52010DC0203

[pic] | KOMISJA EUROPEJSKA |

Bruksela, dnia 4.5.2010

KOM(2010)203 wersja ostateczna

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO ORAZ KOMITETU REGIONÓW

W SPRAWIE REALIZACJI PROGRAMU TRANSEUROPEJSKICH SIECI ENERGETYCZNYCH W LATACH 2007-2009Zgodnie z art. 17 rozporządzenia (WE) 680/2007 oraz art. 9 ust. 2 i art. 15 decyzji 1364/2006/WE

SEK(2010)505 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO ORAZ KOMITETU REGIONÓW

W SPRAWIE REALIZACJI PROGRAMU TRANSEUROPEJSKICH SIECI ENERGETYCZNYCH W LATACH 2007-2009Zgodnie z art. 17 rozporządzenia (WE) 680/2007 oraz art. 9 ust. 2 i art. 15 decyzji 1364/2006/WE

RAMY POLITYCZNE

Wzrost gospodarczy i stabilność gospodarcza Europy w przyszłości zależą od przeprowadzenia we właściwym czasie odpowiednich inwestycji w infrastrukturę energetyczną. W 1996 r. w ramach działań UE na rzecz ostatecznego ukształtowania jednolitego rynku powstał program transeuropejskich sieci energetycznych (TEN-E). Jego celem zadaniem było zapewnienie silniejszego bodźca politycznego do realizacji inwestycji w infrastrukturę energetyczną. Skupiono się wówczas na etapie badania wykonalności projektów sieci gazowych i elektroenergetycznych przyczyniających się do funkcjonowania jednolitego rynku, a w szczególności na inicjatywach transgranicznych. UE nie posiadała wówczas kompetencji w zakresie polityki energetycznej ani wewnętrznego rynku energii. Przedsiębiorstwa państwowe z poszczególnych krajów zarządzały projektami inwestycji sieciowych, których nadrzędnym celem było bezpieczeństwo dostaw.

Późniejsze zmiany w programie TEN-E uwzględniły kryteria trwałości i bezpieczeństwa dostaw. Założono, że ingerencja UE w fazie realizacji takich projektów nie będzie konieczna, ponieważ za ich realizacją będą przemawiać interesy handlowe. Budżet programu TEN-E pozostawał zatem na bardzo niskim poziomie – w okresie objętym niniejszym sprawozdaniem wynosił około 22 mln EUR rocznie.

Niniejsze sprawozdanie stanowi podsumowanie postępów osiągniętych w ramach TEN-E w latach 2007-2009 w zakresie wspierania europejskiego przemysłu energetycznego przy opracowywaniu i realizacji strategicznych projektów sieciowych. Okres omawiany w niniejszym sprawozdaniu jest zgodny z wytycznymi dotyczącymi TEN-E[1] przyjętymi we wrześniu 2006 r., które zastąpiły wytyczne z 1996 r.[2] i 2003 r.[3]. W nowych wytycznych dokonano przeglądu celów polityki i wprowadzono szereg nowych koncepcji i narzędzi, takich jak różne poziomy priorytetów czy koordynatorzy europejscy, w celu zapewnienia bardziej ukierunkowanego podejścia do realizacji projektów oraz poprawy koordynacji pomiędzy państwami członkowskimi w korytarzach transnarodowych. Sprawozdanie ma również na celu określenie, gdzie program TEN-E przyniósł pozytywne skutki, a także przeanalizowanie jego słabych stron.

Szczegółowe informacje o projektach leżących w interesie Europy oraz o projektach priorytetowych znajdują się w załączniku[4]. Załącznik zawiera podsumowanie projektów, opisuje postępy w ich realizacji oraz przedstawia źródła finansowania w okresie 2007-2009. Zawiera również szczegółową ocenę problemów, jakie wystąpiły podczas realizacji projektów.

W okresie objętym niniejszym sprawozdaniem ramy unijnej polityki energetycznej uległy fundamentalnym zmianom. Przyjęto ambitne cele energetyczne i klimatyczne (cele 20-20-20) oraz trzeci pakiet dotyczący wewnętrznego rynku energii. Cele te stanowią obecnie podstawowy element nowej strategii UE 2020[5] zainicjowanej przez Komisję w marcu 2010 r. W tym okresie UE przeżywała również największy kryzys gospodarczy w swojej historii. Ponadto gdy Chiny i inne kraje o gospodarkach wschodzących stały się dużymi importerami energii, zmieniły się warunki geopolityczne energetyki.

Niniejsze sprawozdanie podkreśla znaczenie infrastruktury energetycznej dla ogólnych celów polityki energetycznej UE oraz dla realizacji celów 20-20-20. Zapewnia dane wejściowe do opracowania projektu nowego instrumentu na rzecz bezpieczeństwa energetycznego i infrastruktury energetycznej UE, którego zażądała Rada Europejska w marcu 2009 r.[6] oraz który został zapowiedziany w komunikacie w sprawie drugiego strategicznego przeglądu sytuacji energetycznej (2008)[7] oraz w zielonej księdze w sprawie sieci energetycznych (2008)[8].

POSTęPY W ZAKRESIE REALIZACJI PROJEKTU TEN-E

Polityka w zakresie TEN-E powstała i ukształtowała się w latach dziewięćdziesiątych XX w. poprzez wydawanie kolejnych wytycznych dotyczących TEN-E oraz przyjęcie odpowiedniego rozporządzenia finansowego. Obecne cele polityki w zakresie TEN-E to 1) wspieranie ostatecznego ukształtowania wewnętrznego rynku energii w UE, 2) zmniejszanie izolacji regionów mniej uprzywilejowanych i regionów wyspiarskich, 3) zabezpieczenie i zdywersyfikowanie zaopatrzenia UE w energię, również poprzez współpracę z państwami trzecimi, 4) przyczynianie się do zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Obecne ramy polityczne sieci TEN-E obejmują sieci przesyłowe energii elektrycznej, gazu oraz olefin.

Wytyczne dotyczące transeuropejskich sieci energetycznych wprowadzone w 2006 r. zawierały wykaz projektów kwalifikujących się do współfinansowania przez Wspólnotę zgodnie z powyższymi celami i priorytetami. Łącznie jest około 550 projektów TEN-E podzielonych na trzy kategorie według ich ważności postrzeganej pod kątem zapewnienia większych korzyści na skalę europejską.

Projekty leżące w interesie Europy to projekty o charakterze transgranicznym lub projekty wywierające znaczny wpływ na możliwości przesyłu transgranicznego. Są one finansowane ze wspólnotowego budżetu TEN-E w pierwszej kolejności.

Ukończono 9 spośród 32 projektów elektroenergetycznych oraz 10 projektów gazowych, w tym pięć projektów z sektora elektroenergetycznego oraz cztery z sektora gazowego. Ponadto od 2007 r. w realizacji jest 12 projektów, w tym dziewięć projektów z sektora elektroenergetycznego oraz trzy z sektora gazowego. Bardzo niewiele projektów leżących w interesie Europy uległo znacznym opóźnieniom. Należą do nich Gazociąg Jamał (nie rozpoczęto jeszcze fazy studium) oraz bałtyckie połączenie międzysystemowe (budowa została wstrzymana, choć uzyskano wymagane pozwolenia). Z jednego projektu zrezygnowano (połączenie Stupava (SK) – Wiedeń południowo-wschodni (AT)).

Projekty priorytetowe mają istotny wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii lub na bezpieczeństwo dostaw. Wybiera się je spośród projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania. Kwalifikują się do pomocy finansowej Wspólnoty w drugiej kolejności.

Liczba projektów priorytetowych w sektorach elektroenergetyki i gazu wynosi odpowiednio około 140 i 100. W latach 2007-2009 ukończonych zostało 21 projektów, w tym 9 z sektora elektroenergetycznego i 12 z sektora gazowego. Ponadto 46 projektów jest obecnie w budowie – w tym 33 z sektora elektroenergetycznego i 13 z sektora gazowego.

Projekty stanowiące przedmiot wspólnego zainteresowania są zgodne z celami i priorytetami określonymi w wytycznych i wykazują się potencjalną żywotnością ekonomiczną ustalaną w drodze analizy kosztów i korzyści pod kątem środowiska, bezpieczeństwa dostaw oraz spójności geograficznej. Wytyczne zawierają wykaz 164 projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania z sektora elektroenergetycznego oraz 122 z sektora gazowego.

W okresie objętym niniejszym sprawozdaniem wiele projektów we wszystkich trzech kategoriach zostało zredefiniowanych w następstwie zmian popytu rynkowego lub trudności napotkanych podczas ich realizacji. Wskazuje to na potrzebę wprowadzenia bardziej elastycznej definicji projektów TEN-E, co pomoże lepiej reagować na potrzeby rozwoju sieci.

Sieć TEN-E okazała się najbardziej skuteczna w przypadku tych projektów, które wybrano do finansowania w pierwszej kolejności, czyli projektów leżących w interesie Europy, oraz tych, które cieszyły się znaczącym poparciem politycznym i miały duży potencjał komercyjny. Istnieje potrzeba zawężenia przedmiotu zainteresowania TEN-E do ograniczonej liczby projektów strategicznych obejmujących europejskie priorytety. Jednocześnie definicja projektów powinna być elastyczna, aby móc lepiej reagować na zmiany rynkowe.

FINANSOWANIE INFRASTRUKTURY TEN-E

Infrastruktura energetyczna UE jest finansowana głównie przez operatorów systemów przesyłowych (OSP) poprzez ich taryfy (zasada „użytkownik płaci”). Środki własne OSP stanowią około 20-100% łącznych wymaganych nakładów inwestycyjnych, zależnie od skali całej inwestycji. Reszta jest zazwyczaj pokrywana z kredytów zaciąganych w międzynarodowych instytucjach finansowych lub bankach komercyjnych. Dodatkowe źródło kapitału stanowią również partnerstwa z przedsiębiorstwami działającymi w sektorze gazowym i elektroenergetycznym niebędącymi operatorami systemów przesyłowych. W większości przypadków państwa członkowskie nie uczestniczą bezpośrednio w finansowaniu projektów TEN-E, ponieważ są one zazwyczaj podejmowane i finansowane przez OSP.

Dofinansowanie projektów TEN-E przez UE odbywa się za pośrednictwem szeregu instrumentów:

- Rozporządzenie finansowe TEN [9], zmienione w czerwcu 2007 r., stanowi uzupełnienie wytycznych TEN-E. Budżet programu finansowania TEN-E na okres budżetowy 2007-2013 wynosi 155 mln EUR, z czego mniej więcej 70 mln EUR przypada na okres 2007-2009. Chociaż maksymalna stopa dofinansowania wynosi do 50 % dla badań i 10 % dla kwalifikowalnych kosztów prac, dofinansowanie rzadko stanowi więcej niż 0,01-1 % całkowitych kosztów inwestycyjnych projektu.

- Europejski Bank Inwestycyjny odgrywa ważną rolę w realizacji projektów TEN-E. W latach 2007-2009 pula środków finansowych wyniosła odpowiednio 2 561 mln EUR dla projektów gazowych i 3 407 mln EUR dla projektów elektroenergetycznych.

- Ze względu na znaczenie społeczno-gospodarcze projektów związanych z infrastrukturą energetyczną, projekty te uzyskały wyższy priorytet wśród pozostałych unijnych źródeł finansowania, w tym funduszy strukturalnych, Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej (IPA) oraz europejskiej polityki sąsiedztwa (ENPI[10]/NIF[11]) oraz programu ramowego w zakresie badań i rozwoju technologicznego . Budżet tych programów jest o wiele większy niż budżet TEN-E na działania w sektorze energetyki. Kwoty bezwzględne pozostały jednak na niskim poziomie, z wyjątkiem funduszy strukturalnych, w przypadku których wsparcie projektów TEN-E wyniosło niemal 700 mln EUR.

- W 2009 r. Rada wyjątkowo zgodziła się przydzielić 3,98 mld EUR na infrastrukturę i technologię energetyczną w ramach Europejskiego programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej (EEPR) . Kryzys w 2009 r. miał duży wpływ na komercyjne projekty infrastrukturalne. Środki te zostały przeznaczone na projekty, w przypadku których opóźnienia spowodowane cofnięciem kredytu nie tylko wpłynęłyby negatywnie na bezpieczeństwo dostaw do UE, a zatem na dalszy rozwój gospodarczy, ale również miałyby poważny wpływ na zatrudnienie i umiejętności w sektorze energetycznym i budowlanym, opóźniając wprowadzanie technologii energetyki odnawialnej i technologii niskoemisyjnych w sieciach energetycznych. Duża część środków z EEPR zasili projekty należące do priorytetów TEN-E.

Dzięki coraz lepszej koordynacji z innymi działaniami i instrumentami związanymi z infrastrukturą energetyczną w UE, budżet TEN-E jest obecnie wykorzystywany w bardziej efektywny sposób. Możliwości skuteczniejszej koordynacji, wraz z działaniami na szczeblu krajowym, należałoby lepiej zorganizować, tak aby uwydatnić efekty synergii i uzyskiwać lepsze rezultaty – nie tylko ze względów finansowych, ale również w celu zapewnienia ogólnej spójności działań i polityki UE. Lepsza koordynacja pomiędzy TEN-E i instrumentami IPA/ENPI jest potrzebna w celu tworzenia wzmożonych możliwości integracji sieci i rynku oraz pełniejszego uwzględnienia takich kwestii jak rozwój sieci inteligentnych oraz poprawa połączeń wzajemnych pomiędzy nowymi państwami członkowskimi (fundusze strukturalne i EBI) oraz państwami trzecimi (IPA, ENPI/NIF). Wspierając takie podejście, można znacznie zwiększyć siłę oddziaływania programu TEN-E.

ZWIęKSZENIE WPłYWU POLITYKI

W wytycznych z 2006 r. ponownie przywołano długofalowe cele TEN-E, a mianowicie pobudzanie efektywnego funkcjonowania i rozwoju wewnętrznego rynku energii oraz zmniejszanie izolacji regionów mniej uprzywilejowanych i regionów wyspiarskich. Ponownie położono też nacisk na potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii oraz potwierdzono wprowadzenie nowego celu przewidującego działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.

W okresie objętym sprawozdaniem program TEN-E przyczynił się w pozytywny sposób do rozwoju i funkcjonowania wewnętrznego rynku energii. W szczególności jedenaście zrealizowanych transgranicznych projektów elektroenergetycznych, które nabrały tempa dzięki ramom politycznym TEN-E, umożliwiło rozwój handlu energią oraz zwiększenie konkurencyjności, przyczyniając się do zbliżenia średnich cen energii oraz stymulując integrację rynku, a zatem rozwój prawdziwego wewnętrznego rynku energii.

Zwiększono również bezpieczeństwo dostaw dzięki zwiększeniu zdolności przesyłowych pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, a także wewnątrz państw członkowskich, zarówno dla energii elektrycznej, jak i dla gazu, a także dzięki trzem projektom związanym z terminalami LNG i magazynowaniem gazu. W ten sposób sieć TEN-E przyczyniła się do dywersyfikacji dostaw gazu. Jednak poważne inwestycje w zakresie technologii odwróconego przepływu gazu dla nowych lub istniejących rurociągów międzysystemowych, które zwiększają bezpieczeństwo dostaw, przeprowadzane są wyłącznie poprzez EEPR.

Jeżeli chodzi o cel związany ze zmniejszeniem izolacji regionów peryferyjnych i regionów wyspiarskich, postępy nie są tak wyraźne. Cztery projekty z dziewięciu są na etapie budowy. Niepewność co do przyszłej struktury źródeł energii (gaz z importu czy źródła odnawialne) hamuje zmiany infrastrukturalne na odizolowanych rynkach.

Na przestrzeni ostatnich lat ramy programu TEN-E wzmocniły się dzięki rozszerzeniu celów ponad połączenia międzysystemowe, o bezpieczeństwo i dywersyfikację dostaw oraz cele zrównoważonego rozwoju. Jednak realizacja programu nadal jest najbardziej efektywna w przypadku większych projektów związanych z połączeniami międzysystemowymi, które są w znacznym stopniu napędzane przez podaż. Podczas rozwiązywania niedawnych problemów związanych ze strategicznymi celami i założeniami unijnej polityki energetycznej wpływ TEN-E nie był tak istotny.

POPRAWA KOORDYNACJI I ZACIEśNIENIE WSPÓłPRACY

Wytyczne stworzyły podstawy do zacieśnienia dotychczasowej współpracy, między innymi dzięki lepszej wymianie informacji i koordynacji działań pomiędzy państwami członkowskimi. W okresie objętym niniejszym sprawozdaniem po raz pierwszy wykorzystano TEN-E do powołania koordynatorów europejskich, zaś we wrześniu 2007 r. powołano czterech koordynatorów na czteroletnią kadencję[12].

Koordynatorzy mieli za zadanie prowadzić mediacje w ramach strategicznych projektów transgranicznych, aby rozwiązywać praktyczne problemy wstrzymujące realizację tych projektów. Po dwóch latach dwóch koordynatorów wywiązało się ze swoich zadań, a dwóch nadal prowadzi działania. Koordynatorzy odnosili największe sukcesy, kiedy udawało im się zgromadzić osoby z najwyższych szczebli z poszczególnych państw członkowskich w celu rozwiązywania problemów politycznych lub administracyjnych. Było to możliwe dzięki ich bezstronności, doświadczeniu politycznemu, jasno określonym kompetencjom, napiętemu harmonogramowi oraz bliskiej współpracy z Komisją i państwami członkowskimi na najwyższym szczeblu. Wadą tego rozwiązania jest ryzyko braku orientacji co do odpowiednich zadań koordynatorów i Komisji, szczególnie jeżeli ich kompetencje obejmują projekty wykraczające poza granice UE.

Jednocześnie Komisja czynnie zaangażowała się w zwoływanie zainteresowanych podmiotów do wypracowania konsensusu co do przyszłości delikatnych politycznie i skomplikowanych projektów regionalnych. Należą do nich w szczególności plan działań w zakresie połączeń międzysystemowych na rynku energii państw bałtyckich (BEMIP), południowy korytarz wraz z Nabucco, a także wsparcie na rzecz inicjatyw regionalnych, takich jak forum pięciostronne (gaz i energia elektryczna), a także nowe forum siedmiostronne (energia elektryczna), które jest obecnie promowane przez Niemcy i Polskę.

Koordynacja działań państw członkowskich i krajowych organów regulacyjnych staje się coraz ważniejsza w miarę zwiększania się intensywności prac nad ukończeniem w pełni skomunikowanej europejskiej sieci elektroenergetycznej i gazowej.

Interwencja koordynatorów europejskich pozwoliła wyeliminować pewne słabe punkty dotychczasowej struktury TEN-E. Ich praca prowadzi do znacznych postępów w zakresie realizacji projektów, szczególnie w przypadku, gdy projekt stoi przed jasno określoną przeszkodą, a w jego realizację zaangażowanych jest kilka krajów i przedsiębiorstw.

Rola Komisji polegająca na ułatwianiu realizacji złożonych projektów regionalnych, z udziałem kilku krajów i przedsiębiorstw, wymagających podejścia wielosektorowego okazała się nieodzowna.

PROCEDURY WYDAWANIA POZWOLEń

W zasadzie niemal wszystkie projekty TEN-E borykają się z pewnymi przeszkodami podczas realizacji. Przeszkody te są związane głównie z ograniczeniami finansowymi i technicznymi, a także szczególnymi problemami dotyczącymi wybranej trasy oraz sytuacji prawnej i politycznej. Jednak jedna z najpoważniejszych przeszkód jest związana z procedurami wydawania pozwoleń. Sieć TEN-E nie posiada kompetencji pozwalających na zajęcie się tą sprawą.

Wytyczne TEN-E wymagają, by państwa członkowskie powzięły wszelkie niezbędne środki w celu ograniczenia opóźnień w realizacji projektów (szczególnie projektów leżących w interesie Europy), przestrzegając jednocześnie procedur ochrony środowiska. Dotyczy to również zaangażowanych państw trzecich, zgodnie z Traktatem karty energetycznej. Narasta jednak problem nieprzewidywalnej długości procedur uzyskiwania pozwoleń, które czasem mogą trwać całe lata, a nawet dziesięciolecia. Na obszarach wiejskich sytuację pogarszać mogą wymogi ochrony środowiska oraz sprzeciw społeczeństwa wobec dużych projektów budowlanych. W przypadku projektów realizowanych na dużych obszarach, do których często należą projekty TEN-E, problemy mogą się powtarzać w każdej gminie, w każdym regionie i w każdym kraju, przez które przebiega ich realizacja.

Większość państw członkowskich, o ile nie wszystkie, jest świadomych tego problemu. Niektóre z nich przystąpiły już do jego rozwiązania, wprowadzając nowe akty prawa krajowego mające na celu przyspieszenie lub uproszczenie procedur wydawania pozwoleń. Ponieważ są to zupełnie nowe przepisy, nie zbadano jeszcze ich podatności na problemy prawne i inne praktyczne problemy.

Aby zapewnić sobie niezbędne wsparcie na szczeblu krajowym, niektóre państwa członkowskie mogą zgłaszać pewne projekty jako projekty leżące w interesie danego państwa. Dzięki temu można uniknąć opóźnień w trakcie uzyskiwania pozwoleń oraz przyspieszyć realizację projektów infrastrukturalnych.

Jednak nie wszystkie państwa członkowskie tak postąpiły, a w przypadku projektów transgranicznych często brak jest koordynacji na szerszym szczeblu regionalnym lub europejskim. Ponadto obecnie w wytycznych TEN-E nie przewidziano żadnego mechanizmu, który zapewniałby spójność europejskich i krajowych priorytetów w zakresie infrastruktury energetycznej.

Istnieje wyraźna potrzeba usprawnienia procedur planowania i wydawania pozwoleń w przypadku projektów przebiegających przez więcej niż jedną jurysdykcję. W ciągu ostatnich dwóch lat osiągnięto pewne postępy w zakresie upraszczania procedur uzyskiwania pozwoleń dla dużych projektów infrastrukturalnych w państwach członkowskich. Należy jednak podjąć działania na szczeblu unijnym, aby zapewnić zwiększenie koordynacji i spójności.

WNIOSKI I PERSPEKTYWY

TEN-E wniosła pozytywny wkład w realizację pewnych projektów, zaznaczając ich obecność w polityce i pomagając w pozyskiwaniu środków z rynku finansowego. Do uzyskania takich rezultatów przyczyniły się tzw. „etykieta TEN-E”, którą opatrywane są projekty najważniejsze dla Europy, a także utworzenie instytucji koordynatorów europejskich.

Ramy europejskiej polityki energetycznej uległy jednak w ostatnich latach drastycznym zmianom, co wymaga przeprowadzenia kompleksowego przeglądu zarówno koncepcji, jak i przesłanek funkcjonowania struktury TEN-E. Już w 2008 r. w zielonej księdze w sprawie sieci energetycznych rozpatrywano przydatność sieci TEN-E do realizacji celów 20-20-20 oraz bezpieczeństwa celów. W zielonej księdze zasugerowano, że konieczny jest nowy instrument, aby zmierzyć się z narastającymi problemami bezpieczeństwa energetycznego i inwestycji sieciowych w UE. W marcu 2009 r. Rada Europejska poparła te wnioski. Niniejsze sprawozdanie stanowi dalsze uzasadnienie tych argumentów. Sprawozdanie pokrywa się również z wnioskami Rady Europejskiej z marca 2009 r., w których wzywa się Komisję do opracowania nowego instrumentu na rzecz bezpieczeństwa energetycznego i infrastruktury energetycznej.

W porozumieniu dotyczącym unijnej polityki energetycznej[13] z 2007 r. wyznaczono ambitne i wiążące cele w zakresie zarówno emisji gazów cieplarnianych[14], jak i energii ze źródeł odnawialnych[15] w celu przeciwdziałania zmianom klimatycznym, zwiększenia konkurencyjności i zagwarantowania konsumentom europejskim bezpieczeństwa dostaw energii. Aby umożliwić spełnienie tych celów, szczególnie w zakresie włączania odnawialnych źródeł energii do sieci, ograniczania podwyższonego ryzyka technologicznego związanego z technologiami niskoemisyjnymi, integracji europejskich rynków energii oraz zapewnienia bezpieczeństwa dostaw, konieczny jest odpowiedni rozwój infrastruktury energetycznej.

Znacząco zmieniły się ramy regulacyjne związane z infrastrukturą gazową i elektroenergetyczną; latem 2009 r. przyjęto trzeci pakiet dotyczący wewnętrznego rynku energii[16] , obecnie w trakcie realizacji. Zapewnia on nowe instrumenty umożliwiające poprawę współpracy pomiędzy operatorami systemów przesyłowych a organami regulacji. Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) rozpocznie swoją działalność w 2011 r. Jej celem będzie zapewnienie ujednolicenia reguł dostępu do sieci i inwestycji transgranicznych. Europejskim sieciom operatorów systemów przesyłowych gazu (ENTSO-G) i energii elektrycznej (ENTSO-E) powierzono zadanie integracji rynku w praktycznym wymiarze poprzez przedstawienie europejskiej perspektywy w zakresie dostępu do sieci i inwestycji sieciowych. Jednym z ich najważniejszych zadań jest opracowywanie dziesięcioletnich planów rozwoju sieci; pierwszy projekt planu dla gazu opublikowano w grudniu 2009 r., a dla energii elektrycznej w marcu 2010 r.

W lipcu 2009 r. po drugim strategicznym przeglądzie sytuacji energetycznej z listopada 2008 r. oraz apelach ze strony Rady i Parlamentu, których znaczenie podkreślił kryzys gazowy w styczniu 2009 r., Komisja Europejska przedstawiła wniosek w sprawie nowego rozporządzenia dotyczącego środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego. Rozporządzenie kładzie największy nacisk na rynek wewnętrzny, będący najlepszą gwarancją bezpieczeństwa dostaw, jednocześnie jednak przewiduje wspólne normy bezpieczeństwa dostaw – normę infrastrukturalną (n-1) oraz normy dostaw dla odbiorców chronionych. Wymaga również wprowadzenia przepływu odwróconego we wszystkich połączeniach międzysystemowych w ciągu dwóch lat od wejścia w życie (z pewnymi wyłączeniami).

Aby wspomóc ożywienie gospodarcze, w ramach Europejskiego programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej przeznaczono niemal 4 mld EUR na uzupełnienie finansowania ze źródeł prywatnych w dziedzinie infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej, morskiej energii wiatrowej oraz projektów związanych z wychwytywaniem i składowaniem dwutlenku węgla. Program ten stanowi cenną lekcję, jeżeli chodzi o korzyści płynące z zacieśnienia współpracy pomiędzy państwami członkowskimi oraz zaangażowania strategicznego na wysokim szczeblu.

W takim stanie rzeczy w latach 2007-2009 uwydatniły się słabe strony sieci TEN-E. Program zbyt opieszale reagował na poważne wyzwania, jakie pojawiły się w ostatnich latach, i jest słabo przygotowany na rozwiązywanie narastających problemów, które wynikną z ambitnych zamierzeń na lata 2020 i 2050.

Nowe otoczenie polityczne stanowi wyzwanie dla sieci TEN-E, która nie posiada odpowiednich zasobów ani elastyczności, które pozwoliłyby jej w pełni przyczynić się do realizacji ambitnych celów energetycznych i klimatycznych. W 2010 r. Komisja rozpatrzy potrzebę wprowadzenia nowego instrumentu, który w pełni uwzględni znaczenie infrastruktury dla realizacji celów politycznych.

Z ustaleń niniejszego sprawozdania wynikają następujące priorytety, które zostaną dopracowane i przeanalizowane podczas zbliżającej się nowelizacji TEN-E i towarzyszącej jej oceny skutków.

Po pierwsze, należy dokładniej określić strategiczne priorytety dla unijnej infrastruktury energetycznej. Sieci energetyczne należy zmodernizować, aby umożliwić Europie realizację jej celów polityki energetycznej, wraz z celami 20/20/20. Sieci muszą zyskać bardziej ogólnoeuropejski wymiar, co umożliwi rozwój i właściwe funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii, w celu zwiększenia bezpieczeństwa dostaw, ale także umożliwienia stosowania nowych technologii. Sieci muszą również stać się elastyczne, aby umożliwić korzystanie z różnorodnych źródeł odnawialnych, większą decentralizację produkcji energii elektrycznej, wprowadzanie technologii inteligentnego zaspakajania popytu na energię wraz z koncepcją unijnej „super-sieci” energii elektrycznej i gazu, a także sieci wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS). Należy również przyjrzeć się zewnętrznemu wymiarowi infrastruktury oraz dywersyfikacji dróg i źródeł zaopatrzenia, szczególnie w sektorze gazowym, ale w miarę możliwości również dla ropy naftowej.

Po drugie, konieczne jest nowe podejście do definicji projektu. Obecna klasyfikacja jest myląca i nie przedstawia w jasny sposób celów. Można zastosować podejście przyjęte w drugim strategicznym przeglądzie sytuacji energetycznej przeprowadzonym przez Komisję, w którym wiele projektów łączy się w jedną inicjatywę regionalną, taką jak południowy korytarz służący do importu gazu z basenu Morza Kaspijskiego, czy plan bałtyckiego połączenia międzysystemowego. Aby zdecydować o kształcie przyszłych priorytetów dla infrastruktury europejskiej, konieczna jest szeroko zakrojona debata polityczna.

Po trzecie, należy w większym stopniu wykorzystać możliwości współpracy pomiędzy państwami członkowskimi uczestniczącymi w poszczególnych projektach. Dotyczy to szczebla planowania oraz szczebla koordynacji politycznej. Sytuacje, w których projektom leżącym w interesie Europy nie nadano statusu priorytetu krajowego lub gdy projekty te nie otrzymują jednakowego wsparcia ze strony wszystkich zaangażowanych państw członkowskich, są nie do przyjęcia. Należy rozpatrzyć możliwość powołania jednego (centralnego) organu zajmującego się wydawaniem pozwoleń w danym państwie członkowskim, przynajmniej dla projektów transgranicznych, aby przyspieszyć ich realizację.

Po czwarte, ulepszona strategia infrastrukturalna UE musi zachęcać do realizacji nowych inwestycji na poziomie współmiernym do wyzwań. Przyjętym w Europie podejściem jest finansowanie inwestycji sieciowych z taryf opłacanych przez użytkowników sieci. Pozostanie to główną cechą europejskich systemów również w przyszłości. Mogą jednak wystąpić rzadkie przypadki, w których uda się pozyskać finansowanie ze środków publicznych ze względu na ogólnoeuropejski wymiar korzyści oraz wyraźną niewydolność rynku, która uniemożliwia rozpoczęcie inwestycji. Środki dostępne obecnie w ramach innych instrumentów unijnych należy lepiej wykorzystywać i skoordynować z działaniami polityki energetycznej.

Oprócz niniejszego sprawozdania Komisja przedstawia swoje pierwsze przemyślenia w kwestii przyszłego planu działania w zakresie energii, w którym jednym z najważniejszych priorytetów powinien być rozwój solidniejszej i bardziej elastycznej infrastruktury energetycznej, w pełni dopasowanej do wyzwań politycznych naszych czasów.

[1] Decyzja nr 1364/2006/WE.

[2] Decyzja nr 96/391/WE.

[3] Decyzja nr 1229/2003/WE.

[4] SEC(2010)xxx.

[5] UE 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, 3 marca 2010 r.

[6] Obrady Rady Europejskiej w Brukseli, 19-20 marca 2009 r., Konkluzje Prezydencji 7880/1/09.

[7] COM(2008)781.

[8] COM(2008)782.

[9] Rozporządzenie (WE) nr 680/2007.

[10] Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa.

[11] Sąsiedzki fundusz inwestycyjny.

[12] Pan Mario Monti, pan Josiaz van Aartsen, pan Georg Wilhelm Adamowitsch i prof. Władysław Mielczarski. Sprawozdania roczne i inne istotne dokumenty opracowane przez koordynatorów europejskich dostępne są na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/energy/infrastructure/tent_e/coordinators_en.htm.

[13] COM (2007) 1, zatwierdzony w konkluzjach Rady wiosną 2007 r.

[14] Dyrektywa 2009/29/WE zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych; decyzja nr 2009/406/WE w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych.

[15] Dyrektywa 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych („dyrektywa RES”).

[16] Dyrektywy 2009/72-73/WE, rozporządzenia (WE) 713-714-715/2009.