52009DC0143

[pic] | KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH |

Bruksela, dnia 26.3.2009

KOM(2009) 143 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Komunikat dotyczący nierozprzestrzeniania broni jądrowej

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Komunikat dotyczący nierozprzestrzeniania broni jądrowej

1. WPROWADZENIE

Sytuacja polityczna ostatnich lat skłoniła społeczność międzynarodową do skoncentrowania się, na szczeblu ONZ, G8 oraz innych forów międzynarodowych, na ograniczeniu zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem. Przy zwiększonym globalnym zainteresowaniu energią jądrową oraz rosnącej liczbie państw rozważających możliwość przystąpienia do cywilnego programu jądrowego, istnieje jeszcze wyraźniejsza potrzeba umocnienia międzynarodowych gwarancji dotyczących nierozprzestrzeniania.

Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT)[1] określa ogólne ramy działań mających na celu rozwiązanie kwestii nierozprzestrzeniania oraz powierza kluczową rolę w tej dziedzinie Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA). Rada Bezpieczeństwa ONZ działa jako ostateczny organ rozstrzygający kwestie poważnych naruszeń zobowiązań w zakresie nierozprzestrzeniania.

Unia Europejska, Wspólnota i państwa członkowskie prowadzą w ramach swoich kompetencji różne działania w tej dziedzinie, w tym działania w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) oraz działania wynikające z traktatów wspólnotowych. W ten sposób UE może w znacznym stopniu przyczynić się do rozwiązania kwestii nierozprzestrzeniania również w skali światowej, uwzględniając jej rozległe doświadczenie w dziedzinie energii jądrowej oraz zakres instrumentów, którymi dysponuje.

W niedawnym komunikacie „Bezpieczeństwo jądrowe oraz ochrona materiałów i instalacji jądrowych jako problem międzynarodowy”[2] Komisja ogłosiła, że przedstawi Radzie i Parlamentowi osobny komunikat dotyczący różnych instrumentów unijnych dostępnych w dziedzinie nierozprzestrzeniania broni jądrowej, w szczególności w ramach Traktatu Euratom.

Celem niniejszego komunikatu jest zatem określenie globalnego kontekstu podkreślającego potrzebę silniejszych międzynarodowych gwarancji dotyczących nierozprzestrzeniania (sekcja 2), przedstawienie głównych instrumentów unijnych dostępnych w tej dziedzinie, w szczególności w ramach Traktatu Euratom (sekcja 3) oraz przedstawienie możliwych sposobów wykorzystania tych instrumentów w celu stworzenia – we współpracy z MAEA - silniejszych międzynarodowych gwarancji dotyczących nierozprzestrzeniania (sekcja 4).

2. KONTEKST GLOBALNY: POTRZEBA SILNIEJSZYCH MIęDZYNARODOWYCH GWARANCJI DOTYCZąCYCH NIEROZPRZESTRZENIANIA

Rosnące zapotrzebowanie na energię na szczeblu światowym w połączeniu z obawami dotyczącymi bezpieczeństwa dostaw oraz uznanie ogólnej konieczności ograniczenia emisji CO2 w celu złagodzenia skutków zmian klimatycznych prowadzą do wzrostu zainteresowania energią jądrową na świecie.

Należy na wstępie zaznaczyć, że międzynarodowy Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej uznaje prawo wszystkich stron układu do rozwoju i wykorzystania energii jądrowej w celach pokojowych.

Źródłem zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem, wynikających ze stosowania energii jądrowej, mogą być zasadniczo dwa konkretne rodzaje działalności, a mianowicie wzbogacanie uranu oraz przetwarzanie zużytego paliwa jądrowego. Wspomniane rodzaje działalności wymagają zastosowania bardzo skomplikowanych i kosztownych technologii, uzasadnionych ekonomicznie wyłącznie w przypadku bardzo dużego zapotrzebowania na rynku ze strony elektrowni jądrowych.

Przy rosnącym zainteresowaniu energią jądrową społeczność międzynarodowa musi uczynić wszystko co możliwe, by zminimalizować ryzyko wystąpienia incydentów w zakresie ochrony jądrowej lub zastosowania materiałów jądrowych lub technologii w celach niepokojowych. Dlatego też społeczność międzynarodowa powinna zagwarantować ciągłe spełnianie warunków dotyczących nierozprzestrzeniania broni jądrowej, w tym norm NPT i MAEA.

Na szczeblu światowym kluczową rolę w zapobieganiu rozprzestrzenianiu broni jądrowej odgrywa MAEA, która prowadzi działania zabezpieczające wynikające z NPT oraz stosuje zaawansowany system zabezpieczeń w oparciu o całościowe porozumienia o zabezpieczeniach i protokoły dodatkowe, jak również jest upoważniona do posiadania materiałów rozszczepialnych.. Niedawne działania na poziomie światowym w tej dziedzinie obejmują: inicjatywę zaaprobowaną przez szczyt G8 z 2008 r., podkreślającą znaczenie nierozprzestrzeniania/zabezpieczeń, bezpieczeństwa i ochrony w rozwoju energii jądrowej[3], inicjatywę USA - Globalne Partnerstwo Energii Jądrowej (Global Nuclear Energy Partnership, GNEP), międzynarodowy projekt w zakresie innowacyjnych reaktorów jądrowych i cyklów paliwa (International Project on Innovative Nuclear Reactors and Fuel Cycles, INPRO) oraz globalną inicjatywę na rzecz zwalczania terroryzmu jądrowego.

Oprócz NPT w 2005 r. przyjęto Konwencję Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu aktów terroryzmu nuklearnego[4]. Ważną rolę odgrywa również Grupa Dostawców Jądrowych, w szczególności w odniesieniu do stosowania wytycznych dotyczących wywozu artykułów jądrowych (zob. również sekcja 3.2).

UE dysponuje szeregiem instrumentów, których stosowanie przyczynia się do osiągnięcia celów związanych z nierozprzestrzenianiem (sekcja 3). Ponadto UE odgrywa wiodącą rolę na świecie w dziedzinie technologii wzbogacania uranu i przetwarzania zużytego paliwa. W tym kontekście należy podkreślić, że europejskie rynki wzbogaconego uranu i przetwarzania zużytego paliwa działają w sposób konkurencyjny, wiarygodny i przejrzysty.

W komunikacie „Europejska polityka energetyczna”[5] Komisja uznała promowanie nierozprzestrzeniania za jeden z kluczowych priorytetów skutecznej polityki zewnętrznej UE w dziedzinie energii. Znaczenie nierozprzestrzeniania dla wykorzystania i przyszłego rozwoju energii jądrowej potwierdzono w komunikacie dokonującym aktualizacji przykładowego programu energetyki jądrowej[6] w kontekście drugiego strategicznego przeglądu sytuacji energetycznej[7]. Komisja podkreśliła potrzebę silniejszej współpracy między Euratomem a MAEA w celu uzyskania pożądanych skutków na szczeblu międzynarodowym. W tym kontekście w dniu 7 maja 2008 r. podpisano wspólne oświadczenie Komisji i MAEA[8] podkreślające wagę wzajemnej współpracy w dziedzinie energii jądrowej.

Parlament Europejski potwierdził niedawno szczególne znaczenie Traktatu Euratom w przestrzeganiu międzynarodowych norm dotyczących ochrony i nierozprzestrzeniania, w świetle zobowiązań państw członkowskich wykorzystujących energię jądrową [9].

3. GłÓWNE INSTRUMENTY UE W DZIEDZINIE NIEROZPRZESTRZENIANIA

UE DYSPONUJE SZEREGIEM INSTRUMENTÓW, KTÓRYCH STOSOWANIE PRZYCZYNIA SIę DO OSIąGNIęCIA CELÓW ZWIąZANYCH Z NIEROZPRZESTRZENIANIEM, GłÓWNIE W RAMACH WPZIB, TRAKTATU WE I TRAKTATU EURATOM.

W kontekście WPZiB nierozprzestrzenianie jest kluczowym celem politycznym, w szczególności od 2003 r., kiedy to UE przyjęła europejską strategię bezpieczeństwa[10], a następnie strategię UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia[11]. W sprawozdaniu na temat wdrożenia europejskiej strategii bezpieczeństwa, zatwierdzonym w grudniu 2008 r.[12], oraz w dokumencie dotyczącym nowych kierunków działań na rzecz zwalczania rozprzestrzeniania broni masowego rażenia, zaaprobowanym przez Radę (Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych) w dniach 8-9 grudnia 2008 r.[13], potwierdzono, że zagrożenie związane z bronią masowego rażenia wzrosło i pozostaje jednym z priorytetów w strategii politycznej UE. Jest oczywiste, że Komisja odegra znaczącą rolę w realizacji nowych kierunków działań poprzez różne instrumenty i obszary polityczne Wspólnoty. UE udzieliła pełnego wsparcia rezolucji nr 1540 Rady Bezpieczeństwa ONZ[14]; prowadzone są również wspólne działania Rady wspierające działania Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA).

Ponadto instrumenty wspólnotowe oparte na Traktacie WE i Traktacie Euratom, w szczególności instrument współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego (INSC)[15], instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA)[16] oraz instrument na rzecz stabilności[17] zezwalają na współpracę z krajami trzecimi w zakresie nierozprzestrzeniania. Dla skutecznej realizacji strategii dotyczącej broni masowego rażenia niezbędne jest zapewnienie spójności i synergii między wszystkimi instrumentami unijnymi, w szczególności w przypadku instrumentu na rzecz stabilności.

Poprzez instrument na rzecz stabilności Komisja wspiera rozwój szkoleń i wsparcia w obszarze chemicznym, biologicznym, radiologicznym i jądrowym (CBRN) w krajach trzecich. Do tej pory koncentrowano się na krajach byłego Związku Radzieckiego. W latach 2009-2011 UE udzieli dalszej pomocy krajom byłego Związku Radzieckiego, a także rozszerzy działania na nowe newralgiczne regiony, w tym Azję Południowo-Wschodnią, Bliski Wschód oraz regiony Afryki, w szczególności w dziedzinie jądrowej i biologicznej. Do realizacji rezolucji nr 1540 Rady Bezpieczeństwa ONZ przyczyni się wsparcie dla MAEA (inicjatywa dotycząca banku paliwa jądrowego), współpraca z naukowcami, którzy pracowali nad bronią masowego rażenia, zajęcie się problemem przemytu jądrowego – w tym nieuczciwych praktyk finansowych – oraz wkład w skuteczniejszy system kontroli wywozu i monitorowania granic. Zasadnicze znaczenie w tym kontekście będą miały regionalne centra doskonałości CBRN, które opierają się na wiedzy specjalistycznej WCB. Instrument na rzecz stabilności, dysponujący ok. 300 mln EUR dla okresu 2007-2013 r., stanowi ważny element działań w zakresie nierozprzestrzeniania, który wraz z innymi instrumentami UE przyczynia się do stworzenia kultury bezpieczeństwa i ochrony CBRN na świecie.

Pokojowy rozwój energii jądrowej stanowił główny cel Traktatu Euratom od samego początku. Wiele przepisów Traktatu obejmuje w związku z tym działania i instytucje przyczyniające się do nierozprzestrzeniania materiałów jądrowych, również na szczeblu międzynarodowym, na którym Wspólnota może negocjować i zawierać umowy z krajami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi (rozdział 10 Traktatu Euratom). Główne działania Euratomu w dziedzinie nierozprzestrzeniania są następujące:

3.1. Działania zabezpieczające

Zabezpieczenia Euratomu zostały ustanowione w rozdziale 7 Traktatu Euratom na dziesięć lat przed przedłożeniem NPT do podpisu. Komisja jest odpowiedzialna za sprawdzenie, czy materiały rozszczepialne (pluton, uran i tor) nie są wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem deklarowanym przez użytkowników ze Wspólnoty, należących do branży jądrowej (np. operatorów reaktorów jądrowych i operatorów zakładów wzbogacania i przetwarzania) lub nienależących do niej (np. ośrodki badawcze i instytuty medyczne). Zabezpieczenia w sektorze jądrowym (inspekcje i powiązana księgowość dotycząca materiałów jądrowych) stanowią pierwszą linię obrony przed wykorzystaniem materiałów jądrowych niezgodnie z przeznaczeniem w celach niepokojowych.

Od wejścia w życie NPT Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej powierzono rolę dopilnowania, by zobowiązania dotyczące nierozprzestrzeniania broni jądrowej były przestrzegane na poziomie światowym.

System zabezpieczeń Euratomu działa jako zbiorczy system ewidencji i kontroli materiałów jądrowych dla wszystkich państw członkowskich UE[18] do celów wewnętrznych oraz w ramach porozumień o zabezpieczeniach z MAEA. Podstawowe porozumienia o zabezpieczeniach zostały zawarte między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, Euratomem i MAEA.

Inspektorzy MAEA dokonują zatem inspekcji również w obiektach jądrowych na terenie UE. Inspektoraty MAEA i Euratomu ściśle współpracują ze sobą w celu stosowania zabezpieczeń w UE. Inspekcje są w pełni skoordynowane i przeprowadzane za pomocą wspólnego sprzętu. Jednakże każdy inspektorat wyciąga niezależne wnioski z inspekcji.

Bliska współpraca z MAEA rozciąga się na realizację we Wspólnocie dodatkowych protokołów do porozumień o zabezpieczeniach z MAEA, które uzupełniają system zabezpieczeń MAEA i umożliwiają, oprócz wykrywania wykorzystania materiałów jądrowych niezgodnie z przeznaczeniem, wykrywanie niezadeklarowanych działań jądrowych.

Protokoły dodatkowe do każdego porozumienia o zabezpieczeniach obowiązują we wszystkich państwach członkowskich UE. Komisja uważnie śledzi postępy kilku pozostałych nowych państw członkowskich w zakresie przestrzegania odpowiednich trójstronnych porozumień o zabezpieczeniach wraz z protokołem dodatkowym między Euratomem, MAEA i państwami nieposiadającymi broni jądrowej w UE oraz wynikającego z tego zawieszenia dwustronnych porozumień o zabezpieczeniach z MAEA.

Komisja wspiera również transfer metodologii zabezpieczania poprzez stosowanie różnych instrumentów wspólnotowych. Od połowy lat 90-tych XX wieku programy Komisji TACIS oraz obecnie INSC wspierają w szczególności transfer metodologii w odniesieniu do księgowości w zakresie materiałów jądrowych w krajach WNP; Komisja przygotowuje się do podobnych działań w innych krajach trzecich.

3.2. Zdrowie i bezpieczeństwo, ochrona fizyczna, nielegalny handel i kontrole wywozu

Na podstawie postanowień dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa (rozdział 3 Traktatu Euratom) powstało ugruntowane prawodawstwo dotyczące przesyłania substancji radioaktywnych między państwami członkowskimi[19], kontroli wysoce radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych[20] oraz uzupełniająca je dyrektywa w sprawie przemieszczania[21]. Przepisy te ustanawiają procedury dotyczące licencjonowania, autoryzacji i zawiadamiania, mające zagwarantować, że materiały radioaktywne nie są posiadane, stosowane lub transportowane bez stosownej kontroli regulacyjnej.

Ponadto Euratom przystąpił do międzynarodowej Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych[22] i wynegocjował zmiany do konwencji w odniesieniu do kwestii należących do kompetencji Wspólnoty. Ochrona fizyczna obejmuje również dziedziny transportu towarów niebezpiecznych oraz ochrony na morzu, które mają znaczenie dla transportu materiałów jądrowych lub radioaktywnych.

W ostatnich latach Komisja Europejska wspiera projekty zwalczające nielegalny handel w ramach instrumentu na rzecz stabilności. Gruba robocza ds. zarządzania granicami umożliwia koordynację z USA i MAEA.

Rozporządzenie Rady nr 1334/2000[23], bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich, stanowi instrument wspólnotowy umożliwiający państwom członkowskim realizację zobowiązań wobec Grupy Dostawców Jądrowych. Komisja uczestniczy w Grupie Dostawców Jądrowych jako obserwator, a także przewodniczy komitetowi ustanowionemu na mocy rozporządzenia, który zajmuje się wszystkimi kwestiami jego wykonania. Komisja regularnie składa wnioski dotyczące aktualizacji i/lub lepszego dostosowania rozporządzenia do zobowiązań międzynarodowych. W 2006 r. Komisja zaproponowała przeprowadzenie reformy wspólnotowego systemu kontroli wywozu produktów podwójnego zastosowania w celu zwiększenia jego wydajności, wprowadzenia kar za najpoważniejsze naruszenia oraz dostosowania go do postanowień rezolucji nr 1540 Rady Bezpieczeństwa ONZ w odniesieniu do tranzytu i pośrednictwa w handlu.

W szerszym kontekście CBRN Komisja jest w trakcie opracowywania polityki w zakresie ochrony CBRN w pełni uwzględniającej konkluzje Rady z grudnia 2007 r. w sprawie ograniczenia zagrożenia chemicznego, biologicznego, radiologicznego i jądrowego. Oczekuje się, że polityka ta zostanie zaproponowana w połowie 2009 r. Między lutym 2008 r. a styczniem 2009 r. grupa zadaniowa CBRN pracowała na szczeblu UE nad określeniem konkretnych działań, które należy podjąć w celu wzmocnienia ochrony CBRN w Europie. Grupa zadaniowa składała się z ekspertów reprezentujących władze państw członkowskich, sektor prywatny, Europol, Eurojust i instytucje UE.

3.3. Agencja Dostaw Euratomu

Obecny wkład Agencji Dostaw Euratomu[24] w nierozprzestrzenianie polega głównie na:

- autoryzowaniu zawierania umów o dostawy w przypadku fizycznego przywozu materiałów jądrowych do Wspólnoty lub ich wywozu ze Wspólnoty;

- sprawdzaniu, czy umowy o dostawy są zawierane wyłącznie dla końcowych zastosowań pokojowych, oraz czy wszystkie umowy o dostawy zawierają klauzulę dotyczącą zabezpieczeń;

- przeprowadzaniu procedur związanych z pozwoleniami na wywóz materiałów jądrowych produkowanych we Wspólnocie[25].

Kolejną ważną kwestią jest możliwość tworzenia rezerw handlowych lub awaryjnych materiałów jądrowych zgodnie z art. 72 Traktatu Euratom.

Wspólnota egzekwuje prawo własności w odniesieniu do „wszystkich specjalnych materiałów rozszczepialnych, wytworzonych lub przywożonych przez państwo członkowskie, osobę lub przedsiębiorstwo i podlegających kontroli bezpieczeństwa” (rozdział 8 Traktatu). Prawo własności pociąga za sobą szeroko rozumianą odpowiedzialność za zabezpieczenia, w tym środki ochrony fizycznej.

3.4. Badania i Wspólne Centrum Badawcze (WCB)

Przepisy szczegółowe dotyczące badań (rozdział 1 Traktatu Euratom) stanowią podstawę wszystkich jądrowych programów badawczych Wspólnoty, w ramach których przy opracowywaniu innowacyjnych koncepcji dotyczących reaktorów można uwzględnić kwestię zapobiegania rozprzestrzenianiu. Oprócz konkretnych działań dotyczących zabezpieczeń, inne dziedziny programu badawczo-szkoleniowego Euratomu są również otwarte dla współpracy międzynarodowej, co może wspomóc opisane w niniejszym komunikacie cele dotyczące nierozprzestrzeniania.

Wspólne Centrum Badawcze (WCB), ustanowione na mocy art. 8 Traktatu Euratom, od początku odgrywało ważną rolę, wspierając działania Komisji i MAEA. WCB zlecono opracowanie metodyki i technologii dla wdrożenia zabezpieczeń, szkolenie inspektorów Komisji i MAEA oraz realizację europejskiego programu wspierającego MAEA.

Jako wiodący organ w walce z nielegalnym handlem, WCB zostało poproszone o wdrożenie wspólnotowego dorobku prawnego w nowych państwach członkowskich poprzez przeszkolenie ich organów i ekspertów w trakcie procesu rozszerzania.

Założenie dwóch laboratoriów terenowych w zakładach przetwarzania we Francji i w Zjednoczonym Królestwie oraz zasadniczy wkład w założenie laboratorium w Japonii we współpracy z MAEA przyczyniło się do uznania kompetencji WCB w zakresie zabezpieczeń obiektów jądrowego cyklu paliwowego. Ponadto WCB powierzono techniczną realizację programu TACIS w zakresie ochrony jądrowej. Począwszy od 1994 r., za pośrednictwem programu TACIS, Wspólnota udzieliła znaczącego wsparcia centrom nauki i techniki w Moskwie[26] i Kijowie[27], których zadaniem jest ograniczenie rozprzestrzeniania newralgicznej wiedzy uzyskanej przez naukowców w ramach programów związanych z bronią masowego rażenia. Z powodzeniem wspierano pokojową działalność badawczą, w której uczestniczyło 70 000 naukowców. Za pomocą instrumentu na rzecz stabilności udzielane jest stałe wsparcie dla programów mających na celu przekwalifikowanie naukowców, którzy zajmowali się bronią w krajach WNP i innych regionach.

4. EWENTUALNE DALSZE DZIAłANIA

Unia Europejska mogłaby w ramach swoich kompetencji opracować następujące kluczowe działania w zakresie nierozprzestrzeniania:

- większe wsparcie dla Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, jego zabezpieczeń i protokołu dodatkowego;

- rozszerzenie współpracy z kluczowymi krajami w dziedzinie jądrowej poprzez dwustronne porozumienia Euratomu, w koordynacji ze środkami podjętymi na podstawie komunikatu z maja 2008 r.[28].

- wkład w rozwój międzynarodowego systemu gwarantowanych dostaw paliwa jądrowego dla krajów zainteresowanych rozwojem energii jądrowej, nieposiadających własnych obiektów jądrowego cyklu paliwowego.

4.1. Większe wsparcie dla Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej i zabezpieczeń jądrowych

Utrzymanie i intensyfikacja wsparcia dla NPT i zabezpieczeń jądrowych stanowi priorytet w zakresie nierozprzestrzeniania.

Unia Europejska, Wspólnota i państwa członkowskie, działając w ramach swoich kompetencji, powinny w bliskiej współpracy z MAEA dążyć do wzmocnienia i promowania wiarygodności systemu NPT poprzez opracowanie wspólnego podejścia do zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem, w szczególności w odniesieniu do krajów, które nie są stronami NPT albo są jego stronami, ale nie oferują wystarczających gwarancji przestrzegania układu.

W tym kontekście konkretne środki powinny obejmować w szczególności następujące obszary, w pełni wykorzystując, jako uzupełnienie, wszystkie dostępne instrumenty:

- wzmocnienie międzynarodowych ram newralgicznych działań dotyczących jądrowego cyklu paliwowego;

- wkład w realizację „Nowych kierunków działań Unii Europejskiej na rzecz zwalczania rozprzestrzeniania broni masowego rażenia i systemów jej przenoszenia”, obejmujących przepisy mające na celu wzmocnienie kontroli wywozu i zdolności do walki z nielegalnym handlem;

- rozważenie najbardziej stosownych sankcji w przypadku naruszenia zobowiązań dotyczących nierozprzestrzeniania przez kraje trzecie lub eksporterów unijnych.

Unia Europejska, Wspólnota i państwa członkowskie, działając w ramach swoich kompetencji, mogłyby ułatwić ten proces i wzmocnić wsparcie dla NPT we wszystkich obszarach kompetencji. Do kluczowych środków mogłyby należeć:

- ściślejsza współpraca z MAEA w zakresie zabezpieczeń międzynarodowych, w ramach której Komisja mogłaby skorzystać z pomocy dużej liczby wysoko wykwalifikowanych inspektorów jądrowych, mających doświadczenie we współpracy z MAEA, oraz z jej doświadczenia w stosowaniu zabezpieczeń w odniesieniu do cywilnych materiałów jądrowych w państwach posiadających broń jądrową;

- pełne przestrzeganie wzmocnionego systemu NPT powinno stanowić cel przy dążeniu do bliższej współpracy między Wspólnotą a krajami trzecimi, w szczególności przy zawieraniu dwustronnych porozumień o współpracy z Euratomem w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej (sekcja 4.2). Instrumenty takie jak instrument współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego (INSC) oraz instrument na rzecz stabilności mogłyby wspomóc te kraje w odpowiednich dziedzinach;

- przy ustanawianiu wielostronnych gwarancji dostaw paliwa (sekcja 4.3) należy zwrócić odpowiednią uwagę na pełne przestrzeganie wzmocnionego systemu NPT.

Należy się spodziewać, że w przyszłości, ze względu na coraz większą liczbę krajów rozwijających lub pragnących rozwijać program energii jądrowej, MAEA stanie przed znacznym wyzwaniem, które będzie wymagało mobilizacji jej wszystkich środków. Należałoby szukać sposobów na zwiększenie wsparcia technicznego Euratomu i pomocy MAEA w jej zadaniach, przy poszanowaniu kompetencji obu organizacji.

4.2. Rozszerzenie współpracy z kluczowymi krajami w dziedzinie jądrowej poprzez dwustronne porozumienia Euratomu

Do tej pory porozumienia o współpracy z Euratomem w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej zawierano głównie z najważniejszymi dostawcami (USA, Kanada, Australia, Kazachstan) lub klientami (Japonia).

Zawarcie dwustronnego porozumienia o współpracy z Euratomem w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej powinno stanowić priorytet w odniesieniu do wszystkich kluczowych krajów, które pragną prowadzić znaczący handel w dziedzinie jądrowej z państwami członkowskimi UE lub unijnym sektorem przemysłowym. Biorąc pod uwagę wzrost zainteresowania energią jądrową, UE mogłaby wnieść swój wkład poprzez zawieranie z krajami trzecimi porozumień Euratomu gwarantujących wysoki poziom ochrony jądrowej oraz dopilnowanie, aby wszystkie kraje zobowiązały się do ściśle pokojowego wykorzystania energii jądrowej.

Porozumienia Euratomu zawierają szereg warunków dotyczących zabezpieczeń i protokołu dodatkowego, jak również konwencji międzynarodowych (obejmujących aspekty takie jak bezpieczeństwo jądrowe, gospodarowanie odpadami, ochrona fizyczna). Przy negocjowaniu i podpisywaniu międzynarodowych porozumień Euratomu Wspólnota będzie dążyła do tego, aby partnerzy przestrzegali wszelkich stosownych konwencji międzynarodowych.

Podobnie w przypadku wszystkich nowych porozumień Euratomu lub przy okazji zmiany obowiązujących porozumień, Wspólnota dąży do tego, aby druga strona zobowiązała się do dokonywania transferu materiałów lub sprzętu objętego porozumieniem zgodnie z wytycznymi Grupy Dostawców Jądrowych. W ten sposób ponowny transfer produktów pochodzących ze Wspólnoty do krajów trzecich zostałby obłożony warunkami, co zmniejszyłoby ryzyko wykorzystania materiałów lub technologii niezgodnie z przeznaczeniem.

4.3. Wkład w rozwój międzynarodowego systemu gwarantowanych dostaw paliwa jądrowego dla krajów zainteresowanych rozwojem energii jądrowej, nieposiadających własnych obiektów jądrowego cyklu paliwowego.

Zmniejszenie zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem wymaga ścisłej kontroli jądrowego cyklu paliwowego. Jednocześnie należy udzielić uprawnionego dostępu do paliwa jądrowego krajom zainteresowanym rozwojem energii jądrowej na bezpiecznych warunkach. W tym kontekście przedłożono różne propozycje, również ze strony państw członkowskich, dotyczące gwarantowanych dostaw paliwa jądrowego dla krajów, które rezygnują z posiadania własnych obiektów jądrowego cyklu paliwowego.

Unia Europejska mogłaby wnieść znaczący wkład w międzynarodową współpracę w tym zakresie, jako że Europa dysponuje najbardziej zaawansowaną i bezpieczną technologią w dziedzinie jądrowego cyklu paliwowego, w szczególności w odniesieniu do wzbogacania uranu i przetwarzania, które stanowią najbardziej newralgiczne procesy z punktu widzenia zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem.

W tym kontekście Rada, w konkluzjach z dnia 8 grudnia 2008 r.[29], podjęła decyzję o zasadniczym poparciu dla założenia banku paliwa jądrowego pod kontrolą MAEA, do którego Unia Europejska wniosłaby wkład w wysokości do 25 mln EUR, po określeniu i zatwierdzeniu przez Radę Gubernatorów MAEA warunków i zasad działania banku. Jednocześnie Rada z zadowoleniem przyjęła gotowość Komisji do wsparcia realizacji tego projektu za pomocą stosownych instrumentów wspólnotowych. W celu przyspieszenia procesu decyzyjnego Komisja mogłaby otrzymać mandat upoważniający ją do wniesienia wkładu w zakresie opracowania warunków i zasad ustanowienia banku paliwa. Jedną z głównych zalet podejścia wielostronnego byłoby zachęcenie nowych uczestników rynku do dobrowolnego powstrzymania się od skomplikowanych i kosztownych inwestycji nieproporcjonalnych do ich potrzeb, przy jednoczesnym wniesieniu dodatkowych gwarancji bezpieczeństwa dostaw paliwa.

Przyczyniając się aktywnie do tworzenia takiej inicjatywy, Unia Europejska mogłaby w pełni wykorzystać dostępne instrumenty Euratomu[30] i inne instrumenty wspólnotowe, takie jak instrument na rzecz stabilności i instrument współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego, oraz powinna wziąć pod uwagę zarówno postanowienia umów międzynarodowych i Traktatu Euratom, jak i dobre funkcjonowanie europejskiego rynku energii jądrowej.

Jako że bezpieczeństwo dostaw paliwa jądrowego jest niezbędne dla zapewnienia nierozprzestrzeniania, w szczególności w odniesieniu do nierozpowszechniania newralgicznych technologii, takich jak technologie wzbogacania, Agencja Dostaw Euratomu powinna odgrywać kluczową rolę w tym procesie.

[1] Przedłożony do podpisu w lipcu 1968 r., wszedł w życie w dniu 5 marca 1970 r. Do układu przystąpiło 189 stron, w tym pięć państw posiadających broń jądrową.

[2] Komunikat Komisji „Bezpieczeństwo jądrowe oraz ochrona materiałów i instalacji jądrowych jako problem międzynarodowy” COM(2008) 312 wersja ostateczna z 22.5.2008.

[3] Raport dotyczący międzynarodowej inicjatywy w sprawie infrastruktury energii jądrowej opartej na zabezpieczeniach, bezpieczeństwie i ochronie (International Initiative on 3S Based Nuclear Energy Infrastructure), Szczyt G8, Hokkaido, Japonia, 9 lipca 2008 r.

[4] Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 13 kwietnia 2005 r.

[5] COM(2007) 1 wersja ostateczna z 10.1.2007.

[6] COM(2008) 776 wersja ostateczna z 13.11.2008.

[7] COM(2008) 781 wersja ostateczna z 13.11.2008.

[8] Komunikat prasowy IP/08/719 z 7.5.2008.

[9] Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego w sprawie konwencjonalnych źródeł energii i technologii wytwarzania energii, A6-0348/2007 wersja ostateczna, z 26.9.2007.

[10] „Bezpieczna Europa w lepszym świecie”, przyjęta przez Radę Europejską w dniu 12.12.2003 r.

[11] Dokument Rady 15708/03 z 12.12.2003.

[12] Dokument Rady S407/08, z 11.12.2008.

[13] Dokument Rady 17172/08 z 17.2.2008

[14] Rezolucja dotycząca zapobiegania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia, przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa ONZ w dniu 28 kwietnia 2004 r., S/RES/1540 (2004).

[15] Rozporządzenie Rady (Euratom) nr 300/2007 z dnia 19 lutego 2007 r. ustanawiające instrument współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego, Dz.U. L 81 z 22.3.2007.

[16] Rozporządzenie Rady (WE) nr 1085/2006 z dnia 17 lipca 2006 r. ustanawiające instrument pomocy przedakcesyjnej, Dz.U L 210 z 31.7.2006.

[17] Rozporządzenie (WE) nr 1717/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiające instrument na rzecz stabilności, Dz.U. L 327 z 24.11.2006.

[18] W tym materiałów jądrowych stosowanych w cyklach paliwowych w państwach posiadających broń jądrową.

[19] Rozporządzenie Rady (Euratom) nr 1493/93 z dnia 8 czerwca 1993 r. w sprawie przesyłania substancji radioaktywnych między państwami członkowskimi. Dz.U. L 148 z 19.6.1993.

[20] Dyrektywa Rady 2003/122/Euratom z dnia 22 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli wysoce radioaktywnych źródeł zamkniętych i odpadów radioaktywnych. Dz.U. L 346 z 31.12.2003.

[21] Dyrektywa Rady 2006/117/Euratom z dnia 20 listopada 2006 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad przemieszczaniem odpadów promieniotwórczych oraz wypalonego paliwa jądrowego. Dz.U. L 337 z 5.12.2006.

[22] INFCIRC/274/Rev.1

[23] Rozporządzenie Rady (WE) nr 1334/2000 z dnia 22 czerwca 2000 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu produktów i technologii podwójnego zastosowania.

[24] Rozdział 6 Traktatu ustanawia Agencję Dostaw i stanowi o jej prawie pierwokupu materiałów, zawieraniu umów o dostawy oraz o bezpieczeństwie dostaw.

[25] Przy wydawaniu pozwolenia na wywóz Komisja bierze pod uwagę w szczególności następujące kryteria: wykorzystanie w celach wykluczających przeprowadzanie wybuchów jądrowych; stosowanie gwarancji MAEA; stosowanie środków ochrony fizycznej; stosowanie szczególnych warunków dotyczących ponownego transferu do innego kraju trzeciego nieposiadającego broni jądrowej oraz kolejnych podobnych transferów.

[26] Międzynarodowe Centrum Nauki i Techniki (ISTC) w Moskwie zajmuje się zatrudnianiem i przekwalifikowaniem naukowców, którzy zajmowali się w przeszłości bronią, pochodzących z Rosji, Armenii, Białorusi, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu i Tadżykistanu. Jest ono prowadzone wspólnie z państwami-beneficjentami oraz UE, USA, Kanadą, Japonią, Koreą i Norwegią.

[27] Centrum Nauki i Techniki na Ukrainie (STCU) w Kijowie zajmuje się zatrudnianiem i przekwalifikowaniem naukowców, którzy zajmowali się w przeszłości bronią, pochodzących z Ukrainy, Azerbejdżanu, Gruzji, Mołdawii i Uzbekistanu. Jest ono prowadzone wspólnie z państwami-beneficjentami oraz UE, USA i Kanadą.

[28] Komunikat Komisji „Bezpieczeństwo jądrowe oraz ochrona materiałów i instalacji jądrowych jako problem międzynarodowy” COM(2008) 312 wersja ostateczna z 22.5.2008.

[29] 2914. posiedzenie Rady ds. Ogólnych, 8 grudnia 2008 r.

[30] Postanowienia dotyczące wspólnych przedsięwzięć (rozdział 5 Traktatu Euratom) mogłyby stanowić ewentualny model dla ustanowienia wielostronnego obiektu jądrowego cyklu paliwowego. Wyraźnie przewidziano udział krajów trzecich lub organizacji międzynarodowych w finansowaniu wspólnych przedsiębiorstw lub zarządzaniu nimi, co pozwala na uczestnictwo stron spoza UE.