Sprawa C‑435/22 PPU

Postępowanie karne

przeciwko

HF

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberlandesgericht München)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 28 października 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 50 – Konwencja wykonawcza do układu z Schengen – Artykuł 54 – Zasada ne bis in idem – Porozumienie między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji – Ekstradycja do Stanów Zjednoczonych obywatela państwa trzeciego na podstawie traktatu dwustronnego zawartego przez jedno z państw członkowskich – Obywatel, który został prawomocnie skazany za te same czyny i odbył całość kary w innym państwie członkowskim

1. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Protokół włączający dorobek Schengen – Konwencja wykonawcza do układu z Schengen – Zasada ne bis in idem – Zakres stosowania – Wykonanie wniosku o ekstradycję dotyczącego obywatela państwa trzeciego – Włączenie – Legalność lub nielegalność pobytu obywatela państwa trzeciego – Brak wpływu

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50; Konwencja wykonawcza do układu z Schengen, art. 20 ust. 1, art. 54)

   (zob. pkt 64, 65, 68–86)

2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Protokół włączający dorobek Schengen – Konwencja wykonawcza do układu z Schengen – Zasada ne bis in idem – Ekstradycja obywatela państwa trzeciego przez jedno z państw członkowskich do innego państwa trzeciego – Obywatel, który został prawomocnie skazany w innym państwie członkowskim za te same czyny co czyny wskazane we wniosku o ekstradycję – Obywatel, który odbył wymierzoną mu karę – Wniosek o ekstradycję oparty na dwustronnym traktacie o ekstradycji ograniczającym zakres zasady ne bis in idem do wyroków wydanych w wezwanym państwie członkowskim – Niedopuszczalność

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50; Konwencja wykonawcza do układu z Schengen, art. 20 ust. 1, art. 54)

   (zob. pkt 71–78, 90–94, 106, 108–110, 114, 136; sentencja)

3. Umowy międzynarodowe – Umowy międzynarodowe w dziedzinie prawa karnego – Porozumienie UE–USA o ekstradycji – Zakres stosowania – Wniosek o ekstradycję na podstawie dwustronnego traktatu o ekstradycji złożony po wejściu w życie wspomnianego porozumienia – Włączenie – Postanowienie wspomnianego porozumienia przewidujące istnienie przeszkód dla wypełnienia obowiązku ekstradycyjnego z powodu zasad konstytucyjnych wezwanego państwa członkowskiego lub prawomocnych orzeczeń sądowych – Brak rozwiązania tej kwestii w porozumieniu lub dwustronnym traktacie – Postanowienie stanowiące samoistną i pomocniczą podstawę prawną stosowania zasady ne bis in idem

   (Porozumienie UE–USA z dnia 25 czerwca 2003 r., art. 16 ust. 1, art. 17 ust. 2)

   (zob. pkt 98–104, 112)

4. Umowy międzynarodowe – Umowy zawarte przez państwa członkowskie – Umowy międzynarodowe wcześniejsze niż traktat WE lub przystąpienie państwa członkowskiego – Poszanowanie związanych z nimi praw i obowiązków – Zakres – Obowiązek wyeliminowania ewentualnych niezgodności między wcześniejszą umową a traktatem – Brak możliwości zastosowania do dwustronnego traktatu zawartego między państwem członkowskim a państwem trzecim późniejszego niż traktat WE lub data przystąpienia

   (art. 351 TFUE)

   (zob. pkt 119–122, 126, 127)

5. Prawa podstawowe – Zasada ne bis in idem – Przesłanki stosowania – Tożsamość czynu – Kryterium oceny – Identyczność okoliczności faktycznych

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50)

   (zob. pkt 128–130, 133)

6. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Protokół włączający dorobek Schengen – Konwencja wykonawcza do układu z Schengen – Zasada ne bis in idem – Przesłanka stosowania – Ten sam czyn – Pojęcie – Tożsamość zdarzenia– Ocena tożsamości zdarzenia należąca do właściwości organów krajowych

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50; Konwencja wykonawcza do układu z Schengen, art. 54)

   (zob. pkt 128–130, 133–135)

Streszczenie

W styczniu 2022 r. HF, obywatel Serbii, został tymczasowo zatrzymany w Niemczech na podstawie czerwonej noty wydanej przez Międzynarodową Organizację Policji Kryminalnej (Interpol) na wniosek organów Stanów Zjednoczonych Ameryki. Organy te domagały się ekstradycji HF w celu przeprowadzenia postępowania karnego o przestępstwa, popełnione we wrześniu 2008 r. i w grudniu 2013 r., polegające na zmowie mającej na celu udział w przestępczych organizacjach korupcyjnych, a także popełnienie oszustwa bankowego i oszustwa przy użyciu urządzeń telekomunikacyjnych. W trakcie zatrzymania HF oświadczył, że mieszka w Słowenii, oraz okazał między innymi słoweński dokument pobytowy, który utracił ważność w dniu 3 listopada 2019 r.

W odniesieniu do przestępstw popełnionych do czerwca 2010 r. zainteresowany został już w Słowenii skazany wyrokiem, który uprawomocnił się w 2012 r., za te same czyny co czyny wskazane we wniosku o ekstradycję. Ponadto w całości odbył on wymierzoną mu karę.

W związku z tym Oberlandesgericht München (wyższy sąd krajowy w Monachium, Niemcy), rozpoznający wniosek o ekstradycję HF, postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem, czy zasada ne bis in idem zobowiązuje go odmowy uwzględnienia tego wniosku w odniesieniu do przestępstw, które zostały prawomocnie osądzone w Słowenii. Zasada ta, zapisana zarówno w art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen (zwanej dalej „KWUS”) ( 1 ), jak i w art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą praw podstawowych”) zabrania w szczególności, by osoba, której proces zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku w jednym z państw członkowskich, była po raz kolejny ścigana za to samo przestępstwo w innym państwie członkowskim. W tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się również, czy umowa o ekstradycji zawarta przez Niemcy i Stany Zjednoczone ( 2 ) może – w zakresie, w jakim pozwala odmówić wykonania ekstradycji ze względu na zasadę ne bis in idem wyłącznie w wypadku skazania w wezwanym państwie członkowskim (w tym przypadku w Niemczech) – mieć wpływ na stosowanie tej zasady w sporze w postępowaniu głównym.

Wyrokiem wydanym w pilnym trybie prejudycjalnym Trybunał w składzie wielkiej izby orzekł, że art. 54 KWUS odczytywany w świetle art. 50 karty praw podstawowych stoi na przeszkodzie dokonaniu przez organy jednego z państw członkowskich ekstradycji obywatela państwa trzeciego do innego państwa trzeciego, jeżeli obywatel ten został prawomocnie skazany w innym państwie członkowskim za te same czyny co czyny wskazane we wniosku o ekstradycję i odbył orzeczoną tam karę. Okoliczność, że wniosek o ekstradycję opiera się na dwustronnym traktacie o ekstradycji ograniczającym zakres zasady ne bis in idem do wyroków wydanych w wezwanym państwie członkowskim nie ma w tym względzie znaczenia.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności, co się tyczy kwestii, czy zawarte w art. 54 KWUS pojęcie „osoby” obejmuje obywatela państwa trzeciego, Trybunał przede wszystkim zauważył, że artykuł ten gwarantuje ochronę zasady ne bis in idem, gdy osoba została prawomocnie osądzona przez państwo członkowskie. Postanowienie to nie ustanawia zatem przesłanki związanej z posiadaniem obywatelstwa państwa członkowskiego. Powyższą wykładnię potwierdza również kontekst tego postanowienia. Artykuł 50 karty praw podstawowych ( 3 ), w świetle którego należy interpretować art. 54 KWUS, również nie ustanawia bowiem związku ze statusem obywatela Unii. Cele tego postanowienia, mianowicie zagwarantowanie pewności prawa poprzez poszanowanie orzeczeń organów publicznych, które stały się prawomocne, oraz zagwarantowanie słuszności, przemawiają bowiem za taką wykładnią, zgodnie z którą stosowanie tego postanowienia nie jest ograniczone wyłącznie do obywateli jednego z państw członkowskich W tym względzie Trybunał podkreśla również, że z art. 54 KWUS w żaden sposób nie wynika, iż skorzystanie z przewidzianego w nim prawa podstawowego jest w odniesieniu do obywateli państw trzecich uzależnione od spełnienia warunków dotyczących legalności ich pobytu lub przysługiwania im prawa do swobodnego przemieszczania się w obrębie strefy Schengen. W sprawie takiej jak w postępowaniu głównym, niezależnie od legalności pobytu, należy uznać, że zainteresowana osoba jest objęta zakresem zastosowania art. 54 KWUS.

W drugiej kolejności Trybunał stwierdził, że Porozumienie między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji (zwane dalej „porozumieniem UE–USA”) ( 4 ), które ma zastosowanie do stosunków istniejących między państwami członkowskimi a tym państwem trzecim w dziedzinie ekstradycji, stosuje się do sporu w postępowaniu głównym, ponieważ wniosek o ekstradycję został złożony na podstawie umowy o ekstradycji Niemcy–USA po wejściu w życie tego porozumienia. O ile to ostatnie nie przewiduje wyraźnie, że możliwość zastosowania zasady ne bis in idem mogłaby umożliwić państwu członkowskiemu odmowę ekstradycji żądanej przez Stany Zjednoczone, o tyle jego art. 17 ust. 2 ( 5 ), który co do zasady pozwala państwu członkowskiemu na odmowę ekstradycji osób, które zostały prawomocnie osądzone za to samo przestępstwo, którego dotyczy wniosek o ekstradycję, stanowi samoistną i pomocniczą podstawę prawną dla stosowania tej zasady, jeżeli mający zastosowanie traktat dwustronny nie pozwala na rozstrzygnięcie tej kwestii. Umowa o ekstradycji Niemcy–USA zdaje się regulować kwestię podniesioną w sporze w postępowaniu głównym, ponieważ nie przewiduje możliwości odmowy ekstradycji, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek, została prawomocnie osądzona za przestępstwo wskazane we wniosku o ekstradycję przez właściwe organy państwa innego niż państwo wezwane ( 6 ). W tej kwestii Trybunał przypomniał jednak, że – do czego zobowiązuje zasada pierwszeństwa – do sądu odsyłającego należy zapewnienie pełnej skuteczności art. 54 KWUS i art. 50 karty praw podstawowych w sprawie w postępowaniu głównym poprzez odstąpienie od stosowania, z własnej inicjatywy, każdego postanowienia umowy o ekstradycji Niemcy–USA niezgodnego z zasadą ne bis in idem zapisaną w tych artykułach. Skoro postanowienia umowy o ekstradycji Niemcy–USA dotyczące stosowania zasady ne bis in idem nie powinny być stosowane ze względu na ich sprzeczność z prawem Unii, umowa ta nie pozwala już rozstrzygnąć kwestii dotyczącej ekstradycji podniesionej w sprawie w postępowaniu głównym, a zatem stosowanie tej zasady może znaleźć oparcie w samoistnej i pomocniczej podstawie prawnej, którą stanowi art. 17 ust. 2 porozumienia UE–USA.

Wreszcie, mimo uznania, że art. 351 akapit pierwszy TFUE ( 7 ) nie ma a priori zastosowana do sprawy w postępowaniu głównym z uwago na datę zawarcia umowy o ekstradycji Niemcy–USA, sąd odsyłający zastanawia się, czy postanowienia tego nie należałoby interpretować w ten sposób, że obejmuje ono również konwencje zawarte przez państwo członkowskie po dniu 1 stycznia 1958 r. lub po dniu jego przystąpienia, lecz przed dniem, w którym Unia uzyskała kompetencję w dziedzinie, do której należą te konwencje. W tej kwestii, przypomniawszy w szczególności, że wyjątki należy interpretować ściśle, tak aby nie pozbawić znaczenia przepisów ogólnych, Trybunał wyjaśnił, że to ustanawiające odstępstwo postanowienie należy interpretować w ten sposób, że dotyczy ono jedynie umów zawartych przed dniem 1 stycznia 1958 r. lub, w odniesieniu do państw przystępujących, przed dniem ich przystąpienia, a zatem nie ma ono zastosowania do umowy o ekstradycji Niemcy–USA.

( 1 ) Konwencja wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. L 239, s. 19), zmieniona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 610/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r.

( 2 ) Auslieferungsvertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und den Vereinigten Staaten von Amerika (umowa o ekstradycji między Republiką Federalną Niemiec a Stanami Zjednoczonymi Ameryki) z dnia 20 czerwca 1978 r. (BGBl. 1980 II, s. 647, zwana dalej „umową o ekstradycji Niemcy–USA”).

( 3 ) Ów art. 50 karty praw podstawowych przewiduje, że „nikt” nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego zgodnie z ustawą został już uprzednio uniewinniony lub za który został już uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium Unii.

( 4 ) Porozumienie między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji z dnia 25 czerwca 2003 r. (Dz.U. 2003, L 181, s. 27).

( 5 ) Artykuł 17 tego porozumienia UE–USA, zatytułowany „Stosunek do obowiązujących przepisów prawnych”, przewiduje w ust. 2, że „[w] przypadku gdy zasady konstytucyjne lub ostateczne orzeczenia sądowe wiążące państwo wezwane mogą stanowić przeszkodę dla wypełnienia przez nie obowiązku ekstradycyjnego, a rozwiązanie tej kwestii nie jest przewidziane w niniejszym porozumieniu lub w obowiązującym dwustronnym traktacie, odbywają się konsultacje między państwem wezwanym i wzywającym”.

( 6 ) Zgodnie z art. 8 umowy o ekstradycji Niemcy–USA wniosku o ekstradycję nie uwzględnia się, jeżeli osoba ścigana została prawomocnie uniewinniona lub skazana przez organy państwa wezwanego za przestępstwo, z powodu którego wnosi się o ekstradycję”. Postanowienie to nie przewiduje jednak takiej możliwości w obliczu prawomocnego wyroku wydanego w innym państwie.

( 7 ) Zgodnie z tym postanowieniem „postanowienia traktatów nie naruszają praw i obowiązków wynikających z umów zawartych przed 1 stycznia 1958 roku lub, wobec państw przystępujących, przed datą ich przystąpienia, między jednym lub większą liczbą państw członkowskich, z jednej strony, a jednym lub większą liczbą państw trzecich, z drugiej strony”.