Sprawa C‑760/22

FP
i
QV
i
IN
i
YL
i
VD
i
JF
i
OL

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sofiyski gradski sad)

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 4 lipca 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Dyrektywa (UE) 2016/343 – Prawo do obecności na rozprawie – Możliwość udziału oskarżonego w rozprawach za pośrednictwem wideokonferencji

Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Wzmocnienie niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym – Dyrektywa 2016/343 – Prawo do obecności na rozprawie – Udział oskarżonego, na jego wyraźny wniosek, w rozprawach za pośrednictwem wideokonferencji – Dopuszczalność – Przesłanki – Poszanowanie prawa do rzetelnego procesu sądowego

(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/343, art. 1, art. 8 ust. 1)

(zob. pkt 26–30, 32; sentencja)

Streszczenie

Trybunał, do którego Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, wypowiedział się w przedmiocie możliwości uczestniczenia przez oskarżonego w rozprawach za pośrednictwem wideokonferencji.

FP jest oskarżony przez Spetsializirana prokuratura (wyspecjalizowaną prokuraturę, Bułgaria) o udział w organizacji przestępczej utworzonej w celu wzbogacenia i popełniania przestępstw podatkowych. W dniu 12 października 2021 r. uczestniczył on w pierwszej jawnej rozprawie za pośrednictwem wideokonferencji. Oświadczył, że chce uczestniczyć w procesie online, ponieważ mieszka i pracuje w Zjednoczonym Królestwie. Jego adwokat, który był fizycznie obecny w sali rozpraw, wskazał, że jego klient zapoznał się ze wszystkimi dokumentami w sprawie. Ponadto na rozprawie każdy nowy dokument mógł zostać przekazany FP drogą elektroniczną w celu zapoznania się z nim w odpowiednim czasie, zaś konsultacje między FP a jego adwokatem mogły być zorganizowane w sposób poufny poprzez odrębne połączenie.

Sąd karny rozpatrujący wówczas sprawę ( 1 ) zezwolił FP na udział w postępowaniu za pośrednictwem wideokonferencji na podstawie przepisu prawa krajowego przewidującego możliwość przeprowadzenia rozprawy na odległość podczas stanu nadzwyczajnego lub nadzwyczajnej sytuacji epidemicznej oraz przez dwa miesiące po jego uchyleniu ( 2 ). Tymczasem przepis ten miał zastosowanie jedynie do dnia 31 maja 2022 r. I tak, o ile przed tą datą FP faktycznie uczestniczył za pośrednictwem wideokonferencji w większości rozpraw, o tyle w dniu 13 czerwca 2022 r. sąd ten powziął wątpliwości co do tego, czy taka możliwość nadal istniała w prawie bułgarskim.

W braku podstawy prawnej w prawie krajowym, która wyraźnie umożliwiałaby korzystanie z wideokonferencji, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy przyznana oskarżonemu możliwość udziału w rozprawach sądowych za pomocą tej technologii jest zgodna z dyrektywą 2016/343 ( 3 ), a w szczególności z jej art. 8 ust. 1 ( 4 ).

Ocena Trybunału

Na wstępie Trybunał przypomniał, że z jego orzecznictwa wynika, iż zgodnie z prawem ustanowionym w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2016/343 oskarżony powinien mieć możliwość stawiennictwa osobiście na rozprawach, które odbywają się w ramach dotyczącego go procesu, przy czym dyrektywa ta nie nakłada na państwa członkowskie obowiązku obecności na rozprawie każdego podejrzanego lub oskarżonego ( 5 ). Trybunał orzekł również, że z art. 1 wspomnianej dyrektywy wynika, iż jej przedmiotem jest ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących niektórych aspektów domniemania niewinności w postępowaniu karnym oraz prawa osób podejrzanych i oskarżonych do obecności na rozprawie w ramach tych postępowań, a nie dokonanie wyczerpującej harmonizacji postępowania karnego.

Z powyższego wynika, że art. 8 ust. 1 dyrektywy 2016/343 nie reguluje kwestii, czy państwa członkowskie mogą przewidzieć, że oskarżony może, na jego wyraźny wniosek, uczestniczyć w rozprawie karnej za pośrednictwem wideokonferencji, w związku z czym taka kwestia podlega prawu krajowemu. W konsekwencji przepis ten nie stoi na przeszkodzie temu, aby oskarżony mógł, na jego wyraźny wniosek, uczestniczyć w rozprawach za pośrednictwem wideokonferencji, przy czym należy ponadto zagwarantować prawo do rzetelnego procesu sądowego.

( 1 ) Sądem, do którego początkowo wniesiono sprawę, był Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria). Jednakże w następstwie zmiany przepisów, która weszła w życie w dniu 27 lipca 2022 r., Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny) został rozwiązany, a właściwość do rozpoznawania niektórych spraw karnych toczących się przed tym sądem, w tym sprawy w postępowaniu głównym, została przekazana Sofiyski gradski sad (sądowi dla miasta Sofii, Bułgaria).

( 2 ) Artykuł 6a ust. 2 Zakon za merkite i deystviyata po vreme na izvanrednoto polozhenie, obyaveno s reshenie na Narodnoto sabranie 13.03.2020 g. i za preodolyavane na posleditsite (ustawy o środkach i działaniach w czasie stanu wyjątkowego, ogłoszonej uchwałą Zgromadzenia Narodowego z dnia 13 marca 2020 r., i w celu przezwyciężenia jego skutków).

( 3 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz.U. 2016, L 65, s. 1).

( 4 ) Artykuł 8 ust. 1 dyrektywy 2016/343 stanowi: „Państwa członkowskie zapewniają podejrzanym lub oskarżonym prawo do obecności na rozprawie”.

( 5 ) Zobacz podobnie wyroki: z dnia 15 września 2022 r., HN (Proces oskarżonego wydalonego z terytorium) (C‑420/20, EU:C:2022:679, pkt 40); a także z dnia 8 grudnia 2022 r., HYA i in. (Brak możliwości zadania pytań świadkom oskarżenia) (C‑348/21, EU:C:2022:965, pkt 34, 36).