Sprawa C‑357/20

IE

przeciwko

Magistrat der Stadt Wien

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Verwaltungsgericht Wien)

 Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 28 października 2021 r.

Odesłanie prejudycjalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43/EWG – Artykuł 12 ust. 1 – System ścisłej ochrony gatunków zwierząt – Załącznik IV lit. a) –Cricetus cricetus (chomik europejski) – Tereny odpoczynku i tereny rozrodu – Pogarszanie stanu lub niszczenie

1.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakaz pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku – Pojęcie terenu rozrodu – Obrzeża terenu rozrodu – Objęcie zakresem stosowania

[dyrektywa Rady 92/43, art. 12 ust. 1 lit. d), załącznik IV lit. a)]

(zob. pkt 21, 34, pkt 1 sentencji)

2.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakaz pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku – Zakres – Ochrona terenów rozrodu, które nie są już zajmowane przez chroniony gatunek zwierząt – Objęcie zakresem stosowania – Warunek – Wystarczająco wysokie prawdopodobieństwo powrotu chronionego gatunku

[dyrektywa Rady 92/43, art. 12 ust. 1 lit. d), załącznik IV lit. a)]

(zob. pkt 37, 43, pkt 2 sentencji)

3.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakaz pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku – Rozróżnienie między pojęciami pogarszania stanu i niszczenia – Kryterium – Stopień naruszenia funkcjonalności ekologicznej terenu rozrodu lub odpoczynku

[dyrektywa Rady 92/43, art. 12 ust. 1 lit. d), załącznik IV lit. a)]

(zob. pkt 47, 54, pkt 3 sentencji)

Streszczenie

Deweloper budowlany podjął prace związane z budową budynku na terenie, na którym miał siedlisko Cricetus cricetus (chomik europejski), gatunek chroniony na podstawie lit. a) załącznika IV do dyrektywy siedliskowej(1). Przed rozpoczęciem prac, o których mowa, ów deweloper budowlany podjął – bez uzyskania uprzedniego zezwolenia właściwego organu – działania mające w szczególności na celu oddalenie tego gatunku zwierząt od terenu budowy i przemieszczenie go na inne specjalnie chronione obszary, co spowodowało zniszczenie co najmniej dwóch wejść do nor.

Magistrat der Stadt Wien (urząd miasta Wiedeń, Austria) zasądził więc od IE, jako pracownika dewelopera budowlanego, zapłatę grzywny za pogorszenie stanu i zniszczenie terenów odpoczynku oraz terenów rozrodu chomika europejskiego.

IE wniósł do Verwaltungsgericht Wien (sądu administracyjnego w Wiedniu, Austria) skargę mającą na celu zakwestionowanie nałożenia tej grzywny w szczególności na tej podstawie, że po pierwsze, nory, które znajdowały się na przedmiotowym terenie, nie były zasiedlone przez Cricetus cricetus (chomika europejskiego) w chwili prowadzenia spornych działań, a po drugie, działania te nie doprowadziły do pogorszenia stanu lub zniszczenia terenów odpoczynku lub rozrodu tego gatunku zwierząt.

W tym właśnie kontekście ów sąd postanowił zwrócić się do Trybunału z pytaniem dotyczącym zakresu pojęcia „terenu rozrodu” zarówno pod względem przestrzeni, jak i w czasie, jak również kryteriów rozróżniających „pogorszenie stanu” od „zniszczenia” terenu rozrodu lub terenu odpoczynku w rozumieniu art. 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej.

Ocena Trybunału

Jeśli chodzi o zakres ochrony terenów rozrodu pod względem przestrzeni, Trybunał dokonał najpierw wykładni literalnej, systemowej i celowościowej art. 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej.

W pierwszej kolejności, w odniesieniu do brzmienia tego przepisu Trybunał zauważył, że nakłada on na państwa członkowskie obowiązek podjęcia koniecznych środków w celu ustanowienia systemu ścisłej ochrony gatunków zwierząt wymienionych w lit. a) załącznika IV do tej dyrektywy w ich naturalnym zasięgu, zakazujących pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku.

W drugiej kolejności w odniesieniu do kontekstu, w jaki wpisuje się wspomniany przepis, Trybunał podkreślił, że ustanowiony w nim zakaz ma na celu zachowanie funkcjonalności ekologicznej terenów rozrodu, jak również ochronę ważnych części siedliska chronionych gatunków zwierząt, tak aby owe gatunki mogły korzystać z warunków wymaganych między innymi do rozrodu. Wynika stąd, że pojęcie „terenu rozrodu” należy rozumieć w ten sposób, iż obejmuje ono całość stref koniecznych do tego, by umożliwić danemu gatunkowi zwierząt skuteczny rozród, w tym obrzeża tego terenu.

Wykładnia ta znajduje potwierdzenie w celach dyrektywy siedliskowej. Dyrektywa ta ma bowiem na celu – w związku z ochroną różnorodności biologicznej – zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory będących przedmiotem zainteresowania Unii. Wynika stąd, że system ochrony przewidziany w art. 12 ust. 1 przedmiotowej dyrektywy powinien zatem być w stanie skutecznie zapobiegać niekorzystnym działaniom w odniesieniu do siedliska chronionych gatunków zwierząt.

Tymczasem wykładnia pojęcia „terenu rozrodu”, zmierzająca do ograniczenia zakresu tego pojęcia do samych nor chomika europejskiego, może spowodować wyłączenie spod tej ochrony stref koniecznych do rozrodu i narodzin młodych tego gatunku zwierząt. Ponadto ochrona terenu rozrodu zostałaby pozbawiona skuteczności (effet utile), gdyby celem lub skutkiem działalności ludzkiej prowadzonej na obrzeżach tego terenu byłoby to, że ten gatunek zwierząt nie odwiedzałby już danego terenu rozrodu.

Następnie, jeśli chodzi o zakres w czasie ochrony terenów rozrodu, Trybunał przyjął szerokie rozumienie tego pojęcia, podobnie jak uczynił to w odniesieniu do zakresu w czasie pojęcia „terenu odpoczynku”(2).

A zatem aby zapewnić ścisłą ochronę przewidzianą w art. 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej, tereny rozrodu chronionego gatunku zwierząt muszą korzystać z ochrony tak długo, jak jest to konieczne, aby umożliwić temu gatunkowi zwierząt skuteczny rozród. W związku z tym ochrona, o której mowa w tym przepisie, rozciąga się również na tereny rozrodu, które nie są już zajmowane, jeżeli istnieje wystarczająco wysokie prawdopodobieństwo, iż ów gatunek zwierząt powróci na te tereny w celach rozrodczych.

Wreszcie Trybunał wyjaśnił kryterium rozróżniające pojęcie „pogarszania stanu” od pojęcia „niszczenia” terenu rozrodu lub terenu odpoczynku w rozumieniu art. 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej.

Biorąc pod uwagę zwykłe znaczenie w języku potocznym tych wyrazów, kontekst, w jakim są one używane oraz cele przyświecające dyrektywie siedliskowej, Trybunał doszedł do wniosku, że decydującym kryterium do celów ustanowienia rozróżnienia między, z jednej strony, działaniem powodującym pogarszanie stanu terenu rozrodu lub terenu odpoczynku a, z drugiej strony, działaniem powodującym ich niszczenie jest stopień naruszenia funkcjonalności ekologicznej danego terenu rozrodu lub odpoczynku, niezależnie od tego, czy takie działanie jest zamierzone czy też nie. W celu tego ustalenia należy uwzględnić wymogi ekologiczne właściwe dla każdego określonego gatunku zwierząt, jak również sytuację na poziomie osobników tego gatunku zwierząt zajmujących wchodzące w rachubę tereny rozrodu lub odpoczynku.

Wynika stąd, że pojęcia „pogarszania stanu” i „niszczenia”, o których mowa w art. 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej, należy interpretować w ten sposób, iż oznaczają one, odpowiednio, stopniowe ograniczanie funkcjonalności ekologicznej terenu rozrodu lub odpoczynku chronionego gatunku zwierząt lub całkowitą utratę tej funkcjonalności, niezależnie od zamierzonego lub niezamierzonego charakteru takich naruszeń.

1      Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. 1992, L 206, s. 7) (zwana dalej „dyrektywą siedliskową”).

2      W sporze rozpatrywanym w postępowaniu głównym miało już miejsce wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w przedmiocie którego Trybunał orzekł w wyroku z dnia 2 lipca 2020 r., Magistrat der Stadt Wien (chomik europejski), (C‑477/19, EU:C:2020:517). W wyroku tym Trybunał orzekł, że ochrona terenów odpoczynku Cricetus cricetus (chomika europejskiego) obejmuje także tereny odpoczynku, które nie są już zajmowane przez ten gatunek zwierząt, jeżeli istnieje wystarczająco wysokie prawdopodobieństwo, iż ów gatunek zwierząt powróci na te tereny odpoczynku.