiągnie 22,8–23,1 % (zob. wykres 3 poniżej). Stwierdzono również, że do upływu terminu wiele państw członkowskich prawdopodobnie osiągnie dobre wyniki, czyli poziom zastosowania wykraczający poza ich poziom docelowy. Istnieje jednak poważne ryzyko, że trzy państwa członkowskie (Belgia, Francja i Polska) nie osiągną wyznaczonego celu. Ponadto istnieje umiarkowane ryzyko, że dwa państwa członkowskie (Niderlandy i Luksemburg) nie osiągną wyznaczonego celu. Dla porównania, liczba ta obejmuje również poziom bazowy na 2020 r., który państwa członkowskie określiły w swoich ostatecznych krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu.

Wykres 3: Przewidywany udział OZE w 2020 r. a docelowy udział OZE z dyrektywy RED na 2020 r. oraz poziom bazowy z krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu na 2020 r. (%), uwzględniając mechanizmy współpracy (źródło: Navigant)

W badaniu z zastosowaniem modeli obliczono również bezwzględne deficyty i nadwyżki w państwach członkowskich, uwzględniając mechanizmy współpracy (zob. tabela 2).

Tabela 2: Oczekiwany i wymagany udział OZE w 2020 r. z uwzględnieniem mechanizmów współpracy. Źródło: Navigant 2020 39

Z tabeli 2 wynika, że przy oczekiwanym wykorzystaniu OZE w UE-27 państwa członkowskie posiadają znaczny margines swobody w zakresie zawierania umów dotyczących transferu statystycznego. Nadwyżka wynosi co najmniej 19,7 Mtoe (229 TWh). Na podstawie prognoz zapotrzebowania na energię opracowanych w ramach badania z zastosowaniem modeli wykorzystanie OZE w latach 2018–2020 ma wzrosnąć o 19,2–21,7 Mtoe.

Przeprowadzono dalsze badanie z zastosowaniem modeli konkretnie w odniesieniu do sektora transportu w celu oceny spodziewanych postępów na podstawie obecnej polityki i tendencji w zakresie popytu z uwzględnieniem pandemii COVID-19.

Wykres 4: Oczekiwany udział OZE w sektorze transportu w 2020 r. a wiążący krajowy cel sektorowy w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportu z dyrektywy RED i poziom bazowy z krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu (%) (źródło: Navigant)

Oczekuje się, że do 2020 r. całkowity poziom UE wyniesie około 2 % powyżej poziomu 10 %, a 16 z 27 państw członkowskich osiągnie (i przekroczy) swój wiążący cel sektorowy w zakresie OZE w sektorze transportu z dyrektywy RED we wszystkich okolicznościach objętych oceną. Najwyższy poziom w tej grupie osiągnęła Szwecja, a za nią plasują się Finlandia, Niderlandy, Irlandia, Malta, Chorwacja i Portugalia – wszystkie te państwa wykazują nadwyżkę przekraczającą 50 % w stosunku do celu. Inne państwa członkowskie, które prawdopodobnie osiągną cel w zakresie OZE w sektorze transportu, to Belgia, Niemcy, Grecja, Francja, Włochy, Węgry, Austria, Rumunia i Słowenia. Oczekuje się, że pozostałe 11 państw członkowskich nie osiągnie swojego wiążącego celu sektorowego w zakresie OZE w sektorze transportu z dyrektywy RED w ramach obecnej polityki, chociaż trzem państwom członkowskim (Dania, Hiszpania i Polska) do osiągnięcia celu brakuje mniej niż 0,5 %. Państwa członkowskie, którym brakuje więcej, to Estonia, Cypr, Luksemburg i Litwa – odnotowały one deficyt przekraczający 25 %. 

Ponieważ poziom UE znacznie przekracza 10 % wiążącego celu w zakresie OZE w sektorze transportu, państwa członkowskie powinny rozważyć wykorzystanie transferów statystycznych w odniesieniu do sektora transportu, co umożliwia dyrektywa w sprawie pośredniej zmiany użytkowania gruntów.

4.Postępy w usprawnianiu procedur administracyjnych

W swoich 5. krajowych sprawozdaniach z postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej państwa członkowskie informują o środkach służących usprawnieniu procedur administracyjnych dotyczących projektów w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (zgodnie z art. 13 dyrektywy RED I). Z analizy zewnętrznej wynika 40 , że w ujęciu globalnym znaczna część odpowiednich środków z dyrektywy RED I w sprawie odnawialnych źródeł energii została skutecznie wdrożona w państwach członkowskich. Środki te obejmują między innymi: wspomagane procedury dla małych projektów, wymogi wobec operatorów systemów w zakresie dostarczania szacunkowych kosztów i innych niezbędnych informacji, wymogi dotyczące podziału kosztów rozwoju sieci i przyłączenia do sieci energii ze źródeł odnawialnych, uwzględnienie OZE w sektorze energii elektrycznej w krajowym planie rozwoju sieci oraz systemy wsparcia promujące wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych.

W analizie technicznej zidentyfikowano poniższe przykłady pozytywnych zmian w poszczególnych państwach członkowskich 41 :

üDania

odzięki punktowi kompleksowej obsługi w zakresie morskich turbin wiatrowych uproszczono obciążenia administracyjne związane z zatwierdzaniem morskich farm wiatrowych;

okoordynacją między wszystkimi właściwymi organami w procesie wydawania zezwoleń zajmuje się centralnie duńska agencja ds. energii; oraz

okoncesje przygotowuje się z wyprzedzeniem i można je wydać po zatwierdzeniu oceny oddziaływania na środowisko zwycięskiego oferenta dla danego projektu;

üod 2018 r. Bułgaria prowadzi jednolity informacyjno-usługowy portal internetowy na potrzeby składania wniosków drogą elektroniczną;

üNiemcy uprościły administrację i sprawozdawczość dzięki wdrożeniu kompleksowej bazy danych zawierającej wszystkie dane podstawowe z rynków energii elektrycznej i gazu;

üSzwecja 

ouproszczono formularze wniosków o pomoc inwestycyjną w zakresie energii fotowoltaicznej;

oułatwiono składanie wniosków elektronicznych;

ozniesiono wymóg dotyczący działań następczych; oraz

ousprawniono dialog między agencjami rządowymi, które zarządzają pomocą; oraz

üNiderlandy zamierzają:

oprzyspieszyć planowanie przestrzenne za pomocą ustawy o środowisku, która wejdzie w życie w 2021 r.; oraz

ogrupować plany i zezwolenia w celu ograniczenia kosztów.

Nadal występują jednak pewne bariery. Chociaż dotychczas poczyniono już pewne postępy, w wielu państwach członkowskich można jeszcze bardziej usprawnić procedury administracyjne we wszystkich sektorach. Ponadto można jeszcze bardziej uprościć procedury udzielania zezwoleń oraz skrócić czas potrzebny na obsługę zezwoleń. Transpozycja dyrektywy RED II do dnia 30 czerwca 2021 r. wymaga dalszego ogólnego usprawnienia tych procedur.

W niektórych państwach członkowskich postęp utrudniają wymogi dotyczące planowania przestrzennego i środowiskowego w sektorze energii elektrycznej. W przypadku sektora ogrzewania i chłodzenia bariery wynikają głównie z niewystarczających możliwości lokalnych sieci ogrzewania, a w przypadku sektora transportu – głównie z braku odpowiedniej infrastruktury dla pojazdów elektrycznych oraz niepewności na rynku spowodowanej zmianami w polityce w dziedzinie biopaliw. Również integracja z siecią rosnących mocy wytwórczych OZE jest wciąż wyzwaniem dla większości państw członkowskich. Bariery te wynikają głównie z wysokich kosztów przyłączenia do sieci oraz braku pewności co do scenariuszy rozwoju sieci i przejrzystości procedur przyłączania do sieci.

4. OCENA ZRÓWNOWAŻONEGO CHARAKTERU BIOPALIW 42

1.Zużycie biopaliw w UE

W 2018 r. w UE zużycie zrównoważonych biopaliw wyniosło 16 597 ktoe, z czego 3 905 ktoe (24 %) stanowiły biopaliwa wymienione w załączniku IX 43 , a 12 692 ktoe (76 %) stanowiły inne biopaliwa wytwarzane zgodnie z dyrektywą RED II.

Większość biopaliw zużywanych w UE to biodiesel (77 %, FAME lub hydrorafinowane oleje roślinne) lub bioetanol (16 %) 44 . Innych biopaliw ciekłych (6 %) nie określono. Około 59 % surowca wykorzystywanego do produkcji biodiesla zużytego w UE w 2018 r. pochodziło z przywozu lub wyprodukowano z surowców pochodzących z przywozu, natomiast 41 % wyprodukowano z surowców pochodzących z UE, głównie z rzepaku (26 %), zużytego oleju spożywczego (8 %) i tłuszczu zwierzęcego (5 %). Do najważniejszych państw pochodzenia niebędących członkami UE należą Indonezja (17 %) i Malezja (8 %) (pochodzący z nich olej palmowy wykorzystuje się w UE do produkcji biodiesla) oraz Argentyna (9 %) (która prowadzi eksport biodiesla wytwarzanego z nasion soi) (zob. tabela 3).

1) Jedynie niewielka część importu rzepaku figuruje w danych Eurostatu [handel UE od 1988 r. według CN8 [DS-016890]], ponieważ pozostałą część stanowi import z państw i terytoriów nieokreślonych ze względów komercyjnych lub militarnych.

2) Szacuje się, że mniejsza część biodiesla na bazie oleju palmowego pochodzi m.in. z Hondurasu (0,3 %), Gwatemali (0,1 %) i Kolumbii (0,1 %).

3) Szacuje się, że mniejsza część biodiesla na bazie zużytego oleju kuchennego pochodzi m.in. z Arabii Saudyjskiej (0,5 %), Japonii (0,3 %) i Rosji (0,3 %).

Tabela 3: Pochodzenie surowców do produkcji biodiesla zużywanego w UE (2018, % i ktoe). Źródło: analiza Navigant

Etanol zużywany w UE wytwarza się głównie z surowców pochodzących z UE (73 %), w tym z pszenicy (34 %), kukurydzy (24 %) i buraka cukrowego (14 %), a jedynie niewielką ilość z etanolu celulozowego. Surowce pochodzące spoza UE stanowią około 27 % unijnego rynku bioetanolu, z czego większość to kukurydza pochodząca z Ukrainy, Brazylii, ze Stanów Zjednoczonych i z Kanady (zob. tabela 4).

Tabela 4: Pochodzenie surowców do produkcji bioetanolu zużywanego w UE (2018, % i ktoe). Źródło: analiza Navigant

Oprócz biodiesla i bioetanolu na potrzeby transportu drogowego w Szwecji (118 ktoe) i Niemczech (33 ktoe) zużywa się niewielką ilość biogazu.

1) Kategorie Eurostatu „węgiel drzewny” i „stałe odpady komunalne” wyłączono z tabeli, ponieważ nie wykorzystuje się ich w transporcie, zgodnie z Eurostat nrg_bal_c. W ramach kategorii Eurostatu „zużycie na potrzeby transportu rurociągowego” nie wykorzystuje się żadnych biopaliw, a zatem wyłączono ją z tabeli. Biopaliwa ciekłe ogółem to łączna wartość obejmująca biobenzynę, biodiesla, inne biopaliwa ciekłe oraz biopaliwo odrzutowe. Mało prawdopodobne połączenia (np. stałe biopaliwa w lotnictwie) oznaczono symbolem „–”. 2) Żegluga krajowa obejmuje wszelkie ilości dostarczane statkom pływającym pod wszelkimi banderami w Europie, a także żeglugę śródlądową i żeglarstwo.

Tabela 5: Całkowite końcowe zużycie bioenergii w podsektorach transportu w UE (2018 r., ktoe). Źródło: [Eurostat nrg_bal_c]1)

2.Wpływ biopaliw wykorzystywanych w UE

Szacuje się, że do produkcji upraw na potrzeby unijnego zużycia biopaliw w 2018 r. potrzeba było 7,4 mln ha gruntów 45 . 3,4 mln ha tych gruntów (46 %) znajduje się w UE, a pozostałe 3,8 mln ha (51 %) – w państwach trzecich. Pozostałe 0,2 mln ha (3 %) przypadało na jęczmień, żyto i pszenżyto pochodzące z nieznanych państw. Całkowita ilość gruntów uprawnych przeznaczonych na produkcję biopaliw w UE wynosiła 3 % (na podstawie szacowanej całkowitej powierzchni gruntów uprawnych w UE wynoszącej 117 mln ha), przy czym rzepak uprawiano na 72 % łącznej powierzchni gruntów wykorzystywanych do produkcji biopaliw. W 2018 r. użytkowanie gruntów na potrzeby biopaliw zużywanych w UE stanowiło nawet 0,5 % światowego użytkowania gruntów na potrzeby produkcji roślin wykorzystywanych do produkcji biopaliw. Użytkowanie gruntów na potrzeby biopaliw zużywanych w UE stanowi nawet 8,5 % światowego użytkowania gruntów na potrzeby produkcji rzepaku i 5,2 % w przypadku oleju palmowego. Szacuje się, że w przypadku większości państw niebędących członkami UE mniej niż 1 % ich łącznej powierzchni gruntów uprawnych wykorzystywano do pozyskania surowców na potrzeby wytwarzania biopaliw produkowanych lub zużywanych w UE.

W ostatnich latach nie zaobserwowano żadnej korelacji między cenami żywności a popytem na biopaliwo. Jakikolwiek wpływ na ceny żywności jest niewielki w porównaniu z innymi zmianami na światowym rynku żywności. Większość państw członkowskich nie zaobserwowała żadnego wpływu na ceny spowodowanego zwiększonym popytem na bioenergię w tych państwach. Ostatnim razem ceny żywności znacznie wzrosły w latach 2006–2008 i w roku 2011. Od 2011 r. światowe ceny żywności spadły ponownie do poziomów z 2010 r. W źródłach 46 zidentyfikowano przyczyny wzrostu cen żywności w okresie skoków cen żywności w latach 2006–2008 i 2011 – nie należała do nich produkcja biopaliw. Należy jednak zauważyć, że w latach 2008–2016 rosnący światowy popyt na uprawy roślin spożywczych i paszowych wymagał od sektora rolnego ciągłego zwiększania produkcji, co osiągnięto zarówno poprzez zwiększenie plonów, jak i powierzchni gruntów rolnych. Szacuje się, że w 2018 r. w przemyśle biopaliwowym zatrudnionych było 208 000 osób, co dawało mu trzecią pozycję pod względem tworzenia miejsc pracy w sektorze energii ze źródeł odnawialnych po energii wiatrowej i biomasie stałej (314 000 i 387 000). Państwa o najwyższym zatrudnieniu w tym sektorze to Rumunia (40 000 miejsc pracy) i Polska (41 200 miejsc pracy) ze względu na ich dużą powierzchnię gruntów rolnych. Francja (z 29 100 miejscami pracy) znajduje się na trzecim miejscu, ponieważ posiada zarówno zakłady produkcji biopaliw, jak i surowców.

Uprawa surowców wykorzystywanych do produkcji biopaliw zużywanych w UE może potencjalnie prowadzić do negatywnego wpływu na środowisko. Poza wpływem pośrednim skutki te są zwykle specyficzne dla danego miejsca i zależą od praktyk rolniczych oraz są porównywalne z wpływem upraw produkowanych do innych celów 47 . Ten negatywny wpływ na środowisko obejmuje eutrofizację jednolitych części wód, niedobór wody, erozję gleby, zagęszczenie gleby, zanieczyszczenie powietrza, utratę siedlisk oraz utratę różnorodności biologicznej. Oddziaływanie takie jak przekształcanie terenów zasobnych w węgiel i terenów o wysokiej wartości różnorodności biologicznej jest zakazane zgodnie z kryteriami zrównoważonego rozwoju. W swoich sprawozdaniach z postępu prac większość państw członkowskich wskazuje na ograniczony zakres uprawy surowców wykorzystywanych do produkcji biopaliw w porównaniu z całkowitą działalnością rolniczą, a zatem uważa, że związany z nią wpływ na środowisko jest niewielki. Kilka państw członkowskich wskazuje, że cała produkcja rolna jest regulowana pod względem wpływu na środowisko, i w związku z tym ich zdaniem nie należy oczekiwać, że produkcja upraw stosowanych do produkcji biopaliw pociągnie za sobą skutki inne niż w przypadku pozostałych upraw.

Zgodnie z informacjami przedstawionymi przez państwa członkowskie całkowite ograniczenie emisji wynikające ze stosowania odnawialnych źródeł energii w transporcie w UE w 2018 r. wyniosło 45,6 Mt ekwiwalentu dwutlenku węgla. W sprawozdaniach państw członkowskich podano całkowite ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu i nie wyjaśniono roli energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych ani (różnych rodzajów) biopaliw. Biorąc jednak pod uwagę przeważający udział biopaliw w OZE w sektorze transportu (89 %), uzasadnione jest założenie, że ograniczenia emisji wynikają w dużej mierze z zastosowania biopaliw. Biorąc pod uwagę wstępnie oszacowane współczynniki emisji dotyczące ILUC określone w dyrektywie RED, całkowite ograniczenie emisji wynikające z zastosowania biopaliw w transporcie wynosi 24 Mt ekwiwalentu dwutlenku węgla (w zakresie od 18,8 do 33,8 Mt) 48 . Chociaż poziom emisji wynikający z ILUC zależy od wielu czynników 49 i nie można go dokładnie zmierzyć, wyniki pokazują, że wkład biopaliw z upraw roślin spożywczych i paszowych w obniżanie emisyjności jest ograniczony, a ich wykorzystanie do produkcji energii – niezależnie od tego, czy są uprawiane w UE czy przywożone – powinno być zminimalizowane. W związku z tym w drodze dyrektywy RED II ograniczono ilość biopaliw produkowanych z roślin spożywczych i paszowych, którą można zaliczyć do ogólnego udziału odnawialnych źródeł energii i udziału odnawialnych źródeł energii w transporcie, oraz przewidziano stopniowe wycofywanie biopaliw o wysokim ryzyku ILUC. W dyrektywie dopuszczono jednak zwolnienie z obowiązku stopniowego wycofywania tych paliw, które są certyfikowane jako obarczone niskim ryzykiem ILUC.

Aby wdrożyć to podejście, w dniu 13 marca 2019 r. Komisja przyjęła akt delegowany ustanawiający zasady określania biopaliw o wysokim ryzyku ILUC oraz certyfikacji biopaliw o niskim ryzyku ILUC 50 , w którym olej palmowy zidentyfikowano jako surowiec o wysokim ryzyku ILUC. Biopaliwa produkowane z oleju palmowego podlegałyby zatem stopniowemu wycofywaniu, chyba że spełniałyby surowe kryteria dla paliw o niskim ryzyku ILUC. W 2021 r. Komisja dokona przeglądu danych dotyczących biopaliw o wysokim ryzyku ILUC i określi ścieżkę ich stopniowego wycofywania do 2030 r.

Ogólnie rzecz biorąc, UE postanowiła zminimalizować wykorzystanie biopaliw produkowanych z upraw roślin spożywczych i paszowych i skoncentrować się w przyszłości na promowaniu zaawansowanych biopaliw i innych paliw niskoemisyjnych, takich jak energia elektryczna ze źródeł odnawialnych, pochodzące z recyklingu paliwa węglowe oraz odnawialne ciekłe i gazowe paliwa transportowe pochodzenia niebiologicznego. W 2018 r. zaawansowane biopaliwa stanowiły 828 ktoe (21 %) z 3 905 ktoe biopaliw wymienionych w załączniku IX, co odpowiada udziałowi w rynku biopaliw na poziomie 5 % (z 16 597 ktoe). Udział ten odnotował niedawno znaczny wzrost i oczekuje się, że w przyszłości będzie się dalej zwiększał. Komisja będzie nadal wspierała rozwój zaawansowanych biopaliw, również poprzez badanie źródeł potencjalnych nowych surowców oraz wspieranie komercjalizacji technologii przetwarzania surowców dostępnych na dużą skalę, szczególnie odpadów i pozostałości.

3.Sposób funkcjonowania dobrowolnych systemów uznanych przez Komisję

Dyrektywą RED I, 51 a – od lipca 2021 r. – dyrektywą RED II, nadano Komisji uprawnienia do uznania systemów certyfikacji, zwanych dalej dobrowolnymi systemami, które podmioty gospodarcze mogą stosować w celu wykazania zgodności z kryteriami zrównoważonego rozwoju i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych określonymi w przedmiotowej dyrektywie. Dotychczas do tego celu uznano 13 dobrowolnych systemów 52 . W ramach tych systemów na państwa członkowskie nałożono obowiązek zaakceptowania dowodów dotyczących kryteriów zrównoważonego rozwoju uzyskanych przez podmioty uczestniczące w tych systemach. Ułatwia to w znacznym stopniu wdrożenie kryteriów zrównoważonego rozwoju, ponieważ umożliwia podmiotom przedstawienie wymaganych dowodów w drodze jednej procedury we wszystkich państwach członkowskich. W przypadku każdego dobrowolnego systemu, w odniesieniu do którego przyjęto decyzję i który działał przez ostatnich 12 miesięcy, wymagane jest przedłożenie Komisji sprawozdań rocznych.

W ciągu ostatnich kilku lat dobrowolne systemy stały się głównym narzędziem służącym do wykazywania zgodności z unijnymi kryteriami zrównoważonego rozwoju w zakresie biopaliw. W roku 2019 certyfikowano w celu spełnienia unijnych kryteriów zrównoważonego rozwoju określonych w art. 17 ust. 2–5 dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii: 21 876 kiloton (kt) biopaliw ciekłych (w tym czystego oleju roślinnego), 147 357 tys. m3 biometanu (co odpowiada około 106 kt) oraz 219 266 kt surowców 53 .

W przypadku certyfikowanych biopaliw ciekłych 12 099 kt (55 % całkowitej wielkości) stanowił biodiesel, a 6 340 kt (29 %) – bioetanol. Pozostałą część stanowiły biopaliwa poddane działaniu hydrorafinowanego oleju roślinnego (HVO) (2 671 kt, 12 %), czysty olej roślinny (380 kt, 1,7 %) i inne paliwa(385 kt, 1,8 %). Głównymi surowcami certyfikowanymi do produkcji biopaliw były: rzepak (24 %), olej palmowy (16 %), zużyty olej spożywczy (13 %), trzcina cukrowa (12 %) i kukurydza (10 %).

Komisja uznaje jedynie programy, które spełniają odpowiednie normy pod względem wiarygodności, przejrzystości i niezależnego audytu. W tym celu przeprowadza szczegółową ocenę dobrowolnych systemów, które ubiegają się o uznanie 54 . Dzięki temu: producenci surowców spełniają kryteria zrównoważonego rozwoju określone w dyrektywie, informacje na temat cech zrównoważonego rozwoju są możliwe do prześledzenia w odniesieniu do pochodzenia surowca, przedsiębiorstwa poddawane są audytowi przed rozpoczęciem uczestnictwa w systemie, audyty z mocą wsteczną odbywają się regularnie, a audytorzy są zewnętrzni i niezależni.

W ostatnich latach zarządzanie systemami dobrowolnymi jest przedmiotem wzmożonej kontroli, np. ze strony Europejskiego Trybunału Obrachunkowego 55 . W celu rozwiązania tych kwestii i zagwarantowania solidnego wdrażania art. 30 dyrektywy RED II obejmuje zaostrzenie przepisów dotyczących weryfikacji kryteriów zrównoważonego rozwoju w zakresie bioenergii, w tym wzmocnienie nadzoru na poziomie krajowym i unijnym nad systemami dobrowolnymi oraz kontrolę osób trzecich. Ponadto w 2021 r. Komisja przyjmie szczegółowe przepisy wykonawcze dotyczące odpowiednich standardów wiarygodności, przejrzystości i niezależności audytu oraz będzie wymagała od wszystkich uznanych dobrowolnych systemów stosowania tych standardów. Obecnie opracowuje ona te standardy, które m.in. przyczynią się do harmonizacji wdrażania systemu bilansu masy i do dalszego wzmocnienia wymogów dotyczących zarządzania systemem, przejrzystości i audytu. Komisja utworzy również europejską bazę danych w celu usprawnienia procesu śledzenia zrównoważonych biopaliw.

Tabela 6: Dobrowolne systemy aktualnie uznawane przez Komisję

5. WNIOSKI

Cele w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na 2020 r. będą musiały zostać osiągnięte w kontekście pandemii COVID-19, w wyniku której całe społeczeństwo, jak również sektor energetyczny zostały dotknięte najpoważniejszym od dziesięcioleci kryzysem zdrowotnym i gospodarczym. W niniejszym sprawozdaniu potwierdzono, że UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia swoich celów w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na 2020 r. W 2018 r. udział energii ze źródeł odnawialnych w koszyku energetycznym UE wyniósł 18 % (18,9 % dla UE-27). Rynek w coraz większym stopniu napędza inwestycje w energię odnawialną, a udział dotacji publicznych spada, szczególnie w odniesieniu do nowych projektów 56 . Zostało to spowodowane znacznym obniżeniem kosztów technologii energii odnawialnej, zmniejszeniem dotacji poprzez bardziej konkurencyjne systemy wsparcia, czego dowodem są liczne przetargi w kilku krajach europejskich, w przypadku których oferty nie wymagają dotacji lub wymagają ich w niewielkim zakresie.

W 2018 r. w dwunastu państwach członkowskich udział energii odnawialnej był już wyższy niż ich cele na 2020 r. Jedenaście innych państw członkowskich osiągnęło lub przekroczyło swój średni orientacyjny kurs określony w dyrektywie RED I na lata 2017–2018. Pięciu państwom członkowskim (Francji, Irlandii, Niderlandom, Polsce i Słowenii) nie udało się jednak osiągnąć tych poziomów.

Jeżeli chodzi o perspektywy osiągnięcia celu w zakresie energii odnawialnej na 2020 r., ostatnie badanie z zastosowaniem modeli przewiduje, że udział energii odnawialnej w UE-27 wyniesie od 22,8 % do 23,1 % 57 . Odpowiada to przewidywanemu bezwzględnemu wzrostowi wykorzystania OZE o 19,2–21,7 Mtoe w latach 2018–2020. Wpływ pandemii COVID-19 na popyt na energię jest znaczny, a ta wyjątkowa sytuacja powoduje, że przewidywany udział energii odnawialnej w 2020 r. zasadniczo wzrasta. Utrzymanie niektórych z tych wzrostów może się jednak z czasem okazać niemożliwe, gdy nastąpi pełne ożywienie działalności gospodarczej.

Zdecydowana większość państw członkowskich osiągnie swoje cele, jednak istnieje poważne ryzyko, że trzem państwom członkowskim (Belgii, Francji i Polsce) się to nie uda. Ponadto występuje umiarkowane ryzyko, że dwa państwa członkowskie (Niderlandy i Luksemburg) nie osiągną wyznaczonego celu.

W świetle analizy przeprowadzonej w niniejszym sprawozdaniu:

·zdecydowanie zachęca się państwa członkowskie do zbadania wszystkich możliwych wariantów wykorzystania mechanizmów współpracy, w szczególności transferów statystycznych, jako rozwiązania pozwalającego na zaradzenie tej sytuacji w ciągu kilku tygodni, które pozostały do końca 2020 r.;

·Komisja Europejska jest gotowa wspierać ten proces np. poprzez wspieranie dialogu politycznego państw członkowskich, zapewnianie wytycznych technicznych oraz przygotowywaną unijną platformę ds. rozwoju odnawialnych źródeł energii na potrzeby transferów statystycznych;

·dalsze wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii ma pierwszorzędne znaczenie. Jest ono w szczególności ważne w świetle konieczności utrzymania się ponad poziomem bazowym na 2020 r. określonym w krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu – zgodnie z pakietem „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” – i ze względu na konieczność dążenia do osiągnięcia celów na lata 2030 i 2050;

·plany odbudowy i zwiększania odporności, które państwa członkowskie powinny przygotować, określając w nich swoje programy reform i inwestycji na kolejne cztery lata, stanowią wyjątkowe narzędzie umożliwiające zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i przyczyniają się zarówno do naprawy gospodarczej, jak i do realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu;

·Komisja Europejska będzie nadal monitorowała rozwój sytuacji i zgodnie z wymogami rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną do dnia 30 kwietnia 2022 r. na podstawie sprawozdań państw członkowskich oceni ostateczną zgodność z celami w oparciu o faktyczne dane za rok 2020.

W sektorze transportu, w przypadku którego wszystkie państwa członkowskie muszą osiągnąć co najmniej 10 % udziału energii ze źródeł odnawialnych, jedynie dwóm państwom członkowskim – Finlandii i Szwecji – udało się przekroczyć ten poziom w 2018 r. Badanie z zastosowaniem modeli na 2020 r. jest nieco bardziej optymistyczne – przewiduje ono, że udział OZE w sektorze transportu w UE wyniesie 12,2 % 58 , a 16 państw członkowskich osiągnie lub przekroczy wyznaczony cel. Osiągnięcie tego celu to obowiązek prawny, dlatego Komisja wzywa pozostałe 11 państw członkowskich do podjęcia odpowiednich działań za pośrednictwem krajowych mechanizmów wdrażania lub współpracy.

(1)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 16.

(2)

COM(2020) 562 final.

(3)

COM(2019) 640 final.

(4)

SWD(2020) 176 final.

(5)

COM(2020) 299 final.

(6)

COM (2020) 456 final.

(7)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 82.

(8)

COM(2020) 564 final, Ogólnounijna ocena krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu.

(9)

COM(2020) 953 Sprawozdanie dotyczące postępów w zakresie konkurencyjności pod względem czystej energii.

(10)

JRC (2017), Monitorowanie rozwoju i badań w dziedzinie niskoemisyjnych technologii energetycznych, http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC105642  

(11)

Eurobserv’ER (2020), barometr 2019. https://www.eurobserv-er.org/19th-annual-overview-barometer/

(12)

Badanie przeprowadzone przez Trinomics stanowiące podstawę sprawozdania Komisji Europejskiej z października 2020 r. dotyczącego cen i kosztów energii w Europie.

(13)

Dyrektywa (UE) 2015/1513.

(14)

  https://ec.europa.eu/energy/en/topics/renewable-energy/progress-reports  

(15)

Orientacyjny zagregowany udział UE-27 w krajowych wiążących celach 27 państw członkowskich oraz na podstawie określonego przez Komisję szacunkowego końcowego zużycia energii brutto w każdym z państw członkowskich UE-27 w 2020 r.

(16)

  https://ec.europa.eu/energy/en/topics/renewable-energy/national-action-plans

(17)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152].

(18)

W dyrektywie RED zaawansowane biopaliwa zdefiniowano jako biopaliwa produkowane z surowców wymienionych w wykazie pozytywnym, w którym znajdują się głównie odpady i pozostałości.

(19)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 3. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478.

(20)

Eurostat SHARES 2018. Stosowanie mnożników określonych w dyrektywie RED I.

(21)

Eurostat 2020 r.: EU energy in Figures [„Energia w UE w liczbach”].

(22)

JRC, sprawozdanie dotyczące rynku technologii pozyskiwania energii wiatrowej, EUR 29922 EN, Komisja Europejska, Luksemburg, 2019.

(23)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152].

(24)

COM(2020) 951 Sprawozdanie dotyczące cen i kosztów energii w Europie.

(25)

      https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-09-01/the-world-added-more-solar-wind-than-anything-else-last-year#:%7E:text=For%20the%20first%20time%20ever,a%20report%20Tuesday%20by%20BloombergNEF

(26)

https://www.irena.org/publications/2020/Jun/Renewable-Power-Costs-in-2019

(27)

W tym w Norwegii i Zjednoczonym Królestwie.

(28)

Baza danych umów zakupu energii elektrycznej zawieranych przez przedsiębiorstwa – Bloomberg New Energy Finance, dostęp we wrześniu 2020 r.

(29)

W porównaniu z 11 państwami członkowskimi w 2017 r.

(30)

Należy zauważyć, że Łotwa osiągnęła wynik powyżej orientacyjnego kursu określonego w dyrektywie RED i planowanego kursu określonego w krajowym planie działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na lata 2015–2016, ale wynikało to z niższego zużycia energii. Łotwa (jak wskazała w swoim sprawozdaniu z postępów) nie osiągnęła planowanych poziomów zużycia OZE brutto, co odzwierciedlają ujemne liczby w tej tabeli.

(31)

Polska zgłosiła ujemny faktyczny poziom zużycia OZE brutto w porównaniu z wartością planowaną na rok 2016. W ujęciu procentowym wartości te również znajdują się poniżej planowanego kursu określonego w krajowym planie działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Wartości procentowe przewyższają jednak orientacyjny kurs określony w dyrektywie RED na lata 2015–2016. Może to wynikać z mniejszego ogólnego zużycia energii w porównaniu z planowanym zużyciem.

(32)

Wartości te nadal odnoszą się do 4. sprawozdania z postępu prac. Szwecja nie przedstawiła zaktualizowanych wartości w 5. sprawozdaniu z postępu prac, a jedynie odniosła się do danych szacunkowych szwedzkiej agencji ds. energii.

(33)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152].

(34)

W tabeli uwzględniono wyłącznie dane państw członkowskich przedstawione przez nie w ich sprawozdaniach z postępu prac, tj. brak jest informacji od Zjednoczonego Królestwa i pięciu państw członkowskich – Chorwacji, Portugalii, Słowenii, Francji i Litwy.

(35)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152].

(36)

Należy zauważyć, że podany przedział wskazuje na niepewność związaną z kluczowym parametrem wejściowym zastosowanym do oceny przyszłych postępów w zakresie OZE dokonanej za pomocą modeli. Co ciekawe, tegoroczny (2020) spadek zapotrzebowania na energię w wyniku pandemii COVID-19 oraz odpowiadające mu (stosunkowo niewielkie) zmiany w podaży OZE odgrywają decydującą rolę w tym zakresie.

(37)

Tendencje w zakresie zapotrzebowania oparto na dostępnych danych obejmujących okres do lipca 2020 r.

(38)

Prawa i obowiązki państwa członkowskiego mają zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa do końca okresu przejściowego w dniu 31 grudnia 2020 r.

(39)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152].

(40)

Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152]

(41)

Szczegółowe informacje: Navigant (2020): Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 1-2. Zamówienie na usługi: ENER/C1/ 2019-478 [DOI 10.2833/325152].

(42)

Najważniejsze źródło danych i oceny w niniejszej sekcji: Pomoc techniczna w realizacji 5. sprawozdania w sprawie postępu prac w dziedzinie energii odnawialnej w UE – zadanie 3 [DOI 10.2833/428247] i 4 [DOI 10.2833/10640]. Sporządzone w ramach zamówienia na usługi ENER/C1/ 2019-478 przez „Navigant – A Guidehouse Company”.

(43)

„Biopaliwa wymienione w załączniku IX” obejmują biopaliwa wyprodukowane z surowców wymienionych w załączniku IX do dyrektywy RED II.

(44)

Źródło: Eurostat nrg_bal_c. Terminy „biodiesel” i „bioetanol” dotyczą fizycznego składu paliwa. Biodiesel to rodzaj paliwa, które można mieszać z olejem napędowym. Do głównych rodzajów biodiesla należą ester metylowy kwasu tłuszczowego (FAME) i hydrorafinowany olej roślinny. Etanol to nazwa chemiczna związku powszechnie znanego jako alkohol. Można go mieszać z benzyną. Terminy te nie są w żaden sposób powiązane ze zrównoważonym charakterem biopaliw ani z kategoriami: „biopaliwa wytwarzane zgodnie z dyrektywą RED II” lub „biopaliwa wymienione w załączniku IX”.

(45)

W obliczeniach dotyczących użytkowania gruntów na potrzeby upraw wykorzystywanych do produkcji biopaliw ilość biopaliwa wyprodukowanego z określonego rodzaju upraw została przeliczona na ilość surowca potrzebnego do wyprodukowania tej ilości biopaliwa, uwzględniając również produkty uboczne.

(46)

Ecofys, 2013, Biofuels and food security [Biopaliwa i bezpieczeństwo żywnościowe]; Ondrej, Filip i in., 2019, Food versus fuel: An updated and expanded evidence [Żywność a paliwa: zaktualizowane i rozszerzone dowody].

(47)

Należy jednak zauważyć, że nie są dostępne dane odnoszące się do konkretnego obszaru ani dane odnoszące się konkretnie do lokalnego wpływu upraw surowców do produkcji biopaliw.

(48)

Wpływ ILUC oblicza się na podstawie orientacyjnych szacunkowych emisji wynikających z pośredniej zmiany sposobu użytkowania gruntów w odniesieniu do surowców do produkcji biopaliw, biopłynów i paliw z biomasy (g ekwiwalentu dwutlenku węgla/MJ) w załączniku VIII do dyrektywy (UE) 2018/2001.

(49)

Wstępnie oszacowane czynniki ILUC były na przykład oparte na scenariuszu zakładającym znaczny wzrost poziomu zużycia, który nie nastąpił.

(50)

C(2019) 2055 final.

(51)

Dyrektywa 2009/28/WE 30 (dyrektywa RED I) zostanie uchylona z dniem 30 czerwca 2021 r.

(52)

https://ec.europa.eu/energy/topics/renewable-energy/biofuels/voluntary-schemes_pl

(53)

Dane dotyczące biopaliw płynnych zostały wyłączone w przypadku jednego dobrowolnego systemu ze względu na zidentyfikowane niezgodności.

(54)

Szczegółowe informacje na temat procesu uznawania systemów dobrowolnych można znaleźć na stronie internetowej Komisji: https://ec.europa.eu/energy/topics/renewable-energy/biofuels/voluntary-schemes_pl

(55)

Europejski Trybunał Obrachunkowy, 2016, Sprawozdanie specjalne nr 18/2016: Unijny system certyfikacji zrównoważonych ekologicznie biopaliw.

(56)

Dotacje w energetyce w UE (załącznik do sprawozdania na temat stanu unii energetycznej, COM(2020) 950).

(57)

Udział w UE oraz Zjednoczonym Królestwie wyniesie 22,1–22,4 %.

(58)

Udział w UE z uwzględnieniem Zjednoczonego Królestwa wyniesie 12,9 %.