Sprawa C‑242/22 PPU

TL

przeciwko

Ministério Público

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 1 sierpnia 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Dyrektywa 2010/64/UE – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – Artykuł 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 – Pojęcie „istotnego dokumentu” – Dyrektywa 2012/13/UE – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Artykuł 3 ust. 1 lit. d) – Zakres stosowania – Brak transpozycji do prawa krajowego – Bezpośrednia skuteczność – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 47 i art. 48 ust. 2 – Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – Artykuł 6 – Wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności z zawieszeniem wykonania – Uchybienie obowiązkom nałożonym w związku z okresem próby – Brak tłumaczenia istotnego dokumentu oraz nieobecność tłumacza ustnego przy jego sporządzaniu – Zarządzenie wykonania zawieszonej kary – Brak tłumaczenia dokumentów procesowych dotyczących zarządzenia wykonania zawieszonej kary – Konsekwencje dla ważności tego zarządzenia wykonania zawieszonej kary – Uchybienie proceduralne objęte sankcją względnej nieważności

1. Prawa podstawowe – Prawo do rzetelnego procesu – Prawo do obrony – Ustanowienie, odpowiednio, w art. 47 i art. 48 ust. 2 karty praw podstawowych oraz z art. 6 ust. 1 i art. 6 ust. 2 i 3 europejskiej konwencji praw człowieka – Identyczne znaczenie i zakres

   (art. 6 ust. 1 akapit trzeci TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 48 ust. 2, art. 52 ust. 3, 7)

   (por. pkt 39)

2. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym – Dyrektywa 2010/64 – Prawo do tłumaczenia istotnych dokumentów – Pojęcie istotnego dokumentu – Oświadczenie o tożsamości i miejscu pobytu wykorzystywane w postępowaniu karnym do przekazania danej osobie informacji o jej obowiązkach w zakresie pobytu – Włączenie

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64, motywy 14, 17, 22, art. 3 ust. 1–3)

   (por. pkt 58–60)

3. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym – Dyrektywa 2010/64 – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Dyrektywa 2012/13 – Zakres stosowania – Dokumenty procesowe dotyczące zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności – Objęcie zakresem stosowania

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 48 ust. 2; dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2010/64, 2012/13)

   (por. pkt 64–67)

4. Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym – Dyrektywa 2010/64 – Prawo do informacji w postępowaniu karnym – Dyrektywa 2012/13 – Prawo do tłumaczenia ustnego – Prawo do tłumaczenia istotnych dokumentów – Prawo do otrzymania informacji o tych prawach do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego – Obowiązek podniesienia przez osobę, której przysługują te prawa, ich naruszenia w określonym terminie prekluzyjnym – Rozpoczęcie biegu tego terminu przed poinformowaniem danej osoby, w języku, którym ona włada, o istnieniu i zakresie przysługującego jej prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego oraz o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu – Niedopuszczalność

   [Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 48 ust. 2; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64, art. 2 ust. 1, art. 3 ust. 1; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13, art. 3 ust. 1 lit. d)]

   (por. pkt 78, 79, 80, 82, 83, 89; sentencja)

Streszczenie

W 2019 r. TL, obywatel Mołdawii nieznający języka portugalskiego, został skazany w Portugalii na karę pozbawienia wolności, której wykonanie zostało warunkowo zawieszone. W chwili wniesienia aktu oskarżenia wobec TL został zastosowany środek przymusu przewidziany w portugalskim kodeksie postępowania karnego w postaci oświadczenia o tożsamości i miejscu pobytu (zwanego dalej „TIR”) ( 1 ), z którym wiąże się szereg obowiązków, w tym obowiązek informowania właściwych organów o każdej zmianie miejsca pobytu. TL nie otrzymał ani pomocy tłumacza ustnego przy sporządzaniu TIR, ani też tłumaczenia pisemnego tego dokumentu na język, w którym mówi lub który rozumie. Celem wykonania warunków zawieszenia wykonania kary właściwe organy próbowały bezskutecznie skontaktować się z TL pod adresem wskazanym w TIR.

Postanowieniem z dnia 7 stycznia 2021 r. sąd, który skazał TL, wezwał go do stawienia się przed nim w celu złożenia wyjaśnień w przedmiocie naruszenia obowiązków nałożonych w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary. Doręczeń tego postanowienia w języku portugalskim dokonano na adres wskazany w TIR.

Ponieważ TL nie stawił się w wyznaczonym terminie, sąd ten postanowieniem z dnia 9 czerwca 2021 r. orzekł o uchyleniu zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. To postanowienie również doręczono w języku portugalskim na adres wskazany w TIR. TL został następnie zatrzymany pod innym adresem i osadzony w zakładzie karnym w celu odbycia kary.

W listopadzie 2021 r. TL wniósł o stwierdzenie nieważności TIR i postanowień dotyczących uchylenia zawieszenia wykonania kary. Podniósł, że z powodu zmiany miejsca pobytu nie można było się z nim skontaktować pod adresem wskazanym w TIR. Twierdził, że nie powiadomił o tej zmianie, ponieważ nie wiedział, że był do tego zobowiązany, gdyż nie korzystał z pomocy tłumacza ustnego podczas sporządzania TIR, a wspomniany dokument nie został mu przetłumaczony na język, w którym mówi lub który rozumie. Ponadto ani postanowienie z dnia 7 stycznia 2021 r., ani postanowienie z dnia 9 czerwca 2021 r. nie zostały przetłumaczone na taki język.

Sąd pierwszej instancji oddalił ten wniosek z uzasadnieniem, że choć wykazano uchybienia proceduralne w zakresie tłumaczenia pisemnego i ustnego, to jednak nie można się już na nie w sposób ważny powołać, ponieważ TL nie podniósł ich w przepisanych terminach ( 2 ). Sąd odsyłający, do którego wniesiono apelację od wspomnianego orzeczenia, powziął wątpliwości co do zgodności owego przepisu procesowego w szczególności z dyrektywami 2010/64 ( 3 ) i 2012/13 ( 4 ).

Rozpoznając sprawę w pilnym trybie prejudycjalnym, Trybunał orzekł, że dyrektywy te w świetle praw podstawowych do rzetelnego procesu i poszanowania prawa do obrony ( 5 ) oraz zasady skuteczności stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym naruszenie praw do informacji oraz tłumaczenia ustnego i pisemnego określonych w tych dyrektywach powinno zostać podniesione przez osobę, której te prawa przysługują, w określonym terminie prekluzyjnym, jeżeli bieg tego terminu rozpoczyna się, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, po pierwsze, o istnieniu i zakresie przysługującego jej prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego, a po drugie, o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o wywoływanych przez niego skutkach.

Ocena Trybunału

Trybunał dokonał badania po kątem art. 2 ust. 1 ( 6 ) i art. 3 ust. 1 ( 7 ) dyrektywy 2010/64, a także art. 3 ust. 1 lit. d) ( 8 ) dyrektywy 2012/13 w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty. Owe przepisy konkretyzują podstawowe prawa do rzetelnego procesu i do poszanowania prawa do obrony.

W pierwszej kolejności, nawet przy założeniu, że nie dokonano lub dokonano niepełnej transpozycji tych przepisów do krajowego porządku prawnego, jednostki mogą powoływać się na prawa wynikające z tych przepisów, ponieważ mają one bezpośrednią skuteczność. Określają one bowiem w sposób precyzyjny i bezwarunkowy treść i zakres przysługujących każdemu podejrzanemu lub oskarżonemu praw do tłumaczenia ustnego i do tłumaczenia pisemnego istotnych dokumentów, jak również prawa do informacji o tych prawach.

W drugiej kolejności, gdy chodzi o ewentualne naruszenie tych przepisów w niniejszej sprawie, Trybunał stwierdził, że trzy rozpatrywane czynności procesowe, czyli TIR, postanowienie zobowiązujące do stawiennictwa z dnia 7 stycznia 2021 r. i postanowienie uchylające zawieszenie wykonania orzeczonej kary z dnia 9 czerwca 2021 r., mieszczą się w zakresie stosowania dyrektyw 2010/64 i 2012/13 i stanowią istotne dokumenty, których tłumaczenie pisemne powinno zostać dostarczone. Zasadnicze znaczenie miałoby zwłaszcza przetłumaczenie TIR na język, który TL rozumiał lub w którym mówił, ponieważ naruszenia obowiązków określonych w tym dokumencie doprowadziły pośrednio do uchylenia zawieszenia wykonania orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności.

W tym względzie zastosowanie omawianych dyrektyw w odniesieniu do czynności procesowej, której treść przesądza o utrzymaniu lub uchyleniu zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, jest konieczne w świetle celu tych dyrektyw, którym jest zapewnienie przestrzegania prawa do rzetelnego procesu, o którym mowa w art. 47 Karty, oraz poszanowania prawa do obrony, zagwarantowanego w art. 48 ust. 2 Karty. Te prawa podstawowe zostałyby bowiem naruszone, gdyby osoba, która została skazana na karę pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania, nie mogła wiedzieć – z powodu braku tłumaczenia takiego dokumentu braku tłumacza ustnego przy jego sporządzaniu – jakie poniesie konsekwencje w razie naruszenia obowiązków ciążących na niej na podstawie tego dokumentu.

W trzeciej kolejności, jeśli chodzi o skutki naruszenia rozpatrywanych praw, dyrektywy 2010/64 i 2012/13 nie regulują sposobów realizacji praw w nich przewidzianych. Zatem na mocy zasady autonomii proceduralnej sposoby te są kwestią wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich, pod warunkiem że będą zgodne z zasadą równoważności i zasadą skuteczności.

W odniesieniu do zasady skuteczności, sposoby te nie mogą zagrozić celowi, do którego zmierzają wspomniane dyrektywy. Z jednej strony obowiązek informowania osób podejrzanych i oskarżonych o ich prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego zagwarantowania tych praw. Wobec braku tej informacji dana osoba nie mogłaby mieć wiedzy o istnieniu i zakresie tych praw ani domagać się ich poszanowania. A zatem wymaganie od osoby, w stosunku do której jest prowadzone postępowanie karne w języku, w którym nie mówi lub którego nie rozumie, aby w określonym terminie prekluzyjnym powołała się na fakt, że nie została poinformowana o przysługującym jej prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego, skutkowałoby pozbawieniem treści prawa do informacji i tym samym podważyłoby prawa tej osoby do rzetelnego procesu oraz do poszanowania prawa do obrony. Taki wniosek jest także słuszny w odniesieniu do prawa do tłumaczenia ustnego i prawa do tłumaczenia pisemnego, gdy zainteresowana osoba nie została poinformowana o istnieniu i zakresie tych praw.

Z drugiej strony, nawet jeśli zainteresowana osoba rzeczywiście otrzymała taką informację w odpowiednim czasie, to dodatkowo musi jeszcze wiedzieć o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu, jak również o skutkach wynikających z jego sporządzenia, tak aby była w stanie powołać się na naruszenie swojego prawa do tłumaczenia wspomnianego dokumentu lub prawa do tłumaczenia ustnego w czasie jego sporządzenia.

A zatem zasada skuteczności zostałaby naruszona, gdyby termin, od którego zachowania krajowy przepis proceduralny uzależnia możliwość powołania się na naruszenie praw wynikających z dyrektyw 2010/64 i 2012/13, rozpoczął swój bieg, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, z jednej strony o istnieniu i zakresie swojego prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego, a z drugiej strony o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o skutkach, jakie on wywołuje.

( 1 ) TIR sporządza się dla każdego podejrzanego. Zawiera on dane na temat miejsca pobytu, miejsca pracy lub innego adresu zamieszkania danej osoby i wskazuje, że osobie tej przedstawiono określone informacje i poinformowano ją o określonych obowiązkach, takich jak obowiązek niezmieniania miejsca pobytu bez podania nowego adresu.

( 2 ) Zgodnie z art. 120 Código do Processo Penal (kodeksu postępowania karnego) podstawy nieważności takie jak brak wyznaczenia tłumacza ustnego trzeba podnieść w określonym terminie prekluzyjnym. W przypadku nieważności czynności, w której uczestniczy zainteresowany, nieważność tę należy podnieść przed zakończeniem danej czynności. Zdaniem rządu portugalskiego artykuł ten ma zastosowanie również do powoływania się na uchybienia polegające na naruszeniu prawa do tłumaczenia istotnych dokumentów postępowania karnego.

( 3 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego w postępowaniu karnym (Dz.U. 2010, L 280, s. 1).

( 4 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.U. 2010, L 142, s. 1).

( 5 ) Zagwarantowanych odpowiednio w art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).

( 6 ) Przepis ten wymaga od państw członkowskich zapewnienia, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie mówią w języku danego postępowania karnego lub go nie rozumieją, zapewniono niezwłocznie tłumaczenie ustne podczas postępowania karnego przed organami śledczymi i sądowymi.

( 7 ) Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie powinny zapewnić, aby podejrzanym lub oskarżonym, którzy nie rozumieją języka danego postępowania karnego, zapewniono w rozsądnym terminie tłumaczenie pisemne wszystkich dokumentów istotnych dla zapewnienia ich zdolności do wykonywania ich prawa do obrony oraz do zagwarantowania rzetelności postępowania.

( 8 ) Ten przepis wymaga od państw członkowskich zapewnienia, aby osobom podejrzanym lub oskarżonym niezwłocznie udzielono informacji dotyczących prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego, aby umożliwić jego skuteczne wykonywanie.