Opinia Europejskiego Komitetu Regionów – Starzenie się w aktywności i dobrym zdrowiu

(2020/C 39/11)

Sprawozdawca

:

Birgitta SACRÉDEUS (SE/EPL), radna regionu Dalarna

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Priorytety polityczne

1.

Domaga się skutecznego programu w dziedzinie zdrowia i priorytetowego z punktu widzenia polityki budżetowej potraktowania promocji zdrowia, profilaktyki chorób oraz zmniejszania nierówności w zakresie zdrowia publicznego w programach badawczych UE po 2020 r., między innymi w programie „Horyzont Europa”.

2.

Wyraża poparcie dla Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu i wychodzi z założenia, że Komisja również będzie nadal wspierać tę inicjatywę. Innowacje w zakresie środków pomocy i opieki są istotną zachętą, dzięki której starsze osoby mogą prowadzić aktywny i zdrowy tryb życia. Dlatego też popiera badania naukowe i rozwój w tej dziedzinie.

3.

Zwraca się do wszystkich władz lokalnych i regionalnych, by wykorzystały możliwości związane z zastosowaniem e-zdrowia i cyfryzacji i więcej uczyniły na rzecz modernizacji ochrony zdrowia i opieki dla wszystkich grup wiekowych. Powinny przy tym wykorzystywać innowacje cyfrowe, aby zmniejszać nierówności w zakresie zdrowia publicznego i poprawiać dostęp do odpowiedniego leczenia dla wszystkich, również na obszarach słabo zaludnionych.

4.

Proponuje, by władze lokalne i regionalne włączały się w tworzenie środowisk dostosowanych do potrzeb osób starszych, samodzielnego życia, opieki środowiskowej oraz dostępności w zakresie planowania przestrzennego.

5.

Jest przekonany, że starzenie się społeczeństwa oferuje niespotykane dotąd możliwości, i popiera środki w ramach europejskiej strategii na rzecz srebrnej gospodarki, gdyż dzięki wzrostowi średniej długości życia powstaje rynek dla nowych produktów i usług po przystępnych cenach, które sprzyjają aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu.

6.

Wskazuje, że pomyślny rozwój i wdrażanie nowych, innowacyjnych i zrównoważonych rozwiązań wymaga, by przemysł europejski współpracował w ścisłym partnerstwie z przedstawicielami lokalnymi i regionalnymi.

7.

Uważa, że wyzwania związane ze zmianami demograficznymi wymagają badań i aktywnego europejskiego przemysłu, aby opracowywać, rozwijać i tworzyć nowe innowacyjne rozwiązania, np. w odniesieniu do produktów codziennego użytku, infrastruktury, technologii i oprogramowania dla starzejącego się społeczeństwa. Postrzega to jako szansę dla UE do zajęcia pozycji lidera na rynku w sektorze srebrnej gospodarki, tworzenia lokalnych miejsc pracy, generowania bogactwa i eksportowania twórczych innowacji za granicę.

8.

Wskazuje na swą współpracę instytucjonalną z Biurem Regionalnym Światowej Organizacji Zdrowia dla Europy (WHO) i wzywa polityków lokalnych i regionalnych do zapoznania się z możliwościami wynikającymi z porozumienia o współpracy między KR-em, WHO i związanymi z nią sieciami Healthy Cities („Zdrowe miasta”) oraz Regions for Health („Regiony dla zdrowia”).

9.

Podkreśla, że podwyższenie liczby lat życia w zdrowiu zalicza się do istotnych celów polityki zdrowotnej UE, gdyż nie tylko poprawiłaby ona sytuację każdej jednostki, lecz obniżyłaby również wydatki publiczne na opiekę zdrowotną i zwiększyłaby prawdopodobieństwo, że osoby starsze będą mogły dłużej pracować.

10.

Zgadza się ze stanowiskiem WHO (1), że na starzenie się w aktywności i dobrym zdrowiu wpływają następujące czynniki: 1) systemy opieki zdrowotnej i społecznej; 2) determinanty behawioralne; 3) czynniki osobiste; 4) środowisko fizyczne; 5) środowisko społeczne i 6) czynniki ekonomiczne. Podkreśla zatem, że stosowne środki polityczne mogą się skutecznie przyczynić się do rozwoju europejskiego rynku dla srebrnej gospodarki.

11.

Ponadto podkreśla ważną rolę, jaką partnerzy społeczni odgrywają w umożliwianiu utrzymania aktywności i zdrowia w starszym wieku. W tym kontekście wskazuje na porozumienie ramowe z 2017 r. zawarte między europejskimi partnerami społecznymi w sprawie starzenia się w aktywności i podejścia międzypokoleniowego. Porozumienie to przewiduje wdrożenie środków mających ułatwić starszym pracownikom utrzymanie zdrowia i aktywności na rynku pracy do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, a tym samym pomaga zapewnić zdrowie i aktywne funkcjonowanie także w starszym wieku.

Dane statystyczne

12.

Stwierdza, że w dniu 1 stycznia 2017 r. UE-28 zamieszkiwało szacunkowo 511,5 mln osób. Odsetek osób młodych (w wieku 0–14 lat) w UE-28 wynosił 15,6 %, podczas gdy osoby w wieku produkcyjnym (15–64 lat) stanowiły 64,9 % ludności. Odsetek osób starszych (w wieku 65 lat i starszych) wynosił 19,4 % (wzrost o 2,4 punktu procentowego w porównaniu z 2007 r.).

Europejskie partnerstwo na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu oraz komunikat w sprawie transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej

13.

Przyjmuje do wiadomości, że w maju 2017 r. Komisja poddała swą strategię jednolitego rynku cyfrowego przeglądowi śródokresowemu i że w kwietniu 2018 r. przedstawiła komunikat (2) w sprawie umożliwienia transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej i społecznej na jednolitym rynku cyfrowym (3). W komunikacie podkreślono trzy kluczowe dziedziny transformacji cyfrowej opieki zdrowotnej i społecznej: — bezpieczny dostęp do danych dotyczących zdrowia i możliwość dzielenia się nimi ponad granicami, — zapewnienie lepszej jakości danych, aby osiągać postęp w badaniach, zapobieganiu chorobom, spersonalizowanej ochronie zdrowia i w opiece, — narzędzia cyfrowe na potrzeby wzmacniania podmiotowości obywateli i opieki skupionej na potrzebach pacjenta.

14.

Wskazuje, że partnerstwo przyczyniło się do wdrożenia na szeroką skalę transgranicznych cyfrowych usług zdrowotnych i opiekuńczych.

Znaczenie lokalne i regionalne oraz znaczenie dla KR-u

15.

Stwierdza, że w 20 z 28 państw członkowskich władze regionalne – przynajmniej częściowo – odpowiadają za systemy opieki zdrowotnej (i często również za systemy opieki społecznej). Na ich budżetach ciąży odpowiedzialność za choroby przewlekłe i rosnące koszty opieki długoterminowej.

16.

Jednocześnie to władze lokalne i regionalne zajmują się opracowaniem i świadczeniem szeregu usług, które pozytywnie oddziałują na sytuację osób starszych w ich otoczeniu, oraz zarządzaniem tymi usługami. Dzięki inteligentnej profilaktyce w dziedzinie zdrowia i opieki, promowaniu zdrowego trybu życia, działaniom podnoszącym świadomość i ukierunkowanym kampaniom informacyjnym władze lokalne i regionalne mogą dotrzeć do wszystkich osób i pomóc im w utrzymaniu czy też przedłużeniu życia w zdrowiu. Ponadto władze lokalne i regionalne mogą rozwijać innowacyjną współpracę poza określonymi granicami kompetencji, by wesprzeć opracowywanie rozwiązań koncentrujących się na potrzebach indywidualnych dzięki zintegrowanym formom opieki zdrowotnej.

17.

Zwraca uwagę, że władze lokalne i regionalne odgrywają istotną rolę w kształtowaniu i promowaniu innowacji, które ułatwiają życie osobom starszym. Dzięki inwestycjom w srebrną gospodarkę, promowaniu innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie opieki domowej oraz rozpowszechnieniu opieki we własnym zakresie i cyfrowej opieki zdrowotnej władze lokalne i regionalne w całej UE mogą sprawić, że demograficzne tsunami stanie się szansą na poprawienie usług publicznych i jednocześnie na stworzenie nowych miejsc pracy.

Stabilność fiskalna i wydatki związane ze starzeniem się społeczeństwa

18.

Przypomina konkluzje Rady do Spraw Gospodarczych i Finansowych (4), w których wezwano państwa członkowskie do wdrożenia sporządzonych w ramach europejskiego semestru zaleceń dla poszczególnych krajów odnośnie do stabilności finansów publicznych i do realizacji trójstronnej strategii reagowania na gospodarcze i budżetowe skutki starzenia się społeczeństwa przy jednoczesnym ograniczeniu długu publicznego, podwyższeniu wskaźnika zatrudnienia i wydajności, a także zreformowaniu systemów emerytalnych oraz systemów opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej.

Opieka długoterminowa oraz pracownicy socjalni i medyczni

19.

Wskazuje na niepokojące sprawozdanie (5) w sprawie opieki długoterminowej, które w 2018 r. zostało zlecone przez DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, i przedstawione w nim wyniki: 1) usługi zdrowotne w domu pacjenta i opieka środowiskowa są w dużej mierze niewystarczająco rozwinięte i trudno dostępne; 2) rozwija się opieka nieformalna, gdyż brakuje przystępnych cenowo alternatyw, co ma negatywne skutki dla kobiet i ich pozycji na rynku pracy; 3) w opiece długoterminowej brakuje wykwalifikowanych pracowników; 4) usługi socjalne i opieka zdrowotna są rozproszone, co ma wpływ na ich długoterminową stabilność.

20.

Ma świadomość, że braki w usługach socjalnych oraz niedostateczna współpraca z podstawową opieką zdrowotną mogą prowadzić do niewłaściwego korzystania z usług medycznych, np. do transportu pacjentów i zgłoszeń na izbę przyjęć w szpitalach, a także nieracjonalnie długiej hospitalizacji osób starszych. Niedociągnięcia te mogą wynikać z braku koordynacji i spójności między sektorem szpitalnym a sektorem opieki.

21.

Domaga się nowej debaty w sprawie integracji usług socjalnych i opieki zdrowotnej, by zadbać o wypisywanie pacjentów ze szpitala w odpowiednim czasie, by granice kompetencji nie ograniczały przepływu informacji oraz by umożliwić skoordynowane i zintegrowane rozwiązania w zakresie opieki. W tym kontekście wzywa do lepszej koordynacji pomiędzy sektorem opieki szpitalnej a sektorem opieki w celu zadbania o wzajemne dostosowanie leczenia szpitalnego i opieki. Dzięki temu granice kompetencji nie będą blokowały przepływu informacji, co z kolei umożliwi zintegrowane rozwiązania w zakresie opieki dla dobra pacjentów.

22.

Zwraca uwagę na brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników w usługach socjalnych i usługach opieki zdrowotnej oraz w obszarze opieki ze względu na rosnącą liczbę osób starszych w całej Europie. W związku z tym należy zatrudniać w sektorze opieki zdrowotnej i opieki dodatkowych specjalistów, także po to, by wspomagać krewnych zajmujących się członkiem rodziny. Zwraca również uwagę na nieproporcjonalny ciężar opieki nieformalnej często świadczonej przez kobiety i apeluje o większe wsparcie dla opiekunów nieformalnych.

Całkowicie nowe możliwości w zakresie zdrowia, opieki i usług socjalnych dzięki cyfryzacji

23.

Zwraca uwagę na wyniki konsultacji przeprowadzonej przez Komisję Europejską (6), które wskazują na to, że większość Europejczyków nie ma obecnie dostępu do cyfrowej opieki zdrowotnej. Podkreśla w związku z tym zalecenie zawarte w swej opinii w sprawie cyfryzacji sektora zdrowia, że Komisja powinna wspierać zbieżność planów cyfrowych i związanych z nimi strategii i środków finansowych na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym, by doprowadzić do wprowadzenia na szeroką skalę zintegrowanych cyfrowych usług opieki skoncentrowanych na jednostce.

24.

Podkreśla, że e-zdrowie, cyfryzacja i elektroniczna wymiana danych między pacjentami i ich opiekunami oraz świadczeniodawcami opieki zdrowotnej ułatwiają opiekę ukierunkowaną na pacjenta oraz przejście od zinstytucjonalizowanych usług opiekuńczych do usług opiekuńczych w pobliżu miejsca zamieszkania i jednocześnie stwarzają lepsze możliwości podejmowania przez jednostki świadomych decyzji w sprawie własnej opieki.

25.

Jest zdania, że szybki rozwój w dziedzinie cyfryzacji, w tym ze sztuczną inteligencją, musi odbywać się w bardziej uważny sposób, by umożliwić przyszłe innowacyjne rozwiązania z myślą o lepiej poinformowanych użytkownikach i pacjentach, profilaktyce dla pracowników, a także rozwoju i wydajności usługodawców w dziedzinie opieki zdrowotnej.

26.

Przyjmuje do wiadomości wielkość europejskiego rynku dla robotów domowych i innych narzędzi dla osób starszych i podkreśla zawarte w sprawozdaniu nt. srebrnej gospodarki (7) z 2018 r. zalecenie, że należy rozwinąć rynek robotyki, by odciążyć opiekunów oraz wesprzeć osoby starsze i słabsze.

Dostępność

27.

Przyjmuje z zadowoleniem to, że obie instytucje prawodawcze przyjęły europejski akt prawny w sprawie dostępności (8).

28.

Przyjmuje do wiadomości poprawę, którą osiągnięto dzięki aktowi prawnemu w sprawie dostępu do ICT, bankomatów, e-książek i e-czytników, stron internetowych i aplikacji mobilnych na potrzeby handlu elektronicznego i automatów biletowych.

Opieka nad osobami starszymi

29.

Jest zaniepokojony brakiem w Europie lekarzy i personelu pielęgniarskiego w dziedzinie geriatrii i zwraca się, by państwa członkowskie i ich regiony, wraz ze stowarzyszeniami lekarzy i personelu pielęgniarskiego, przedstawiły propozycje dotyczące uatrakcyjnienia tych zawodów, formuł szkolenia i przekwalifikowania oraz przepisów dotyczących wynagrodzenia, tak by więcej lekarzy decydowało się na wybór geriatrii na swą specjalizację i mniej z nich podejmowało decyzję o jej porzuceniu. Trzeba by także rozważyć ewentualność ponownego podjęcia pracy w tych zawodach przez osoby na emeryturze.

30.

Jest przekonany o wartości wzajemnego uczenia się i opowiada się za promowaniem mobilności dla pracowników służby zdrowia w duchu programu Erasmus+, w tym dla wykwalifikowanych pracowników geriatrii.

31.

Podziela obawy Europejskiego Towarzystwa Medycyny Geriatrycznej co do wymogów dotyczących umiejętności zawodowych lekarzy, którzy pracują w placówkach opiekuńczo-pielęgnacyjnych. Uważa, że specjalistyczne szkolenia byłyby bardzo przydatne dla opiekunów i w efekcie korzystne także dla mieszkańców placówek, gdyż prowadziłyby do optymalnej opieki. Rzecz jasna każde państwo członkowskie podejmuje w tym zakresie swoje własne decyzje polityczne.

Gromadzenie informacji

32.

Ma świadomość, że środki polityczne w dziedzinie starzenia się w aktywności stanowią wyzwanie społeczne, które wymaga szerokiego spektrum umiejętności zawodowych i procedur, począwszy od medycyny i psychologii, socjologii i gerontologii społecznej po technologię, planowanie przestrzeni miejskiej i gospodarkę.

33.

Zwraca uwagę, że wiele miast i regionów rozwija taką politykę starzenia się w aktywności, która stwarza duże możliwości wymiany poglądów. Wzywa zatem gminy i regiony, które jeszcze nie uczestniczą we współpracy ponadnarodowej i partnerstwach lokalnych, by pamiętały o korzyściach ze wzajemnego uczenia się i zapoznały się z możliwościami licznych inicjatyw UE, w tym Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu, Interreg, URBACT (9) itd.

34.

Podziela obawy obywateli dotyczące niedostępności niektórych leków na rynku i zwraca się do Komisji o zbadanie przyczyn rosnących trudności w dostępie do szczepionek i leków w całej Unii. Zwraca uwagę, że starsi pacjenci zazwyczaj korzystają z większej ilości produktów leczniczych i że ich zdrowie może być poważnie zagrożone, jeżeli nie będą mogli terminowo otrzymać przepisanych leków.

35.

Przypomina, że dostęp do bezpiecznych, skutecznych i przystępnych cenowo podstawowych leków wysokiej jakości jest priorytetem dla Europejczyków i kluczowym zobowiązaniem UE w ramach celów zrównoważonego rozwoju ONZ i Europejskiego filaru praw socjalnych. Jest przekonany, że europejski przemysł farmaceutyczny może dostarczać te produkty i w dalszym ciągu wzmacniać swoją rolę w zakresie innowacji i wiodącej pozycji w przemyśle światowym.

36.

Zaleca rozważenie międzynarodowych wytycznych WHO w sprawie miast przyjaznych dla osób starszych (10), zwłaszcza w kontekście instrumentu dla decydentów politycznych i planistów na szczeblu lokalnym pt. „Creating age-friendly environments in Europe. A tool for local policy-makers and planners” (11). Jest głęboko przekonany, że dostępne i bezpieczne środowisko fizyczne może przynieść korzyści wszystkim obywatelom, i apeluje, by władze lokalne i regionalne promowały budowę mieszkań dostępnych dla osób z niepełnosprawnością, zmodernizowały już istniejącą infrastrukturę i usunęły przeszkody w mobilności i dostępie do publicznych środków transportu lub instytucji publicznych.

37.

Wskazuje na zalecenia zawarte w opinii w sprawie zdrowia w miastach i wnosi, by władze lokalne opracowały „politykę zmierzającą do zagwarantowania wysokiej jakości aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu (healthy and active ageing), zarówno w odniesieniu do dobrego samopoczucia fizycznego, jak i umysłowego i w zakresie stosunków międzyludzkich, również poprzez promowanie udziału w rekreacji miejskiej i programy międzypokoleniowe, by przeciwdziałać samotności i izolacji”.

38.

Przypomina również o swojej opinii w sprawie systemów opieki zdrowotnej i o zaleceniu, by „państwa członkowskie UE […] rozbudowały swoją podstawową opiekę zdrowotną, aby wyjść naprzeciw potrzebom starzejącego się społeczeństwa, zapewnić lepsze współdziałanie wszystkich elementów związanych z leczeniem i opieką oraz usprawnić proces decyzyjny dotyczący wykorzystania leczenia szpitalnego”.

39.

Jest przekonany, że podwaliny starzenia się w aktywności i dobrym zdrowiu powstają na wczesnym etapie życia, w związku z czym zgodnie ze swą opinią w sprawie zachęt ze strony samorządu lokalnego i regionalnego mających na celu promowanie zdrowego i zrównoważonego odżywiania się zaleca „promocję zdrowych nawyków żywieniowych oraz ukierunkowanie młodszego pokolenia na bardziej zrównoważone wybory żywieniowe takie jak nieprzetworzone świeże, lokalne i sezonowe produkty pochodzenia roślinnego”.

40.

Wzywa do lepszego wykorzystania i rozpowszechnienia wyników projektów europejskich dotyczących zdrowego starzenia się w aktywności oraz promowania zintegrowanej opieki, finansowanych w ramach różnych programów UE.

41.

Stwierdza, że aktywność fizyczna jest nadal postrzegana jako coś dla dzieci i młodzieży, ale nie dla dorosłych (28 % dorosłych nigdy nie uprawia sportu (12)). Zwraca uwagę, że aktywność fizyczna jest ważnym elementem zdrowego starzenia się oraz wzywa władze lokalne i regionalne do współpracy z podmiotami lokalnymi (organizacjami sportowymi, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami osób starszych itp.) w celu zwiększenia dostępności obiektów sportowych, siłowni i aktywności fizycznej oraz rozwijania sieci ścieżek dla pieszych oraz szlaków rowerowych.

42.

Uważa, że optymizmem napawa fakt, iż wyniki badań (13) potwierdzają potrzebę zapobiegania w każdym wieku chorobom lub czynnikom ryzyka, które mogą prowadzić do niepełnosprawności. Apeluje zatem do decydentów, by zwiększyli środki przeznaczone w budżecie ochrony zdrowia na profilaktykę (obecnie średnio 3 %).

Przyszłość Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu

43.

Jest zdania, że partnerstwo na okres po 2020 r. musi być silnie umocowane w priorytetach politycznych Unii i być ściśle powiązane z jednolitym rynkiem cyfrowym, Europejskim filarem praw socjalnych i celami zrównoważonego rozwoju w dziedzinie zdrowia. Zachęca, by z myślą o rozwoju nowego innowacyjnego partnerstwa nawiązać kontakt i współpracę z nowym członkiem Komisji, który po wyborach w 2019 r. posiadać będzie najszersze kompetencje w zakresie polityki aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu.

44.

Jest przekonany, że dla przyszłego partnerstwa konieczne jest również ściślejsze powiązanie z dyrektywą w sprawie transgranicznej opieki zdrowotnej i jej najnowszymi politykami i praktykami, takimi jak na przykład elektroniczne recepty i interoperacyjność elektronicznej dokumentacji medycznej.

45.

Wychodzi z założenia, że przyszłe partnerstwo zajmie się możliwościami przetargów ponadregionalnych, zidentyfikuje przeszkody i umożliwi szybsze wprowadzanie i rozpowszechnianie innowacyjnych rozwiązań w zakresie e-zdrowia.

46.

Zauważa, że jednym z największych wyzwań stojących przed Europą w kontekście starzenia się w aktywności i dobrym zdrowiu jest wdrażanie i rozwój innowacyjnych rozwiązań transgranicznych. Popiera więc inicjatywę „Innovation to Market” (I2M) Europejskiego partnerstwa na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu. Inicjatywa ta ma na celu poprawę koordynacji między stroną podaży (przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa typu start-up i naukowcy) a popytem (podmioty świadczące usługi opieki zdrowotnej, osoby podejmujące decyzje i towarzystwa ubezpieczeniowe). Jest przekonany, że dialog między obiema stronami może zwiększyć obecność innowacji cyfrowych oraz wzmocnić gospodarkę i naukę, co z kolei przyniesie korzyści użytkownikom końcowym.

---

(1)  https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/67215/WHO_NMH_NPH_02.8.pdf;jsessionid=F15F61D4E71955EDF2E37D4E8CFE8698?sequence=1

(2)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/communication-enabling-digital-transformation-health-and-care-digital-single-market-empowering

(3)  KR odpowiedział na ten komunikat opinią w sprawie cyfryzacji sektora zdrowia.

(4)  https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2018/05/25/public-finances-conclusions-on-age-related-spending/.

(5)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8128&furtherPubs=yes.

(6)  https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/ehealth/docs/2018_consultation_dsm_en.pdf.

(7)  https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/silver-economy-study-how-stimulate-economy-hundreds-millions-euros-year.

(8)  http://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-deeper-and-fairer-internal-market-with-a-strengthened-industrial-base-labour/file-jd-european-accessibility-act.

(9)  https://urbact.eu/.

(10)  https://www.who.int/ageing/publications/Global_age_friendly_cities_Guide_English.pdf.

(11)  http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0018/333702/AFEE-tool.pdf?ua=1.

(12)  https://www.euronews.com/2019/03/28/over-a-quarter-of-europeans-do-not-exercise-at-all-eurostat.

(13)  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878764916300699.