Sprawa C‑87/22

TT

przeciwko

AK

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Landesgericht Korneuburg)

Wyrok Trybunału (czwarta izba) z dnia 13 lipca 2023 r.

Odesłanie prejudycjalne – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 – Artykuły 10 i 15 – Przekazanie do sądu innego państwa członkowskiego, lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy – Przesłanki – Sąd państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone – Konwencja haska z 1980 r. – Dobro dziecka

1. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy – Zakres stosowania – Przekazanie w przypadkach uprowadzenia dziecka – Przekazanie przez sąd, który posiada jurysdykcję na podstawie art. 10 tego rozporządzenia, do sądu państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone – Zaliczenie

   [rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 10, art. 15 ust. 1 lit. b)]

   (zob. pkt 40–43, 45–51, 55; pkt 1 sentencji)

2. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy – Przesłanki – Wniosek o powrót dziecka oparty na konwencji haskiej z 1980 r., który nie był przedmiotem prawomocnego orzeczenia

   [rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 15 ust. 1 lit. b)]

   (zob. pkt 57–59; pkt 2 sentencji)

3. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy – Pojęcie sądu lepiej umiejscowionego – Kryteria oceny – Rzeczywista i konkretna wartość dodana przekazania dla wydania rozstrzygnięcia dotyczącego dziecka – Ryzyko pozbawienia rodzica wnioskującego o powrót dziecka możliwości skutecznego przedstawienia swoich argumentów – Zastosowanie niecierpiących zwłoki środków tymczasowych przez sąd lepiej umiejscowiony – Upływ terminu sześciu tygodni po wystąpieniu z wnioskiem o powrót dziecka opartym na konwencji haskiej z 1980 r. i znaczne opóźnienie przy rozpatrzeniu tego wniosku

   (rozporządzenie Rady nr 2201/2003, art. 15)

   (zob. pkt 63, 64, 66–69)

Streszczenie

TT i AK, obywatele słowaccy, są rodzicami V i M, urodzonych w Słowacji w 2012 r. W 2014 r. rodzina osiedliła się w Austrii. TT i AK rozstali się na początku 2020 r., a AK, bez zgody TT, zabrała dzieci do siebie do Słowacji. W następstwie tego TT wystąpił z wnioskiem o powrót dzieci na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. ( 1 ). Jednocześnie wniósł on do sądu austriackiego wniosek o przyznanie mu wyłącznej pieczy nad obojgiem dzieci. AK wniosła do tego samego sądu o wezwanie sądu słowackiego do uznania swojej jurysdykcji w zakresie prawa do pieczy nad dziećmi zgodnie z rozporządzeniem nr 2201/2003 ( 2 ) ( 3 ), argumentując, że sądy słowackie są lepiej umiejscowione dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności rodzicielskiej względem tych dwojga dzieci.

Sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy jurysdykcję do rozstrzygnięcia o pieczy nad dzieckiem można, na podstawie rozporządzenia nr 2201/2003 ( 4 ), przekazać sądowi państwa członkowskiego, w którym dziecko to uzyskało zwykły pobyt w następstwie bezprawnego uprowadzenia, oraz czy ustanowione przesłanki pozwalające na takie przekazanie mają charakter wyczerpujący.

Trybunał, do którego zwrócił się ten sąd, dokonał uściśleń w odniesieniu do warunków, na jakich sąd państwa członkowskiego, do którego jurysdykcji należy na podstawie art. 10 tego rozporządzenia rozpoznanie co do istoty sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, może w drodze wyjątku wystąpić na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia z wnioskiem o przekazanie sprawy do sądu państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno z rodziców.

Ocena Trybunału

Podstawy jurysdykcji w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej zawarte w rozporządzeniu nr 2201/2003 zostały ukształtowane z myślą o dobru dziecka i w dążeniu do tego celu przyznają one pierwszeństwo kryterium bliskości. W związku z tym ustanowiono zasadę jurysdykcji ogólnej ( 5 ) na rzecz sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko ma zwykły pobyt w chwili skierowania sprawy do sądu. Zasada ta ma jednak zastosowanie ( 6 ) z zastrzeżeniem w szczególności art. 10 tego rozporządzenia, który przyznaje jurysdykcję sądom państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Przepis ten, który realizuje cel polegający na zniechęceniu do bezprawnego uprowadzania lub zatrzymywania dzieci między państwami członkowskimi, służy zneutralizowaniu skutku, jaki w przypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka wywołałoby zastosowanie zasady jurysdykcji ogólnej, a mianowicie przekazanie jurysdykcji do państwa członkowskiego, w którym dziecko uzyskało nowy zwykły pobyt w następstwie bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania.

Ponadto art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 przewiduje mechanizm współpracy, który pozwala sądowi jednego państwa członkowskiego posiadającemu jurysdykcję do rozpoznania sprawy na podstawie jednej z tych norm przekazać w drodze wyjątku sprawę pod jurysdykcję sądu innego państwa członkowskiego, pod warunkiem że sąd ten uzna swoją jurysdykcję w terminie sześciu tygodni. Uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o przekazanie przysługuje również sądowi, którego jurysdykcja opiera się na art. 10 rozporządzenia nr 2201/2003, i nie jest wykluczone, że przekazanie sprawy nastąpi do sądu państwa członkowskiego, do którego dane dziecko zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno z rodziców. Dobro dziecka, jako jeden z celów rozporządzenia nr 2201/2003, stanowi bowiem dobro nadrzędne, a rozważane przekazanie powinno mu służyć. W rezultacie nie jest sprzeczne z celami rozporządzenia nr 2201/2003, aby sąd, do którego jurysdykcji należy na podstawie art. 10 tego rozporządzenia rozpoznanie sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, mógł wystąpić z wnioskiem o przekazanie zawisłej przed nim sprawy do sądu innego państwa członkowskiego, do którego dziecko, którego sprawa dotyczy, zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno z rodziców.

Rozważane przekazanie może jednak nastąpić tylko wtedy, gdy spełnione są trzy kumulatywne i wymienione wyczerpująco przesłanki ( 7 ), to znaczy gdy istnieje „szczególny związek” między dzieckiem a innym państwem członkowskim, jeżeli sąd, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, uzna, że sąd tego innego państwa członkowskiego jest „lepiej umiejscowiony” dla osądzenia sprawy i jeżeli przekazanie służy dobru dziecka w tym znaczeniu, że nie stwarza ryzyka negatywnego wpływu na jego sytuację. Fakt wystąpienia z wnioskiem o powrót dziecka opartym na konwencji haskiej z 1980 r., który nie był przedmiotem prawomocnego orzeczenia w państwie członkowskim, do którego dziecko, którego sprawa dotyczy, zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno z rodziców, nie może stać na przeszkodzie takiemu przekazaniu, jednak okoliczność tę należy uwzględnić przy dokonywaniu analizy spełnienia przesłanek wymaganych do jego przeprowadzenia.

W tym względzie, w pierwszej kolejności, okoliczność, że dziecko jest obywatelem państwa członkowskiego, stanowi jedno z kryteriów pozwalających uznać, że ma ono „szczególny związek” z tym państwem członkowskim.

W drugiej kolejności, jeżeli chodzi o przesłankę, zgodnie z którą sąd, do którego ma nastąpić przekazanie, powinien być „lepiej umiejscowiony” dla osądzenia sprawy, sąd posiadający jurysdykcję powinien wziąć pod uwagę szereg okoliczności. Przede wszystkim przekazanie sprawy powinno mieć rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla wydania rozstrzygnięcia dotyczącego dziecka w porównaniu z sytuacją, w której sąd posiadający jurysdykcję pozostawiłby sprawę u siebie. Jest tak między innymi wówczas, gdy sąd, do którego ma nastąpić przekazanie, zastosował, na wniosek stron w postępowaniu głównym i na podstawie mających zastosowanie przepisów proceduralnych, komplet niecierpiących zwłoki środków tymczasowych opartych w szczególności na art. 20 rozporządzenia nr 2201/2003. Następnie przekazanie to nie może pociągać za sobą oczywistego ryzyka pozbawienia rodzica wnioskującego o powrót dziecka możliwości skutecznego przedstawienia swoich argumentów przed sądem, do którego ma nastąpić to przekazanie. Wreszcie, w sytuacji gdy wniosek o powrót dziecka oparty na konwencji haskiej z 1980 r. został wniesiony do właściwych organów państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone, żaden sąd tego państwa członkowskiego nie może zostać uznany za „lepiej umiejscowiony” dla rozpoznania sprawy przed upływem sześciotygodniowego terminu na rozpatrzenie wniosku o powrót dziecka ( 8 ). Ponadto dopuszczenie się przez sądy wspomnianego państwa członkowskiego znacznego opóźnienia przy rozpatrywaniu wniosku o powrót dziecka może stanowić okoliczność przemawiającą przeciwko stwierdzeniu, że sądy te są lepiej umiejscowione dla rozstrzygnięcia co do istoty o prawie do pieczy nad dzieckiem. Władze sądowe umawiającego się państwa, do którego dziecko zostało uprowadzone, po otrzymaniu zawiadomienia o bezprawnym uprowadzeniu dziecka nie mogą bowiem decydować merytorycznie o prawie do opieki, dopóki nie zostanie ustalone, że w szczególności wymogi co do powrotu dziecka nie zostały spełnione ( 9 ).

W trzeciej i ostatniej kolejności, co się tyczy przesłanki dotyczącej dobra dziecka, przy dokonywaniu jej oceny nie można pominąć faktu czasowej niemożności wydania przez sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone przez jedno z rodziców, zgodnego z dobrem dziecka rozstrzygnięcia co do istoty o prawie do pieczy, zanim sąd tego państwa członkowskiego, do którego wpłynął wniosek o powrót tego dziecka, przynajmniej nie rozpozna tego wniosku.

( 1 ) Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r.

( 2 ) Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. 2003, L 338, s. 1). Artykuł 15 rozporządzenia nr 2201/2003 przewiduje, w drodze wyjątku, że sądy państwa członkowskiego, do których jurysdykcji należy rozpoznanie co do istoty sprawy dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej, mogą wystąpić z wnioskiem o przekazanie sprawy lub jej określonej części sądowi innego państwa członkowskiego, z którym to państwem dziecko ma szczególny związek, jeżeli ten ostatni sąd jest lepiej umiejscowiony dla jej osądzenia, oraz jeżeli jest to zgodne z dobrem dziecka.

( 3 ) W szczególności art. 15 ust. 1 lit. b), art. 15 ust. 2 lit. a) i art. 15 ust. 5 tego rozporządzenia.

( 4 ) Na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia.

( 5 ) Zgodnie z art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia

( 6 ) Zgodnie z art. 8 ust. 2 tego rozporządzenia

( 7 ) Wymienione wyczerpująco w art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003.

( 8 ) Przewidzianego w art. 11 konwencji haskiej z 1980 r. i w art. 11 rozporządzenia nr 2201/2003.

( 9 ) Artykuł 16 konwencji haskiej z 1980 r.