52012DC0501

SPIS TREŚCI

1........... Badania i innowacje w służbie polityki transportowej....................................................... 3

2........... Uwolnienie niewykorzystanego potencjału innowacyjnego europejskiego sektora transportu     4

3........... Wizja przyszłości transportu i mobilności w Europie......................................................... 5

3.1........ Zintegrowany system transportowy zorientowany na użytkowników................................. 6

3.2........ Zrównoważony transport dalekiego zasięgu, międzymiastowy i miejski............................. 6

4........... Wzmocnienie europejskiego systemu badań i innowacji................................................... 7

5........... Inicjatywy zmierzające do podniesienia potencjału innowacyjnego sektora transportu....... 8

5.1........ Ukierunkowywanie badań i innowacji w obszarze transportu na konkretniejsze cele......... 9

5.2........ Poprawa synchronizacji podejmowanych działań........................................................... 10

5.3........ Poza strefą wygody: wyjście z technologicznego impasu................................................. 11

5.4........ Skuteczne wdrażanie innowacyjnych rozwiązań............................................................. 12

6........... możliwości i wyzwania związane z wdrażaniem technologii transportowej....................... 12

7........... Dalsze działania............................................................................................................ 13

ZAŁĄCZNIK: Obszary i dziedziny priorytetowe w zakresie badań i innowacji oraz ich znaczenie dla polityki     15

1.           Badania i innowacje w służbie polityki transportowej

W białej księdze na temat transportu z 2011 r.[1] przedstawiono koncepcję przekształcenia europejskiego systemu transportu w konkurencyjny i zrównoważony system, który przyczyni się do dalszego zwiększenia mobilności oraz nadal będzie sprzyjać wzrostowi gospodarczemu i tworzeniu miejsc pracy. Wyznaczono w niej ambitne cele przewidujące zmniejszenie uzależnienia Europy od importu ropy naftowej, poprawę stanu środowiska, ograniczenie liczby wypadków i znaczne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Cele te należy rozpatrywać w kontekście ciągłego wzrostu popytu w sektorze transportu, różnic w rozwoju poszczególnych rodzajów transportu, zmian demograficznych oraz malejącego potencjału inwestycyjnego organów publicznych.

Stopniowe zmiany nie będą wystarczające, aby sprostać wyzwaniom, przed którymi stoi Europa i europejski sektor transportu. Zamiast tego, rządy i ogólnie pojmowany sektor transportu muszą wyjść poza tradycyjne ramy myślenia. Aby dostosować się do nowej rzeczywistości, potrzebne są nowe pomysły, pionierskie strategie i przedsiębiorczość. Stawką jest nie tylko rentowność europejskiego systemu transportu, ale także – biorąc pod uwagę wpływ transportu na wzrost gospodarczy i potencjał tworzenia miejsc pracy – wypracowanie inteligentnej, trwałej i sprzyjającej włączeniu społecznemu gospodarki europejskiej, zgodnie z intencjami strategii „Europa 2020”[2].

W związku z tym kluczowym jest, aby europejski potencjał w dziedzinie badań i innowacji został wykorzystany do wspierania celów polityki transportowej i celów społecznych. W białej księdze zaproponowano utworzenie „jednolitego europejskiego obszaru transportu”, który obsługiwałby 500 milionów obywateli na rynku wewnętrznym. Wielkość tego rynku pozwoli na przeprowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań różnorodnych innowacyjnych technologii i usług, wykorzystanie ekonomii skali i zakresu oraz stworzenie silnych rynków wewnętrznych dla działającej w skali globalnej europejskiej branży transportu. W ramach tego podejścia łączy się innowację z innymi trzema aspektami białej księgi: rynkiem wewnętrznym, rozbudową infrastruktury oraz współpracą międzynarodową.

W niniejszym komunikacie Komisja streszcza wyniki pierwszego podsumowania badań naukowych i innowacji w unijnym sektorze transportu. Dokonuje także przeglądu słabości europejskiego systemu innowacji w sektorze transportu oraz przedstawia wstępne wnioski na temat tego, w jaki sposób im zaradzić.

Niniejszy komunikat ma być punktem wyjścia dla opracowania Europejskiego strategicznego planu dotyczącego technologii transportowych, który w praktyce stanowić ma filar białej księgi poświęcony badaniom i innowacji. Celem jest zapewnienie spójnego podejścia w odniesieniu do poszczególnych źródeł finansowania badań naukowych i innowacji w sektorze transportu w następnym okresie programowania finansowego i w dalszej perspektywie. W planie tym zostaną określone obszary priorytetowe o największym znaczeniu dla badań naukowych i innowacji, poruszona zostanie kwestia skuteczności łańcucha innowacji i przedstawione zostaną propozycje konkretnych działań służących pokonaniu barier wdrożeniowych.

2.           Uwolnienie niewykorzystanego potencjału innowacyjnego europejskiego sektora transportu

Usługi transportowe i przemysł wytwórczy w znacznym stopniu stanowią o konkurencyjności Europy. Unijny sektor usług transportowych i sektor składowania, w tym usługi pocztowe i kurierskie, odpowiadają za 5,1 % całkowitej wartości dodanej i 5,0 % całkowitego zatrudnienia (ok. 11 mln zatrudnionych). Jeżeli dodamy do tego produkcję urządzeń transportowych, handel i naprawy pojazdów silnikowych i motocykli, transport odpowiadać będzie za 7,9 % wartości dodanej i 8,2 % zatrudnienia, czyli 18 mln zatrudnionych. Wiele MŚP w sektorze transportowo-produkcyjnym inwestuje olbrzymie środki w badania naukowe i rozwój (R&D).

W sektorze transportu rośnie liczba konkurentów na szczeblu globalnym, którzy są otwarci na innowacje i inwestowanie. We współczesnym szybko rozwijającym się świecie Europa nie może sobie pozwolić na pozostanie w tyle, a europejskie przedsiębiorstwa muszą być w stanie wchłonąć innowacyjne technologie i modele biznesowe, które pozwolą Europie zachować pozycję światowego lidera w sektorze transportu.

Z analizy potencjału innowacyjnego sektora transportu[3] wynika, że w 2008 r. inwestycje w badania i rozwój poczynione przez przedsiębiorstwa mające siedzibę w UE opiewały na ponad 39 mld EUR[4]. Oznacza to, że sektor transportu należy do największych sektorów przemysłowych w UE pod względem inwestycji w badania i rozwój. Dodatkową kwotę w wysokości 4,2 mld EUR zainwestowały państwa członkowskie i UE. Przedsiębiorstwa z siedzibą w UE odpowiadają za ponad 40 % światowych inwestycji przemysłowych w badania i rozwój związanych z sektorem transportu, wyprzedzając przedsiębiorstwa z Japonii i USA, które z osobna odpowiadają za około jedną czwartą każde.

W porównaniu z sektorem prywatnym i państwami członkowskimi, bieżący poziom inwestycji UE w badania i innowacje w sektorze transportu jest skromny w ujęciu pieniężnym; jednak osiągany z pomocą tych inwestycji efekt dźwigni jest znaczący. Dzięki tym inwestycjom na badania naukowe, rozwój technologiczny i demonstracje przeznaczono w ramach siódmego programu ramowego (7PR) około 600 mln EUR rocznie. Finansowanie z programu transeuropejskiej sieci transportowej, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) wspiera wprowadzanie na rynek i wdrażanie innowacji. UE odgrywa również ważną rolę koordynacyjną poprzez wykorzystanie różnych instrumentów i partnerstw, takich jak europejskie platformy technologiczne i wspólne inicjatywy technologiczne[5], a przy tym jest prekursorem w zakresie promowania ogólnych zobowiązań politycznych i wymogów regulacyjnych. Do tej pory w 7PR w ramach działań „Marie Curie” przeznaczono 43,5 mln EUR na badania związane z sektorem transportu, stwarzając naukowcom atrakcyjne możliwości rozwoju kariery.

Pod względem potencjału innowacyjnego, sektor transportu obejmuje szereg bardzo zróżnicowanych sektorów, z których każdy boryka się z różnymi wyzwaniami rynkowymi, reaguje na inne bodźce innowacyjne i musi sprostać innym wymogom użytkowników. W niektórych podsektorach istnieje dysonans między podmiotami rynku, których działalność polega na opracowywaniu rozwiązań, a tymi, których działalność polega na ich wdrażaniu. Inne rozbieżności wynikają z różnic w strukturach instytucjonalnych organów kształtujących politykę transportową w poszczególnych państwach członkowskich oraz z rozdźwięku pod kątem priorytetów w zakresie badań, innowacji i wdrożeń w sektorze transportu. W konsekwencji Europa nie wykorzystuje w pełni korzyści, jakie można by odnieść, gdyby działania w dziedzinie badań i innowacji w sektorze transportu podejmowane przez poszczególne państwa członkowskie lub różne branże sektora transportu zostały skuteczniej skoordynowane. Prawdziwa europejska przestrzeń badawcza w dziedzinie transportu wciąż czeka na realizację.

Jak dotąd finansowane przez UE działania w zakresie badań i innowacji skupiały się w głównej mierze na badaniach, a w mniejszym stopniu na demonstracji, wprowadzaniu na rynek i pełnym wdrażaniu nowych rozwiązań, chociaż działania podejmowane w ramach takich programów jak ERTMS[6], SESAR[7] czy Galileo[8] obejmują cały ten cykl. Aby uwolnić pełen potencjał innowacyjny sektora transportu oraz stawić czoło wymienionym powyżej wyzwaniom, Komisja proponuje nowe podejście. Potrzebny będzie zróżnicowany portfel prywatnych i publicznych źródeł finansowania, w tym nowe instrumenty finansowe zwiększające dźwignię finansową budżetów publicznych, oraz dalszy rozwój w kierunku zasady „użytkownik płaci”.

3.           Wizja przyszłości transportu i mobilności w Europie

Koncepcja rozwoju transportu europejskiego mogłaby posłużyć jako podstawa do rozważań na temat badań i innowacji oraz rozwiązań niezbędnych do wspierania celów białej księgi. Opiera się ona na analizie[9] leżącej u podstaw białej księgi na temat transportu oraz oceny naukowej strategicznych technologii transportowych[10].

W nakreślonej poniżej wizji należy uwzględnić przewidywane zmiany w europejskim przemyśle transportowo-wytwórczym. Ta gałąź przemysłu będzie nadal odchodzić od konkurencji kosztowej w kierunku przewagi konkurencyjnej wynikającej z wysokiej wartości dodanej, w połączeniu z innowacyjnością obejmującą opracowanie, produkcję i eksploatację złożonych systemów i usług charakteryzujących się obniżoną emisją dwutlenku węgla.W ten sposób tworzone będą miejsca pracy i generowany wzrost gospodarczy.Wdrożenie nowych materiałów i procesów produkcyjnych przyciągnie do sektora transportowo-wytwórczego nowych partnerów specjalizujących się w technologiach. Wraz ze wzrostem współzależności między poszczególnymi rodzajami transportu, wzmocnieniu ulegnie innowacyjny charakter tego sektora, produkcja stanie się bardziej ekologiczna i wzrośnie wartość europejskiej marki jako synonimu produktów i usług wysokiej jakości.

3.1.        Zintegrowany system transportowy zorientowany na użytkowników

W przyszłości ściślejsza interakcja między technologiami i sieciami transportowymi, energetycznymi oraz informacyjno-komunikacyjnymi doprowadzi do korzystnych zmian w zakresie efektywności środowiskowej i efektywnej gospodarki zasobami. W sektorze transportu znaczenie zyska mobilność oparta w dużym stopniu na wykorzystaniu alternatywnych paliw, odnawialnych źródeł energii i na zwiększonym wykorzystaniu energooszczędnych i przyjaznych dla środowiska środków transportu. U podstaw nowej generacji ekologicznych i „skomunikowanych” pojazdów leżeć będą alternatywne układy napędowe i inteligentne technologie komunikacyjne.

System transportu zostanie całkowicie zintegrowany, stanie się intermodalny i umożliwi podróżującym i towarom płynną zmianę rodzaju transportu i sprawne przekraczanie granic. Rosnące zapotrzebowanie po stronie użytkownika końcowego w połączeniu z dalszą ekspansją rynku wewnętrznego zaowocuje rozwojem nowych usług, zwiększeniem niezawodności oraz zapewnieniem większej elastyczności pasażerom i właścicielom ładunków. Wszystkie główne porty lotnicze i morskie zostaną przyłączone do sieci kolejowej. Wsparciem dla tego procesu będą w pełni intermodalne systemy i usługi informacji, rezerwacji i płatności. Intermodalne terminale i platformy dla pasażerów i towarów będą skonstruowane w „inteligentny” sposób i wyposażone w zaawansowane urządzenia, na przykład umożliwiające płynny przeładunek towarów.

Skutkiem nowego podejścia w dziedzinie śledzenia i namierzania towarów, a także zarządzania nimi, będą wysoce wydajne, przystępne cenowo i wolne od biurokracji usługi logistyczne, pozwalające na obniżenie emisji dwutlenku węgla. Towary będą dostarczane w ramach gwarantowanych terminów dostawy. W obszarach bezpieczeństwa i ochrony transportu, technologia pomoże sprostać społecznym oczekiwaniom dotyczącym wizji transportu bez ofiar śmiertelnych i transportu zapewniającego pełną ochronę.

W perspektywie średnioterminowej, wdrożona zostanie nowa architektura zorientowanego na użytkownika systemu zarządzania, informacji i płatności dla europejskiego transportu, oparta na najnowszych technologiach pozycjonowania, komunikacji i monitorowania. W bliższej perspektywie istniejące modalne systemy zarządzania i informacji będą nadal ulepszane, wdrażane, a w stosownych przypadkach wyposażane w interfejsy dla pozostałych rodzajów transportu umożliwiające zapewnienie płynnych usług dla podróżnych i usług logistycznych.

Zmieni się infrastruktura transportowa. W skład nowoczesnej infrastruktury będą w coraz większym stopniu wchodzić nowe elementy, które uczynią ją inteligentną (przystosowaną do technologii informacyjno-komunikacyjnych i zautomatyzowaną), ekologiczną (nowe lekkie i przetwarzalne materiały) oraz intermodalną (zautomatyzowane terminale, węzły komunikacyjne i urządzenia). Jej stałym elementem będzie wykorzystanie alternatywnych paliw niskoemisyjnych i innowacyjnych systemów zarządzania i eksploatacji. Modelowym przykładem w tym kontekście będzie sieć bazowa transeuropejskiej sieci transportowej. Nowa infrastruktura charakteryzować się będzie odpornością na zmiany pogodowe, krótszymi przestojami i niskimi kosztami utrzymania.

3.2.        Zrównoważony transport dalekiego zasięgu, międzymiastowy i miejski

Eksploatowane obecnie środki transportu zostaną zastąpione przez nowe generacje ekologicznych, bezpiecznych i cichych pojazdów drogowych, statków powietrznych, jednostek pływających i pociągów. Jednakże cykl życia statków powietrznych, jednostek pływających i pociągów jest długi, co oznacza, że – o ile nie zostaną one zmodernizowane – korzyści zaczniemy odczuwać powoli, nawet jeśli ulepszenia techniczne i operacyjne zostaną wdrożone wcześniej. Statki powietrzne i jednostki pływające przyszłości w połączeniu ze zmianą paradygmatu w kwestii sposobu organizacji zarządzania ruchem przyniosą znaczne korzyści dla środowiska i zyski z tytułu wzrostu wydajności w sektorze, w którym nadal odnotowywać się będzie znaczący wzrost rynku. Średniodystansowy transport wodny i kolejowy będzie podbijał rynki pasażerskie i towarowe wykorzystując nowo opracowane wyspecjalizowane środki transportu. Kryterium ekologiczności łańcucha dostaw także doprowadzi do zmian rodzaju transportu wykorzystywanego w długodystansowych przewozach towarowych w kierunku transportu wodnego i kolejowego. Drogowe przewozy towarowe na średnich dystansach oraz autokarowe przewozy pasażerskie będą w coraz większym stopniu wykorzystywać nowe typy pojazdów w ramach wyspecjalizowanych „sieci zielonej infrastruktury”.

Przy jednoczesnym zachowaniu mobilności, należy się spodziewać stopniowego zaostrzania przepisów dotyczących emisji spalin przez nowe samochody osobowe z myślą o propagowaniu stosowania alternatywnych form napędu, zwłaszcza w ośrodkach miejskich. Wraz z rosnącą popularnością ruchu rowerowego i pieszego w przeprojektowanych obszarach miejskich pojawią się nowe rodzaje transportu osobowego, charakteryzujące się minimalnym wykorzystaniem zasobów. Zintegrowane planowanie ukierunkowane na zrównoważoną mobilność będzie stałym elementem rozwoju przestrzeni miejskich i zagospodarowania terenu. Logistyka oraz usługi dostawcze i dystrybucyjne w obszarach miejskich będą cichsze i w coraz większym stopniu wolne od emisji dwutlenku węgla. Wdrażane będą nowe modele dystrybucji towarów w miastach.

Rozwój usług transportu publicznego skupi się na obszarach miejskich, ponieważ to właśnie tam może on zwiększyć swój udział w rynku. Transport publiczny będzie w coraz większym stopniu zależny od energii elektrycznej. Transport publiczny nadal będzie przystępny cenowo i dostępny dla wszystkich, bez względu na status społeczny i miejsce zamieszkania (zapobieganie wykluczeniu). Możliwe jest pojawienie się całkowicie nowych modeli biznesowych dla publicznych i prywatnych usług transportowych, takich jak dzielona własność środków transportu. Możliwe jest stworzenie nowej generacji środków mobilności osobowej, które można będzie łączyć i przekształcać w „zindywidualizowane” systemy transportu publicznego. Dostosowane do potrzeb i ekologiczne usługi transportu autobusem, autokarem, mikrobusem lub taksówką zapewnią „dostęp na (elektroniczne) żądanie” w obszarach wiejskich.

4.           Wzmocnienie europejskiego systemu badań i innowacji

Zrealizowanie opisanej powyżej wizji nie będzie możliwe bez opracowania niezbędnych nowych rozwiązań przez europejski system badań i innowacji. Cel ten będzie wymagał działań strategicznych w czterech obszarach.

Po pierwsze, należy zwiększyć udział badań i innowacji w ramach polityki transportowej. Konieczność przyjęcia strategicznego podejścia uwidoczniono na przykładzie inicjatywy przewodniej „Unia innowacji”[11] oraz Europejskiej agendy cyfrowej[12]. We wniosku Komisji dotyczącym programu „Horyzont 2020”[13], oczekującym na przyjęcie przez władzę ustawodawczą, jako jedno z sześciu największych wyzwań społecznych, w przypadku których znaczącą rolę odegrać może europejski sektor badań i innowacji, wskazano inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport. Ponadto w białej księdze na temat transportu wezwano do integracji wszystkich rodzajów transportu w ramach jednolitego europejskiego systemu transportowego, odchodząc od aktualnej tendencji do rozpatrywania każdego z tych rodzajów osobno.

Po drugie, należy skuteczniej skoordynować działania podejmowane w ramach poszczególnych sektorów i przez poszczególne podmioty. Podczas gdy – ogólnie rzecz biorąc – zwielokrotnione działania badawcze zwiększają prawdopodobieństwo dokonania przełomu i poszerzają gamę dostępnych rozwiązań, charakterystyka działań innowacyjnych w sektorze transportu wskazuje, iż w określonych obszarach skuteczniejsze mogą okazać się wspólne lub skoordynowane działania poszczególnych sektorów i podmiotów. Na przykład podmioty świadczące usługi przewozowe często zwracają uwagę na fakt, że innowacyjne rozwiązania są niewystarczające lub przedwcześnie trafiają na rynek, podczas gdy dostawcy rozwiązań transportowych często czekają na jasne sygnały rynkowe, zanim zdecydują się opracować nowe rozwiązania i nie zawsze w pełni rozumieją potrzeby użytkowników[14].

Po trzecie, ważne jest, aby przezwyciężyć impas technologiczny i schematyczne myślenie instytucjonalne. Istniejące struktury i sojusze zainteresowanych stron stanowią przeszkodę dla pełnej realizacji potencjału oferowanego przez innowację w sektorze transportu, która czerpie z innych rodzajów transportu i innych sektorów. Na przykład, na innowacje w sektorze transportu większy wpływ mogłyby wywierać zmiany w innych sektorach, takich jak telekomunikacja i energetyka. Przewoźnicy, którzy mogliby skorzystać na takich innowacyjnych rozwiązaniach, często prowadzą działalność przy niskich marżach zysku, w związku z czym są w ograniczonym stopniu zainteresowani inwestowaniem w nowe rozwiązania.

Wreszcie, na przeszkodzie wchodzących na rynek sektora transportu podmiotów chcących na tym rynku wdrażać niezbędne przełomowe rozwiązania stoi konieczność posiadania szerokiego zaplecza kapitałowego, poczynienia znaczących inwestycji oraz inne znaczące utrudnienia. Problem „głębokiej przepaści” między badaniami a rozwojem, z jednej strony, a innowacjami i ich rynkowym wykorzystaniem, z drugiej strony, został już podkreślony w komunikacie w sprawie inicjatywy przewodniej „Unia innowacji”. Wyraźnie dotyczy on sektora transportu.

5.           Inicjatywy zmierzające do podniesienia potencjału innowacyjnego sektora transportu

Komisja zaproponowała szereg inicjatyw mających na celu wdrożenie niezbędnych działań. Przyczynią się one do realizacji celów strategicznych i rozwiązania problemów stojących przed sektorem transportu, o których mowa w programie „Horyzont 2020”[15].

5.1.        Ukierunkowywanie badań i innowacji w obszarze transportu na konkretniejsze cele

Proces wspólnego strategicznego programowania docelowego (ang. „end-to-end”) stanowić będzie ważne narzędzie w celu wzmocnienia systemu innowacji. Niniejszy komunikat stanowi punkt wyjścia dla tego rodzaju prac, a Komisja proponuje trzy kompleksowe obszary badań naukowych i innowacji, w których konieczne jest osiągnięcie konkretnych i wdrażalnych wyników w ciągu najbliższych dwudziestu lat.

· W odniesieniu do środków transportu, zmiana paradygmatu w kierunku alternatywnych systemów napędowych, paliw alternatywnych i inteligentnych technologii komunikacyjnych powinna przynieść rozwój ekologicznych, inteligentnych, bezpiecznych i cichych pojazdów drogowych i kolejowych, statków powietrznych i jednostek pływających, oraz bardziej efektywny interfejs z infrastrukturą. Proces ten obejmuje zmiany w zakresie części składowych, materiałów i technologii wspomagających. Poza skuteczniejszym zaspokojeniem potrzeb użytkowników europejskich, należy wzmocnić przewagę konkurencyjną europejskiego przemysłu transportowo-wytwórczego na szczeblu globalnym.

· W obszarze infrastruktury, konieczne jest poczynienie postępów w zakresie inteligentnej, ekologicznej, łatwej w utrzymaniu i odpornej na zmiany klimatu infrastruktury, włączając w to zapewnienie paliw alternatywnych, systemy zarządzania ruchem modalnym i systemy informacji o tym ruchu pozwalające na realizację usług dla użytkowników i zarządzanie popytem, oraz inne rozwiązania związane z optymalnym wykorzystaniem infrastruktury. Na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym niezbędne jest budowanie potencjału zarówno wśród organów publicznych odpowiedzialnych za świadczenie usług jak i przewoźników.

· W obszarze usług i operacji transportowych konieczne są znaczne postępy w odniesieniu do płynności i sprawności usług w zakresie przewozu pasażerów i towarów, tak by umożliwić silniejszą integrację wszystkich rodzajów transportu, w szczególności w obszarach miejskich i międzymiejskich a także pod kątem właściwej architektury węzłów oraz wydajnych urządzeń przeładunkowych. Niezbędne są także postępy w zakresie multimodalnych systemów informacyjnych, zarządzania ruchem i zapotrzebowaniem na szczeblu europejskim, płynnej logistyki oraz innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie mobilności w mieście, w tym w zakresie wysokiej jakości transportu publicznego.

W ramach tych obszarów – obok potrzeb użytkownika, takich jak dostępność – uwzględnione zostaną kwestie związane z bezpieczeństwem i ochroną oraz zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, ponieważ mają one wpływ na kształt pojazdów, infrastruktury i usług. Konieczne będzie także przeprowadzenie badań społeczno-gospodarczych i rozpoznawczych, w tym badań mających na celu zrozumienie zachowań użytkowników.

Aby doprowadzić do rzeczywistego wdrożenia nowych rozwiązań przyczyniających się do realizacji europejskiej polityki transportowej, europejskie działania w zakresie badań i innowacji muszą skupić się konkretnych celach. W załączniku 1 przedstawiono trzy obszary innowacji, dziesięć określonych dla nich dziedzin[16] oraz ich związek z celami określonymi w białej księdze. Biorąc pod uwagę oceny ekspertów, Komisja widzi w tych dziesięciu dziedzinach znaczny potencjał pod kątem wkładu w realizację celów białej księgi do roku 2030, lub też – w niektórych dziedzinach – do roku 2050. Ponadto dziedziny te uwzględniają specyfikę poszczególnych rodzajów transportu oraz kwestie dotyczące transportu multimodalnego. Nie stanowią one jednak ani ostatecznego stanowiska ani ostatecznego wykazu priorytetów dla przyszłych programów w dziedzinie badań i innowacji i mogą zostać zmodyfikowane podczas rozmów z zainteresowanymi stronami.

Dziedziny te stanowią punkt wyjścia dla procesu opracowania planu działania, który ma rozpocząć się we wrześniu 2012 r. w celu ukierunkowania europejskich działań i finansowania w zakresie badań i rozwoju na wdrażalne technologie, które mają faktyczny wkład w realizację celów polityki. Celem tego procesu będzie także określenie istniejących braków oraz wyeliminowanie niedoskonałości na przestrzeni całego łańcucha innowacji. Jego ostatecznym wynikiem będzie jeden lub kilka planów działań dla każdej dziedziny, w których określone zostaną źródła finansowania, instrumenty i podmioty, oraz które zapewnią mechanizmy monitorowania i zarządzania umożliwiające uwzględnianie zachodzących zmian. Szczególny nacisk położony zostanie na te dziedziny, w których występują niedoskonałości rynku lub w przypadku których wspólne lub skoordynowane działania mogą przyspieszyć wdrażanie nowych technologii.

Przedmiotowy proces opracowania planu działania, w oparciu o bieżący Komunikat i towarzyszący mu dokument roboczy służb Komisji, stanowić będzie proces konsultacji z udziałem zainteresowanych podmiotów służący określeniu przypadków, w których działanie na szczeblu europejskim może przynieść największe skutki. Dla każdego obszaru priorytetowego poszukiwany będzie konsensus w zakresie wymogów wynikających z celów politycznych i bieżącego stanu wiedzy technologicznej w Europie. Tam gdzie to możliwe, za punkt wyjścia przyjęte zostaną plany działań opracowane przez zainteresowane podmioty. Proces ten będzie opierać się na podejściu naukowym, przyjmującym postawę krytyczną względem planów działania z myślą o przezwyciężaniu fragmentacji, tak aby umożliwić przyjmowanie ambitniejszych celów i osiągnięcie krytycznej masy w momencie wprowadzania rozwiązań. W niektórych obszarach, w szczególności tych, w których mamy do czynienia z kwestiami międzymodalnymi, w przypadku których brakuje należytego planu działania, realizacja postawionego zadania będzie wymagała zdwojonego wysiłku.

Opracowany w ten sposób pakiet planów działania stanowić będzie podstawę strategicznego europejskiego planu w zakresie technologii transportowych. Plany posłużą jako podstawa przyszłych działań w ramach Komisji, np. do przygotowania programów prac dla programu „Horyzont 2020”, określenia wymogów finansowania, wniosków legislacyjnych, które mają potencjał do stymulowania rozwoju, itp.

5.2.        Poprawa synchronizacji podejmowanych działań

Komisja proponuje dalszy rozwój partnerstw i poprawę poziomu zarządzania łańcuchem innowacyjności. Istniejące w obszarze transportu partnerstwa publiczno-prywatne oraz europejskie platformy technologiczne już opracowały przydatne plany działań i programy badań strategicznych, w szczególności w odniesieniu do kwestii transportu modalnego. Dopuszcza się analizę dodatkowych lub ulepszonych mechanizmów koordynacji działań sektora publicznego i prywatnego. Źródłem potencjalnych możliwości może być także wspólne programowanie, w formie partnerstwa między państwami członkowskimi, nad którym pieczę pełniłaby Komisja, lub europejskie partnerstwa innowacyjne. Stworzone zostaną powiązania z innymi strategicznymi badaniami i innowacjami, takimi jak plan EPSTE[17].

Proces monitorowania oraz pilotowania rozwoju i wdrażania innowacyjnych rozwiązań można usprawnić poprzez regularne dostarczanie wiarygodnych informacji decydentom i zainteresowanym podmiotom z sektora prywatnego . W tym celu Komisja zamierza utworzyć system monitorowania i informacji dotyczący badań i innowacji w dziedzinie transportu (TRIMIS). Dzięki środkom z programu „Horyzont 2020” TRIMIS stanie się instrumentem wykorzystywanym przez Komisję do mapowania trendów technologicznych oraz potencjału badawczo-innowacyjnego. Możliwe będzie połączenie go z dodatkowym źródłem informacji: stworzonym przez Komisję portalem poświęconym badaniom i innowacji w dziedzinie transportu.

Ponadto globalne wyzwania w zakresie ochrony środowiska wymagają skoordynowanych działań na szczeblu globalnym. Wyścig do osiągnięcia zrównoważonej mobilności jest zjawiskiem globalnym. Oznacza to, że aby Europa odniosła sukces, istotne jest uwzględnienie w ramach europejskich badań i innowacji w dziedzinie transportu ich międzynarodowego wymiaru. W szczególności dzięki działaniom na rzecz globalnych rozwiązań i celów w zakresie redukcji gazów cieplarnianych (np. na szczeblu ICAO i IMO) możliwe będzie osiągnięcie globalnego rozwoju, komercjalizacji i wdrożenia innowacyjnych rozwiązań, które mogą przyczynić się do osiągnięcia zrównoważonej mobilności. Europa będzie musiała ustanowić silne partnerstwa międzynarodowe, które posłużą jej interesom regulacyjnym i handlowym.

5.3.        Poza strefą wygody: wyjście z technologicznego impasu

Stymulowanie innowacji w dziedzinie mobilności i transportu będzie wymagało mobilizacji nie tylko dojrzałych segmentów rynku transportu, ale również skojarzenia ich z istniejącymi lub nowymi graczami z takich dziedzin jak telekomunikacja, tworzenie treści (ang. content-generation), usługi finansowe czy rynek zaopatrzenia w energię. W rezultacie może dojść do zderzenia między różnymi interesami i kulturami przedsiębiorczości, co sprzyja powstawaniu niekonwencjonalnych i śmiałych pomysłów. Dlatego też strategiczny plan transportowo-technologiczny będzie dążył także do:

· wykorzystania zbieżności między poszczególnymi dziedzinami, takimi jak transport, energia, usługi informacyjne i telekomunikacyjne, rozwój terytorialny, składającymi się na otoczenie mogące wytwarzać wartość dodaną dla mobilności przedsiębiorstw i konsumentów jak i dla ogólnych celów politycznych, takich jak wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. Zbieżności te należy wykorzystać dzięki świeżemu podejściu opartemu na nowych systemowych pojęciach i nowatorskich pomysłach;

· opracowania zestawu nieszablonowych reguł i instrumentów operacyjnych a także podejść międzydyscyplinarnych do zagadnienia stymulowania przedsiębiorczości, takich jak np. konkursy z nagrodami, nowe programy dla kapitału wysokiego ryzyka, inteligentne systemy zamówień publicznych itp., dzięki którym sektor publiczny będzie niezwłocznie i trafnie reagował na wymagania społeczności użytkowników oraz zmiany na rynku;

· nadania innowacji w transporcie nowej dynamiki, co może przyczynić się do odrodzenia całości sektora, czyniąc go atrakcyjnym dla nowego pokolenia talentów, wynalazców i przedsiębiorców. Konieczne mogą okazać się skoordynowane inwestycje w szkolenia i kształcenie oraz zdefiniowanie na nowo umiejętności nabywanych za ich pomocą. Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze można wesprzeć poprzez ułatwienie dostępu do finansowania, do rynków europejskich i międzynarodowych oraz ograniczenie biurokracji.

5.4.        Skuteczne wdrażanie innowacyjnych rozwiązań

Powyższe środki pomogą odpowiednio ukierunkować i zsynchronizować podejmowane działania, nadając im nową dynamikę. Jednakże w celu zapewnienia szybkiego wprowadzania na rynek i wdrażania na szeroką skalę nowych technologii i usług w dziedzinie transportu, a przy tym bez narażania jednolitego rynku, interwencja publiczna może również – jeżeli reakcja rynku będzie niewystarczająca – przyjąć formę regulacji prawnych, norm gwarantujących interoperacyjność lub ciągłość usług, praw własności intelektualnej, zamówień publicznych i zachęt finansowych. Zakłócenia wywołane przez dopłaty i generowane przychody mogą zostać złagodzone przez UE.

Strategiczny plan transportowo-technologiczny będzie wspierał wdrażanie programów finansowania zaproponowanych przez Komisję w zakresie kolejnych wieloletnich ram finansowania, z zastrzeżeniem przyjęcia przez władzę ustawodawczą. W tym zakresie mieszczą się: program „Horyzont 2020”, instrument „Łącząc Europę”[18], Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Fundusz Spójności[19], a także program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw i MŚP[20]. Europejski Bank Inwestycyjny zostanie poproszony o zintensyfikowanie świadczeń w zakresie preferencyjnych pożyczek i kredytów poprzez mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka (RSFF), objęcie sektora transportu zasadami nowej polityki udzielania pożyczek[21], oraz o zwiększenie pomocy technicznej na rzecz zainteresowanych podmiotów publicznych i prywatnych. Wsparcie finansowe ze środków publicznych będzie musiało być udzielane w pełnej zgodności z obowiązującymi przepisami UE dotyczącymi pomocy państwa, w tym z tymi, które dotyczą działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej, finansowania działalności transportowej i inwestycji infrastrukturalnych.

6.           możliwości i wyzwania związane z wdrażaniem technologii transportowej

Osiągnięcie naszych celów politycznych będzie wymagać wymiany wielu z dzisiejszych systemów i rozwiązań transportowych na nowe w stosunkowo krótkim czasie. Szacuje się, że dodatkowe inwestycje w innowacyjne pojazdy, wyposażenie i infrastrukturę do doładowywania pojazdów, niezbędne dla realizacji celów w zakresie ograniczenia emisji w ramach europejskiego systemu transportu, opiewać będą na kwotę biliona EUR między 2010 a 2030 r.[22]. Kwota ta wydaje się znaczna, jednak w przybliżeniu odpowiada ona kwocie wydawanej przez unijne gospodarstwa domowe na transport w ciągu jednego roku[23].

Analiza przeprowadzona przez Komisję Europejską[24] wykazała, że chociaż koszty inwestycji są niebagatelne, główną przeszkodą utrudniającą wprowadzenie na rynek nowych rozwiązań jest brak zachęt ekonomicznych do zmian „systemowych”, zarówno w odniesieniu do użytkowników jak i dostawców. Jednak wdrożenie nowych ekologicznych, inteligentnych, bezpiecznych i efektywnych rozwiązań transportowych stanowi doskonałą okazję do realizacji naszych celów środowiskowych i klimatycznych, jak również do zwiększenia konkurencyjności Europy.

Biorąc pod uwagę pilny charakter i różnorodność stojących przed nami wyzwań, konieczne jest przeprowadzenie debaty na temat tego, w jaki sposób zainteresowane podmioty, państwa członkowskie oraz Komisja mogą zaangażować się i doprowadzić do szybszego i skuteczniejszego opracowania i wdrożenia innowacyjnych rozwiązań. Uwzględniając presję, jaką wywrą na budżety publiczne obecny kryzys gospodarczy i jego następstwa, konieczne będzie ustalenie priorytetów i uruchomienie właściwych instrumentów (takich jak zachęty finansowe, przepisy prawne, normy, ustalane na poziomie politycznym cele branżowe, dobrowolne zobowiązania i działania koordynacyjne) w celu stymulowania wdrożeń w każdej z priorytetowych dziedzin.

Europejski system transportu wymaga przystosowania. Decydenci muszą zadeklarować swoje stanowisko w kwestii równowagi między poszczególnymi instrumentami, uwzględniając kwestię pilności, akceptowalności i dostępności kosztowej innowacyjnych rozwiązań niezbędnych do osiągnięcia celów politycznych. Należy podnieść poziom świadomości wśród obywateli, a środki zachęcające mogą przyczynić się do stymulowania zmian w zachowaniu konsumentów, które będą spójne z innowacjami technologicznymi, ułatwiając w ten sposób wchodzenie na rynek i zwiększając popyt na zaawansowane produkty i usługi. W tym kontekście, jakakolwiek debata na temat kosztów musi być postrzegana przez pryzmat kosztów zaniechania wszelkich działań.

7.           Dalsze działania

Niniejszy komunikat przedstawia poglądy Komisji na temat tego, w jaki sposób badania naukowe i innowacje w dziedzinie transportu mogą przyczynić się do realizacji ambitnych celów białej księgi dotyczącej transportu i wesprzeć realizację programu „Horyzont 2020” w jednoczesnym powiązaniu z inteligentną specjalizacją.

Komisja wzywa Radę i Parlament do:

· potwierdzenia celu polegającego na skuteczniejszym zsynchronizowaniu badań i innowacji w dziedzinie transportu z celami europejskiej polityki transportowej, z uwzględnieniem bieżącej sytuacji gospodarczej i politycznej oraz długoterminowych celów rozwoju zrównoważonego;

· wyrażenia zgody, aby podejmowane działania skupiły się na zapewnieniu pionierskich i zrównoważonych rozwiązań dla transportu na szczeblu europejskim, krajowym i lokalnym poprzez innowacyjne technologie, nowe podejścia usługowe i przedsiębiorczość;

· rozważenia sposobu na znalezienie odpowiedniej równowagi między poszczególnymi instrumentami niezbędnymi do wspierania procesu wprowadzania na rynek i wdrażania;

· zaaprobowania podejścia obejmującego opracowanie europejskiego strategicznego planu transportowo-technologicznego oraz wariantów dalszych działań, o których mowa w niniejszym komunikacie.

ZAŁĄCZNIK: Obszary i dziedziny priorytetowe w zakresie badań i innowacji oraz ich znaczenie dla polityki

W niniejszej tabeli wskazano, w jaki sposób innowacje technologiczne w każdej z dziedzin priorytetowych mają przyczynić się do realizacji celów białej księgi.

Obszar badań i innowacji || Dziedzina || Dziesięć celów białej księgi (w skrócie dla przejrzystości)

Niskoemisyjne transport i logistyka w mieście || Paliwa niskoemisyjne w transporcie lotniczym i morskim || Transport towarowy; Odejście od transportu drogowego w kierunku transportu modalnego || Sieć kolei dużych prędkości o zasięgu ogólnounijnym || Multimodalna sieć bazowa TEN-T || Sieć kompleksowa w perspektywie długoterminowej || Systemy zarządzania ruchem w ramach wszystkich rodzajów transportu || System informacji w transporcie multimodalnym || Liczba ofiar śmiertelnych w transporcie drogowym bliska zeru || Dążenie do realizacji zasad „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci”

Czyste, wydajne, bezpieczne, ciche i inteligentne środki transportu || Czyste, wydajne, bezpieczne, ciche i inteligentne pojazdy drogowe || ¢ || || || || || || || || ¢ ||

Czyste, wydajne, bezpieczne, ciche i inteligentne statki powietrzne || || ¢ || || || || || ¢ || || ||

Czyste, wydajne, bezpieczne, ciche i inteligentne jednostki pływające || || ¢ || ¢ || || || || || || ||

Czyste, wydajne, bezpieczne, ciche i inteligentne pojazdy kolejowe || || || ¢ || ¡ || || || || || ||

Infrastruktura i inteligentne systemy || Inteligentna, ekologiczna, tania w utrzymaniu i odporna na zmiany klimatu infrastruktura || || || ¢ || ¢ || ¢ || ¡ || || || ¢ ||

Ogólnoeuropejska infrastruktura dystrybucji paliw alternatywnych || ¢ || ¡ || ¡ || || || || || || ||

Wydajne systemy zarządzania ruchem modalnym (włącznie z zarządzaniem przepustowością i zapotrzebowaniem) || || ¢ || ¢ || ¡ || ¡ || || ¢ || ¡ || ¡ || ¡

Usługi i operacje transportowe dla ruchu pasażerskiego i towarowego || Zintegrowane usługi informacji i zarządzania w ruchu transmodalnym || || ¡ || ¡ || || ¡ || ¡ || || ¢ || ||

Płynna logistyka || ¡ || ¡ || ¢ || || || || || ¡ || ||

Zintegrowany i innowacyjne usługi mobilności i transportu w mieście || ¡ || || || || || || || ¡ || ¢ ||

¢ Oczekuje się, że ta dziedzina priorytetowa będzie miała znaczący wkład w realizację celu białej księgi.          

¡ Oczekuje się, że ta dziedzina priorytetowa będzie miała umiarkowany wkład w realizację celu białej księgi.

[1]               Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu, COM (2011) 144 wersja ostateczna.

[2]               Europa 2020: Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” – COM (2010) 2020 wersja ostateczna.

[3]               Mapa innowacji w europejskim sektorze transportu, Wspólne Centrum Badawcze WE, EUR 24771 EN, 2011.

[4]               Wielkość ta odnosi się do inwestycji w badania i rozwój z własnych środków; w związku z tym, o ile to możliwe, nie obejmuje ona badań finansowanych ze środków publicznych, aby uniknąć podwójnego liczenia publicznych inwestycji w badania i rozwój.

[5]               W tym: Europejska inicjatywa na rzecz ekologicznych samochodów, Cleansky i europejski system zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji SESAR (ang. Single European Sky ATM Research), oraz aktualne europejskie platformy technologiczne o wiodącym znaczeniu dla sektora transportu: ACARE (Rada konsultacyjna ds. badań i innowacji w sektorze lotnictwa w Europie, ERRAC (European Rail Research Advisory Council), ERTRAC (European Road Transport Research Advisory Council), i Waterborne-tp (platforma technologiczna w dziedzinie transportu morskiego i żeglugi śródlądowej).

[6]               Europejski system zarządzania ruchem kolejowym

[7]               Europejski system zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji (ang. Single European Sky ATM Research).

[8]               Nowoczesny europejski system nawigacji satelitarnej .

[9]               Zrównoważona przyszłość transportu: w kierunku zintegrowanego, zaawansowanego technologicznie i przyjaznego użytkownikowi systemu, COM (2009) 279 wersja ostateczna.

[10]             Ocena naukowa strategicznych technologii transportowych, Wspólne Centrum Badawcze WE, EUR 25211 EN, 2012.

[11]             Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Projekt przewodni strategii Europa 2020: Unii innowacji, COM (2010) 546 wersja ostateczna.

[12]             Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Europejska agenda cyfrowa, COM(2010) 245 wersja ostateczna/2.

[13]             Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Horyzont 2020 — Program ramowy na rzecz badań naukowych i innowacji, COM (2011) 808 wersja ostateczna.

[14]             Zbiorcza analiza odpowiedzi na ankietę krajową w sprawie innowacji w sektorze transportu, Międzynarodowe Forum Transportu (International Transport Forum, 2010 r.).

[15]             Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji (2012-2020), COM (2011) 809 wersja ostateczna.

[16]             Obszary i dziedziny priorytetowe badań i innowacji zostały przedstawione bardziej szczegółowo w dokumencie roboczym służb Komisji zatytułowanym „Wstępne opisy obszarów i dziedzin badań i innowacji”, SEC …..

[17]             Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE). „Droga do niskoemisyjnych technologii przyszłości”, COM (2007) 723 wersja ostateczna.

[18]             Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego instrument „Łącząc Europę”, COM(2011) 665 wersja ostateczna.

[19]             http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/proposals_2014_2020_en.cfm

[20]             Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia programu na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (2014–2020), COM(2011) 834 wersja ostateczna..

[21]             Polityka udzielania pożyczek EBI w sektorze transportu: http://www.eib.org/projects/publications/eib-transport-lending-policy.htm

[22]             Ocena skutków towarzysząca białej księdze dotyczącej transportu, SEC (2011) 358 wersja ostateczna, s. 84.

[23]             13,6 % wydatków gospodarstw domowych. Źródło: Eurostat.

[24]             Mapa innowacji w europejskim sektorze transportu, Wspólne Centrum Badawcze WE, EUR 24771 EN, 2011.