Sprawa C‑700/20

London Steam-Ship Owners’ Mutual Insurance Association Limited

przeciwko

Kingdom of Spain

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Commercial Court)]

 Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 20 czerwca 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Uznanie orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim – Podstawy odmowy wykonania – Artykuł 34 pkt 3 – Orzeczenie, którego nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie – Przesłanki – Poszanowanie przez wcześniejsze orzeczenie powtarzające treść orzeczenia arbitrażowego przepisów i podstawowych celów rozporządzenia (WE) nr 44/2001 – Artykuł 34 pkt 1 – Uznanie oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie – Przesłanki

1.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Zakres stosowania – Dziedziny wyłączone – Sądownictwo polubowne – Uznanie i wykonanie orzeczenia arbitrażowego przez sąd krajowy – Orzeczenie powtarzające treść orzeczenia arbitrażowego – Kwestia objęta mającym zastosowanie prawem krajowym i prawem międzynarodowym – Wyłączenie z zakresu stosowania

[konwencja z dnia 27 września 1968 r., art. 1 ust. 4; rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 1 ust. 2 lit. d)]

(zob. pkt 43–45, 47)

2.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Uznawanie i wykonywanie orzeczeń – Pojęcie orzeczenia – Orzeczenie powtarzające treść orzeczenia arbitrażowego – Objęcie zakresem stosowania – Przesłanki – Sprawdzenie poszanowania przepisów i podstawowych celów rozporządzenia nr 44/2001 – Brak – Orzeczenie niemogące stać na przeszkodzie uznaniu orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego

(rozporządzenie Rady nr 44/2001, motyw 16, art. 27, 32, art. 34 pkt 3)

(zob. pkt 48–50, 53–57, 71–73, pkt 1 sentencji)

3.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących ubezpieczeń – Cele – Ochrona strony słabszej

(rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 34 pkt 3)

(zob. pkt 59–62)

4.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Zawisłość sporu – Powództwa pomiędzy tymi samymi stronami, mające ten sam przedmiot i tę samą podstawę – Obowiązek stwierdzenia braku swojej jurysdykcji przez sąd, przed którym wytoczono powództwo później – Przesłanki

(rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 27)

(zob. pkt 64, 68, 69)

5.        Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Uznawanie i wykonywanie orzeczeń – Podstawy odmowy – Naruszenie porządku publicznego państwa wezwanego – Pojęcie – Powaga rzeczy osądzonej przysługująca wcześniejszemu orzeczeniu – Orzeczenie powtarzające treść orzeczenia arbitrażowego – Brak możliwości zastosowania art. 34 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 do tego orzeczenia – Wyłączenie

(rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 34 pkt 1, 3)

(zob. pkt 77–80; pkt 2 sentencji)

Streszczenie

W następstwie zatonięcia w 2002 r. zbiornikowca Prestige u wybrzeży hiszpańskich, co wyrządziło znaczne szkody w środowisku naturalnym, wszczęto w Hiszpanii postępowanie karne przeciwko między innymi kapitanowi tego statku.

W ramach tego postępowania kilka osób prawnych, w tym państwo hiszpańskie, wytoczyło powództwa cywilne przeciwko kapitanowi i właścicielom Prestige oraz przeciwko London P&I Club, ubezpieczycielowi statku i jego właścicieli. Wszyscy ci pozwani zostali uznani za ponoszących odpowiedzialność cywilną przez sądy hiszpańskie. Postanowieniem egzekucyjnym z dnia 1 marca 2019 r. Audiencia Provincial de A Coruña (sąd okręgowy w La Coruñi, Hiszpania) określił kwoty, jakich każdy z powodów, w tym państwo hiszpańskie, miał prawo żądać od odpowiednich pozwanych.

Po wytoczeniu wspomnianych powództw cywilnych przed sądami hiszpańskimi London P&I Club wszczął zaś ze swej strony postępowanie arbitrażowe w Zjednoczonym Królestwie zmierzające do stwierdzenia, że na podstawie klauzuli arbitrażowej ujętej w umowie ubezpieczenia zawartej z właścicielami Prestige Królestwo Hiszpanii było zobowiązane wystąpić z roszczeniami w ramach owego arbitrażu, a nie w Hiszpanii, i że jako ubezpieczyciel nie może w każdym razie ponosić odpowiedzialności wobec Królestwa Hiszpanii. Umowa ubezpieczenia przewidywała bowiem, że zgodnie z klauzulą „pay to be paid” (zapłać, aby uzyskać zapłatę) ubezpieczony musi najpierw wypłacić poszkodowanemu należne odszkodowania, zanim będzie mógł odzyskać ich kwotę od ubezpieczyciela. Sąd polubowny uwzględnił to żądanie, uznając, że do umowy ma zastosowanie prawo angielskie. High Court of Justice(1), do którego London P&I Club wniósł sprawę na podstawie krajowej ustawy o arbitrażu(2), wyraził w dniu 22 października 2013 r. zgodę na wykonanie orzeczenia arbitrażowego na terytorium krajowym i wydał w tym samym dniu wyrok powtarzający treść tego orzeczenia. Apelację wniesioną przez Królestwo Hiszpanii przeciwko temu wyrażeniu zgody oddalono.

Królestwo Hiszpanii następnie wniosło o uznanie w Zjednoczonym Królestwie na podstawie art. 33 rozporządzenia nr 44/2001(3) postanowienia egzekucyjnego z dnia 1 marca 2019 r. wydanego przez sądu okręgowy w La Coruñi i je uzyskało. London P&I Club wniósł jednak zażalenie na to uznanie do High Court of Justice.

Trybunał, do którego ten ostatni sąd zwrócił się z odesłaniem prejudycjalnym, uściślił w szczególności warunki, na jakich wyrok wydany przez sąd państwa członkowskiego i powtarzający treść orzeczenia arbitrażowego może stanowić orzeczenie w rozumieniu art. 34 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001(4), które może stać na przeszkodzie uznaniu w tym państwie członkowskim orzeczenia wydanego przez sąd w innym państwie członkowskim.

Ocena Trybunału

Trybunał orzekł, że wyrok powtarzający treść orzeczenia arbitrażowego podlega przewidzianemu w rozporządzeniu nr 44/2001(5) wyłączeniu dotyczącemu sądownictwa polubownego i nie może być objęty wzajemnym uznawaniem między państwami członkowskimi i znajdować się w obrocie w przestrzeni sądowej Unii zgodnie z przepisami wspomnianego rozporządzenia.

Niemniej jednak wyrok taki można uznać za orzeczenie w rozumieniu art. 34 pkt 3 tego rozporządzenia, które to orzeczenie może stać na przeszkodzie w państwie członkowskim, w którym zostało wydane, uznaniu orzeczenia wydanego przez sąd w innym państwie członkowskim, jeśli tego ostatniego orzeczenia nie da się pogodzić z tym wyrokiem. Pojęcie „orzeczenia” zostało bowiem w rozporządzeniu nr 44/2001 zdefiniowane szeroko. Ponadto art. 34 pkt 3 tego rozporządzenia zmierza do szczególnego celu, a mianowicie ochrony integralności wewnętrznego porządku prawnego państwa członkowskiego i zagwarantowania, by porządek społeczny nie został zakłócony przez obowiązek uznania pochodzącego z innego państwa członkowskiego orzeczenia, którego nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami przez jego własne sądy.

Inaczej jest jednak w sytuacji, gdy orzeczenie arbitrażowe, którego treść została powtórzona w owym wyroku, zostało wydane w okolicznościach, które nie pozwoliłyby na wydanie, z poszanowaniem przepisów i podstawowych celów rozporządzenia nr 44/2001, orzeczenia sądowego objętego jego zakresem stosowania.

Ogół tych celów realizowanych przez wspomniane rozporządzenie odzwierciedla się bowiem w zasadach, które leżą u podstaw współpracy sądowej w sprawach cywilnych w Unii, w tym w szczególności w zasadach pewności prawa dla stron postępowania, prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, maksymalnego ograniczenia ryzyka równoległych postępowań oraz wzajemnego zaufania do wymiaru sprawiedliwości Ponadto wzajemne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości w ramach Unii, na którym opierają się przewidziane w tym rozporządzeniu normy w dziedzinie uznawania orzeczeń sądowych, nie rozciąga się ani na orzeczenia wydane przez sądy polubowne, ani na orzeczenia sądowe, które powtarzają ich treść.

Trybunał zauważył zaś, że treść orzeczenia arbitrażowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym nie mogłaby stanowić przedmiotu orzeczenia sądowego objętego zakresem stosowania rozporządzenia nr 44/2001 bez naruszenia jego dwóch podstawowych zasad, dotyczących względnej skuteczności klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie ubezpieczenia i zawisłości sporu.

Co się tyczy względnej skuteczności klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie ubezpieczenia, klauzula prorogacyjna figurująca w umowie zawartej między ubezpieczycielem a ubezpieczającym nie może być skuteczna wobec osoby, która poniosła szkodę objętą ubezpieczeniem i która zamierza wystąpić bezpośrednio z tytułu odpowiedzialności za czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego przeciwko ubezpieczycielowi przed sądem właściwym dla miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, lub przed sądem właściwym dla miejsca, w którym osoba ta ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. W konsekwencji sąd inny niż ten, do którego wniesiono już powództwo bezpośrednie, nie powinien uznać się za właściwy na podstawie takiej klauzuli arbitrażowej po to, by zagwarantować cel realizowany przez rozporządzenie nr 44/2001, jakim jest ochrona poszkodowanych wobec danego ubezpieczyciela. Realizacja tego celu byłaby zaś zagrożona, gdyby wyrok powtarzający treść orzeczenia arbitrażowego, w którym sąd polubowny uznał się za właściwy na podstawie takiej klauzuli arbitrażowej, można było uznać za „orzeczenie wydane między tymi samymi stronami w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie” w rozumieniu art. 34 pkt 3 wspomnianego rozporządzenia.

Co się tyczy zawisłości sporu, okoliczności cechujące dwa postępowania główne w Hiszpanii i w Zjednoczonym Królestwie odpowiadają właśnie sytuacji, w której sąd, przed który wytoczono powództwo później, jest zobowiązany z urzędu zawiesić postępowanie do czasu stwierdzenia jurysdykcji sądu, przed który najpierw wytoczono powództwo, a następnie, jeżeli stwierdzona zostanie ta jurysdykcja, stwierdzić brak swojej jurysdykcji na rzecz tego sądu(6). W chwili wszczęcia postępowania arbitrażowego toczyło się już bowiem postępowanie przed sądami hiszpańskimi. Postępowanie to dotyczyło tych samych stron, w szczególności państwa hiszpańskiego i London P&I Club, a o powództwach cywilnych wytoczonych przed sądy hiszpańskie powiadomiono już wcześniej London P&I Club. Ponadto postępowania te miały ten sam przedmiot i tę samą podstawę, a mianowicie ewentualne poniesienie odpowiedzialności przez London P&I Club wobec państwa hiszpańskiego. Trybunał stwierdził z tego względu, że do sądu, do którego zwrócono się o wydanie wyroku powtarzającego treść orzeczenia sądu polubownego, należy sprawdzenie poszanowania przepisów i podstawowych celów rozporządzenia nr 44/2001, tak aby zapobiec obchodzeniu tych przepisów i celów. Doprowadzenie do zakończenia postępowania arbitrażowego z naruszeniem względnej skuteczności klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie ubezpieczenia i norm dotyczących zawisłości sporu stanowi takie obchodzenie. Ponieważ sprawdzanie to nie miało miejsca przed odnośnymi sądami Zjednoczonego Królestwa, wyrok powtarzający treść orzeczenia arbitrażowego nie może w sporze w postępowaniu głównym stać na przeszkodzie uznaniu orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego.

Do Trybunału zwrócono się jeszcze z pytaniem, czy – alternatywnie – w okolicznościach takich jak w sprawie głównej przeszkoda dla uznania w Zjednoczonym Królestwie postanowienia egzekucyjnego z dnia 1 marca 2019 r. wydanego przez sądu okręgowy w La Coruñi mogłaby wynikać z art. 34 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001(7). Trybunał orzekł, że przepis ten nie pozwala odmówić uznania lub wykonania orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego z powodu sprzeczności z porządkiem publicznym na tej podstawie, że orzeczenie to naruszałoby powagę rzeczy osądzonej przysługującą wyrokowi powtarzającemu treść orzeczenia arbitrażowego. Prawodawca Unii uregulował bowiem w sposób wyczerpujący kwestię powagi rzeczy osądzonej przysługującej wcześniejszemu orzeczeniu za pośrednictwem art. 34 pkt 3 i 4 tego rozporządzenia.

1      High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Commercial Court) [sąd wyższej instancji (Anglia i Walia), wydział Queen’s Bench (izba gospodarcza), Zjednoczone Królestwo] (zwany dalej „High Court of Justice”).

2      Arbitration Act 1996 (ustawa o arbitrażu z 1996 r.).

3      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (CE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1).

4      Zgodnie z art. 34 pkt 3 rozporządzenie nr 44/2001 orzeczenia nie uznaje się, jeżeli nie da się go pogodzić z orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie.

5      Artykuł 1 ust. 2 lit. d) rozporządzenia nr 44/2001.

6      Zgodnie z art. 27 rozporządzenia nr 44/2001.

7      Zgodnie z tym przepisem orzeczenia nie uznaje się, jeżeli uznanie byłoby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie.