Sprawa C‑333/21

European Superleague Company SL

przeciwko

Fédération internationale de football association (FIFA)
i
Union des associations européennes de football (UEFA)

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Juzgado de lo Mercantil de Madrid)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 21 grudnia 2023 r.

Odesłanie prejudycjalne – Konkurencja – Rynek wewnętrzny – Przepisy ustanowione przez międzynarodowe związki sportowe – Zawodowa piłka nożna – Podmioty prawa prywatnego posiadające uprawnienia regulacyjne, kontrolne, decyzyjne i w zakresie nakładania sankcji – Zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia na zawody, uczestnictwa w nich klubów piłkarskich i zawodników oraz eksploatacji praw handlowych i medialnych związanych z rzeczonymi zawodami – Równoległe wykonywanie działalności gospodarczej – Organizacja i komercyjne wykorzystanie zawodów – Eksploatacja odpowiednich praw handlowych i medialnych – Artykuł 101 ust. 1 TFUE – Decyzja związku przedsiębiorstw naruszająca konkurencję – Pojęcia antykonkurencyjnego „celu” i „skutku” – Wyłączenie na podstawie art. 101 ust. 3 TFUE – Przesłanki – Artykuł 102 TFUE – Nadużycie pozycji dominującej – Względy uzasadniające – Przesłanki – Artykuł 56 TFUE – Przeszkody w swobodnym świadczeniu usług – Ewentualne uzasadnienie – Przesłanki – Ciężar dowodu

1. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Zgodność postanowienia odsyłającego z przepisami krajowymi dotyczącymi zasad ustroju i procedury sądowej – Badanie niespoczywające na Trybunale

   (art. 267 TFUE)

   (zob. pkt 56, 57)

2. Pytania prejudycjalne – Dopuszczalność – Niezbędność orzeczenia w trybie prejudycjalnym oraz znaczenie zadanych pytań – Ocena przez sąd krajowy – Domniemanie związku ze sprawą zadanych pytań

   (art. 267 TFUE)

   (zob. pkt 64–66)

3. Prawo Unii Europejskiej – Zakres stosowania – Uprawianie sportu jako działalność gospodarcza – Włączenie – Ustanowione przez związki sportowe zasady dotyczące organizacji zawodów w ich dyscyplinach oraz ich prawidłowego przebiegu i udziału w nich sportowców – Dopuszczalność – Granice – Wykonywanie praw i wolności przyznanych jednostkom przez prawo Unii

   (art. 45, 49, 56, 63, 101, 102, 165 TFUE)

   (zob. pkt 75, 83, 85–88, 101)

4. Prawo Unii Europejskiej – Zakres stosowania – Uprawianie sportu jako działalność gospodarcza – Włączenie – Przepisy przyjęte wyłącznie ze względów o charakterze niegospodarczym i dotyczące jedynie kwestii związanych ze sportem – Wyłączenie – Przyjęte przez związki sportowe zasady mające na celu ustanowienie systemu uprzednich zezwoleń na zawody sportowe, uregulowanie uczestnictwa klubów piłkarskich i zawodników w tych zawodach, a także eksploatację praw handlowych i medialnych związanych z rzeczonymi zawodami – Przepisy regulujące działalność gospodarczą – Włączenie

   (art. 45, 49, 56, 63, 101, 102, 165 TFUE)

   (zob. pkt 84, 89–94)

5. Prawo Unii Europejskiej – Zakres stosowania – Uprawianie sportu jako działalność gospodarcza – Włączenie – Przyjęte przez związki sportowe zasady mające na celu ustanowienie systemu uprzednich zezwoleń na zawody sportowe, uregulowanie uczestnictwa klubów piłkarskich i zawodników w tych zawodach, a także eksploatację praw handlowych i medialnych związanych z rzeczonymi zawodami – Ograniczenie – Względy uzasadniające – Uwzględnienie specyfiki działalności sportowej

   (art. 45, 49, 56, 63, 101, 102, 165 TFUE)

   (zob. pkt 96–100, 102–106)

6. Konkurencja – Reguły Unii – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Prowadzenie działalności gospodarczej – Organizacja i komercyjne wykorzystanie przez związki sportowe międzyklubowych rozgrywek piłki nożnej na terytorium Unii oraz eksploatacja związanych z nimi praw – Włączenie

   (art. 101, 102 TFUE)

   (zob. pkt 112–115)

7. Pozycja dominująca – Nadużycie – Zakaz – Cel – Karanie praktyk mogących wyrządzić, nawet pośrednio, szkodę konsumentom poprzez naruszenie struktury skutecznej konkurencji

   (art. 102 TFUE)

   (zob. pkt 124)

8. Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Obiektywne pojęcie odnoszące się do zachowań mogących wpłynąć na strukturę rynku i stworzyć przeszkodę w utrzymaniu istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju na rynku – Obowiązki spoczywające na przedsiębiorstwie dominującym – Konkurowanie wyłącznie niecenowe – Kryteria oceny

   (art. 102 TFUE)

   (zob. pkt 125–130)

9. Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Zdolność do ograniczenia konkurencji i skutek w postaci wykluczenia – Zachowania, których rzeczywistym lub potencjalnym celem lub skutkiem jest uniemożliwienie dostępu do rynku przedsiębiorstwom będącym potencjalnymi konkurentami – Włączenie

   (art. 102 TFUE)

   (zob. pkt 131)

10. Pozycja dominująca – Nadużycie – Cel statutowy związku sportowego prowadzącego działalność gospodarczą w dziedzinie organizacji i komercyjnego wykorzystania zawodów sportowych – Związek sportowy organizujący i wykorzystujący komercyjnie zawody sportowe oraz posiadający uprawnienie do decydowania o uczestnictwie innych przedsiębiorstw w tej działalności gospodarczej – Uprawnienie do uprzedniego zezwolenia na wykonywanie rzeczonej działalności i do określenia warunków jej wykonywania w stosunku do aktualnych lub potencjalnych konkurentów – Dopuszczalność – Przesłanka – Ramy pozwalające wykluczyć ryzyko nadużywania pozycji dominującej

    (art. 102 TFUE)

    (zob. pkt 132–138)

11. Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Związki sportowe, które ustanowiły uznaniowe zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji w kontekście międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej – Brak kryteriów materialnych i reguł proceduralnych zapewniających przejrzysty, obiektywny, precyzyjny, niedyskryminacyjny i proporcjonalny charakter wspomnianych zasad i sankcji – Włączenie

    (art. 102 TFUE)

    (zob. pkt 143–152; pkt 1 sentencji)

12. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Rozróżnienie ograniczeń ze względu na cel i ograniczeń ze względu na skutek – Ograniczenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Wystarczające ustalenie

    (art. 101 ust. 1 TFUE)

    (zob. pkt 159, 161–163)

13. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Treść i cel porozumienia oraz kontekst gospodarczy i prawny jego rozwoju – Rozróżnienie ograniczeń ze względu na cel i ograniczeń ze względu na skutek – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Naruszenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Kryteria oceny – Konieczność zbadania wpływu antykonkurencyjnego zachowania na konkurencję – Brak

    (art. 101 TFUE)

    (zob. pkt 165–168)

14. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Rozróżnienie ograniczeń ze względu na cel i ograniczeń ze względu na skutek – Ograniczenie ze względu na skutek – Badanie konkurencji w braku spornego porozumienia

    (art. 101 ust. 1 TFUE)

    (zob. pkt 169, 170)

15. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Decyzje związków przedsiębiorstw – Cel statutowy związku sportowego prowadzącego działalność gospodarczą w dziedzinie organizacji i komercyjnego wykorzystania zawodów sportowych – Zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji w kontekście międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej – Brak kryteriów materialnych i reguł proceduralnych zapewniających przejrzysty, obiektywny, precyzyjny, niedyskryminacyjny i proporcjonalny charakter wspomnianych zasad i sankcji – Ograniczenie ze względu na cel

    (art. 101 ust. 1 TFUE)

    (zob. pkt 171–179; pkt 2 sentencji)

16. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Decyzje związków przedsiębiorstw – Zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji w kontekście międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej – Uzasadnienie w świetle uzasadnionych celów interesu ogólnego – Przesłanka – Brak ograniczenia ze względu na cel – Wyłączenie – Przesłanki

    (art. 101 ust. 1, 3, art. 102 TFUE)

    (zob. pkt 183–188)

17. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Wyłączenie – Przesłanki – Polepszenie produkcji lub dystrybucji produktów lub przyczynianie się do postępu technicznego lub gospodarczego – Odczuwalne obiektywne korzyści mogące rekompensować niedogodności wynikające z porozumienia dla konkurencji – Niezbędny lub konieczny charakter rozpatrywanego zachowania – Brak wyeliminowania wszelkiej skutecznej konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów lub usług – Ciężar dowodu – Charakter kumulatywny warunków wyłączenia

    (art. 101 ust. 3 TFUE)

    (zob. pkt 189–200)

18. Pozycja dominująca – Nadużycie – Związki sportowe, które ustanowiły uznaniowe zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji w kontekście międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej – Charakter nadużycia – Obiektywne względy uzasadniające – Przesłanki – Zakres ciężaru dowodu

    (art. 102 TFUE)

    (zob. pkt 201–209; pkt 3 sentencji)

19. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Związki sportowe, które ustanowiły zasady przyznające tym związkom wyłączne uprawnienie w dziedzinie sprzedaży praw mogących powstać w związku z zawodowymi rozgrywkami piłki nożnej podlegającymi ich właściwości – Ograniczenie ze względu na cel – Wyłączenie – Przesłanki

    (art. 101 ust. 1, 3 TFUE)

    (zob. pkt 217–228, 230–241, pkt 4 sentencji)

20. Pozycja dominująca – Nadużycie – Związki sportowe, które ustanowiły zasady przyznające tym związkom wyłączne uprawnienie w dziedzinie sprzedaży praw mogących powstać w związku z rozgrywkami piłki nożnej podlegającymi ich właściwości – Charakter nadużycia – Obiektywne względy uzasadniające – Przesłanki

    (art. 102 TFUE)

    (zob. pkt 231–241; pkt 4 sentencji)

21. Swoboda świadczenia usług – Ograniczenia – Związki sportowe, które ustanowiły uznaniowe zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji w kontekście międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej – Brak kryteriów materialnych i reguł proceduralnych zapewniających przejrzysty, obiektywny, precyzyjny, niedyskryminacyjny i proporcjonalny charakter wspomnianych zasad i sankcji – Niedopuszczalność – Względy uzasadniające – Brak

    (art. 56 TFUE)

    (zob. pkt 247–257; pkt 5 sentencji)

Streszczenie

Fédération internationale de football association (Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej, zwana dalej „FIFA”) jest stowarzyszeniem prawa szwajcarskiego, którego celem jest w szczególności stanowienie zasad i przepisów regulujących piłkę nożną i związane z nią kwestie, jak również kontrolowanie piłki nożnej we wszystkich jej formach na szczeblu światowym, lecz także organizowanie własnych międzynarodowych rozgrywek. FIFA składa się z krajowych związków piłki nożnej będących członkami jednej z sześciu uznanych przez nią konfederacji kontynentalnych, wśród których znajduje się Union des associations européennes de football (Unia Europejskich Związków Piłkarskich, Union of European Football Associations, zwana dalej „UEFA”), stowarzyszenie prawa szwajcarskiego, którego główne zadania polegają na nadzorowaniu i kontrolowaniu rozwoju piłki nożnej we wszystkich jej formach na szczeblu europejskim. Owe związki krajowe, jako członkowie FIFA i UEFA, mają obowiązek w szczególności zapewnienia przestrzegania statutów, regulaminów, wytycznych i decyzji FIFA i UEFA przez swoich własnych członków lub podmioty zrzeszone, a także przez wszystkie podmioty piłki nożnej, w szczególności ligi zawodowe, kluby piłkarskie i zawodników.

FIFA i UEFA, zgodnie ze swoimi statutami, są uprawnione do wydawania zezwoleń na organizowanie międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej, a w szczególności rozgrywek między klubami piłkarskimi zrzeszonymi w związku krajowym (lub „międzyklubowych rozgrywek piłki nożnej”). Mogą one również organizować takie rozgrywki i eksploatować różne związane z nimi prawa.

European Superleague Company, SL (zwana dalej „ESLC”) jest spółką prawa hiszpańskiego utworzoną przez kilka zawodowych klubów piłkarskich w celu organizacji nowych corocznych europejskich rozgrywek międzyklubowych piłki nożnej, zwanych „Superleague”.

Umowa zawierająca porozumienie akcjonariuszy i inwestycyjne, która wiąże promotorów projektu, uzależnia utworzenie Superleague od uznania jej przez FIFA lub UEFA za nowe rozgrywki zgodne z ich statutami.

W następstwie ogłoszenia utworzenia Superleague FIFA i UEFA wydały w dniu 21 stycznia 2021 r. wspólne oświadczenie, w którym wyraziły odmowę uznania tych nowych rozgrywek, i ostrzegły, że każdy uczestniczący w nich zawodnik lub klub zostanie wykluczony z rozgrywek organizowanych przez FIFA i UEFA. W kolejnym komunikacie UEFA i liczne związki krajowe przypomniały o możliwości podjęcia środków dyscyplinarnych wobec uczestników Superleague, polegających w szczególności na ich wykluczeniu z niektórych głównych rozgrywek europejskich i światowych.

W tych okolicznościach ESLC wniosło do Juzgado de lo Mercantil no 17 de Madrid (sądu gospodarczego nr 17 w Madrycie, Hiszpania) skargę zmierzającą w istocie do stwierdzenia bezprawnego i szkodliwego charakteru tych oświadczeń, jak również zachowań, za pomocą których FIFA, UEFA i będące ich członkami związki krajowe mogłyby skonkretyzować rzeczone oświadczenia.

Zdaniem tego sądu FIFA i UEFA posiadają monopol lub co najmniej zajmują pozycję dominującą na rynku organizacji i komercyjnego wykorzystania międzynarodowych rozgrywek międzyklubowych piłki nożnej, a także na rynku eksploatacji różnych związanych z nimi praw. W tym kontekście ów sąd zastanawia się nad zgodnością niektórych przepisów statutowych FIFA i UEFA z prawem Unii, w szczególności z art. 101 i 102 TFUE, a także z postanowieniami dotyczącymi różnych swobód podstawowych zagwarantowanych w traktacie FUE.

W wyroku wydanym tego samego dnia co dwa inne wyroki ( 1 ) dotyczące stosowania prawa gospodarczego Unii do przepisów stanowionych przez międzynarodowe lub krajowe federacje sportowe Trybunał, orzekający w składzie wielkiej izby, sprecyzował warunki, na jakich można uznać, że przyjęte przez FIFA i UEFA zasady dotyczące, po pierwsze, uprzedniego zezwolenia na międzynarodowe rozgrywki międzyklubowe piłki nożnej, uczestnictwa w nich klubów piłkarskich i zawodników, jak również sankcji ustanowionych w powiązaniu z tymi zasadami, a po drugie, eksploatacji różnych związanych z tymi rozgrywkami praw, stanowią nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 102 TFUE, jak również antykonkurencyjny kartel w rozumieniu art. 101 TFUE. Trybunał wypowiedział się też w przedmiocie zgodności rzeczonych zasad dotyczących uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i sankcji ze swobodą świadczenia usług zagwarantowaną w art. 56 TFUE.

Ocena Trybunału

Na wstępie Trybunał przedstawił trzy grupy uwag.

Przede wszystkim wyjaśnił on, że pytania zadane przez sąd odsyłający odnoszą się wyłącznie do przyjętych przez FIFA i UEFA zasad dotyczących, po pierwsze, uprzedniego zezwolenia na międzynarodowe rozgrywki międzyklubowe piłki nożnej oraz uczestnictwa w nich zawodowych klubów piłkarskich oraz ich zawodników, a po drugie, eksploatacji różnych praw związanych z tymi rozgrywkami. Nie zwrócono się więc do Trybunału o zajęcie stanowiska w przedmiocie samego istnienia FIFA i UEFA ani w przedmiocie zasadności innych zasad przyjętych przez te dwie federacje, ani wreszcie w przedmiocie istnienia lub cech samego projektu Superleague, czy to w świetle reguł konkurencji czy też swobód gospodarczych ustanowionych w traktacie FUE.

Następnie Trybunał zauważył, że wszystkie zasady, w przedmiocie których zwrócono się do niego z pytaniami, wchodzą w zakres stosowania postanowień traktatu FUE dotyczących prawa konkurencji, a także postanowień dotyczących swobód przepływu. W tym względzie Trybunał przypomniał, że w zakresie, w jakim uprawianie sportu stanowi działalność gospodarczą, wchodzi ono w zakres przepisów prawa Unii, które mają zastosowanie w przypadku takiej działalności, z wyjątkiem pewnych przepisów szczególnych przyjętych wyłącznie ze względów o charakterze niegospodarczym i dotyczących jedynie kwestii związanych wyłącznie ze sportem jako takim. Tymczasem sporne zasady – niezależnie od tego, czy zostały przyjęte przez FIFA czy UEFA – nie są objęte takim wyjątkiem, ponieważ dotyczą uprawiania piłki nożnej jako działalności gospodarczej.

Wreszcie w odniesieniu do konsekwencji, jakie mogą być związane z art. 165 TFUE, który określa zarówno cele przypisane działaniom Unii w dziedzinie sportu, jak i środki, z których można skorzystać, aby przyczynić się do realizacji tych celów, Trybunał zauważył, że owo postanowienie nie stanowi przepisu szczególnego wyłączającego sport spod stosowania wszystkich lub niektórych innych postanowień prawa pierwotnego Unii, które mogą być do niego stosowane, lub przepisu nakazującego zapewnienie mu szczególnego traktowania w ramach tego stosowania. Przypomniał on ponadto, że przy stosowaniu postanowień traktatu FUE dotyczących prawa konkurencji i swobód przepływu niezaprzeczalne cechy szczególne działalności sportowej mogą zostać uwzględnione obok innych elementów, o ile cechy te okażą się istotne, przy czym należy zauważyć, że uwzględnienie to może nastąpić jedynie w ramach i z poszanowaniem przesłanek oraz kryteriów stosowania przewidzianych w każdym z tych postanowień.

W świetle tych uwag i po stwierdzeniu, że FIFA i UEFA należy uznać za „przedsiębiorstwa” w rozumieniu europejskiego prawa konkurencji, ponieważ wykonują one działalność gospodarczą taką jak organizowanie rozgrywek piłki nożnej i eksploatacja związanych z nimi praw, Trybunał zajął się w pierwszej kolejności kwestią, czy wprowadzenie przez FIFA i UEFA zasad dotyczących uprzedniego zezwolenia na międzyklubowe rozgrywki piłki nożnej oraz uczestnictwa w tych rozgrywkach, pod rygorem sankcji, można uznać z jednej strony za nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 102 TFUE, a z drugiej strony za antykonkurencyjny kartel w rozumieniu art. 101 TFUE.

W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że specyfika zawodowej piłki nożnej, w szczególności jej społeczne, kulturalne i medialne znaczenie, a także fakt, iż sport ten opiera się na otwartości i zasługach sportowych, pozwalają uznać, że uzasadnione jest objęcie organizacji i przebiegu międzynarodowych zawodowych rozgrywek piłki nożnej wspólnymi zasadami mającymi na celu zapewnienie jednolitości i koordynacji tych rozgrywek w ramach ogólnego kalendarza, a także promowanie organizacji zawodów sportowych opartych na pewnej równości szans oraz na zasługach. Ponadto uzasadnione jest zapewnienie przestrzegania tych wspólnych zasad za pomocą zasad takich jak te przyjęte przez FIFA i UEFA w kwestii uprzedniego zezwolenia na rzeczone rozgrywki, jak również uczestnictwa w nich klubów i zawodników. Wynika z tego, że w szczególnym kontekście zawodowej piłki nożnej i działalności gospodarczej, z którą wiąże się uprawianie tego sportu, ani przyjęcia tych zasad, ani ich stosowania nie można uznać, co do zasady i w sposób ogólny, za „nadużywanie pozycji dominującej” w rozumieniu art. 102 TFUE. To samo dotyczy sankcji ustanowionych w powiązaniu z tymi zasadami, ponieważ takie sankcje są co do zasady uzasadnione w celu zagwarantowania skuteczności rzeczonych zasad.

Natomiast żadna z tych cech szczególnych nie pozwala na uznanie za uzasadnione przyjęcia i stosowania zasad, a także sankcji ustanowionych w powiązaniu z tymi zasadami, które nie są obwarowane kryteriami materialnymi ani regułami proceduralnymi właściwymi dla zapewnienia ich przejrzystego, obiektywnego, niedyskryminacyjnego i proporcjonalnego charakteru. Dokładniej rzecz ujmując, konieczne jest, aby owe kryteria i warunki zostały ustanowione w dostępnej formie przed przystąpieniem do stosowania omawianych zasad. Ponadto, aby można było uznać wspomniane kryteria i warunki za niedyskryminacyjne, nie mogą one uzależniać organizacji i komercyjnego wykorzystania rozgrywek, których organizatorami są osoby trzecie, jak również uczestnictwa w nich klubów i zawodników od wymogów, które byłyby albo odmienne od wymogów mających zastosowanie do rozgrywek organizowanych i komercyjnie wykorzystywanych przez podmiot podejmujący decyzje, albo identyczne lub podobne, lecz niemożliwe lub nadmiernie utrudnione do spełnienia w praktyce przez przedsiębiorstwo, które nie ma takiego samego statusu związku lub takich samych uprawnień jak ów podmiot i które w związku z tym znajduje się w odmiennej od niego sytuacji. Wreszcie, aby sankcje ustanowione w powiązaniu z tymi zasadami nie miały charakteru uznaniowego, muszą być one uregulowane przez kryteria, które powinny być nie tylko przejrzyste, obiektywne, precyzyjne i niedyskryminacyjne, ale także gwarantować, że owe sankcje będą określane w każdym konkretnym przypadku – przy poszanowaniu zasady proporcjonalności – z uwzględnieniem w szczególności charakteru, czasu trwania i wagi stwierdzonego uchybienia.

Wynika z tego, że w przypadku gdy zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji nie są obwarowane kryteriami materialnymi ani regułami proceduralnymi właściwymi dla zapewnienia przejrzystego, obiektywnego, precyzyjnego, niedyskryminacyjnego i proporcjonalnego charakteru tych zasad, ich przyjęcie i stosowanie stanowi nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 102 TFUE.

Co się tyczy stosowania art. 101 TFUE do tych zasad, Trybunał zauważył, że nawet jeśli przyjęcie zasad dotyczących uprzedniego zezwolenia na międzyklubowe rozgrywki piłki nożnej może być usprawiedliwione realizacją pewnych uzasadnionych celów, takich jak cel polegający na zapewnieniu przestrzegania zasad, wartości i reguł gry, które leżą u podstaw zawodowej piłki nożnej, to jednak przyznają one FIFA i UEFA uprawnienie do zezwolenia na dostęp każdego przedsiębiorstwa będącego potencjalnym konkurentem do danego rynku, do kontrolowania tego dostępu lub do uzależnienia go od spełnienia warunków, a zatem do określenia zarówno poziomu konkurencji, jaki może istnieć na tym rynku, jak i warunków, na jakich ta ewentualna konkurencja może być prowadzona.

Ponadto zasady dotyczące uczestnictwa klubów i zawodników w takich rozgrywkach mogą wzmacniać antykonkurencyjny cel, który jest nierozerwalnie związany z każdym mechanizmem uprzedniego zezwolenia, który nie jest obwarowany ograniczeniami, obowiązkami i kontrolą właściwymi dla zapewnienia ich przejrzystego, obiektywnego, precyzyjnego i niedyskryminacyjnego charakteru, uniemożliwiając każdemu przedsiębiorstwu organizującemu potencjalnie konkurencyjne rozgrywki skuteczne skorzystanie z zasobów dostępnych na rynku, a mianowicie z klubów i zawodników, którzy w przypadku udziału w rozgrywkach, na które FIFA i UEFA nie wydały uprzedniego zezwolenia, narażają się na sankcje, które nie są obwarowane jakimkolwiek kryterium materialnym ani jakimikolwiek regułami proceduralnymi właściwymi dla zapewnienia ich przejrzystego, obiektywnego, precyzyjnego, niedyskryminacyjnego i proporcjonalnego charakteru.

Wynika stąd, że w przypadku gdy nie są one obwarowane takimi kryteriami i takimi regułami proceduralnymi, rozpatrywane zasady ze swej natury wykazują wystarczający stopień szkodliwości dla konkurencji i w konsekwencji należy uznać, że mają one na celu zapobieżenie konkurencji. Są one zatem objęte zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE i nie zachodzi konieczność badania ich rzeczywistych lub potencjalnych skutków.

W drugiej kolejności Trybunał zajął się kwestią, czy rozpatrywane zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji mogą skorzystać z wyłączenia lub zostać uznane za uzasadnione. W tym względzie Trybunał przypomniał, po pierwsze, że niektóre szczególne zachowania, takie jak przyjęte przez związek zasady etyczne lub deontologiczne, mogą nie być objęte zakazem ustanowionym w art. 101 ust. 1 TFUE, nawet jeśli ich nieodłącznym skutkiem jest ograniczenie konkurencji, jeżeli są one usprawiedliwione realizacją uzasadnionych celów interesu ogólnego, które same w sobie są pozbawione antykonkurencyjnego charakteru, a konieczność i proporcjonalny charakter wprowadzonych w tym celu środków zostały należycie wykazane. Wyjaśnił on jednak, że orzecznictwo to nie ma zastosowania w przypadku zachowań, które ze względu na sam swój charakter naruszają art. 102 TFUE lub które wykazują stopień szkodliwości uzasadniający uznanie, że ich „celem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu art. 101 TFUE.

Po drugie, co się tyczy wyłączenia przewidzianego w art. 101 ust. 3 TFUE, do strony, która powołuje się na to wyłączenie, należy wykazanie spełnienia czterech kumulatywnych przesłanek. Otóż dane zachowanie musi pozwolić z wystarczającym stopniem prawdopodobieństwa na osiągnięcie wzrostu efektywności przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części zysku, który wynika z tego wzrostu, nie nakładając ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia takiego wzrostu, i nie eliminując wszelkiej skutecznej konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów lub usług.

Do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, na podstawie dowodów przedstawionych przez strony w postępowaniu głównym, czy przesłanki te są spełnione w niniejszej sprawie. Niemniej jednak, jeśli chodzi o ostatnią przesłankę dotyczącą utrzymania skutecznej konkurencji, Trybunał zauważył, że sąd odsyłający będzie musiał wziąć pod uwagę okoliczność, iż zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji nie są obwarowane kryteriami materialnymi ani regułami proceduralnymi właściwymi dla zapewnienia ich przejrzystego, obiektywnego, precyzyjnego i niedyskryminacyjnego charakteru, wobec czego taka sytuacja może pozwolić podmiotom, które przyjęły te zasady, na zapobieżenie wszelkiej konkurencji na rynku organizacji i komercyjnego wykorzystania międzyklubowych rozgrywek piłki nożnej na terytorium Unii.

Zgodnie z tym z orzecznictwa Trybunału dotyczącego art. 102 TFUE wynika, że stanowiące nadużycie zachowanie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą może nie podlegać zakazowi przewidzianemu w tym postanowieniu, jeżeli dane przedsiębiorstwo wykaże, iż jego zachowanie było albo obiektywnie uzasadnione okolicznościami niezwiązanymi z przedsiębiorstwem i proporcjonalne do tego uzasadnienia, albo zrównoważone przez korzyści pod względem efektywności – a nawet korzyści te mogły nad nim przeważyć – z pożytkiem również dla konsumentów.

W niniejszej sprawie, jeśli chodzi z jednej strony o ewentualne obiektywne uzasadnienie, wprowadzone przez FIFA i UEFA zasady mają na celu zastrzeżenie dla tych podmiotów organizacji wszelkich rozgrywek tego rodzaju, co grozi wyeliminowaniem wszelkiej konkurencji ze strony przedsiębiorstwa trzeciego, wobec czego takie zachowanie stanowi zakazane przez art. 102 TFUE nadużycie pozycji dominującej, które nie jest uzasadnione wymogami technicznymi i handlowymi. Z drugiej strony, co się tyczy korzyści pod względem efektywności, do tych dwóch związków sportowych będzie należało wykazanie przed sądem odsyłającym, że ich zachowanie może prowadzić do wzrostu efektywności, że ów wzrost efektywności neutralizuje prawdopodobne szkodliwe skutki tego zachowania dla konkurencji na odnośnych rynkach, a także dla interesów konsumentów, że wspomniane zachowanie jest niezbędne do osiągnięcia takiego wzrostu efektywności i że nie eliminuje ono skutecznej konkurencji poprzez usunięcie wszystkich lub większości istniejących źródeł rzeczywistej lub potencjalnej konkurencji.

W trzeciej kolejności, jeśli chodzi o zasady FIFA i UEFA dotyczące praw, jakie mogą powstać w związku z międzyklubowymi rozgrywkami zawodowej piłki nożnej organizowanymi przez te podmioty, Trybunał zauważył, że owe zasady – ze względu na ich treść, cele, które obiektywnie mają osiągnąć w odniesieniu do konkurencji, jak również kontekst gospodarczy i prawny, w jaki się wpisują – mogą nie tylko zapobiec wszelkiej konkurencji między zawodowymi klubami piłkarskimi zrzeszonymi w krajowych związkach piłki nożnej będących członkami FIFA i UEFA, w ramach sprzedaży różnych praw związanych z meczami, w których te kluby uczestniczą, ale także wpłynąć na funkcjonowanie konkurencji na niekorzyść przedsiębiorstw trzecich działających na wszystkich rynkach mediów lub usług znajdujących się na późniejszym etapie względem tej sprzedaży, ze szkodą dla konsumentów i telewidzów.

Wynika z tego, że takie zasady mają na celu zapobieżenie lub ograniczenie konkurencji na różnych odnośnych rynkach w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE i stanowią „nadużywanie” pozycji dominującej w rozumieniu art. 102 TFUE, chyba że ich charakter jest uzasadniony w szczególności w świetle wzrostu efektywności oraz korzyści zastrzeżonych dla użytkowników. Sąd odsyłający będzie musiał zatem ustalić, po pierwsze, czy negocjowanie zakupu tych praw od dwóch posiadających wyłączność sprzedawców umożliwia obecnym lub potencjalnym nabywcom zmniejszenie kosztów transakcji oraz niepewności, z jaką musieliby się zmierzyć, gdyby musieli negocjować indywidualnie z uczestniczącymi klubami, a po drugie, czy zysk osiągnięty ze scentralizowanej sprzedaży tych praw umożliwia zapewnienie, w możliwy do udowodnienia sposób, pewnej formy solidarnej redystrybucji w ramach piłki nożnej z korzyścią dla wszystkich użytkowników.

W czwartej i ostatniej kolejności Trybunał stwierdził, że zasady dotyczące uprzedniego zezwolenia, uczestnictwa i wymierzania sankcji stanowią przeszkodę dla swobody świadczenia usług ustanowionej w art. 56 TFUE. Pozwalając bowiem FIFA i UEFA na kontrolowanie w uznaniowy sposób możliwości organizowania i komercyjnego wykorzystania przez każde przedsiębiorstwo trzecie rozgrywek międzyklubowych na terytorium Unii, możliwości uczestniczenia w tych rozgrywkach przez każdy zawodowy klub piłkarski, a także, pośrednio, możliwości świadczenia przez każde inne przedsiębiorstwo usług związanych z organizacją lub komercyjnym wykorzystaniem tych rozgrywek, owe zasady mogą nie tylko utrudniać wykonywanie różnych rodzajów działalności gospodarczej, o których mowa, lub czynić ich wykonywanie mniej atrakcyjnym, lecz wręcz uniemożliwiać je, ograniczając dostęp do nich wszystkim nowym podmiotom. Ponadto brak obiektywnego, niedyskryminacyjnego i znanego z góry kryterium regulującego te zasady nie pozwala uznać, że ich przyjęcie jest usprawiedliwione uzasadnionym celem interesu ogólnego.

( 1 ) Wyroki: z dnia 21 grudnia 2023 r., International Skating Union/Komisja (C‑124/21); z dnia 21 grudnia 2023 r., Royal Antwerp Football Club (C‑680/21).