Sprawa C‑706/22

Konzernbetriebsrat der O SE & Co. KG

przeciwko

Vorstand der O Holding SE,

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bundesarbeitsgericht)

Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 16 maja 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Spółka europejska – Rozporządzenie (WE) nr 2157/2001 – Artykuł 12 ust. 2 – Uczestnictwo pracowników – Rejestracja spółki europejskiej – Przesłanki – Uprzednie przeprowadzenie procedury negocjacyjnej w sprawie uczestnictwa pracowników przewidzianej w dyrektywie 2001/86/WE – Spółka europejska, która została utworzona i zarejestrowana bez pracowników, lecz stała się spółką dominującą wobec spółek zależnych zatrudniających pracowników – Obowiązek następczego rozpoczęcia procedury negocjacyjnej – Brak – Artykuł 11 – Nadużycie spółki europejskiej – Pozbawienie pracowników praw w zakresie uczestnictwa – Zakaz

Polityka społeczna – Spółka europejska – Uczestnictwo pracowników – Spółka europejska, która została utworzona i zarejestrowana bez pracowników, lecz po jej zarejestrowaniu stała się spółką dominującą wobec spółek zależnych zatrudniających pracowników – Procedura negocjacyjna w sprawie uczestnictwa pracowników – Brak takich negocjacji przed zarejestrowaniem spółki – Obowiązek następczego rozpoczęcia procedury negocjacyjnej – Brak

(rozporządzenie Rady nr 2157/2001, art. 12 ust. 2; dyrektywa Rady 2011/86, art. 3–7, 11)

(zob. pkt 40, 46–51, 54–58, sentencja)

Streszczenie

Trybunał, do którego Bundesarbeitsgericht (federalny sąd pracy, Niemcy) zwrócił się w trybie prejudycjalnym w kontekście sporu dotyczącego negocjacji w sprawie uczestnictwa pracowników w ramach spółki europejskiej (zwanej dalej „SE”), stwierdził, że z przepisów rozporządzenia nr 2157/2001 ( 1 ) i dyrektywy 2001/86 ( 2 ) nie wynika, by na grupie kapitałowej SE, której żadna ze spółek uczestniczących lub spółek zależnych nie zatrudnia pracowników, i która została zarejestrowana bez uprzedniego przeprowadzenia takich negocjacji, ciążył obowiązek następczego rozpoczęcia tych negocjacji z tego powodu, że uzyskała ona później kontrolę nad spółkami zależnymi zatrudniającymi pracowników w jednym lub kilku państwach członkowskich.

W dniu 28 marca 2013 r. spółka O Holding SE, utworzona ( 3 ) przez dwie spółki z siedzibami w Zjednoczonym Królestwie oraz w Niemczech, bez pracowników i bez spółek zależnych ( 4 ) zatrudniających pracowników, została wpisana do rejestru spółek Anglii i Walii. Przed tą rejestracją nie zostały przeprowadzone negocjacje w sprawie uczestnictwa pracowników ( 5 ).

W dniu 29 marca 2013 r. O Holding SE stała się jedynym wspólnikiem spółki O Holding GmbH, mającej siedzibę w Hamburgu (Niemcy) i posiadającej radę nadzorczą złożoną w jednej trzeciej z przedstawicieli pracowników. W czerwcu 2013 r. O Holding SE podjęła decyzję o przekształceniu O Holding GmbH w spółkę komandytową o nazwie O KG. Ta zmiana formy została wpisana do rejestru spółek we wrześniu 2013 r. i od tego dnia partycypacja pracowników w radzie nadzorczej nie miała już zastosowania. Ponadto od października 2017 r. O Holding SE przeniosła swoją siedzibę do Hamburga.

Podczas gdy O KG zatrudnia około 816 pracowników i posiada spółki zależne w więcej niż jednym państwie członkowskim zatrudniające łącznie około 2200 pracowników, jej wspólnicy (O Holding SE, komandytariusz, oraz spółka O Management SE, komplementariusz, zarejestrowana w Hamburgu, której jedynym wspólnikiem jest O Holding SE) nie zatrudniają żadnego pracownika.

Uznawszy, że zarząd O Holding SE powinien był następczo wdrożyć procedurę utworzenia specjalnego zespołu negocjacyjnego ze względu na posiadanie przez O Holding SE spółek zależnych zatrudniających pracowników w więcej niż jednym państwie członkowskim, rada zakładowa grupy O KG zainicjowała postępowanie sporne z dziedziny prawa pracy. Sąd odsyłający, do którego sprawa trafiła w następstwie oddalenia tego żądania, zwrócił się do Trybunału o dokonanie wykładni art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 2157/2001 ( 6 ) w związku z art. 3–7 dyrektywy 2001/86 ( 7 ). Sąd ten zastanawia się, czy istnieje wynikający z przepisów rozporządzenia nr 2157/2001 i dyrektywy 2001/86 obowiązek – w przypadku SE, której żadna ze spółek uczestniczących lub spółek zależnych nie zatrudnia pracowników i która została zarejestrowana bez uprzedniego przeprowadzenia negocjacji w sprawie uczestnictwa pracowników – następczego przeprowadzenia takiej procedury negocjacyjnej z tego powodu, że owa SE uzyskała kontrolę nad spółkami zależnymi zatrudniającymi pracowników w jednym lub kilku państwach członkowskich.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności Trybunał przypomniał, że z łącznej lektury art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 2157/2001 i art. 3 ust. 1–3 dyrektywy 2001/86 wynika, że procedurę negocjacji między stronami w sprawie warunków uczestnictwa pracowników w ramach SE w celu zawarcia porozumienia w sprawie tych warunków należałoby co do zasady przeprowadzić przy powstawaniu SE i przed jej rejestracją. W tym kontekście Trybunał podkreślił, że przepisy te nie mają zastosowania do SE już utworzonej, nawet w sytuacji gdy spółki uczestniczące, które ją utworzyły, nie zatrudniały wówczas pracowników i gdy negocjacji w sprawie uczestnictwa pracowników w ramach SE nie można było rozpocząć przed jej rejestracją. W tym względzie, o ile dyrektywa ta przewiduje trzy sytuacje, w których procedura negocjacyjna w sprawie uczestnictwa pracowników może zostać rozpoczęta na późniejszym etapie, o tyle brzmienie tej dyrektywy nie wymaga następczego przeprowadzenia tej procedury w ramach SE, która została już utworzona.

W drugiej kolejności Trybunał wskazał przede wszystkim, że z dyrektywy 2001/86 ( 8 ) wynika, iż zarówno gwarancja praw nabytych w dziedzinie uczestnictwa pracowników, jak i negocjacje między stronami dotyczące konkretnych procedur tego uczestnictwa wiążą się z „powstaniem” lub „utworzeniem” SE. Wniosek taki nie przemawia zdaniem Trybunału za tezą, zgodnie z którą procedurę negocjacyjną w sprawie uczestnictwa pracowników należy rozpocząć następczo w ramach już utworzonej SE. Trybunał stwierdził następnie, że rozporządzenie nr 2157/2001 ( 9 ) nie zawiera żadnej wskazówki pozwalającej na przyjęcie, że przepisy dyrektywy 2001/86 dotyczące procedury negocjacyjnej w sprawie uczestnictwa pracowników należy stosować mutatis mutandis do SE już utworzonej, gdy spółki uczestniczące, które ją utworzyły, rozpoczęły wykonywanie działalności gospodarczej pociągającej za sobą zatrudnienie pracowników po tym utworzeniu. Wreszcie Trybunał zauważył, że dyrektywa 2001/86 nie zawiera żadnego przepisu, który prowadziłby do powstania obowiązku rozpoczęcia negocjacji w sprawie uczestnictwa pracowników lub który rozszerzałby gwarancję istniejących praw partycypacji pracowników w sytuacjach, w których zmiany strukturalne są wprowadzane do grupy kapitałowej SE już utworzonej przez spółki uczestniczące niezatrudniające pracowników i nieposiadające spółek zależnych, które ich zatrudniają.

W trzeciej i ostatniej kolejności, wypowiadając się w kwestii, czy obowiązek następczego rozpoczęcia procedury negocjacyjnej w ramach już utworzonej SE mógłby powstać, na podstawie art. 11 dyrektywy 2001/86 ( 10 ), w wypadkach nadużycia SE do celów pozbawienia pracowników ich praw do uczestnictwa, Trybunał uściślił, że artykuł ten pozostawia państwom członkowskim zakres uznania co do wyboru właściwych środków, jakie należy podjąć w tym zakresie, z zastrzeżeniem poszanowania prawa Unii, i nie nakłada – w przypadku SE znajdującej się w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym – obowiązku następczego rozpoczęcia tej procedury negocjacyjnej.

( 1 ) Rozporządzenie Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (Dz.U. 2001, L 294, s. 1).

( 2 ) Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników (Dz.U. 2001, L 294, s. 22).

( 3 ) Zgodnie z art. 2 ust. 2 rozporządzenia nr 2157/2001.

( 4 ) W rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/86.

( 5 ) Przewidziane w art. 3–7 dyrektywy 2001/86.

( 6 ) Zgodnie z art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 2157/2001 „SE może zostać zarejestrowana dopiero wtedy, gdy został zawarty układ w sprawie uzgodnień dotyczących uczestnictwa pracowników zgodnie z art. 4 dyrektywy 2001/86/WE, gdy decyzja przewidziana w art. 3 ust. 6 tej dyrektywy została podjęta albo jeżeli zgodnie z art. 5 dyrektywy okres przeznaczony na negocjacje dobiegł końca, a nie został zawarty układ”.

( 7 ) Artykuły 3–7 dyrektywy 2001/86 zawierają zasady regulujące procedurę negocjacyjną w sprawie uczestnictwa pracowników w ramach SE.

( 8 ) A w szczególności z motywów 3 i 6–8 dyrektywy 2001/86.

( 9 ) A w szczególności jego motywy 1 i 2.

( 10 ) Artykuł 11 dyrektywy 2001/86, zatytułowany „Nadużycie procedur”, przewiduje, że państwa członkowskie powinny przyjąć właściwe środki, zgodnie z prawem Unii, „w celu zapobiegania nadużyciom SE do celów pozbawienia pracowników prawa do uczestnictwa pracowniczego lub zawieszenia takich praw”.