Sprawa C‑390/18

Postępowanie karne

przeciwko

X

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez sędziego śledczego tribunal de grande instance de Paris)

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 19 grudnia 2019 r.

Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 2000/31/WE – Usługi społeczeństwa informacyjnego – Dyrektywa 2006/123/WE – Usługi – Umożliwienie nawiązywania kontaktu między gospodarzami, będącymi bądź niebędącymi przedsiębiorcami, posiadającymi miejsca zakwaterowania na wynajem, a osobami poszukującymi tego rodzaju zakwaterowania – Kwalifikacja – Przepisy krajowe poddające wykonywanie zawodu pośrednika w obrocie nieruchomościami pewnym ograniczeniom – Dyrektywa 2000/31/WE – Artykuł 3 ust. 4 lit. b) tiret drugie – Obowiązek notyfikacji przepisów ograniczających swobodny przepływ usług społeczeństwa informacyjnego – Brak notyfikacji – Skuteczność – Postępowanie karne, w ramach którego toczy się postępowanie adhezyjne

1. Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Zakres stosowania – Usługa społeczeństwa informacyjnego – Pojęcie – Usługa pośrednictwa, taka jak świadczona przez Airbnb, umożliwiająca nawiązywanie kontaktu między gospodarzami, będącymi bądź niebędącymi przedsiębiorcami, posiadającymi miejsca zakwaterowania na wynajem, a osobami poszukującymi tego rodzaju zakwaterowania – Włączenie – Usługa pośrednictwa, którą można oddzielić od usługi zakwaterowania

   [dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2000/31, art. 2 lit. a); 2006/123; 2015/1535, art. 1 ust. 1 lit. b)]

   (zob. pkt 50, 52–64, 66, 68, 69; pkt 1 sentencji)

2. Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Świadczenie usług społeczeństwa informacyjnego – Spoczywający na państwach członkowskich obowiązek notyfikacji przepisów ograniczających swobodny przepływ usług społeczeństwa informacyjnego – Naruszenie obowiązku – Konsekwencje – Niemożność powołania się wobec jednostek na nienotyfikowany przepis

   (dyrektywa 2000/31 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 3 ust. 4 lit. b) tiret drugie)

   (zob. pkt 87, 90–92, 94, 96–98, 100, pkt 2 sentencji)

Streszczenie

Francja nie może wymagać od Airbnb posiadania licencji zawodowej pośrednika w obrocie nieruchomościami, ponieważ nie notyfikowała tego wymogu Komisji zgodnie z dyrektywą o handlu elektronicznym

W swoim wyroku z dnia 19 grudnia 2019 r., Airbnb Ireland (C‑390/18), wielka izba Trybunału Sprawiedliwości orzekła, po pierwsze, że usługę pośrednictwa, która polega na umożliwieniu, za wynagrodzeniem, nawiązania za pośrednictwem platformy elektronicznej kontaktu pomiędzy potencjalnymi najemcami a wynajmującymi (będącymi bądź niebędącymi przedsiębiorcami) oferującymi usługę krótkoterminowego zakwaterowania, czemu towarzyszy świadczenie również szeregu usług dodatkowych względem owej usługi pośrednictwa, należy zakwalifikować jako „usługę społeczeństwa informacyjnego” objętą zakresem stosowania dyrektywy 2000/31 o handlu elektronicznym ( 1 ). Po drugie Trybunał orzekł, że jednostka może w ramach postępowania karnego obejmującego powództwo adhezyjne sprzeciwić się stosowaniu wobec niej przepisów państwa członkowskiego ograniczających swobodny przepływ usługi społeczeństwa informacyjnego, świadczonej przez nią z innego państwa członkowskiego, jeżeli wspomniane przepisy nie zostały notyfikowane zgodnie z art. 3 ust. 4 lit. b) tiret drugie rzeczonej dyrektywy.

Spór w postępowaniu głównym wpisuje się w ramy postępowania karnego wszczętego we Francji w następstwie skargi wniesionej przeciwko Airbnb Ireland przez Association pour un hébergement et un tourisme professionnel (stowarzyszenie na rzecz zakwaterowania i turystyki zawodowej), której wniesieniu towarzyszyło wytoczenie powództwa adhezyjnego. Airbnb Ireland jest spółką prawa irlandzkiego, zarządzająca platformą elektroniczną umożliwiającą, za wynagrodzeniem, nawiązywanie m.in. we Francji, kontaktu między, z jednej strony, wynajmującymi (będącymi bądź niebędącymi przedsiębiorcami) oferującymi usługę krótkoterminowego zakwaterowania, a, z drugiej strony, osobami poszukującymi tego rodzaju zakwaterowania. Ponadto Airbnb Ireland oferuje owym najemcom świadczenie usług dodatkowych, takich jak udostępnienie formularza określającego treść ich oferty, usługa w zakresie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, narzędzie umożliwiające oszacowanie ceny najmu oraz usługi płatnicze towarzyszące świadczeniu rzeczonych usług.

Na poparcie swojej skargi przeciwko Airbnb Ireland skarżące stowarzyszenie argumentuje, że Airbnb Ireland nie ogranicza się do umożliwienia nawiązania dwóm stronom kontaktu za pośrednictwem platformy o tej samej nazwie, lecz wykonuje działalność pośrednika w obrocie nieruchomościami, mimo iż nie posiada licencji zawodowej, naruszając w ten sposób tzw. ustawę Hougueta znajdującą we Francji zastosowanie do działalności agentów pośrednika w obrocie nieruchomościami. Ze swojej strony Airbnb Ireland podnosiła, że dyrektywa 2000/31 stoi w każdym razie na przeszkodzie temu uregulowaniu.

Zapytany, w pierwszej kolejności, o kwalifikację usługi pośrednictwa świadczonej przez Airbnb Ireland, Trybunał przypomniał, odwołując się do wyroku Asociación Profesional Elite Taxi ( 2 ), że jeżeli usługa pośrednictwa spełnia przesłanki określone w art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2015/1535 ( 3 ), do którego odsyła art. 2 lit. a) dyrektywy 2000/31, stanowi ona co do zasady „usługę społeczeństwa informacyjnego”, odrębną od świadczonej później usługi, do której się odnosi. Nie jest tak natomiast, jeżeli okaże się, że ta usługa pośrednictwa stanowi integralną część złożonej usługi, której głównym elementem jest usługa objęta inną kwalifikacją prawną

W niniejszej sprawie Trybunał uznał, że usługa pośrednictwa, taka jak świadczona przez Airbnb Ireland, spełnia te przesłanki, przy czym charakter powiązań istniejących pomiędzy usługą pośrednictwa a świadczeniem usługi zakwaterowania nie uzasadnia wykluczenia możliwości uznania owej usługi pośrednictwa za „usługę społeczeństwa informacyjnego” a w konsekwencji zastosowania do niej dyrektywy 2000/31.

W celu podkreślenia możliwości oddzielenia takiej usługi pośrednictwa od usług zakwaterowania, do których się ona odnosi, Trybunał stwierdził po pierwsze, że jej celem jest nie tyle natychmiastowe wykonanie usługi zakwaterowania, ale raczej zapewnienie narzędzia umożliwiającego zaprezentowanie i wyszukiwanie przeznaczonych na wynajem miejsc zakwaterowania, ułatwiającego zawieranie przyszłych umów najmu. Tego typu usługi nie można zatem uznać za zwykły dodatek do złożonej usługi zakwaterowania. Po drugie, Trybunał podkreślił, że usługa pośrednictwa taka jak świadczona przez Airbnb Ireland nie jest w żaden sposób niezbędna dla świadczenia usług zakwaterowania, ponieważ najemcy i wynajmujący dysponują w tym celu wieloma innymi kanałami, z których niektóre funkcjonują od dłuższego czasu. W trzeciej kolejności Trybunał stwierdził wreszcie, że z akt sprawy przedstawionych Trybunałowi nie wynika by Airbnb Ireland ustalała kwotę czynszu żądaną przez wynajmujących korzystających z jej platformy lub ustalała granice owej kwoty.

Trybunał wyjaśnił także, że inne usługi proponowane przez Airbnb Ireland nie pozwalają na podważenie tego stwierdzenia, ponieważ owe różne usługi mają jedynie charakter dodatkowy względem świadczonej przez tę spółkę usługi pośrednictwa. Ponadto wskazał on, że w odróżnieniu od usług pośrednictwa, o których mowa w wyrokach Asociación Profesional Elite Taxi i Uber France ( 4 ), ani ta usługa pośrednictwa, ani usługi dodatkowe proponowane przez Airbnb Ireland nie pozwalają na ustalenie by Airbnb Ireland miała taki decydujący wpływ na warunki świadczenia usług zakwaterowania, do których odnosi się świadczona przez nią usługa pośrednictwa, w odniesieniu zarówno do ustalenia wysokości żądanych czynszów, jak i do wyboru wynajmujących, czy nieruchomości oferowanych do wynajęcia na jej platformie

W drugiej kolejności Trybunał zbadał, czy w postępowaniu głównym Airbnb Ireland może sprzeciwić się stosowaniu wobec niej ustawy ograniczającej swobodny przepływ usług społeczeństwa informacyjnego świadczonych przez podmiot z innego państwa członkowskiego, takiej jak ustawa Hogueta, ze względu na to, że ustawa ta nie została notyfikowana przez Francję zgodnie z art. 3 ust. 4 lit. b) tiret drugie dyrektywy 2000/31. W tym względzie należy na wstępie zauważyć, że fakt, iż ustawa ta obowiązywała przed wejściem w życie dyrektywy 2000/31 nie może skutkować zwolnieniem Republiki Francuskiej z obowiązku notyfikacji. Następnie, opierając się na rozumowaniu przyjętym w wyroku CIA Security International ( 5 ), Trybunał uznał, że wspomniany obowiązek, który stanowi istotny wymóg proceduralny, powinien zostać uznany za mający skutek bezpośredni. Na tej podstawie Trybunał stwierdził, że niewywiązanie się przez państwo członkowskie z obowiązku notyfikowania takiego środka może być powoływane przez jednostkę nie tylko w ramach toczącego się przeciwko jednostce postępowania karnego, lecz również w ramach adhezyjnego powództwa odszkodowawczego wytoczonego przeciwko niej przez inną poszkodowaną jednostkę.

( 1 ) Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) (Dz.U. 2000, L 178, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 13, t. 25, s. 399).

( 2 ) Wyrok z dnia 20 grudnia 2017 r., Asociación Profesional Élite Taxi (C‑434/15, EU:C:2017:981, pkt 40).

( 3 ) Dyrektywa (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U. L 2015, 241, s. 1).

( 4 ) Wyrok z dnia 10 kwietnia 2018 r., Uber France (C‑320/16, EU:C:2018:221).

( 5 ) Wyrok z dnia 30 kwietnia 1996 r., CIA Security International (C‑194/94, EU:C:1996:172).