Sprawy połączone C‑473/19 i C‑474/19

Föreningen Skydda Skogen i in.

przeciwko

Länsstyrelsen i Västra Götalands län i in.

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Vänersborgs tingsrätt, mark- och miljödomstolen)

Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 4 marca 2021 r.

Odesłanie prejudycjalne – Środowisko naturalne – Dyrektywa 92/43/EWG – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Artykuł 12 ust. 1 – Dyrektywa 2009/147/WE – Ochrona dzikiego ptactwa – Artykuł 5 – Leśnictwo – Zakazy mające na celu zapewnienie ochrony gatunków chronionych – Przedsięwzięcie ostatecznej wycinki lasu – Teren, na którym występują gatunki chronione

1. Środowisko naturalne – Ochrona dzikiego ptactwa – Dyrektywa 2009/147 – Środki niezbędne w celu ustanowienia powszechnego systemu ochrony – Zakazy mające na celu zapewnienie ochrony gatunków chronionych – Zakres stosowania – Gatunki ptactwa występujące naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich – Praktyka krajowa ograniczająca stosowanie tych zakazów do niektórych kategorii gatunków ptactwa, które są zagrożone na określonym poziomie lub których populacja wykazuje tendencję do długotrwałego spadku – Niedopuszczalność

   (art. 191 ust. 2 TFUE; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147, motywy 3–5, art. 1 ust. 1, art. 2–5, 7, 9, załącznik I)

   (zob. pkt 33–45; pkt 1 sentencji)

2. Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakazy celowego chwytania lub zabijania, niepokojenia chronionych gatunków zwierząt oraz niszczenia lub wybierania ich jaj – Przesłanki stosowania – Ryzyko negatywnego wpływu działalności na stan ochrony danego gatunku zwierząt – Brak związku ze sprawą

   [dyrektywa Rady 92/43, art. 1 lit. i), art. 12 ust. 1 lit. a)–c), załącznik IV lit. a)]

   (zob. pkt 50–61, 75–47, 77; pkt 2 sentencji)

3. Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakres – Praktyka krajowa wykluczająca z ochrony gatunki zwierząt, które osiągnęły właściwy stan ochrony – Niedopuszczalność

   [dyrektywa Rady 92/43, motywy 3, 6, art. 2 ust. 1, 2, art. 12 ust. 1, załącznik IV lit. a)]

   (zob. pkt 62–66; pkt 2 sentencji)

4. Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakaz pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku – Przesłanki stosowania – Ryzyko negatywnego wpływu działalności na stan ochrony danego gatunku zwierząt – Brak związku ze sprawą

   [dyrektywa Rady 92/43, art. 12 ust. 1 lit. d), załącznik IV lit a)]

   (zob. pkt 81–86; pkt 3 sentencji)

Streszczenie

Skogsstyrelsen (krajowa dyrekcja lasów, Szwecja), rozpatrując zgłoszenie wycinki dotyczące obszaru leśnego położonego w gminie Härryda (Szwecja), wydała opinię, zgodnie z którą – o ile zachowane zostaną zalecone środki ostrożności – ostateczna wycinka niemal wszystkich drzew na danym obszarze, który stanowi naturalne siedlisko niektórych gatunków chronionych, nie jest sprzeczna ze szwedzkimi przepisami w sprawie ochrony gatunków.

Uznając, że planowana wycinka narusza wspomniane przepisy, które transponują do szwedzkiego porządku prawnego dyrektywy ptasią ( 1 ) i siedliskową ( 2 ), trzy stowarzyszenia ochrony środowiska wystąpiły do Länsstyrelsen i Västra Götalands län (zarządu hrabstwa Västra Götaland, Szwecja) o podjęcie działań. Zarząd postanowił jednak nie podejmować działań kontrolnych, przyłączając się zasadniczo do pozytywnej opinii wydanej przez krajową dyrekcję lasów.

Stowarzyszenia zaskarżyły decyzję zarządu do Vänersborgs tingsrätt, mark- och miljödomstolen (sądu pierwszej instancji w Vänersborg, sądu ds. nieruchomości i środowiska, Szwecja). Sąd ten, do którego zwrócono się w ten sposób o rozstrzygnięcie w przedmiocie wpływu wspomnianej działalności leśnej na ochronę gatunków występujących na danym obszarze, zwrócił się do Trybunału z kilkoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi warunków stosowania i zakresu zakazów przewidzianych w tym względzie przez dyrektywę ptasią i dyrektywę siedliskową.

Ocena Trybunału

Przede wszystkim, jeśli chodzi o dyrektywę ptasią, Trybunał stwierdził, że zgodnie z art. 5 zobowiązuje ona państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków w celu ustanowienia powszechnego systemu ochrony ptactwa, obejmującego między innymi zakazy umyślnego zabijania, chwytania i płoszenia ptaków oraz niszczenia ich jaj ( 3 ).

Trybunał wyjaśnił, że zakres stosowania tych zakazów obejmuje wszystkie gatunki ptactwa występujące naturalnie w stanie dzikim na terytorium państw członkowskich, a więc nie dotyczy, w przeciwieństwie do praktyki szwedzkiej, jedynie niektórych kategorii gatunków, a mianowicie gatunków wymienionych w załączniku I do tej dyrektywy, gatunków zagrożonych na określonym poziomie lub gatunków, których populacja wykazuje tendencję do długotrwałego spadku. Wykładnię tę potwierdzają przedmiot i cel dyrektywy ptasiej, a także kontekst, w jaki wpisuje się jej art. 5 ( 4 ). W tym względzie Trybunał przypomniał, że ochrona gatunków ptactwa jest niezbędna do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony środowiska, jak również celów Unii w zakresie zrównoważonego rozwoju i poprawy warunków życia. Trybunał podkreślił ponadto, że dyrektywa ptasia odróżnia powszechny system ochrony mający zastosowanie do wszystkich gatunków ptactwa od ukierunkowanego i wzmocnionego systemu ochrony ustanowionego dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku I.

Następnie Trybunał przypomniał, że podobnie jak dyrektywa ptasia, dyrektywa siedliskowa przewiduje wprowadzenie systemu ścisłej ochrony chronionych gatunków zwierząt, opierającego się między innymi na wymienionych w jej art. 12 ust. 1 lit. a)–c) zakazach celowego chwytania lub zabijania okazów tych gatunków oraz niszczenia lub wybierania ich jaj ( 5 ).

W tym względzie Trybunał stwierdził, że przesłanka dotycząca celowego charakteru oznacza, że podmiot, który wydał dany akt, pozwolił na któreś z wyżej wymienionych naruszeń lub przynajmniej godził się na ich możliwość, wobec czego zakazy zawarte w art. 12 ust. 1 lit. a)–c) dyrektywy siedliskowej mogą mieć zastosowanie do działalności takiej jak działalność w zakresie gospodarki leśnej, której cel jest ewidentnie inny niż chwytanie lub zabijanie, niepokojenie gatunków zwierząt lub celowe niszczenie lub wybieranie jaj. W świetle celów dyrektywy siedliskowej, jak również brzmienia i kontekstu cytowanego przepisu ( 6 ), stosowanie tych zakazów nie jest również uzależnione od ryzyka negatywnego wpływu danej działalności na stan ochrony danych gatunków. Odmienna wykładnia prowadziłaby do obejścia badania wpływu danej działalności na stan ochrony gatunku zwierząt, które jest z kolei konieczne do ustanowienia odstępstw od tych zakazów ( 7 ).

Ponadto ponieważ dyrektywa siedliskowa dla ochrony różnorodności biologicznej ma na celu zapewnienie odtworzenia lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory we właściwym stanie ochrony, zakazy przewidziane w jej art. 12 ust. 1 lit. a)–c) mają zastosowanie również do gatunków, które osiągnęły taki stan ochrony, gdyż powinny być one chronione przed każdym pogorszeniem się tego stanu.

Następnie Trybunał przypomniał, że dla realizacji celów dyrektywy siedliskowej właściwe władze powinny przyjąć środki zapobiegawcze i antycypować działania, które byłyby szkodliwe dla gatunków chronionych. Do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie, czy w postępowaniu głównym rozpatrywana działalność leśna opiera się na podejściu prewencyjnym uwzględniającym potrzeby ochrony danych gatunków, przy uwzględnieniu wymogów gospodarczych, społecznych, kulturowych, regionalnych i lokalnych.

Wreszcie, w odniesieniu do zakazu pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku, o którym mowa w art. 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej ( 8 ), Trybunał orzekł, że ścisła ochrona przewidziana w tym przepisie nie zależy od liczby osobników danego gatunku występujących na danym obszarze. A fortiori ochrona ta nie może zależeć od ryzyka negatywnego wpływu na stan ochrony danego gatunku, jeżeli pomimo podjętych środków ostrożności dochodzi do utraty trwałej funkcjonalności ekologicznej w siedlisku przyrodniczym tego gatunku.

( 1 ) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz.U. 2010, L 20, s. 7, zwana dalej „dyrektywą ptasią”).

( 2 ) Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U. 1992, L 206, s. 7, zwana dalej „dyrektywą siedliskową”).

( 3 ) Artykuł 5 dyrektywy ptasiej.

( 4 ) Artykuł 5 dyrektywy ptasiej.

( 5 ) Artykuł 12 ust. 1 lit. a)–c) dyrektywy siedliskowej.

( 6 ) Artykuł 12 ust. 1 lit. a)–c) dyrektywy siedliskowej.

( 7 ) Artykuł 16 dyrektywy siedliskowej.

( 8 ) Artykuł 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy siedliskowej.