Sprawa C‑14/19 P

Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (Satcen)

przeciwko

KF

 Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 25 czerwca 2020 r.

Odwołanie – Personel Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej (Satcenu) – Członek personelu kontraktowego Satcenu – Skargi na mobbing – Dochodzenie administracyjne – Wniosek o udzielenie wsparcia – Zawieszenie pracownika – Postępowanie dyscyplinarne – Wydalenie pracownika ze służby – Komisja odwoławcza Satcenu – Przyznanie wyłącznej kompetencji do rozpoznawania spraw personelu Satcenu – Skarga o stwierdzenie nieważności – Artykuł 263 akapity pierwszy i piąty TFUE – Skarga o odszkodowanie i zadośćuczynienie – Artykuł 268 TFUE – Właściwość sądu Unii – Dopuszczalność – Akty podlegające zaskarżeniu – Umowny charakter sporu – Artykuły 272 i 274 TFUE – Skuteczna ochrona sądowa – Artykuł 24 ust. 1 akapit drugi ostatnie zdanie TUE – Artykuł 275 akapit pierwszy TFUE – Zasada równego traktowania – Obowiązek uzasadnienia spoczywający na Sądzie – Przeinaczenie okoliczności faktycznych i dowodów – Prawo do obrony – Zasada dobrej administracji

1.        Agencje Unii Europejskiej – Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (Satcen) – Regulamin pracowniczy – Postępowanie odwoławcze – Możliwość wyłączenia przez Radę właściwości zarówno sądów krajowych jak i Sądu do orzekania w sporach między Satcenem i jego pracownikami – Brak

(art. 2, art. 19 ust. 1 akapit pierwszy TUE, art. 263 akapit piaty TFUE; decyzja Rady 2009/747/WPZiB, art. 28 ust. 6, załącznik X pkt 1)

(zob. pkt 59, 62–65)

2.        Skarga o stwierdzenie nieważności – Akty podlegające zaskarżeniu – Pojęcie – Akty wywołujące wiążące skutki prawne wobec osób trzecich – Wydane przez Centrum Satelitarne Unii Europejskiej decyzje o zawieszeniu, o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego i o wydaleniu ze służby pracownika kontraktowego – Włączenie

(art. 263, 270 TFUE; decyzje Rady: 2009/747/WPZiB, 2014/401/WPZiB)

(zob. pkt 69–77)

3.        Skarga o stwierdzenie nieważności – Skarga dotycząca w rzeczywistości sporu o charakterze umownym – Stwierdzenie nieważności aktu wpisującego się w ramy umowne – Brak właściwości sądu Unii na podstawie art. 263 TFUE – Niedopuszczalność – Wyjątek – Wydane przez Centrum Satelitarne Unii Europejskiej decyzje skutkujące zakończeniem umowy z jednym z pracowników – Wyłączna właściwość komisji odwoławczej – Konieczność zapewnienia skutecznej ochrony sądowej przez sąd krajowy lub sąd Unii

(art. 263, 268, 272, 274 TFUE; decyzja Rady 2009/747/WPZiB, art. 28 ust. 6)

(zob. pkt 78–86)

4.        Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Właściwość sądu Unii – Wydane przez Centrum Satelitarne Unii Europejskiej akty skutkujące zakończeniem umowy z jednym z pracowników – Włączenie

(art. 24 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 275 akapit pierwszy TFUE; decyzja Rady 2009/747/WPZiB, art. 28 ust. 6, załącznik X pkt 1)

(zob. pkt 92–95)

5.        Urzędnicy – Zasady – Prawo do obrony – Obowiązek wysłuchania zainteresowanego przed przyjęciem niekorzystnego dla niego aktu – Zakres – Naruszenie – Konsekwencje

(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; decyzja Rady 2009/747/WPZiB, załącznik IX, art. 1 ust. 1, art. 2)

(zob. pkt 117–121, 123)

Streszczenie

Wyrokiem Satcen/KF (C‑14/19 P), ogłoszonym w dniu 25 czerwca 2020 r., Trybunał w postępowaniu odwoławczym utrzymał w mocy wyrok Sądu(1), którym sąd ten, po pierwsze, stwierdził nieważność dwóch decyzji dyrektora Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej (Satcenu)(2) dotyczących, odpowiednio, zawieszenia KF, będącej pracownikiem kontraktowym, i wydalenia jej ze służby oraz decyzji komisji odwoławczej Satcenu wydanej w tej samej sprawie (zwanych dalej łącznie „spornymi decyzjami”), a także, po drugie, zasądził od Satcenu na rzecz KF kwotę 10 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez nią krzywdę.

KF została zatrudniona przez Satcen od dnia 1 sierpnia 2009 r. na stanowisku kierownika wydziału administracyjnego. Gdy w wydziale tym ujawniono nieprawidłowości w stosunkach międzyludzkich oraz w wyniku skargi na zachowanie i sposób postępowania KF, zostało wobec niej wszczęte dochodzenie administracyjne. W następstwie dochodzenia zastępca dyrektora Satcenu stwierdził, iż zarzucane KF zachowania zostały potwierdzone i stanowią mobbing. W konsekwencji dyrektor Satcenu zdecydował o wszczęciu przeciwko KF postępowania dyscyplinarnego i o zawieszeniu wykonywania przez nią jej funkcji. Po zakończeniu tego postępowania dyrektor Satcenu wydalił KF ze służby z powodów dyscyplinarnych; zażalenie administracyjne złożone na tę decyzję przez KF do dyrektora Centrum zostało oddalone, podobnie jak skarga do komisji odwoławczej Satcenu – organu, od którego decyzji, wykonalnych dla obu stron, nie przysługuje odwołanie(3).

KF wniosła do skargę do Sądu, domagając się stwierdzenia nieważności między innymi spornych decyzji oraz zasądzenia na jej rzecz kwoty odpowiadającej niepobranym wynagrodzeniom i kwoty 500 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Na poparcie skargi podniosła ona zarzuty dotyczące w szczególności naruszenia zasady dobrej administracji, zasady bezstronności i zasady poszanowania prawa do obrony. Ponadto, na podstawie art. 277 TFUE, podniosła zarzut niezgodności z prawem art. 28 ust. 6 regulaminu pracowniczego Satcenu ze względu na to, że przepis ten czyni z komisji odwoławczej jedyną instancję kontrolującą zgodność z prawem decyzji dyrektora Satcenu, wyłączając w ten sposób te decyzje z jakiejkolwiek kontroli sądowej. W związku z tym, że Sąd uwzględnił zarzut niezgodności z prawem oraz częściowo uwzględnił skargę, Satcen wniósł odwołanie od zaskarżonego wyroku. Na jego poparcie podniósł cztery zarzuty, dotyczące odpowiednio: braku właściwości Sądu do rozpoznania skargi w pierwszej instancji, niedopuszczalności tej skargi, przeinaczenia stanu faktycznego oraz naruszenia zasady dobrej administracji i zasady poszanowania prawa do obrony.

Badając, w pierwszej kolejności, zarzut braku właściwości Sądu do rozpoznania skargi w pierwszej instancji oraz niedopuszczalności tej skargi, Trybunał orzekł, po pierwsze, że art. 263 akapit piąty TFUE nie zezwala instytucji Unii na wprowadzenie wymogów i warunków szczególnych, które wyłączają spory wiążące się z wykładnią lub stosowaniem prawa Unii spod właściwości zarówno sądów państw członkowskich, jak i sądu Unii. Taki jest zaś skutek przepisu przyznającego komisji odwoławczej wyłączną kompetencję do stosowania i dokonywania wykładni, bez możliwości odwołania, regulaminu pracowniczego Satcenu, który jest zamieszczony w decyzji przyjętej przez Radę i tym samym zawiera przepisy prawa Unii. W związku z tym przyznanie tej kompetencji wyłącznie rzeczonej komisji jest sprzeczne z orzecznictwem Trybunału(4), zgodnie z którym art. 19 TUE powierza sądom państw członkowskich i Trybunałowi zadanie zapewnienia pełnego stosowania prawa Unii.

Po drugie Trybunał orzekł, że sporne decyzje spełniają warunki wymagane do traktowania ich jako akty zaskarżalne w rozumieniu art. 263 TFUE. Określają one bowiem w sposób definitywny stanowisko Satcenu i zmierzają do wywołania wiążących skutków prawnych mogących naruszać interesy KF, która jest ich adresatem i dla której są one niekorzystne, zmieniając w sposób istotny jej sytuację prawną. Ponadto Trybunał wskazał, że stosunek zatrudnienia istniejący między KF a Satcenem, do którego nie ma zastosowania art. 270 TFUE, nie pozwala na uznanie, że nie jest to spór między Satcenem a osobą trzecią w rozumieniu art. 263 akapit pierwszy TFUE. Wspomniany stosunek zatrudnienia nie wyklucza zatem tego sporu z zakresu zastosowania tego postanowienia.

Po trzecie Trybunał przypomniał, że zachowanie spójności systemu sądowniczego wymaga, zasadniczo, by sąd Unii zrezygnował z wykonania kompetencji, które powierza mu art. 263 TFUE, gdy sytuacja prawna skarżącego wpisuje się w ramy stosunków umownych wchodzących w zakres kompetencji przewidzianych w art. 272 lub 274 TFUE. Jednak w kontekście, w którym wyłączona jest wszelka kontrola sądowa, na podstawie art. 263 lub 274 TFUE, przez sądy krajowe lub przez sąd Unii, decyzji wydanych przez Satcen, takiej rezygnacji ze strony sądu Unii nie uzasadnia cel zachowania spójności systemu sądowniczego. W takich okolicznościach, w celu zapewnienia istnienia skutecznej kontroli sądowej, jest zatem zadaniem sądu Unii wykonywanie kompetencji przyznanych mu w art. 263 TFUE.

Po czwarte Trybunał podkreślił, że o ile początkowe powiązanie Satcenu z Unią Zachodnioeuropejską, która jest międzyrządową organizacją międzynarodową, oznaczało w przeszłości, że sytuacja personelu Satcenu nie mogła być zrównana z sytuacją pracowników Wspólnoty Europejskiej, o tyle nie ma to miejsca od czasu wejścia w życie w dniu 1 grudnia 2009 r. traktatu z Lizbony, gdyż od tego dnia spory między Satcenem a jego personelem wskazują na istnienie sytuacji porównywalnej z sytuacją sporów między pracownikami Unii a ich pracodawcą. Podobnie odstępstwo od właściwości sądu Unii w odniesieniu do postanowień traktatu dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa(5) nie wyłącza właściwości sądu Unii do kontrolowania zgodności z prawem aktów dotyczących zarządzania personelem, takich jak sporne decyzje.

Badając, w drugiej kolejności, zarzut dotyczący naruszenia zasady dobrej administracji i zasady poszanowania prawa do obrony, Trybunał stwierdził, że zarówno z zasady dobrej administracji, która obejmuje prawo do bycia wysłuchanym, jak i z regulaminu pracowniczego Satcenu(6) wynika, że zastępca dyrektora Satcenu – przed wyciągnięciem wniosków po przeprowadzeniu wewnętrznego dochodzenia, a w każdym razie dyrektor Satcenu – przed wszczęciem postępowania dyscyplinarnego przeciwko KF, byli zobowiązani do przestrzegania jej prawa do bycia wysłuchaną. Powinni oni byli w tym celu poinformować zainteresowaną o dotyczących jej faktach oraz wyznaczyć rozsądny termin w celu przygotowania uwag. Poinformowanie to powinno nastąpić przynajmniej w drodze streszczenia wykorzystanych oświadczeń, sporządzonego z poszanowaniem ewentualnych uzasadnionych interesów poufności świadków, z którymi się konsultowano.

1      Wyrok Sądu z dnia 25 października 2018 r., KF/Satcen (T‑286/15, EU:T:2018:718)

2      W dniu 27 czerwca 1991 r. Rada Ministrów Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE) przyjęła decyzję w sprawie utworzenia centrum przetwarzania danych satelitarnych. W dniu 10 listopada 2000 r. Rada Unii Europejskiej zdecydowała o utworzeniu, w formie agencji Unii Europejskiej, centrum satelitarnego obejmującego istotne elementy centrum ustanowionego w ramach UZE. Centrum to zostało utworzone mocą wspólnego działania Rady 2001/555/WPZiB z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie ustanowienia Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej (Dz.U. 2001, L 200, s. 5). Następnie Rada przyjęła decyzję 2014/401/WPZiB z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej i uchylenia wspólnego działania 2001/555/WPZiB w sprawie ustanowienia Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej (Dz.U. 2014, L 188, s. 73), która odtąd stanowi ramy prawne stosowane do Satcenu.

3      Na podstawie art. 28 ust. 6 decyzji Rady 2009/747/WPZiB z dnia 14 września 2009 r. w sprawie Regulaminu pracowniczego Centrum Satelitarnego Unii Europejskiej (Dz.U. 2009, L 276, s. 1) (zwanego dalej „regulaminem pracowniczym Satcenu”). Skład komisji, jej sposób działania i procedury są określone w załączniku X do decyzji 2009/747.

4      Opinia 1/17 z dnia 30 kwietnia 2019 r., EU:C:2019:341, pkt 111 i wyrok z dnia 19 listopada 2019 r., A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego), C‑585/18, C‑624/18 i C‑625/18, EU:C:2019:982, pkt 167

5      Artykuł 24 ust. 1 akapit drugi ostatnie zdanie TUE i art. 275 akapit pierwszy TFUE.

6      Artykuł 1 ust. 1 i 2 załącznika IX do regulaminu pracowniczego Satcenu.