Sprawa C‑709/20

CG

przeciwko

The Department for Communities in Northern Ireland

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Appeal Tribunal for Northern Ireland)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 15 lipca 2021 r.

Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii – Nieaktywny zawodowo obywatel państwa członkowskiego przebywający na terytorium innego państwa członkowskiego na podstawie prawa krajowego – Artykuł 18 akapit pierwszy TFUE – Zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową – Dyrektywa 2004/38 WE – Artykuł 7 – Przesłanki uzyskania prawa pobytu przez okres przekraczający trzy miesiące – Artykuł 24 – Świadczenia z zakresu pomocy społecznej – Pojęcie – Równość traktowania – Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej – Okres przejściowy – Przepis krajowy wykluczający możliwość korzystania ze świadczenia z zakresu pomocy społecznej przez obywateli Unii posiadających prawo pobytu na czas określony na podstawie prawa krajowego – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuły 1, 7 i 24

1. Pytania prejudycjalne – Postępowanie prejudycjalne w trybie przyspieszonym – Przesłanki – Okoliczności uzasadniające szybkie rozpatrzenie – Ryzyko naruszenia praw podstawowych skarżącej w postępowaniu głównym i jej dzieci – Dopuszczalność zastosowania tego trybu

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 7, 24; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 105)

   (zob. pkt 42–44)

2. Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38 – Świadczenia z zakresu pomocy społecznej – Pojęcie – Świadczenie pieniężne na pokrycie kosztów utrzymania takie jak zasiłek na pokrycie kosztów utrzymania – Włączenie – Ustalenie przez sąd odsyłający

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/38, art. 24 ust. 2)

   (zob. pkt 68–71)

3. Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38 – Zasada równego traktowania – Nieaktywny zawodowo obywatel Unii, który nie posiada wystarczających zasobów – Prawo pobytu czasowego przyznane wspomnianemu obywatelowi na podstawie prawa krajowego państwa przyjmującego – Przepisy tego państwa członkowskiego wykluczające możliwość korzystania ze świadczeń z zakresu pomocy społecznej przez takiego obywatela – Świadczenia gwarantowane obywatelom przyjmującego państwa członkowskiego znajdującym się w tej samej sytuacji – Dopuszczalność

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/38; art. 7, art 24 ust. 1)

   (pkt 78, 79, 93; sentencja)

4. Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Zakres stosowania – Nieaktywny zawodowo obywatel Unii, który nie posiada wystarczających zasobów – Prawo pobytu czasowego przyznane wspomnianemu obywatelowi na podstawie prawa krajowego państwa przyjmującego – Włączenie – Wniosek o przyznanie świadczeń z zakresu pomocy społecznej złożony w tym państwie członkowskim – Spoczywający na właściwych organach obowiązek zbadania poszanowania praw podstawowych ustanowionych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej – Zakres tego badania

   (art. 21 ust. 1 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 1, 7, 24, art. 51 ust. 1)

   (zob. pkt 84, 85, 88, 93; sentencja)

Streszczenie

Brytyjskie przepisy w sprawie zasiłku na pokrycie kosztów utrzymania, które pozbawiają tego zasiłku obywateli Unii posiadających prawo pobytu na podstawie systemu ustanowionego w kontekście brexitu, lecz niespełniających wszystkich przesłanek ustanowionych w dyrektywie 2004/38, są zgodne z zasadą równego traktowania gwarantowaną przez prawo Unii

Jednakże właściwe organy krajowe powinny sprawdzić, czy odmowa przyznania takich świadczeń z zakresu pomocy społecznej nie naraża obywatela Unii i jego dzieci na ryzyko naruszenia ich praw ustanowionych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, w szczególności poszanowania godności ludzkiej.

CG, posiadająca podwójne obywatelstwo chorwackie i niderlandzkie, mieszka w Zjednoczonym Królestwie od 2018 r., nie wykonując tam działalności zawodowej. Mieszkała tam wraz ze swoim partnerem, obywatelem niderlandzkim, i ich dwojgiem dzieci do momentu, kiedy przeprowadziła się do ośrodka dla maltretowanych kobiet. CG nie dysponuje żadnymi zasobami.

W dniu 4 czerwca 2020 r. Home Office (ministerstwo spraw wewnętrznych, Zjednoczone Królestwo) przyznało CG, na podstawie nowego systemu brytyjskiego mającego zastosowanie do obywateli Unii zamieszkujących w tym państwie ustanowionego w kontekście wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii, tymczasowe prawo pobytu w Zjednoczonym Królestwie. Przyznanie takiego prawa pobytu nie jest uzależnione od spełnienia przesłanki dotyczącej zasobów.

W dniu 8 czerwca 2020 r. CG złożyła do ministerstwa spraw społecznych Irlandii Północnej wniosek o świadczenie z zakresu pomocy społecznej zwane zasiłkiem na pokrycie kosztów utrzymania (Universal Credit). Wniosek ten został oddalony na tej podstawie, że ustawa w sprawie zasiłku na pokrycie kosztów utrzymania wyklucza obywateli Unii, którym przysługuje prawo pobytu przyznane na podstawie nowego systemu, z kategorii potencjalnych beneficjentów zasiłku na pokrycie kosztów utrzymania.

CG zaskarżyła tę odmowę przed Appeal Tribunal (Irlandia Północna) (sądem apelacyjnym dla Irlandii Północnej, Zjednoczone Królestwo), powołując się w szczególności na różnicę w traktowaniu obywateli Unii legalnie zamieszkujących w Zjednoczonym Królestwie oraz obywateli brytyjskich. Sąd ten postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem o ewentualną niezgodność brytyjskiej ustawy w sprawie zasiłku na pokrycie kosztów utrzymania z zakazem dyskryminacji ze względu na przynależność państwową przewidzianym w art. 18 akapit pierwszy TFUE.

Trybunał, orzekający w składzie wielkiej izby, stwierdził zgodność przepisów brytyjskich z zasadą równego traktowania przewidzianą w art. 24 dyrektywy 2004/38 ( 1 ), zobowiązując jednocześnie właściwe organy krajowe do sprawdzenia, czy odmowa przyznania świadczeń z zakresu pomocy społecznej na podstawie tych przepisów nie naraża obywatela Unii i jego dzieci na konkretne i aktualne ryzyko naruszenia ich praw podstawowych ustanowionych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.

Ocena Trybunału

Ponieważ wniosek sądu odsyłającego został złożony przed końcem okresu przejściowego, czyli przed dniem 31 grudnia 2020 r., Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie tego wniosku na podstawie art. 86 ust. 2 umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej ( 2 ).

Trybunał wskazał przede wszystkim przepisy prawa Unii mające zastosowanie w niniejszej sprawie oraz stwierdził, że kwestię, czy CG doznaje dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, należy oceniać w świetle art. 24 dyrektywy 2004/38, a nie art. 18 TFUE, ponieważ w pierwszym z tych artykułów skonkretyzowano zasadę niedyskryminacji ze względu na przynależność państwową, ustanowioną między innymi przez drugi z wymienionych artykułów, w odniesieniu do obywateli Unii korzystających ze swobody przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich.

Stwierdziwszy, że rozpatrywany zasiłek na pokrycie kosztów utrzymania należy zakwalifikować jako świadczenie z zakresu pomocy społecznej w rozumieniu tej dyrektywy, Trybunał zauważył, że dostęp do tych świadczeń jest zastrzeżony dla obywateli Unii spełniających przesłanki określone w dyrektywie 2004/38. W tym względzie Trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 7 tej dyrektywy obowiązek posiadania przez nieaktywnego zawodowo obywatela Unii wystarczających zasobów stanowi przesłankę uzyskania przez niego prawa pobytu przez okres przekraczający trzy miesiące, lecz nieprzekraczający pięciu lat.

Potwierdził ona następnie swoje orzecznictwo, zgodnie z którym państwo członkowskie ma na podstawie tego przepisu możliwość odmowy przyznania świadczeń z zakresu pomocy społecznej nieaktywnym zawodowo obywatelom Unii, którzy podobnie jak CG korzystają ze swobody przemieszczania się i nie posiadają wystarczających zasobów, aby ubiegać się o prawo pobytu na podstawie tej dyrektywy. Trybunał uściślił, że w ramach konkretnego badania sytuacji ekonomicznej każdego zainteresowanego, wnioskowane świadczenia nie są brane pod uwagę przy ustalaniu posiadania wystarczających środków.

Trybunał podkreślił ponadto, że dyrektywa 2004/38 nie stoi na przeszkodzie ustanowieniu przez państwa członkowskie systemu mniej restrykcyjnego niż system ustanowiony przez tę dyrektywę, zgodnie z jej art. 37. Tymczasem prawa pobytu przyznanego wyłącznie na podstawie prawa krajowego, jak ma to miejsce w sporze w postępowaniu głównym, nie można w żaden sposób uznać za przyznane „na podstawie” wspomnianej dyrektywy.

CG skorzystała jednak z przysługującej jej na podstawie traktatu podstawowej swobody przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, w związku z czym jej sytuacja jest objęta zakresem stosowania prawa Unii, nawet jeśli wywodzi ona prawo pobytu z prawa brytyjskiego, które ustanawia system mniej restrykcyjny niż system przewidziany przez dyrektywę 2004/38. Trybunał orzekł, że gdy organy przyjmującego państwa członkowskiego przyznają takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym prawo pobytu, nie powołując się na warunki i ograniczenia tego prawa przewidziane w dyrektywie 2004/38, wdrażają one postanowienia traktatu FUE dotyczące statusu obywatela Unii, który powinien stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich.

Zgodnie z art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych organy te są zatem zobowiązane, rozpatrując wniosek o przyznanie świadczeń z zakresu pomocy społecznej, taki jak złożony przez CG, do zastosowania się do postanowień tej karty, w szczególności jej art. 1 (godność ludzka), art. 7 (poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego) i art. 24 (prawa dziecka). W ramach tego badania wspomniane organy mogą uwzględnić wszystkie przewidziane w prawie krajowym systemy pomocy, z których dany obywatel i jego dzieci mogą rzeczywiście korzystać.

( 1 ) Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004, L 158, s. 77).

( 2 ) Dz.U. 2020, L 29 s. 7