52009DC0400

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 24.7.2009

KOM(2009) 400 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Uwzględnianie kwestii zrównoważonego rozwoju w polityce UE w różnych dziedzinach: Przegląd strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju – rok 2009

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Uwzględnianie kwestii zrównoważonego rozwoju w polityce UE w różnych dziedzinach:Przegląd strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju – rok 2009

1. WPROWADZENIE

Zrównoważony rozwój określono w Traktacie jako nadrzędny długoterminowy cel Unii Europejskiej. Strategia Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju, zmieniona w 2006 r., wytycza kierunki długoterminowej wizji zrównoważonego rozwoju, w której takie elementy jak rozwój gospodarczy, spójność społeczna i ochrona środowiska idą ze sobą w parze i wzajemnie się uzupełniają.

Od kilku lat Unia Europejska uwzględnia cel, jakim jest zrównoważony rozwój, w swojej polityce w szeregu różnych dziedzin. W szczególności przyjęła na siebie przodującą rolę na arenie międzynarodowej w przeciwdziałaniu zmianom klimatu, a także zaangażowała się w propagowanie gospodarki opartej na technologiach niskoemisyjnych, wiedzy i oszczędnym gospodarowaniu zasobami. Jednocześnie mimo licznych pozytywnych zmian w polityce, w kilku dziedzinach utrzymują się tendencje sprzeczne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Popyt na zasoby naturalne rośnie bardzo szybko i przekracza możliwości planety w perspektywie długoterminowej. Zmniejszanie się różnorodności biologicznej obserwuje się na całym świecie, a jednocześnie wzrasta presja na najważniejsze ekosystemy. Zużycie energii w transporcie w dalszym ciągu wzrasta. Kwestia ubóstwa na świecie pozostaje nierozwiązana, a osiągnięcie milenijnych celów rozwoju będzie wymagało znaczących wysiłków.

Obecny kryzys gospodarczy i finansowy pokazał, że zrównoważony rozwój ma także zasadnicze znaczenie dla naszych systemów finansowych i gospodarki jako całości. Kryzys dotyka wszystkie sektory gospodarki, gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa oraz rynek pracy. Najnowsze dane wskazują, że sytuacja na rynkach pracy EU pogarsza się w następstwie kryzysu gospodarczego. Stopa bezrobocia wzrasta, liczba wolnych miejsc pracy ciągle się zmniejsza, a przedsiębiorstwa nieustannie zapowiadają znaczące ograniczenia zatrudnienia w różnych sektorach. Te grupy pracowników, które są w najtrudniejszej sytuacji, zostały najbardziej dotknięte kryzysem.

W odpowiedzi na kryzys gospodarczy i finansowy UE oraz jej państwa członkowskie podjęły środki w celu zreformowania systemu finansowego, wsparcia gospodarki realnej, promocji zatrudnienia, a także środki służące naprawie gospodarczej na szczeblu światowym. W listopadzie 2008 r. Komisja wprowadziła w życie kompleksowy plan naprawy na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia[1]. Plan naprawy przewiduje środki pobudzania popytu, środki odbudowy zaufania oraz promocji zatrudnienia i włączenia społecznego. Zawiera także propozycje inteligentnych inwestycji w umiejętności i technologie jutra, które przyczyniłyby się do zwiększenia tempa rozwoju gospodarczego oraz zapewnienia trwałego dobrobytu w dłuższej perspektywie.

Niezwykle istotne jest to, by środki mające służyć wspieraniu gospodarki realnej i ograniczaniu społecznych skutków obecnego kryzysu były zgodne z celami w zakresie zrównoważonego rozwoju w perspektywie długoterminowej. UE powinna skorzystać z możliwości, jakie stwarza obecny kryzys, i wkroczyć na ścieżkę zrównoważonego rozwoju w dziedzinie finansów i ekologii, a także stworzyć dynamiczne społeczeństwo oparte na wykorzystaniu technologii niskoemisyjnych, wiedzy, oszczędnym gospodarowaniu zasobami i włączeniu społecznym oraz na promowaniu tego modelu na świecie. W planie naprawy oraz odpowiednich planach krajowych już przewidziano inicjatywy mające służyć realizacji tego celu. Wysiłki w celu pokonania kryzysu są kontynuowane, w szczególności w kontekście strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem wzrostu gospodarczego przyjaznego środowisku. W perspektywie krótkoterminowej środki proekologiczne przyczyniają się do pobudzania rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. W perspektywie średnio- i długoterminowej stymulują także rozwój nowych technologii i przyczyniają się do zmniejszenia naszego wpływu na środowisko, skutkującego zmianami klimatu, wyczerpywaniem się zasobów naturalnych oraz degradacją ekosystemów.

W grudniu 2007 r. Rada Europejska zwróciła się do Komisji o przedłożenie do czerwca 2009 r. drugiego sprawozdania z postępów[2] w zakresie realizacji strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju. Niniejszy przegląd stanowi odpowiedź na prośbę Rady Europejskiej.

Uzupełnieniem niniejszego przeglądu będzie sprawozdanie, które opublikuje Eurostat w późniejszych miesiącach 2009 r. i które będzie zawierać wnioski z monitorowania postępów w realizacji strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju w oparciu o wymierne wskaźniki.

2. ZMIENIAJąCA SIę ROLA ZRÓWNOWAżONEGO ROZWOJU W KSTAłTOWANIU POLITYKI UE

W ostatnich latach UE wykazała się prawdziwym zaangażowaniem w propagowanie idei zrównoważonego rozwoju i doprowadziła do uwzględnienia aspektów zrównoważonego rozwoju w wielu dziedzinach polityki. Polityka energetyczna UE oraz jej polityka przeciwdziałania zmianom klimatu świadczą o wpływie strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju na program polityczny. Również w wielu innych dziedzinach polityki UE zaczęła uwzględniać aspekty zrównoważonego rozwoju.

Program UE w zakresie lepszych uregulowań prawnych przyczynił się do zintegrowania celów politycznych i poprawy stosunku kosztów decyzji politycznych do ich efektywności. Osiągnięto to poprzez uproszczenie prawodawstwa UE oraz zmniejszenie obciążeń administracyjnych. W szczególności należy tutaj podkreślić rolę oceny skutków. Stosowany przez Komisję system oceny skutków przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, ponieważ przewiduje ocenę potencjalnych skutków nowych przepisów prawa lub propozycji działań politycznych na polu gospodarczym i społecznym oraz w dziedzinie ochrony środowiska w oparciu o zintegrowane podejście.

W odnowionej agendzie społecznej Komisji przedstawiono podejście zintegrowane i całościowe, a także liczne inicjatywy polityczne obejmujące swoim zakresem różne dziedziny polityki[3]. W odnowionej agendzie społecznej podkreślono znaczenie, jakie Komisja przykłada do kwestii zrównoważonego rozwoju naszych społeczeństw, oraz zapowiedziano określenie celów dotyczących dobrobytu wykraczających poza PKB.

Wytyczne w zakresie zatrudnienia stanowiące część europejskiej strategii zatrudnienia będą stanowić podstawę opracowania koncepcji środków zgodnych z celami strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz wprowadzania tych środków w życie. Przykładowo UE wykorzystuje środki z funduszy strukturalnych w celu wspierania państw członkowskich w ich wysiłkach ukierunkowanych na przekształcanie gospodarki w gospodarkę niskoemisyjną opartą na oszczędnym gospodarowaniu zasobami. Dalszy rozwój gospodarki niskoemisyjnej będzie także zasadniczym czynnikiem wspomagającym proces naprawy gospodarki UE.

Społeczna odpowiedzialność biznesu to możliwość połączenia przez przedsiębiorstwa celów ekonomicznych z celami społecznymi oraz celami w zakresie ochrony środowiska. Większe zaangażowanie przedsiębiorstw europejskich w poszukiwanie rozwiązań w obszarze społecznej odpowiedzialności zwiększy potencjał Europy w zakresie zrównoważonego rozwoju. Komisja oraz liczne państwa członkowskie UE zwiększyły swoje wysiłki w celu propagowania zaangażowania przedsiębiorstw w obszarze społecznej odpowiedzialności, ze szczególnym naciskiem na dialog między zainteresowanymi podmiotami.

UE osiągnęła także postęp w zakresie uwzględniania programu wynikającego ze strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju w polityce zewnętrznej, na przykład poprzez oceny wpływu na zrównoważony rozwój, przeprowadzane w kontekście przygotowywania umów o wolnym handlu oraz prac prowadzonych w związku ze zmianami klimatu.

Państwa członkowskie opracowują także innowacyjne rozwiązania istotne z punktu widzenia programu zrównoważonego rozwoju. Przy ocenie rozwiązań proponowanych przez władze publiczne coraz bardziej powszechne staje się posługiwanie się pojęciem cen rozrachunkowych emisji CO2 w celu odzwierciedlenia społecznego kosztu emisji gazów cieplarnianych. Francja zobowiązała się do tego, że inwestycje finansowane ze środków w ramach polityki spójności w latach 2007-2013 będą neutralne wobec efektu cieplarnianego. Innym przykładem jest wyznaczanie ministerstwom tzw. budżetów emisji dwutlenku węgla (Zjednoczone Królestwo). Obserwuje się postęp w stosowaniu przez przedsiębiorstwa systemów ewidencji i rozliczania emisji. Natomiast testy przeprowadzone w kilku państwach członkowskich wskazują, że stosowanie inteligentnych liczników może przyczynić się do obniżenia zużycia energii o 10 %. Niektóre państwa członkowskie opracowały nowe systemy audytów energetycznych, wprowadzając przy tym między innymi wsparcie finansowe, co przyczyniło się do znacznego zmniejszenia zużycia energii w sektorze budownictwa. Ponadto we Francji inicjatywa określana mianem „Grenelle de l'Environnement” zgromadziła przedstawicieli rządu, przedsiębiorców i społeczeństwa obywatelskiego i umożliwiła podjęcie debaty na wysokim szczeblu na temat nowych środków na rzecz zrównoważonego rozwoju.

3. POSTęPY POLITYCZNE W ZAKRESIE STRATEGII UE NA RZECZ ZRÓWNOWAżONEGO ROZWOJU

W niniejszym punkcie przestawiono w skrócie postępy w zakresie siedmiu najważniejszych zadań oraz zagadnień przekrojowych, osiągnięte na szczeblu UE od ostatniego sprawozdania z października 2007 r. Nie chodzi przy tym o wyliczenie wszystkich podjętych działań, lecz o zwrócenie uwagi na najważniejsze inicjatywy w każdej dziedzinie. Sprawozdanie Eurostatu sporządzone w oparciu o unijny zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju (WZR), które zostanie opublikowane jesienią 2009 r., będzie zawierało więcej informacji na temat postępów osiągniętych w praktyce. Niektóre wstępne wnioski z tego sprawozdania[4] już uwzględniono w niniejszym przeglądzie.

Zmiany klimatyczne i czysta energia

Wprawdzie emisje gazów cieplarnianych na terenie UE rosły w okresie od 2000 r. do 2004 r., lecz tendencja z ostatnich trzech lat była bardziej korzystna i UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia celu wyznaczonego w protokole z Kioto. Jeżeli jednak polityka w zakresie zwalczania zmian klimatu nie zostanie szybko wprowadzona w życie na szczeblu światowym, światowe emisje gazów cieplarnianych w 2020 r. będą o co najmniej 60 % wyższe niż w 1990 r.[5]. Wprawdzie udział energii ze źródeł odnawialnych w krajowym zużyciu energii brutto rośnie w szybszym tempie od 2002 r., lecz jest jeszcze daleki od celu wyznaczonego na 2010 r. na poziomie 12 %.

W ostatnich latach UE pełni przodującą rolę w przeciwdziałaniu zmianom klimatu. W grudniu 2008 r. organy prawodawcze UE zgodziły się w kwestii pakietu klimatyczno-energetycznego[6], w którym UE wyznaczono ambitne cele. UE zobowiązała się jednostronnie do zmniejszenia ogółu emisji na swoim terenie do 2020 r. o 20 % w stosunku do poziomu z 1990 r. oraz do zwiększenia tego celu do poziomu 30 %, gdyby doszło do powszechnego międzynarodowego porozumienia klimatycznego w Kopenhadze w grudniu 2009 r. Wyznaczyła sobie także cel polegający na zwiększeniu o 20 % udziału energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii do 2020 r. W ramach pakietu wprowadzono m.in. zmiany do dyrektywy w sprawie wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS)[7] oraz przyjęto dyrektywę w sprawie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS)[8] oraz dyrektywę o energii ze źródeł odnawialnych[9]. W ramach pakietu efektywności energetycznej rozbudowano podstawowe prawodawstwo dotyczące efektywności energetycznej w odniesieniu do budynków[10] oraz produktów wykorzystujących energię[11]. Dodatkowe oszczędności energii przyniesie rozszerzenie zakresu stosowania dyrektywy dotyczącej ekoprojektu[12] na produkty związane z energią zgodnie z planem działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej[13]. Zmieniono zasady dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR)[14], by umożliwić wspieranie zrównoważonych systemów energetycznych w budownictwie mieszkaniowym, co stanowiłoby dodatkowy bodziec do inwestycji w tym sektorze. Europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE)[15] przyczynia się do przyspieszenia rozwoju oszczędnych technologii niskoemisyjnych oraz wprowadzania ich do użytku. Podobnie w 2009 r. przyjęto komunikat w sprawie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w celu poprawy efektywności energetycznej[16].

Porozumienie w sprawie pakietu klimatycznego i energetycznego było jednym z ważniejszych osiągnięć w obliczu kryzysu gospodarczego i stanowi ważny wkład UE w wysiłki na rzecz osiągnięcia powszechnego porozumienia w sprawie zmian klimatu w Kopenhadze. Emisje gazów cieplarnianych UE stanowią jednak ograniczoną część emisji światowych. Wprawdzie UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia swoich celów w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wynikających z protokołu z Kioto, światowe emisje CO2 są obecnie o ok. 40 % wyższe niż w 1990 r.[17], który był rokiem bazowym dla ustaleń zawartych w tym protokole. Szacuje się, że aby ograniczyć wzrost średniej temperatury na świecie do mniej niż 2°C w porównaniu z poziomami sprzed okresu industrialnego, światowe emisje gazów cieplarnianych musiałyby zostać ograniczone do 2050 r. o ponad 50 % w stosunku do poziomu z roku 1990[18]. Pomyślne zakończenie międzynarodowych negocjacji w sprawie zmian klimatu w Kopenhadze będzie miało fundamentalne znaczenie dla przyszłego zrównoważonego rozwoju naszej planety w perspektywie długoterminowej.

Biała księga w sprawie adaptacji do zmian klimatu[19] tworzy podstawy, które będą służyć zmniejszaniu podatności UE na oddziaływanie zmian klimatu, przy czym zwraca się w niej szczególną uwagę na uwzględnianie kwestii adaptacji w najważniejszych dziedzinach polityki UE oraz stosownych środkach politycznych, rozwój bazy wiedzy oraz zacieśnianie współpracy międzynarodowej.

Zrównoważony transport

Chociaż tempo wzrostu PKB przekroczyło tempo wzrostu zużycia energii w sektorze transportu, zużycie energii oraz ilości emitowanych gazów cieplarnianych w związku z transportem ciągle rosną. W transporcie osobowym można wprawdzie obserwować oznaki zanikania zależności pomiędzy wielkością przewozów a wzrostem gospodarczym, jednak tempo wzrostu przewozów w transporcie towarowym przewyższa tempo wzrostu PKB. Hałas i zanieczyszczenie powietrza powodowane przez transport stanowią poważne problemy na terenie całej UE i mają poważne skutki dla zdrowia.

W ramach pakietu klimatyczno-energetycznego[20] UE jest zobowiązana osiągnąć do 2020 r. cel zakładający pozyskiwanie 10 % energii na zaspokojenie zapotrzebowania paliwowego swojego sektora transportu z odnawialnych źródeł energii (w tym biopaliw, energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz wodoru). Cel ten jest powiązany z wprowadzeniem wiążących kryteriów w zakresie zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do biopaliw w dyrektywie o energii ze źródeł odnawialnych[21] oraz dyrektywie w sprawie jakości paliw[22].

Do najważniejszych osiągnięć politycznych UE należy zaliczyć pakiet w sprawie transportu ekologicznego, który ma uczynić ten sektor bardziej ekologicznym[23], doprowadzić do internalizacji kosztów zewnętrznych[24] oraz ograniczenia hałasu kolejowego[25]. W ramach wspomnianego pakietu przedstawiono wniosek dotyczący pobierania opłat za użytkowanie niektórych typów infrastruktury przez pojazdy ciężarowe[26]. W kwietniu 2009 r. przyjęto rozporządzenie określające wiążące limity emisji CO2 dla nowych samochodów osobowych[27].

Wśród innych osiągnięć należy wymienić przyjęcie dyrektywy w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów transportu drogowego[28], plan działania na rzecz wdrażania inteligentnych systemów transportowych w Europie[29] oraz podjęcie nowych działań w następstwie przyjęcia zielonej księgi na temat mobilności w mieście. Ponadto osiągnięto porozumienie w sprawie uwzględnienia lotnictwa we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji począwszy od 2012 r. Wśród działań w obszarze transportu morskiego należy wymienić przyjęcie pakietu w sprawie bezpieczeństwa morskiego oraz strategię rozwoju transportu morskiego do 2018 r.[30].

Przyjęto także wnioski dotyczące nowej dyrektywy w sprawie oznakowania opon[31] oraz rozporządzenia dotyczącego limitów hałasu wywołanego toczeniem się opon, norm w zakresie oporów toczenia oraz stosowania systemów monitorowania ciśnienia w oponach[32].

Przy opracowywaniu polityki UE w dziedzinie transportu niezwykle istotne jest uwzględnienie wszystkich aspektów zrównoważonego rozwoju (takich jak emisje, hałas, użytkowanie gruntów oraz różnorodność biologiczna) oraz oparcie działań na długoterminowej wizji mobilności ludzi i towarów, która jest zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju i obejmuje cały system transportowy[33], oraz na dopełniających ją działaniach na szczeblu UE, a także na szczeblach krajowych i regionalnych.

Zrównoważona konsumpcja i produkcja

Zmiany w obszarze zrównoważonej konsumpcji i produkcji przedstawiają się niejednorodnie, przy czym osiągnięto pewien postęp pod względem przełamania zależności między degradacją środowiska naturalnego i korzystaniem z zasobów naturalnych a rozwojem gospodarczym. Modele konsumpcji, zwłaszcza zużycia energii, rozwijają się w wyraźnie niekorzystnym kierunku, natomiast w modelach produkcji widoczne są oznaki pozytywne.

Plan działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej[34] przyczyni się do poprawy ekologiczności produktów, a także stymulowania popytu na produkty i technologie produkcji bardziej zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz innowacyjności. Planowi działania towarzyszyły wnioski dotyczące przekształcenia dyrektywy o ekoprojekcie oraz dyrektywy w sprawie etykiet efektywności energetycznej, a także zmiany rozporządzeń w sprawie oznakowania ekologicznego oraz wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS)[35]. Handlowcy detaliczni wywierają niezwykle istotny wpływ na wybory dokonywane przez konsumentów. Stworzono w związku z tym forum, które ma działać na rzecz ograniczenia oddziaływania sektora detalicznego na środowisko i zapewnienia konsumentom lepszej informacji.

Do ważnych inicjatyw w zakresie proekologicznej polityki zamówień publicznych (GPP) należy zaliczyć rozporządzenie w sprawie oznakowania efektywności energetycznej Energy Star [36] oraz komunikat w sprawie zamówień publicznych na rzecz poprawy stanu środowiska[37], w którym zaproponowano cel, do osiągnięcia którego państwa członkowskie miałyby dążyć na zasadzie dobrowolności. Zakłada on, że od 2010 r. 50 % wszystkich procedur przetargowych ma mieć „ekologiczny” charakter. Służby Komisji opracowały kryteria dotyczące GPP w odniesieniu do dziesięciu priorytetowych grup produktów i usług (takich jak transport, gastronomia, budownictwo i urządzenia biurowe), o których zatwierdzenie poproszono państwa członkowskie.

Zaobserwowano postępy w realizacji planu działań na rzecz technologii dla środowiska (ETAP), a także w pracach nad metodą pomiaru ekoinnowacyjności. Zmienione wytyczne w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska przewidują premię w postaci zwiększenia dopuszczalnej intensywności pomocy o 10 punktów procentowych w przypadku inwestycji w innowacje ekologiczne[38]. Dyrektywa dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli[39] jest jednym z podstawowych narzędzi polityki na rzecz zrównoważonej produkcji i ekoinnowacji, którego uzupełnieniem będzie wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie emisji przemysłowych[40].

W 2008 r. zaczął obowiązywać sztandarowy akt prawny Unii Europejskiej dotyczący chemikaliów określany skrótem REACH, a swoją działalność rozpoczęła Europejska Agencja Chemikaliów. Poza tym weszły także w życie nowe zasady dotyczące klasyfikacji, etykietowania i opakowywania chemikaliów.

Ochrona zasobów naturalnych i gospodarowanie nimi

Wprawdzie obserwuje się korzystne zmiany w zakresie stanu wód i powietrza oraz wykorzystania tych zasobów, działalność człowieka stanowi w dalszym ciągu zagrożenie dla różnorodności biologicznej oraz obszarów przyrodniczych.

Popyt na zasoby naturalne na świecie rośnie w szybkim tempie i będzie dalej się zwiększał w związku ze wzrostem liczby ludności na świecie, która ma osiągnąć 9 mld do 2050 r. Szacuje się, że taki wzrost demograficzny, rozpatrywany w kategoriach wpływu na środowisko, przekroczyłby możliwości planety w perspektywie długoterminowej o 30 %[41].

Na całym świecie obserwuje się spadek różnorodności biologicznej i nie ma oznak wskazujących, że tendencja ta ulega odwróceniu lub spowolnieniu. Jest mało prawdopodobne, by UE osiągnęła swój cel na 2010 r. w zakresie powstrzymania spadku różnorodności biologicznej[42]. Przez dziesięciolecia europejskie stada ryb były przeławiane[43]. Roczna utrata funkcji ekosystemu szacowana jest na równowartość 50 mld EUR, natomiast do 2050 r. skumulowany spadek poziomu dobrobytu może sięgnąć 7 % PKB[44].

W porównaniu z poprzednimi latami ekosystemy leśnie w UE charakteryzują się stabilnością, lecz są coraz bardziej narażone na różne zagrożenia takie jak burze, pożary, ataki organizmów szkodliwych lub inne niekorzystne czynniki związane ze zmianami klimatu. Wraz ze zmianami klimatu obserwuje się ciągłe pogarszanie się jakości gleb. Ogólnie należy podkreślić istotne znaczenie funkcji ekosystemu w tym kontekście, ponieważ przyczyniają się one do łagodzenia ekstremalnych zjawisk pogodowych, łagodzenia skutków zjawisk pogodowych oraz do zachowania różnorodności biologicznej.

Wśród inicjatyw UE należy wymienić inicjatywę UE na rzecz surowców[45], w ramach której zaproponowano zintegrowaną strategię rozwiązywania różnych problemów związanych z dostępem do surowców, w tym surowców wtórnych, które można pozyskiwać w UE poprzez rozwinięcie systemu recyklingu i zwiększenie jego efektywności. W listopadzie 2007 r. zainaugurował swoją działalność międzynarodowy panel ds. zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych[46], utworzony przez Komisję wspólnie z Programem Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP). Opracowano nowe przepisy dotyczące wprowadzania do obrotu nasion oraz materiału rozmnożeniowego, by przyczynić się do powstrzymania utraty różnorodności biologicznej[47].

Zmieniona dyrektywa ramowa w sprawie odpadów[48] jest ważnym krokiem w kierunku lepszego gospodarowania zasobami materiałowymi oraz zwiększenia wydajności zasobów w UE. Wyjaśniono w niej pewne podstawowe pojęcia, jak hierarchia odpadów, zapobieganie powstawaniu odpadów oraz wprowadzenie do polityki w sprawie odpadów podejścia opartego na cyklu życia. W dyrektywie określono istotne cele w zakresie recyklingu odpadów na rok 2020: recycling 50 % odpadów z gospodarstw domowych oraz 70 % odpadów budowlanych i rozbiórkowych .

Państwa członkowskie podjęły określone działania w celu ochrony różnorodności biologicznej poprzez wdrożenie dyrektywy dotyczącej ptaków i dyrektywy o ochronie siedlisk. Natomiast sieć Natura 2000 nie jest jeszcze gotowa; to samo dotyczy odpowiednich zasad gospodarowania dotyczących gatunków i siedlisk.

Do najważniejszych działań w zakresie gospodarki wodnej należy zaliczyć dalsze prace związane z wdrożeniem ramowej dyrektywy wodnej oraz polityki wspólnotowej w związku z niedoborem wody i suszami[49]. Cel dyrektywy, jakim jest osiągnięcie dobrego stanu środowiska wszystkich wód do 2015 r., stanowi istotne wyzwanie, ponieważ większość zbiorników wodnych w UE może nie spełnić celów określonych w dyrektywie, jeżeli nie zostaną podjęte żadne działania. Uzupełnieniem ramowej dyrektywy wodnej jest dyrektywa określająca środowiskowe normy jakości dla licznych substancji priorytetowych[50].

Zintegrowana polityka morska wprowadzona w październiku 2007 r. wyznacza wspólne ramy dla wszystkich kwestii związanych z polityką morską UE. W ramach tej polityki wprowadzono instrumenty o charakterze przekrojowym, aby zagwarantować poszanowanie zasad zrównoważonego rozwoju przy korzystaniu ze środowiska morskiego (oceanów, mórz i wybrzeża). W obszarze polityki morskiej podjęto liczne inicjatywy sektorowe[51]. Strategie dotyczące basenów morskich dla Oceanu Arktycznego, Morza Bałtyckiego i Morza Śródziemnego uwzględnią specyficzną problematykę każdego z tych zbiorników wodnych.

W zielonej księdze w sprawie reformy wspólnej polityki rybołówstwa[52] przedstawiono sytuację rybołówstwa w Europie oraz wnioski z analizy obecnej polityki w tej dziedzinie. Dokument ten inicjuje debatę publiczną na temat możliwości zapewnienia zrównoważonego charakteru i rentowności rybołówstwa w perspektywie długoterminowej i stanowi zachętę do takiej debaty.

Zdrowie publiczne

Ogólne zmiany w dziedzinie zdrowia w UE mają charakter niejednorodny. Liczba przewidywanych lat życia w dobrym zdrowiu dla Europejczyków powoli, lecz systematycznie wzrasta. Poprawa stanu zdrowia manifestuje się spadkiem śmiertelności wskutek chorób przewlekłych i samobójstw. Spada także liczba poważnych wypadków przy pracy. Ludzie są jednak bardziej narażeni na zanieczyszczenie powietrza, wzrasta produkcja toksycznych chemikaliów i pojawiają się coraz to nowe wyzwania.

Strategia UE w dziedzinie zdrowia[53] przyjęta w październiku 2007 r. stworzyła możliwości zastosowania całościowego podejścia do działań na rzecz postępów i zapewnienia bardziej zrównoważonego modelu życia obywateli UE.

Działania na rzecz promocji zdrowia, ograniczenia dysproporcji w zakresie ochrony zdrowia oraz poprawy ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia obejmują działania w zakresie poważnych i przewlekłych chorób, takich jak nowotwory oraz choroby rzadkie. Podjęto kilka inicjatyw politycznych dotyczących takich kwestii, jak: zdrowie psychiczne, alkoholizm, otyłość i palenie tytoniu, oraz mających na celu zwalczanie wirusa HIV/AIDS. Wskaźniki zdrowotne Wspólnoty Europejskiej stanowią źródło informacji o stanie zdrowia[54], w szczególności wskaźnik lat zdrowego życia, a także o czynnikach mających wpływ na zdrowie i zanieczyszczenie środowiska, związanych ze stylem życia.

Nowe ramy prawne dotyczące zrównoważonego stosowania pestycydów zostały przyjęte przez Parlament Europejski i Radę[55]. Przyniosą one znaczną poprawę w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa. Istniejący wspólnotowy system ochrony zdrowia roślin podlega obecnie ocenie i aktualizacji[56].

Wprowadzony w UE nowy system zezwoleń na dodatki paszowe[57] jest jednym z czynników stymulujących innowacyjność w sektorze paszowym oraz poprawę współczynników pokarmowych paszy. Plan działania w celu wdrożenia nowej strategii w zakresie zdrowia zwierząt[58] obejmuje kilka inicjatyw mających na celu utrzymanie zrównoważonego wysokiego poziomu standardów zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego. Odnotowano postępy w zakresie ochrony i dobrostanu zwierząt.

Komisja przyczynia się także do poprawy w zakresie zdrowia dzięki badaniom naukowym finansowanym przez UE oraz zaawansowanym usługom w zakresie e-zdrowia, na przykład poprzez propagowanie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w europejskich systemach ochrony zdrowia.

W 2009 r. Komisja zainicjowała działania w ramach inicjatywy „Zdrowie młodzieży”, która ma służyć poprawie zdrowia i dobrej kondycji młodych ludzi. Komisja kontynuowała także współpracę ze Światową Organizacją Zdrowia dotyczącą takich kwestii, jak: zmiany klimatu, jakość powietrza w pomieszczeniach, ograniczanie użycia tytoniu oraz zapobieganie urazom.

Włączenie społeczne, demografia i migracja

Liczba gospodarstw domowych dotkniętych bezrobociem, nierówności w dochodach oraz bezrobocie długotrwałe uległy zmniejszeniu, lecz liczba osób pracujących, a mimo to żyjących w ubóstwie oraz ogólne zagrożenie ubóstwem nie uległy zmianie. Cel zakładający osiągnięcie do 2010 r. poziomu przynajmniej 50 % osób starszych pozostających w stanie zatrudnienia zostanie prawdopodobnie osiągnięty, lecz osiągnięcie do 2010 r. celu zakładającego opóźnienie wieku przechodzenia na emeryturę do 65 roku życia jest mało prawdopodobne. Tendencje demograficzne wskazują, że liczebność populacji w wieku produkcyjnym w UE-27 zacznie się obniżać od 2013 r. i zmniejszy się do ok. 39 mln (12 %) do 2050 r. w porównaniu z rokiem 2008[59].

Ważnym wyzwaniem pozostaje jak najlepsze wykorzystanie potencjału demograficznego Europy: zwiększenie wskaźników zatrudnienia, produktywności oraz pomyślna integracja migrantów. Konieczne są dalsze wysiłki w celu zwalczania przejawów dyskryminacji migrantów.

Do postępów politycznych zaliczyć należy także zalecenie Komisji w sprawie aktywnej integracji osób wykluczonych z rynku pracy przyjęte w październiku 2008 r. Reformy przeprowadzane przez państwa członkowskie w dziedzinie włączenia społecznego i ochrony socjalnej są wspierane przy pomocy otwartej metody koordynacji. UE wykorzystuje środki z funduszy strukturalnych na wspieranie państw członkowskich w ich wysiłkach mających na celu zwalczanie ubóstwa oraz realizację polityki włączenia społecznego. W latach 2007-2013 na ten cel przeznaczonych zostanie ok. 10 mld EUR.

W związku z Europejskim Forum Demograficznym w 2008 r. opublikowano drugi raport demograficzny[60]. Utworzono europejski sojusz na rzecz rodzin oraz nową rządową grupę doradczą, która zajmie się kwestiami demograficznymi.

Sprawozdanie Komisji na temat starzenia się społeczeństwa z 2009 r.[61] stanowi efekt dogłębnej analizy wpływu starzenia się społeczeństwa na budżet i gospodarkę w dłuższej perspektywie do 2060 r.

W ramach planu działania w sprawie komfortowego funkcjonowania osób starszych w społeczeństwie informacyjnym przyjęto program działania na rzecz badań naukowych w dziedzinie nowoczesnych technologii w służbie osobom starszym[62]. Na program ten przeznaczono około 150 mln EUR.

W dziedzinie migracji UE działa także na rzecz usprawnienia systemu zarządzania przepływami migracyjnymi, koordynacji polityki integracyjnej realizowanej przez poszczególne kraje oraz zwalczania nielegalnej migracji. W ramach realizacji planu polityki w dziedzinie legalnej migracji przedstawiono wnioski legislacyjne mające na celu harmonizację procedur przyjmowania migrantów, a także kryteriów i praw niektórych kategorii obywateli państw trzecich[63]. Niebieska karta UE dla migrantów o wysokich kwalifikacjach stała się rzeczywistością[64]. Zwalczanie nielegalnej imigracji nabrało dynamiki dzięki przyjęciu dyrektywy w sprawie powrotu nielegalnych imigrantów z państw trzecich oraz dyrektywy przewidującej sankcje wobec pracodawców zatrudniających obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium UE[65].

Opracowano podręczniki dotyczące integracji, przeznaczone dla decydentów politycznych i praktyków, a także stworzono uniwersalną europejską stronę internetową poświęconą całości zagadnień związanych z integracją[66] oraz Europejskie Forum Integracji. Wysiłki państw członkowskich są wspierane z Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich – na lata 2007-2013 przydzielono na ten cel 825 mln EUR.

Komunikat w sprawie wspólnej polityki imigracyjnej dla Europy[67] oraz Europejski pakt o imigracji i azylu[68] stanowią fundament spójnego podejścia w przyszłości. Rada Europejska postanowiła także ze swojej strony odbywać coroczną debatę na temat polityki imigracyjnej i azylowej począwszy od czerwca 2010 r.

Wyzwania w zakresie globalnego ubóstwa i zrównoważonego rozwoju

W 2008 r. UE zdołała odwrócić tendencję spadkową w przepływach środków w ramach oficjalnej pomocy rozwojowej, odnotowaną w 2007 r. Pomimo tendencji zwyżkowej perspektywy na najbliższe lata wydają się niezbyt obiecujące, ponieważ wiele państw członkowskich jest bardzo dalekich od osiągnięcia indywidualnych celów pośrednich przewidzianych na 2010 r.[69]. Większość innych wskaźników dotyczących globalizacji handlu, środków na finansowanie zrównoważonego rozwoju oraz zarządzania zasobami na szczeblu światowym przedstawia się korzystnie.

Niezbędne jest angażowanie partnerów z krajów trzecich w działania na rzecz sprostania wyzwaniom w zakresie zrównoważonego rozwoju. UE kontynuuje współpracę z krajami i regionami trzecimi, zarówno na zasadzie dwustronnej, jak i w ramach procesów wielostronnych, takich jak G8, Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju, Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP) oraz inne stosowne organy Narodów Zjednoczonych, a także OECD. Na posiedzeniu Komisji ds. Zrównoważonego Rozwoju, które odbyło się w maju 2009 r., uzgodniono, że osiągnięcie celu, jakim jest zagwarantowanie bezpieczeństwa zaopatrzenia w żywność w perspektywie długoterminowej, wymaga uwzględnienia w przyszłej polityce pewnych zagadnień z dziedziny środowiska, takich jak zapotrzebowanie na wodę w rolnictwie, wylesianie, potrzeby związane z koniecznością adaptacji do zmian klimatu oraz degradacji gleby, stosowanie metod opartych na podejściu naukowym oraz korzystanie z wiedzy lokalnej.

Nawiązano dialog na wysokim szczeblu w sprawach dotyczących środowiska z wieloma krajami, w szczególności Brazylią, Chinami, Indiami, Rosją, Meksykiem oraz Republiką Południowej Afryki. Podobny dialog jest już prowadzony z Australią, Kanadą, Japonią oraz Stanami Zjednoczonymi. Rozwinięto także struktury ściślejszej współpracy z kilkoma krajami, takimi jak np. Indie i Chiny. Ponadto uzgodniono wspólne deklaracje w sprawie zmian klimatu z Karaibskim Forum Państw AKP, Forum Wysp Pacyfiku oraz Unią Afrykańską, a także podpisano wspólną deklarację AKP-UE.

Dialog i współpraca z partnerami w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa służą propagowaniu celów w zakresie zrównoważonego rozwoju. W tym względzie współpraca regionalna uległa zacieśnieniu dzięki Unii dla Śródziemnomorza, synergii czarnomorskiej oraz partnerstwu wschodniemu.

Wśród inicjatyw w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju, przyczyniających się do realizacji celów w zakresie zrównoważonego rozwoju, należy wymienić komunikat w sprawie strategii UE na rzecz wspierania działań zmniejszających ryzyko związane z klęskami żywiołowymi w krajach rozwijających się[70], Strategiczne ramy europejskie na rzecz międzynarodowej współpracy naukowo-technicznej[71], dokument roboczy służb Komisji w sprawie lepszego uwzględniania zagadnień z dziedziny środowiska we współpracy na rzecz rozwoju[72] oraz porozumienia w ramach inicjatywy na rzecz egzekwowania prawa, zarządzania i handlu w dziedzinie leśnictwa. W tym miejscu należy wymienić dobrowolną umowę partnerską zawartą z Demokratyczną Republiką Konga oraz negocjacje z kilkoma innymi krajami.

Edukacja i szkolenia

Odsetek osób z niskim poziomem wykształcenia zmniejszył się we wszystkich grupach wiekowych. Wzrost liczby osób biorących udział w działaniach związanych z uczeniem się przez całe życie oraz spadek liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną nie są na tyle dynamiczne, aby możliwe było osiągnięcie wyznaczonych celów.

Edukacja i szkolenia stanowią niezbędny fundament zrównoważonego rozwoju. Komisja zachęca państwa członkowskie do wysiłków, które zmierzałyby do przyjęcia bardziej strategicznego podejścia do kwestii wymiany wiedzy i dobrej praktyki w celu stymulowania edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju. Prowadzony przez Komisję wykaz innowacyjnych praktyk stosowanych w państwach członkowskich oraz państwach EOG świadczy o istotnej roli, jaką odgrywa edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju[73].

Komunikat Komisji pt. „Aktualizacja strategicznych ram współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia i szkolenia”[74] będzie wytyczał kierunki współpracy w tej dziedzinie na szczeblu europejskim do 2020 r. Program „Uczenie się przez całe życie” na lata 2007-2013 jest podstawowym narzędziem zwiększania roli systemów edukacji i szkolenia w tym procesie.

Badania naukowe i rozwój

Dane Eurostatu wskazują, że udział wydatków krajowych brutto na badania i rozwój w stosunku do PKB zmalał z 1,85 % w 2000 r. do 1,83 % w 2007 r. Oznacza to oddalanie się od celu, jaki wyznaczono dla UE na 2010 r., na poziomie 3 %.

Jednym z najważniejszych celów siódmego programu ramowego na rzecz badań i rozwoju technologicznego na lata 2007-2013 (7. PR) jest przyczynianie się do zrównoważonego rozwoju. W 2007 r. i 2008 r. około 44 % łącznego budżetu na wspólne badania przeznaczono na projekty związane ze zrównoważonym rozwojem. Dwie spośród wspólnych inicjatyw technologicznych ustanowionych w ramach 7. PR: „Czyste niebo” oraz „Technologie ogniw paliwowych i technologie wodorowe” mają również związek ze zrównoważonym rozwojem. Łączny wkład finansowy UE wynosi 1,3 mld EUR. Ponadto w europejskim planie naprawy gospodarczej Komisja zaproponowała trzy znaczące partnerstwa publiczno-prywatne, których działalność będzie dotyczyła trzech zagadnień o fundamentalnym znaczeniu z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju: „ekologiczne samochody”, „budynki efektywne energetycznie” oraz „fabryki jutra”. Komisja dba o to, by cała europejska przestrzeń badawcza identyfikowała się z celami w zakresie zrównoważonego rozwoju. Wyzwanie na przyszłość polega natomiast na tym, by wykorzystać obiecujące pierwsze kroki i dążyć do tego, by badania naukowe w coraz większym stopniu służyły zrównoważonemu rozwojowi.

Instrumenty finansowe i ekonomiczne

W obszarze polityki spójności UE inwestuje środki w działania mające na celu propagowanie zrównoważonego rozwoju poprzez spajanie inicjatyw z dziedziny zrównoważonego rozwoju w krajowe i regionalne strategie rozwoju. W okresie programowania 2007-2013 dzięki tej polityce wspierano działania związane z najważniejszymi wyzwaniami i zagadnieniami o charakterze przekrojowym. Na przykład w latach 2007-2013 wydatki na środowisko wyniosą 105 mld EUR, tj. 30 % łącznej kwoty 347 mld EUR przeznaczonej na fundusze służące realizacji polityki spójności. Polityka spójności przyczynia się także do opracowywania mechanizmów polityki, takich jak podejście oparte na programowaniu oraz zarządzanie wieloszczeblowe, które służą propagowaniu idei zrównoważonego rozwoju w ramach struktur zarządzania programami oraz zachęcają regiony do realizacji założeń zrównoważonego rozwoju.

Nadal istnieją jeszcze możliwości uwzględnienia celów i zasad strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju w polityce spójności, by móc sprostać nowym wyzwaniom w zakresie zrównoważonego rozwoju, przed którymi staje UE, np. wyzwaniom związanym ze zmianami demograficznymi oraz zmianami klimatu. Polityka spójności umożliwia zarówno łagodzenie ich skutków, w szczególności poprzez wsparcie działań na rzecz przestawienia gospodarki na technologie niskoemisyjne, jak i działania dostosowawcze.

Komisja stara się stopniowo lecz powszechnie wycofywać dotacje prowadzące do szkodliwych skutków dla środowiska ze swojej polityki sektorowej, np. poprzez reformę polityki rybołówstwa, a także w ramach ocena funkcjonowania reformy WPR.

Komisja przyjęła także nowe wytyczne w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska[75], w których wyważono potrzebę zapewnienia bardziej widocznej poprawy stanu środowiska oraz potrzebę zminimalizowania zakłóceń konkurencji, ułatwiając w ten sposób państwom członkowskim zastosowanie odpowiednich instrumentów polityki oraz finansowanie ekoinnowacji.

Konsultacje społeczne, które zapoczątkowało opublikowanie zielonej księgi z 2007 r. na temat instrumentów rynkowych na potrzeby polityki w zakresie ochrony środowiska i w dziedzinach pokrewnych, wykazały, że istnieje znaczne zainteresowanie dalszym wykorzystaniem instrumentów rynkowych[76].

4. PRZYSZłOść KONCEPCJI ZRÓWNOWAżONEGO ROZWOJU

Mijają trzy lata od wdrożenia strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju, nadchodzi więc dobry moment na to, by zastanowić się nad przyszłością tej strategii.

Na szczeblu UE koncepcja zrównoważonego rozwoju jest propagowana i monitorowana przede wszystkim w kontekście polityki UE w poszczególnych dziedzinach, a sama strategia na rzecz zrównoważonego rozwoju odgrywa fundamentalną rolę w propagowaniu ogólnego celu polegającego na wdrożeniu założeń zrównoważonego rozwoju. Strategia UE na rzecz zrównoważonego rozwoju okazuje się również pomocna przy opracowywaniu strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju na szczeblu krajowym i regionalnym. Obecnie prawie wszystkie państwa członkowskie UE dysponują własnymi krajowymi strategiami na rzecz zrównoważonego rozwoju, zgodnie z zaleceniami międzynarodowymi w zakresie najlepszej praktyki[77]. Niedawno opublikowane opracowanie, zlecone przez Komitet Regionów[78], zawiera szczegółową analizę wspomnianych strategii krajowych.

Różnym zainteresowanym podmiotom trudno było zrozumieć, dlaczego istnieje kilka przekrojowych strategii priorytetowych na szczeblu UE, takich jak strategia lizbońska na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz strategia UE na rzecz zrównoważonego rozwoju. Innym przykładem strategii przekrojowych może być pakiet w sprawie zmian klimatu i pakiet energetyczny, a także zintegrowana polityka morska. Strategia lizbońska ma charakter dynamiczny i uwzględnia zagadnienie zrównoważonego rozwoju (zmiany klimatu, energia, zrównoważony rozwój w dziedzinie finansów i zrównoważony rozwój społeczny). Strategia UE na rzecz zrównoważonego rozwoju ma charakter długoterminowy i stanowi dobrą podstawę, która wytycza kierunek ogólnych zmian w perspektywie długofalowej oraz umożliwia ich podsumowywanie, a także stanowi zachętę do perspektywicznego spojrzenia na kwestię zrównoważonego rozwoju, a jednocześnie zobowiązuje do działań politycznych w perspektywie krótkoterminowej. Łączenie strategii przekrojowych nie wydaje się jednak dobrym rozwiązaniem, zważywszy na ich różne role. Fakt, że strategia na rzecz zrównoważonego rozwoju i strategia lizbońska wzajemnie się uzupełniają, podkreślono w odnowionej strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju[79]. Być może jest jednak jeszcze miejsce na dalsze wyjaśnienia dotyczące szczegółowej roli strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju w stosunku do innych strategii UE oraz na jej stosowną optymalizację

W kontekście monitorowania realizacji strategii można rozważyć następujące zagadnienia:

1. większe efekty synergii między strategią na rzecz zrównoważonego rozwoju i strategią lizbońską na rzecz wzrostu i zatrudnienia, która zostanie poddana przeglądowi w 2010 r., oraz innymi strategiami UE o charakterze przekrojowym; być może istnieje możliwość poprawy koordynacji i powiązań pomiędzy obszarami polityki wchodzącymi w zakres strategii oraz realizacją odpowiedniej polityki;

2. strategię można prawdopodobnie jeszcze zoptymalizować lub przeformułować w taki sposób, by zapewnić jej charakter nadrzędny i by stała się ona dokumentem wyznaczającym ogólne kierunki kształtowania polityki, zgodnie z zasadami przewodnimi określonymi w 2006 r.;

3. strategia mogłaby ułatwiać wymianę najlepszych praktyk w zakresie nowatorskich sposobów podejścia stosowanych w państwach członkowskich;

4. celem zapewnienia sprawniejszego monitorowania oraz egzekwowania realizacji strategii przez państwa członkowskie mechanizmy wykorzystywane w ramach strategii lizbońskiej można by wykorzystać również do monitorowania realizacji strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju; zaliczałoby się do nich: wspólnie wyznaczone cele, narzędzia pomiaru (wskaźniki, wytyczne), stosowanie punktów odniesienia (umożliwiających porównaniu dokonań państw członkowskich) oraz możliwość powielania najlepszych praktyk i zastosowania ich na szerszą skalę; możliwe byłoby zidentyfikowanie środków służących realizacji obu strategii, wywierających widoczne korzystne skutki w zakresie wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i środowiska; uwzględnianie w głównym nurcie polityki takich zagadnień jak ekoinnowacje, efektywność pod względem wykorzystania zasobów oraz wzrost gospodarczy przyjazny środowisku mogłoby stać się myślą przewodnią;

5. monitorowanie realizacji strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju opiera się na wskaźnikach zrównoważonego rozwoju, których koordynacją zajmuje się Eurostat; wskaźniki te są kompleksowym narzędziem monitorowania, ale konieczne jest jeszcze opracowanie kilku innych istotnych wskaźników; starając się uzupełnić informacje wynikające ze wskaźników oraz najważniejsze informacje o wyzwaniach w zakresie zrównoważonego rozwoju Komisja bada możliwości opracowania tabeli wyników w zakresie zrównoważonego rozwoju;

6. pojawiają się nowe wyzwania w zakresie zrównoważonego rozwoju, których jak dotąd nie uwzględniono lub które uwzględniono jedynie marginalnie w strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju; należą do nich: bezpieczeństwo energetyczne, adaptacja do zmian klimatu[80], bezpieczeństwo zaopatrzenia w żywność, użytkowanie gruntów, stabilność finansów publicznych oraz wymiar zewnętrzny zrównoważonego rozwoju; jeśli chodzi o wymiar zewnętrzny, zagadnieniami priorytetowymi powinny pozostać takie kwestie, jak: zmiany klimatu i energia, a także działania na rzecz osiągnięcia milenijnych celów rozwoju.

W szczególności w strategii można by skupić się na długofalowych celach UE w najważniejszych obszarach poprzez:

- przyczynianie się do szybkiego procesu przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i niskonakładową w oparciu o technologie efektywne pod względem energetycznym i pod względem wykorzystania zasobów, a także zrównoważony system transportu oraz przechodzenie na modele konsumpcji zgodne z założeniami zrównoważonego rozwoju;

- zwiększenie wysiłków na rzecz ochrony różnorodności biologicznej, wód i innych zasobów naturalnych; z obserwacji wynika, że zanikanie różnorodności biologicznej postępuje w niepokojącym tempie; degradacja ekosystemów przyczynia się nie tylko do pogorszenia jakości naszego życia oraz jakości życia przyszłych pokoleń, ale stanowi również przeszkodę na drodze zrównoważonego rozwoju gospodarczego w perspektywie długoterminowej;

- działania na rzecz włączenia społecznego; grupy w najtrudniejszej sytuacji społecznej są najbardziej narażone na skutki kryzysu ekonomicznego i mogą je odczuwać najdłużej, o ile nie zostaną podjęte skuteczne środki;

- wzmocnienie wymiaru międzynarodowego działań na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz zwiększenie wysiłków na rzecz zwalczania ubóstwa na świecie.

5. WNIOSKI

Niniejszy komunikat zawiera podsumowanie postępów w polityce UE w obszarach wchodzących w zakres strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz stanowi materiał do refleksji i debaty na temat zrównoważonego rozwoju. Z tego podsumowania wynika, że mimo znaczących wysiłków mających na celu uwzględnienie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju w najważniejszych dziedzinach polityki UE, pewne tendencje sprzeczne z zasadą zrównoważonego rozwoju nadal się otrzymują i UE musi jeszcze zwiększyć swoje wysiłki. Jak widać na przykładzie zmian klimatu, podejmowanie działań na wczesnym etapie przynosi szybsze i większe korzyści oraz jest mniej kosztowne niż działanie późniejsze.

Należy zwrócić uwagę, że Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przygotowuje na jesień 2009 r. opinię rozpoznawczą na temat przyszłości strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju, która może być kolejnym elementem przyczyniającym się do debaty.

Te oraz inne elementy, jak również aktywny wkład zainteresowanych podmiotów będą stanowić punkt wyjścia do podjęcia w przyszłości decyzji o rozpoczęciu kompleksowego przeglądu strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju, jak przewidziano pierwotnie w 2006 r. Tego rodzaju przegląd mógłby stanowić podstawę dalszej optymalizacji strategii UE na rzecz zrównoważonego rozwoju, precyzyjniejszego określenia jej roli w kształtowaniu polityki UE, ukierunkowania jej na dziedziny, w których postęp jest najbardziej niezbędny, oraz poprawy sposobu zarządzania jej realizacją.

[1] Plan naprawy (COM(2008) 800 z 26.11.2008 oraz COM(2009) 114 z 4.3.2009), komunikat w sprawie zatrudnienia, (COM(2009) 257 z 3.6.2009) oraz komunikat „Polityka spójności: inwestowanie w realną gospodarkę” (COM(2008) 876 z 16.12.2008).

[2] Pierwsze sprawozdanie z postępów przyjęto w październiku 2007 r.: COM(2007) 642 oraz SEC(2007)1416.

[3] COM(2008) 412 z 2.7.2008.

[4] Dane Eurostatu w zakresie WZR obejmują w większości lata 2000-2007.

[5] Dokument roboczy służb Komisji towarzyszący komunikatowi „W kierunku ogólnego porozumienia kopenhaskiego w sprawie zmian klimatu”, SEC(2009) 101.

[6] http://ec.europa.eu/environment/climat/climate_action.htm

[7] Dyrektywa 2009/29/WE (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 63).

[8] Dyrektywa 2009/31/WE (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 114).

[9] Dyrektywa 2009/28/WE (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 16).

[10] COM(2008) 780 z 13.11.2008.

[11] COM(2008) 778 z 13.11.2008.

[12] COM(2008) 399 z 16.07.2008.

[13] COM(2008) 397 z 16.7.2008.

[14] Rozporządzenie (WE) nr 397/2009 (Dz.U. L 126 z 21.5.2009, s. 3).

[15] COM(2007) 723 z 22.11.2007.

[16] COM(2009) 111 z 12.3.2009.

[17] „Prosperity without Growth? The transition to a sustainable economy”, brytyjska komisja ds. zrównoważonego rozwoju, 2009 r.

[18] „Ku kompleksowemu porozumieniu w sprawie zmian klimatycznych w Kopenhadze”, COM(2009) 39 z 28.1.2009.

[19] Biała księga - Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania, COM(2009) 147 z 1.4.2009

[20] http://ec.europa.eu/environment/climat/climate_action.htm

[21] Dyrektywa 2009/28/WE (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 16).

[22] Dyrektywa 2009/30/WE (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 88).

[23] COM(2008) 433 z 8.7.2008.

[24] COM(2008) 435 z 8.7.2008.

[25] COM(2008) 432 z 8.7.2008.

[26] COM(2008) 436 z 8.7.2008.

[27] Rozporządzenie (WE) nr 443/2009 (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 1).

[28] Dyrektywa 2009/33/WE (Dz.U. L 120 z 15.5.2009, s. 5).

[29] COM(2008) 886 z 16.12.2008.

[30] COM(2009) 8 z 21. 1.2009.

[31] COM(2008) 779 z 13.11.2008.

[32] COM(2008) 316 z 23.5.2008.

[33] Komunikat „Zrównoważona przyszłość transportu: w kierunku zintegrowanego, zaawansowanego technologicznie i przyjaznego użytkownikowi systemu”, COM(2009) 279 z 17.6.2009.

[34] COM(2008) 397 z 16.7.2008.

[35] Parlament Europejski oraz Rada osiągnęły już porozumienie w sprawie dyrektywy dotyczącej ekoprojektu oraz rozporządzeń w sprawie oznakowania ekologicznego i EMAS.

[36] Rozporządzenie (WE) nr 106/2008 (Dz.U. L 39 z 13.2.2008, s. 1).

[37] COM(2008) 400 z 16.7.2008.

[38] Dz.U. nr C 82 z 1.4.2008, s. 1.

[39] http://ec.europa.eu/environment/air/pollutants/stationary/ippc/key_impl.htm

[40] COM(2007) 844 z 21.12.2007.

[41] WWF, Living Planet Report 2008.

[42] Śródokresowa ocena wykonania wspólnotowego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej; COM(2008) 864 z 16.12.2008.

[43] Zielona księga - Reforma wspólnej polityki rybołówstwa (COM(2009) 163) z 22.4.2009.

[44] TEEB (2008) „The Economics of Ecosystems and Biodiversity” – sprawozdanie okresowe na dziewiąte posiedzenie Konferencji Stron (COP9) Konwencji o różnorodności biologicznej i przegląd śródokresowy dotyczący strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej (COM(2008) 864) oraz Grupa Sprawozdawcza ds. Polityki Ochrony Środowiska (EPRG – zaplanowana na 2009 r.).

[45] COM(2008) 699 z 4.11.2008.

[46] www.unep.fr/scp/rpanel/

[47] http://ec.europa.eu/food/plant/propagation/conservation_varieties/index_en.htm

[48] Dyrektywa 2008/98/WE (Dz.U. L 312 z 22.11.2008, s. 3).

[49] COM(2007) 414, 18.7.2007 http://ec.europa.eu/environment/water/quantity/scarcity_en.htm

[50] Dyrektywa 2008/105/WE (Dz.U. L 384 z 24.12.2008, s. 84).

[51] Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej (dyrektywa 2008/56/WE, Dz.U. L 164 z 25.6.2008, s. 19), Europejska strategia na rzecz badań morskich (COM(2008) 534 z 3.9.2008), europejski obszar transportu morskiego bez barier (COM(2009) 10 z 21.1.2009), komunikat w sprawie morskiej energii wiatrowej (COM(2008) 768 z 13.11.2008), biała księga w sprawie adaptacji do zmian klimatu (COM(2009)147 z 1.4.2009) oraz Strategia UE dotycząca lepszych warunków demontażu statków (COM (2008) 767 z 19.11.2008).

[52] COM(2009) 163 z 22.4.2009 http://ec.europa.eu/fisheries/reform/

[53] COM(2007) 630 z 23.10.2007.

[54] http://ec.europa.eu/health/ph_information/dissemination/echi/echi_en.htm

[55] http://ec.europa.eu/environment/ppps/home.htm

[56] http://ec.europa.eu/food/plant/strategy/index_en.htm

[57] http://ec.europa.eu/food/food/animalnutrition/feedadditives/comm_register_feed_additives_1831-03.pdf

[58] http://ec.europa.eu/food/animal/diseases/strategy/actionplan_en.htm

[59] Źródło: Eurostat.

[60] SEC(2008) 2911 z 21.11.2008

[61] COM(2009) 180 z 29.4.2009 - http://ec.europa.eu/economy_finance/thematic_articles/article14761_en.htm

[62] Decyzja nr 742/2008/WE (Dz.U. L 201 z 30.7.2008, s. 49).

[63] Dyrektywa 2009/50/WE (Dz.U. L 155 z 18.6.2009, s. 17), COM(2007) 638 z 23.10.2007.

[64] Dyrektywa 2009/50/WE (Dz.U. L 155 z 18.6.2009, s. 17).

[65] Dyrektywa 2009/52/WE (Dz.U. L 168 z 30.6.2009, s. 24).

[66] http://ec.europa.eu/ewsi/en/index.cfm

[67] COM(2008) 359 z 17.6.2008.

[68] Dokument Rady 13440/08; komunikat Komisji COM(2009) 266 z 10.6.2009.

[69] COM(2009) 160 z 8.4.2009.

[70] COM(2009) 84 z 23.2.2009.

[71] COM(2008) 588 z 24.9.2008.

[72] SEC(2009) 555 z 21.4.2009.

[73] http://ec.europa.eu/education/more-information/doc/sustdev_en.pdf

[74] C(2008) 865 z 16.12.2008; zatwierdzony w ramach konkluzji Rady Europejskiej z dnia 12.5.2009 r.

[75] Dz.U. C 82 z 1.4.2008, s.1.

[76] SEC(2009) 53 z 16.1.2009.http://ec.europa.eu/environment/enveco/pdf/analyse_doc.pdf

[77] Krajowi koordynatorzy ds. strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju są ogniwem łączącym strategię UE na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz strategie krajowe w tej dziedzinie. Europejska sieć na rzecz zrównoważonego rozwoju (ESDN) ułatwia wymianę dobrej praktyki i doświadczeń między państwami członkowskimi. Informacje na temat krajowych strategii na rzecz zrównoważonego rozwoju dostępne są na stronie ESDN: http://www.sd-network.eu/?k=country%20profiles

[78] „Contributions of the Regional and Local Authorities to Sustainable Development Strategies”, Komitet Regionów, 2009 (autor: RIMAS).

[79] Rada Unii Europejskiej, dokument nr 19117/06 z 9.6.2006.

[80] COM(2009) 147 z 1.4.2009.