Sprawa T‑789/19

Tom Moerenhout i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej

Wyrok Sądu (dziesiąta izba w składzie powiększonym) z dnia 12 maja 2021 r.

Prawo instytucjonalne – Europejska inicjatywa obywatelska – Wymiana handlowa z terytoriami znajdującymi się pod okupacją wojskową – Odmowa rejestracji – Oczywisty brak kompetencji Komisji – Artykuł 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia (UE) nr 211/2011 – Wspólna polityka handlowa – Artykuł 207 TFUE – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Artykuł 215 TFUE – Obowiązek uzasadnienia – Artykuł 4 ust. 3 rozporządzenia nr 211/2011

Obywatelstwo Unii – Prawa obywatelskie – Przedstawienie inicjatywy obywatelskiej – Rozporządzenie nr 211/2011 – Oczywisty brak kompetencji Komisji – Decyzja Komisji o nieprzedłożeniu wniosku dotyczącego aktu prawnego w odpowiedzi na europejską inicjatywę obywatelską – Obowiązek uzasadnienia – Zakres

[art. 11 ust. 4 TUE; art. 24 akapit pierwszy, art. 296 TFUE; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 211/2011, art. 4 ust. 2 lit. b), art. 4 ust. 3 akapit drugi]

(zob. pkt 25–30, 33–49)

Streszczenie

Sąd, ze względu na niewystarczające uzasadnienie, stwierdził nieważność decyzji Komisji o odmowie rejestracji propozycji inicjatywy obywatelskiej

Obywatelowi, który występuje z taką propozycją, należy umożliwić pojęcie toku rozumowania Komisji

W dniu 5 lipca 2019 r. Tom Moerenhout i sześcioro innych obywateli przekazało Komisji Europejskiej, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie inicjatywy obywatelskiej ( 1 ), propozycję inicjatywy obywatelskiej zatytułowanej „Zapewnienie zgodności wspólnej polityki handlowej z traktatami UE oraz z prawem międzynarodowym” (zwaną dalej „propozycją EIO”).

Stosownie do wymogów przewidzianych w tym rozporządzeniu ( 2 ) przedstawione zostały przedmiot i cele propozycji, a także postanowienia traktatów, które wspomniani obywatele uznali za odpowiednie dla proponowanego działania. Przedmiotem propozycji było przyjęcie przepisów regulujących transakcje handlowe z podmiotami okupanta mającymi siedzibę lub działającymi na terytoriach okupowanych poprzez odmowę dostępu do rynku Unii Europejskiej dla produktów pochodzących z tych terytoriów. W tym względzie skarżący przywołali różne postanowienia traktatów, a także powołali się na Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej, na kilka rozporządzeń i na kilka wyroków Trybunału oraz na pewne przepisy i źródła prawa międzynarodowego.

Decyzją z dnia 4 września 2019 r. ( 3 ). (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”) Komisja odmówiła rejestracji propozycji EIO. Odmowę tę uzasadniła ona poprzez wskazanie, że akt prawny dotyczący przedmiotu tej propozycji mógłby zostać przyjęty jedynie na podstawie art. 215 TFUE, który wymaga przyjęcia decyzji przewidującej zerwanie lub ograniczenie, w całości lub w części, stosunków gospodarczych i finansowych z danym państwem trzecim. Tymczasem, jak stwierdziła Komisja, nie ma ona kompetencji do przedłożenia wniosku dotyczącego aktu prawnego opartego na tej podstawie.

W wydanym w składzie powiększonym wyroku Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji na tej podstawie, że nie zawiera ona wystarczających elementów umożliwiających skarżącym poznanie powodów odmowy rejestracji propozycji EIO, a Sądowi – dokonanie kontroli zgodności tej odmowy z prawem. Decyzja ta nie czyni bowiem zadość obowiązkowi uzasadnienia wynikającemu z traktatu ( 4 ) i z rozporządzenia w sprawie inicjatywy obywatelskiej ( 5 ). Sąd sprecyzował zatem zakres obowiązku uzasadnienia, który ciąży na Komisji, gdy odmawia ona rejestracji propozycji EIO przedłożonej na podstawie tego rozporządzenia.

Ocena Sądu

Sąd przypomniał, że cele rozporządzenia w sprawie inicjatywy obywatelskiej polegają na wzmacnianiu obywatelstwa Unii, usprawnianiu jej demokratycznego funkcjonowania, zachęcaniu obywateli do udziału w życiu demokratycznym i zwiększaniu dostępności Unii. Podkreślił on, że w braku pełnego uzasadnienia decyzji o odmowie rejestracji propozycji EIO osiągnięcie tych celów byłoby poważnie utrudnione.

Stosownie do tego rozporządzenia ( 6 ) propozycja inicjatywy obywatelskiej jest rejestrowana przez Komisję, o ile nie wykracza w sposób oczywisty poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego unijnego aktu prawnego w celu wprowadzenia w życie traktatów. Sąd stwierdził, że w niniejszym wypadku w zaskarżonej decyzji nie uzasadniono w wystarczający sposób braku kompetencji Komisji do przedłożenia wniosku mogącego odpowiadać przedmiotowi i celom propozycji EIO. Przypomniawszy zasady dotyczące obowiązku uzasadnienia aktów instytucji, Sąd wskazał elementy, które należało uwzględnić, by zaskarżona decyzja zawierała wystarczające uzasadnienie braku kompetencji Komisji w rozumieniu rozporządzenia w sprawie inicjatywy obywatelskiej.

W pierwszej kolejności Sąd zauważył, że sama wzmianka o art. 215 TFUE, dotyczącym środków ograniczających, nie pozwala na zrozumienie, dlaczego Komisja uznała, że proponowane działanie wchodzi wyłącznie w zakres wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB). Komisja nie wyjaśniła bowiem powodu, dla którego uznała, iż środek przewidziany w propozycji EIO należy sklasyfikować jako środek dotyczący aktu przewidującego zerwanie lub ograniczenie stosunków gospodarczych z jednym lub większą liczbą państw trzecich w rozumieniu art. 215 ust. 1 TFUE.

W drugiej kolejności Sąd przypomniał, że ocena tego, czy uzasadnienie jest wystarczające, musi uwzględniać istotny kontekst. W propozycji EIO skarżący wprost i kilkakrotnie powołali się na wspólną politykę handlową oraz na postanowienia dotyczące tej dziedziny, takie jak art. 207 TFUE. W niniejszym wypadku Komisja powinna była więc wyjaśnić powody, które skłoniły ją do uznania w sposób dorozumiany w zaskarżonej decyzji, że środek, którego dotyczy propozycja EIO, z uwagi na jego przedmiot i cele nie wchodzi w zakres wspólnej polityki handlowej i w związku z tym nie może zostać przyjęty na podstawie art. 207 TFUE. Ocena ta miała kluczowe znaczenie dla decyzji Komisji o odmowie rejestracji propozycji EIO, ponieważ w odróżnieniu od WPZiB wspólna polityka handlowa jest dziedziną, w ramach której instytucja ta jest uprawniona do przedstawienia wniosku dotyczącego aktu Unii na podstawie art. 207 TFUE.

W trzeciej kolejności Sąd stwierdził, że oceny tego, czy uzasadnienie zaskarżonej decyzji jest wystarczające, należy dokonać również w świetle celów postanowień traktatów ( 7 ) i rozporządzenia w sprawie inicjatywy obywatelskiej, polegających na zachęcaniu obywateli do udziału w życiu demokratycznym i zwiększaniu dostępności Unii. Z uwagi na owe cele Komisja powinna była wyraźnie przedstawić względy uzasadniające odmowę rejestracji propozycji EIO. W braku pełnego uzasadnienia, zastrzeżenia Komisji co do dopuszczalności propozycji mogłyby poważnie utrudnić ewentualne zgłoszenie nowej propozycji EIO.

W związku z tym Sąd stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji ze względu na niewystarczające uzasadnienie.

( 1 ) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 211/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej (Dz.U. 2011, L 65, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2012, L 94, s. 49). Rozporządzenie to zostało uchylone i zastąpione ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2020 r. rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/788 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej (Dz.U. 2019, L 130, s. 55).

( 2 ) Artykuł 4 ust. 1 rozporządzenia nr 211/2011.

( 3 ) Decyzja Komisji (UE) 2019/1567 z dnia 4 września 2019 r. w sprawie proponowanej inicjatywy obywatelskiej zatytułowanej „Zapewnienie zgodności wspólnej polityki handlowej z traktatami UE oraz z prawem międzynarodowym” (Dz.U. 2019, L 241, s. 12).

( 4 ) Artykuł 296 TFUE.

( 5 ) Artykuł 4 ust. 3 akapit drugi rozporządzenia nr 211/2011.

( 6 ) Artykuł 4 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 211/2011.

( 7 ) Artykuł 11 ust. 4 TUE i art. 24 akapit pierwszy TFUE.