Sprawa C‑646/21

K
i
L

przeciwko

Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Rechtbank Den Haag, zittingsplaats’s-Hertogenbosch)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 11 czerwca 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Wspólna polityka w dziedzinie azylu – Dyrektywa 2011/95/UE – Przesłanki kwalifikujące do statusu uchodźcy – Artykuł 2 lit. d) i e) – Powody prześladowania – Artykuł 10 ust. 1 lit. d) i art. 10 ust. 2 – „Przynależność do szczególnej grupy społecznej” – Artykuł 4 – Indywidualna ocena faktów i okoliczności – Dyrektywa 2013/32/UE – Artykuł 10 ust. 3 – Wymogi dotyczące rozpatrywania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej – Artykuł 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Najlepszy interes dziecka – Określenie – Małoletnie obywatelki państwa trzeciego identyfikujące się ze względu na swój pobyt w państwie członkowskim z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn

1. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Warunki przyznania statusu uchodźcy – Zagrożenie aktem prześladowania – Powody prześladowania – Ocena – Pojęcie przynależności do szczególnej grupy społecznej – Obywatelki państwa trzeciego, w tym osoby małoletnie, identyfikujące się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn – Zidentyfikowanie się, które nastąpiło podczas pobytu w państwie członkowskim – Włączenie

   [art. 78 ust. 1 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 21 ust. 1; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, motyw 16, art. 2 lit. d), art. 4 ust. 1, 3, 5, art. 5 ust. 3, art. 9 ust. 1, 2, art. 10 ust. 1 lit. d), art. 10 ust. 2, art. 10 ust 3 lit. b)]

   (zob. pkt 36, 38, 42–46, 48–54, 56–62, 64; pkt 1 sentencji)

2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status osoby potrzebującej ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Przestrzeganie praw podstawowych – Prawa dziecka – Obowiązek uwzględnienia najlepszego interesu dziecka – Wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej złożony przez małoletniego – Indywidualna ocena – Przyjęcie decyzji rozstrzygającej w przedmiocie tego wniosku bez ustalenia, na czym konkretnie polega najlepszy interes tego małoletniego – Niedopuszczalność

   [Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 24 ust. 2, art. 51 ust. 1; dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2011/95, art. 4 ust. 3, art. 10 ust. 1 lit. d); 2013/32, art. 2 lit. q), art. 40 ust. 2]

   (zob. pkt 77, 78, 80–84; pkt 2 sentencji)

Streszczenie

Rozpatrując wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez rechtbank Den Haag, zittingsplaats’s-Hertogenbosch (sąd rejonowy w Hadze, z siedzibą w ’s-Hertogenbosch, Niderlandy), Trybunał, orzekający w składzie wielkiej izby, wypowiedział się w przedmiocie kwestii, czy małoletnie obywatelki państwa trzeciego identyfikujące się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn w wyniku ich pobytu w państwie członkowskim, mogą zostać uznane za należące do „szczególnej grupy społecznej” ( 1 ) – co stanowi „powód prześladowania” mogący prowadzić do przyznania statusu uchodźcy.

K i L są dwiema siostrami, posiadającymi obywatelstwo irackie, urodzonymi odpowiednio w 2003 i 2005 r. Przybyły one do Niderlandów w 2015 r. i od tego czasu przebywają tam nieprzerwanie. Ich wnioski o udzielenie azylu, złożone w listopadzie 2015 r., zostały oddalone w lutym 2017 r. W kwietniu 2019 r. złożyły one kolejne wnioski ( 2 ), które zostały oddalone jako oczywiście bezzasadne w grudniu 2020 r. W celu zakwestionowania tych decyzji odmownych K i L podnoszą przed sądem odsyłającym, że w konsekwencji ich długotrwałego pobytu w Niderlandach uległy „zwesternizowaniu”. Obawiają się, że w przypadku powrotu do Iraku będą prześladowane z powodu tożsamości, którą ukształtowały w Niderlandach, naznaczonej przyswojeniem norm, wartości i zachowań odmiennych od tych obowiązujących w ich kraju pochodzenia, które stały się na tyle istotne z punktu widzenia ich tożsamości i ich sumienia, że nie mogą się ich wyrzec. Utrzymują one zatem, iż przynależą do „szczególnej grupy społecznej” w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2011/95.

W tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się, po pierwsze, nad kwestią interpretacji pojęcia „przynależności do szczególnej grupy społecznej’, a po drugie, nad sposobem uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, zagwarantowanego w art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, w ramach procedury rozpatrywania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Ocena Trybunału

W pierwszej kolejności Trybunał wskazał, że daną grupę uznaje się za „szczególną grupę społeczną”, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki. Z jednej strony osoby mogące przynależeć do tej grupy muszą mieć co najmniej jedną z trzech cech identyfikujących, a mianowicie wspólną „cechę wrodzoną” lub „wspólną nieusuwalną przeszłość”, a także „charakteryz[ować] się jakimś wspólnym rysem lub przekonaniem na tyle istotnym z punktu widzenia tożsamości lub sumienia, że nie należy nikogo zmuszać do wyrzeczenia się go”. Z drugiej strony grupa ta musi posiadać swoją „odrębną tożsamość” w kraju pochodzenia, „ponieważ jest postrzegana przez otaczające społeczeństwo jako inna”.

Co się tyczy pierwszej z tych przesłanek, rzeczywiste identyfikowanie się danej kobiety z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn, w zakresie, w jakim zakłada ono wolę korzystania z tej równości w jej życiu codziennym, oznacza możliwość swobodnego dokonywania własnych wyborów życiowych, w szczególności w odniesieniu do swojej edukacji i kariery zawodowej, zakresu i charakteru swoich działań w sferze publicznej, możliwości osiągnięcia niezależności ekonomicznej poprzez pracę poza domem, życia samotnie lub w rodzinie oraz wyboru partnera, które to wybory mają fundamentalne znaczenie dla określenia jej tożsamości. W tych okolicznościach rzeczywiste identyfikowanie się obywatelki państwa trzeciego z tą podstawową wartością można uznać za „[rys] lub [przekonanie], na tyle [istotne] z punktu widzenia tożsamości lub sumienia, że nie należy nikogo zmuszać do wyrzeczenia się go”.

W odniesieniu do drugiej przesłanki dotyczącej „odrębnej tożsamości” grupy w państwie pochodzenia, kobiety mogą być postrzegane w odmienny sposób przez otaczające je społeczeństwo i można uznać ich odrębną tożsamość w tym społeczeństwie, w szczególności ze względu na obowiązujące w ich państwie pochodzenia normy społeczne, moralne lub prawne. Spełniają również ten warunek kobiety posiadające wspólną dodatkową cechę, taką jak rzeczywiste identyfikowanie się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn, jeżeli owe normy obowiązujące w ich kraju pochodzenia skutkują tym, że kobiety te, ze względu na tę cechę, są również postrzegane jako odmienne przez otaczające je społeczeństwo.

Wynika z tego, że kobiety, w tym kobiety małoletnie, których wspólną cechą jest rzeczywiste zidentyfikowanie się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn, które nastąpiło podczas ich pobytu w państwie członkowskim, mogą, w zależności od sytuacji w kraju pochodzenia, zostać uznane za należące do „szczególnej grupy społecznej” – co stanowi „powód prześladowania” mogący prowadzić do przyznania statusu uchodźcy.

W tym względzie Trybunał podkreślił, że rzeczywiste zidentyfikowanie się obywatelki państwa trzeciego z tą podstawową wartością, które nastąpiło podczas jej pobytu w państwie członkowskim, nie może zostać uznane za okoliczność wywołaną celowo przez samą tę obywatelkę po opuszczeniu kraju pochodzenia ( 3 ) ani za działalność służącą wyłącznie lub głównie stworzeniu warunków koniecznych do ubiegania się o ochronę międzynarodową ( 4 ). Wystarczy bowiem stwierdzić, że w przypadku gdy takie identyfikowanie się zostanie wykazane w sposób wymagany prawem, nie może ono w żaden sposób zostać zrównane z działaniami stanowiącymi nadużycie i instrumentalizację mającej zastosowanie procedury, które przepisy art. 5 ust. 3 dyrektywy 2011/95 mają zwalczać.

W drugiej kolejności Trybunał stwierdził, że w przypadku gdy osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony międzynarodowej jest małoletnia, właściwy organ krajowy, po przeprowadzeniu zindywidualizowanej oceny, musi koniecznie wziąć pod uwagę najlepszy interes tego małoletniego przy ocenie zasadności jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

W tej kwestii Trybunał wyjaśnił, po pierwsze, że zgodnie z art. 51 ust. 1 Karty praw podstawowych państwa członkowskie powinny przestrzegać art. 24 ust. 2 Karty, gdy stosują prawo Unii, a zatem również wtedy, gdy rozpatrują „kolejny wniosek”. Po drugie, ponieważ art. 40 ust. 2 dyrektywy 2013/32 nie dokonuje żadnego rozróżnienia między pierwszym wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej a „kolejnym wnioskiem”, jeśli chodzi o charakter elementów lub ustaleń mogących wykazać, że wnioskodawca kwalifikuje się jako beneficjent ochrony międzynarodowej na mocy dyrektywy 2011/95, ocena faktów i okoliczności na poparcie tych wniosków powinna w obydwu przypadkach zostać przeprowadzona zgodnie z art. 4 tejże dyrektywy.

Ponadto przy ocenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej opartego na powodzie prześladowania takim jak „przynależność do szczególnej grupy społecznej” można wziąć pod uwagę długotrwały pobyt w państwie członkowskim, zwłaszcza gdy zbiega się on z okresem, w którym małoletni wnioskodawca ukształtował swoją tożsamość.

( 1 ) Zgodnie z art. 10 ust. 1 lit. d) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz.U. 2011, L 337, s. 9), na potrzeby oceny powodów prześladowania, grupę uznaje się za „szczególną grupę społeczną”, jeśli w szczególności członkowie takiej grupy mają jakąś wspólną nieusuwalną cechę wrodzoną lub przeszłość lub charakteryzują się jakimś wspólnym rysem lub przekonaniem na tyle istotnym z punktu widzenia tożsamości lub sumienia, że nie należy nikogo zmuszać do wyrzeczenia się go, oraz grupa ta posiada odrębną tożsamość w danym państwie, ponieważ jest postrzegana przez otaczające społeczeństwo jako inna. |

( 2 ) Zgodnie z art. 2 lit. q) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej (Dz.U. 2013, L 180, s. 60) „kolejny wniosek” oznacza następny wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, z którym występuje się po tym, jak ostateczna decyzja w odniesieniu do poprzedniego wniosku została podjęta.

( 3 ) Zobacz art. 5 ust. 3 dyrektywy 2011/95.

( 4 ) Zobacz art. 4 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2011/95.