Sprawa C‑163/21

AD i in.

przeciwko

PACCAR Inc.

i

DAF TRUCKS NV

oraz

DAF Trucks Deutschland GmbH

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Juzgado Mercantil de Barcelona (Hiszpania)]

Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 10 listopada 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Konkurencja – Naprawienie szkody spowodowanej przez praktykę zakazaną w art. 101 ust. 1 TFUE – Uzgodnienia dokonywane w zmowie dotyczące ustalania cen i podwyższania cen brutto samochodów ciężarowych na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) – Dyrektywa 2014/104/UE – Przepisy prawa krajowego regulujące dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej – Artykuł 22 ust. 2 – Stosowanie ratione temporis – Artykuł 5 ust. 1 akapit pierwszy – Pojęcie istotnych dowodów znajdujących się w posiadaniu pozwanego lub osoby trzeciej – Artykuł 5 ust. 2 – Ujawnienie niektórych dowodów lub istotnych kategorii dowodów w oparciu o racjonalnie dostępne okoliczności faktyczne – Artykuł 5 ust. 3 – Badanie proporcjonalności wniosku o ujawnienie dowodów – Wyważenie uzasadnionych interesów stron i osób trzecich – Zakres zobowiązań wynikających z tych przepisów

1. Konkurencja – Postępowania mające za przedmiot naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenia reguł konkurencji – Dyrektywa 2014/104 – Stosowanie w czasie – Przepisy materialne – Zakaz stosowania z mocą wsteczną uregulowania krajowego dokonującego transpozycji – Przepisy inne niż materialne – Zakaz stosowania uregulowania krajowego dokonującego transpozycji do powództw wytoczonych przed dniem 26 grudnia 2014 r.

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104, art. 22)

   (zob. pkt 27–30)

2. Konkurencja – Postępowania mające za przedmiot naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenia reguł konkurencji – Dyrektywa 2014/104 – Stosowanie w czasie – Przepisy mające na celu przyznanie sądom krajowym możliwości nakazania ujawnienia istotnych dowodów znajdujących się w posiadaniu pozwanego lub osoby trzeciej – Przepis inny niż materialny

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104, art. 5 ust. 1 akapit pierwszy; art. 22 ust. 2)

   (zob. pkt 31–35)

3. Konkurencja – Postępowania mające za przedmiot naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenia reguł konkurencji – Dyrektywa 2014/104 – Wniosek o ujawnienie istotnych dowodów znajdujących się w posiadaniu pozwanego lub osoby trzeciej – Przedmiot – Dowody, które powstaną ex novo w drodze grupowania lub sklasyfikowania informacji znajdujących się w posiadaniu adresata wniosku – Włączenie

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104, art. 5 ust. 1 akapit pierwszy)

   (zob. pkt 40–45, 53, 62, 69; sentencja)

4. Konkurencja – Postępowania mające za przedmiot naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenia reguł konkurencji – Dyrektywa 2014/104 – Wniosek o ujawnienie istotnych dowodów znajdujących się w posiadaniu pozwanego lub osoby trzeciej – Obowiązki sądu krajowego rozpoznającego spór – Weryfikacja znaczenia, proporcjonalności i konieczności dowodów wskazanych we wniosku

   (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104, art. 5 ust. 2, 3)

   (zob. pkt 50–52, 64, 67, 68; sentencja)

5. Konkurencja – Postępowania mające za przedmiot naprawienie szkody spowodowanej przez naruszenia reguł konkurencji – Dyrektywa 2014/104 – Cel

   (art. 101, 102 TFUE; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104)

   (zob. pkt 55–59)

Streszczenie

W decyzji z dnia 19 lipca 2016 r. ( 1 ) Komisja Europejska stwierdziła, że PACCAR, DAF Trucks i DAF Trucks Deutschland (zwani dalej „zainteresowanymi producentami”) uczestniczyli, wraz z wieloma innymi producentami samochodów ciężarowych, w kartelu sprzecznym z przepisami prawa Unii zakazującymi karteli, zawierając porozumienia dotyczące, po pierwsze, cen samochodów ciężarowych w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) w latach 1997–2011, a po drugie, harmonogramu i przenoszenia kosztów wprowadzania technologii w dziedzinie emisji, wymaganych przez normy EURO 3–6 ( 2 ).

W dniu 25 marca 2019 r. 45 podmiotów, przedstawiając się jako nabywcy samochodów ciężarowych mogących wchodzić w zakres naruszenia stwierdzonego w decyzji z dnia 19 lipca 2016 r., wystąpiło do Juzgado de lo Mercantil no 7 de Barcelona (sądu gospodarczego nr 7 w Barcelonie, Hiszpania) z wnioskiem o udzielenie dostępu do różnych dowodów znajdujących się w posiadaniu zainteresowanych producentów w celu zażądania odszkodowania za szkodę wynikającą z naruszenia stwierdzonego w decyzji z dnia 19 lipca 2016 r. W tym względzie podmioty te wskazały na potrzebę uzyskania pewnych dowodów w celu oszacowania sztucznego podwyższenia cen, w szczególności w celu dokonania porównania cen zalecanych przed okresem istnienia rozpatrywanego kartelu, w trakcie tego okresu i po nim. Zainteresowani producenci zakwestionowali ten wniosek, podnosząc w szczególności, że niektóre z objętych wnioskiem dokumentów wymagały opracowania ad hoc.

Zważywszy, że dostęp do dowodów, o których mowa w spornym wniosku, opierał się na przepisie prawa hiszpańskiego ( 3 ) transponującym art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104 ( 4 ), sąd gospodarczy nr 7 w Barcelonie zwrócił się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym zmierzającym w istocie do ustalenia, czy ujawnienie istotnych dowodów, o którym mowa w tym artykule, należy rozumieć wyłącznie jako istniejące już dokumenty znajdujące się w posiadaniu strony pozwanej lub osoby trzeciej, czy też, przeciwnie, może obejmować nowe dokumenty, które te podmioty musiałyby stworzyć poprzez grupowanie lub sklasyfikowanie danych będących w ich posiadaniu.

Trybunał orzekł w swoim wyroku, że art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 należy interpretować w ten sposób, iż istotne dowody znajdujące się w posiadaniu strony pozwanej lub osoby trzeciej, których ujawnienie mogą nakazać sądy krajowe, nie ograniczają się do istniejących już dokumentów będących w ich posiadaniu, lecz obejmują również te, które strona, do której skierowano wniosek o ujawnienie dowodów, powinna stworzyć ex novo, poprzez grupowanie lub sklasyfikowanie informacji, wiedzy lub danych będących w jej posiadaniu, z zastrzeżeniem ścisłego przestrzegania przez te sądy obowiązku ciążącego na nich na podstawie ustępów 2 i 3 tego artykułu, do ograniczenia ujawniania dowodów do tego, co jest istotne, proporcjonalne i konieczne, z uwzględnieniem uzasadnionych interesów i praw podstawowych strony, do której skierowano wniosek.

Ocena Trybunału

Na wstępie Trybunał uściślił przesłanki stosowania w czasie art. 5 ust. 1 dyrektywy 2014/104, przypominając na początku, że art. 22 tej dyrektywy określa wyraźnie przesłanki stosowania jej przepisów w czasie, w zależności od tego, czy w świetle prawa Unii chodzi o przepisy materialne czy też nie.

W niniejszej sprawie Trybunał zauważył, że możliwość nakazania ujawnienia istotnych dowodów znajdujących się w posiadaniu strony pozwanej lub osoby trzeciej na warunkach przewidzianych w art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 zalicza się do szczególnych uprawnień, w jakie należy wyposażyć sądy krajowe w ramach rozpoznawania sporów dotyczących powództw o odszkodowanie mających na celu naprawienie szkody poniesionej w wyniku naruszenia prawa konkurencji. Tymczasem poprzez ten wymóg przepis ten ma na celu usunięcie asymetrii informacji, która co do zasady charakteryzuje te spory na niekorzyść poszkodowanego. Niemniej jednak jego przedmiot dotyczy wyłącznie środków proceduralnych mających zastosowanie przed sądami krajowymi, nie wpływając bezpośrednio na sytuację prawną stron.

W tych okolicznościach art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 nie znajduje się wśród przepisów materialnych tej dyrektywy w rozumieniu jej art. 22 ust. 1, lecz wśród „innych” przepisów, o których mowa w art. 22 ust. 2 wspomnianej dyrektywy, które według tego przepisu obowiązują w odniesieniu do powództw wniesionych po dniu 26 grudnia 2014 r. Z powyższego wynika, że art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 ma zastosowanie do powództwa wniesionego do sądu odsyłającego, ponieważ została ona wniesiona w dniu 25 marca 2019 r.

Trybunał, uznawszy zatem, że należy odpowiedzieć sądowi odsyłającemu co do istoty sprawy, zauważył przede wszystkim, że w zakresie, w jakim brzmienie art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 prowadzi do stwierdzenia, że wniosek o ujawnienie dowodów może dotyczyć wyłącznie dowodów już istniejących, wykładnia tego przepisu powinna również uwzględniać jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi.

Co się tyczy, po pierwsze, kontekstu art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104, Trybunał wskazał, że definicja pojęcia „dowodów” zawarta w art. 2 pkt 13 tej dyrektywy, które oznacza „środki dowodowe wszelkiego rodzaju dopuszczalne przed sądem krajowym, do którego wpłynęło powództwo, w szczególności dokumenty i wszelkie inne przedmioty zawierające informacje – bez względu na rodzaj nośnika, na którym informacje te są przechowywane”, nie pozwala uznać, że dowody, których ujawnienia zażądano, muszą koniecznie odpowiadać już istniejącym „dokumentom”. W tym względzie Trybunał uznał, że odniesienie się do dowodów „które znajdują się w […] dyspozycji [znajdujących się w posiadaniu]” pozwanego lub osoby trzeciej, stanowi odzwierciedlenie sytuacji faktycznej, sprowadzającej się do wspomnianej wcześniej asymetrii informacji, której prawodawca Unii zamierza zaradzić.

Zdaniem Trybunału analizę tę potwierdza wykładnia art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 w świetle ust. 2 i 3 tego samego artykułu, które wymagają odpowiednio od sądów krajowych, aby upewniły się one co do przestrzegania wymogu szczególnego charakteru wniosku o ujawnienie dowodów oraz zasady proporcjonalności.

Po drugie, jeśli chodzi o cel art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104, Trybunał przypomniał, że przyjęcie dyrektywy 2014/104 wynika ze stwierdzenia przez prawodawcę Unii, że walka z zachowaniami antykonkurencyjnymi z inicjatywy Komisji i krajowych organów ochrony konkurencji w celu zapewnienia pełnego poszanowania reguł konkurencji Unii, a tym samym konieczności ułatwienia sferze prywatnej możliwości uczestniczenia w sankcjach pieniężnych i tym samym w zapobieganiu takim zachowaniom. Tymczasem szczególne uprawnienia, jakie powinny przysługiwać sądom krajowym w celu zaradzenia asymetrii informacji między zainteresowanymi stronami, przyczyniają się do realizacji tego celu.

W tym kontekście Trybunał stanął na stanowisku, że ograniczenie z góry dowodów, których ujawnienia można żądać, jedynie do istniejących wcześniej dokumentów znajdujących się w posiadaniu strony pozwanej lub osoby trzeciej, mogłoby w niektórych przypadkach stać w sprzeczności z podstawowym celem realizowanym przez dyrektywę 2014/104.

Jednakże Trybunał podkreślił wreszcie, że taka wykładnia art. 5 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2014/104 w żaden sposób nie wpływa na stosowanie mechanizmu wyważenia wchodzących w grę interesów, który wynika z ust. 2 i 3 tego artykułu. Zważywszy bowiem, że przepisy tej dyrektywy powinny być wdrażane z poszanowaniem praw podstawowych i zasad uznanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, do sądów krajowych rozpatrujących wniosek o ujawnienie dowodów należy – zgodnie z art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy – ograniczenie ujawnienia takich dowodów do tego, co jest istotne, proporcjonalne i konieczne, z uwzględnieniem uzasadnionych interesów i praw podstawowych strony, do której zwrócono się z wnioskiem.

( 1 ) Decyzja Komisji C(2016) 4673 final dotycząca postępowania przewidzianego w art. 101 [TFUE] i art. 53 Porozumienia EOG (Sprawa AT.39824 – Samochody ciężarowe).

( 2 ) Artykuł 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG.

( 3 ) W niniejszej sprawie art. 283 bis a) Ley de Enjuiciamiento Civil (ustawy nr 1/2000 – kodeks postępowania cywilnego) z dnia 7 stycznia 2000 r. (BOE nr 7 z dnia 8 stycznia 2000 r., s. 575).

( 4 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego (Dz.U. 2014, L 349, s. 1).