Sprawa T‑290/17

Edward Stavytskyi

przeciwko

Radzie Unii Europejskiej

Wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 30 stycznia 2019 r.

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające przyjęte w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych – Wykaz osób, podmiotów i organów, do których ma zastosowanie zamrożenie środków finansowych i zasobów gospodarczych – Pozostawienie nazwiska skarżącego w wykazie – Obowiązek uzasadnienia – Zarzut niezgodności z prawem – Zasada proporcjonalności – Podstawa prawna – Oczywisty błąd w ocenie – Zasada ne bis in idem

1. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu środków publicznych – Wpisująca się w kontekst znany zainteresowanemu decyzja umożliwiająca mu zrozumienie zakresu podjętego wobec niego środka – Dopuszczalność zwięzłego uzasadnienia – Granice – Uzasadnienie niemogące sprowadzać się do sformułowania ogólnego i stereotypowego

   [art. 296 akapit drugi TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 2 lit. c); decyzja Rady 2014/119/WPZiB zmieniona decyzją (WPZiB) 2017/381; rozporządzenie Rady 2017/374]

   (zob. pkt 45–47)

2. Skarga o stwierdzenie nieważności – Zarzuty – Brak lub niewystarczający charakter uzasadnienia – Zarzut odrębny od zarzutu braku materialnej zgodności z prawem

   (art. 263, 296 TUE)

   (zob. pkt 57)

3. Prawo Unii Europejskiej – Wartości i cele Unii – Wartości – Poszanowanie państwa prawnego – Państwo prawne – Pojęcie

   (art. 2, 49 TUE)

   (zob. pkt 67, 68)

4. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych osób odpowiedzialnych za sprzeniewierzenie ukraińskich środków publicznych – Sprzeniewierzenie środków publicznych – Pojęcie – Czyny polegające na sprzeniewierzeniu środków publicznych lub mienia publicznego mogące zagrażać instytucjonalnym i prawnym podstawom Ukrainy i poszanowaniu praworządności w tym państwie – Wykładnia zgodna z celami traktatu UE

   [decyzja Rady 2014/119/WPZiB, art. 1 ust. 1 lit. a) zmieniona decyzją (WPZiB) 2017/381]

   (zob. pkt 70–72)

5. Unia Europejska – Sądowa kontrola zgodności z prawem aktów instytucji – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Zakres kontroli – Dowód zasadności środka – Obowiązek systematycznej weryfikacji przez Radę dowodów dostarczonych przez władze państwa trzeciego – Brak

   [art. 6 ust. 1 akapit pierwszy TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41, 47, art. 51 ust. 1; decyzja Rady 2014/119/WPZiB zmieniona decyzją (WPZiB) 2017/381; rozporządzenie Rady 2017/374]

   (zob. pkt 81–83, 86, 91, 92, 94, 95, 129)

6. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu środków publicznych – Charakter tych środków – Środki wyłącznie zabezpieczające – Brak charakteru karnego

   [art. 21, 29 TUE; decyzja Rady 2014/119/WPZiB zmieniona decyzją (WPZiB) 2017/381; rozporządzenie Rady 2017/374]

   (zob. pkt 86–90)

7. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Sprzeniewierzenie środków publicznych – Pojęcie – Wykładnia autonomiczna i jednolita – Wykładnia rozszerzająca

   [Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1, art. 49 ust. 1; decyzja Rady 2014/119/WPZiB zmieniona decyzją (WPZiB) 2017/381; rozporządzenie Rady 2017/374]

   (zob. pkt 106, 107)

8. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające przyjęte w związku z sytuacją na Ukrainie – Zamrożenie środków finansowych osób odpowiedzialnych za sprzeniewierzenie ukraińskich środków publicznych – Umieszczenie w wykazie lub utrzymanie w nim na podstawie wcześniejszej decyzji organu krajowego – Zasada ne bis in idem – Zakres stosowania – Decyzja organu krajowego umarzająca postępowanie karne wszczęte przeciwko oskarżonemu – Zaliczenie – Decyzja organu krajowego nakazująca zawieszenie postępowania karnego, ale niewygaszająca ostatecznie, zgodnie z prawem krajowym, prawa oskarżyciela publicznego do wniesienia oskarżenia – Wyłączenie

   (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50)

   (zob. pkt 123, 124, 127)

Streszczenie

W wyroku z dnia 30 stycznia 2019 r., Stavytskyi/Rada (T‑290/17), Sąd wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności decyzji (WPZiB) 2017/381 i rozporządzenia wykonawczego (UE) 2017/374 ( 1 ) wniesionej przez Erdwarda Stavytskyiego, którego nazwisko zostało utrzymane w wykazie osób, podmiotów i organów objętych środkami ograniczającymi przyjętymi w związku z sytuacją na Ukrainie. Skarżący, były minister energetyki i przemysłu węglowego Ukrainy, od kilku lat pozostaje bowiem objęty środkami ograniczającymi przyjętymi przez Radę na tle toczącego się przeciwko niemu postępowania karnego wszczętego przez organy ukraińskie w związku ze sprzeniewierzeniem środków publicznych lub mienia publicznego. W trakcie postępowania przed Radą toczącego się w celu utrzymania tych środków w mocy po dniu 6 marca 2017 r. skarżący poinformował między innymi, że biuro prokuratora generalnego Ukrainy (zwane dalej „BPG”) dopuściło się manipulacji w ramach toczącego się przeciwko niemu postępowania karnego jedynie po to, by utrzymać je w toku, przy czym okoliczności faktyczne, których dotyczyło to postępowanie, zostały już wyjaśnione przez inne organy ukraińskie, w tym organy sądowe, które nie doszukały się po stronie skarżącego żadnych działań niezgodnych z prawem.

Sąd stwierdził nieważność zaskarżonych aktów w zakresie, w jakim na ich mocy jego nazwisko zostało pozostawione w spornym wykazie, najpierw oddalając podniesiony przez skarżącego zarzut braku uzasadnienia. Sąd zauważył, że nawet gdyby założyć, iż Rada, decydując o utrzymaniu w mocy, mimo upływu lat, środków ograniczających w odniesieniu do tej samej osoby, winna działać z podwyższoną starannością, okoliczność ta nie ma przełożenia na kontrolę, jaką Sąd sprawuje w odniesieniu do uzasadnienia zaskarżonych aktów, chociaż może uzasadniać ściślejszą kontrolę pod względem ewentualnego popełnienia oczywistego błędu w ocenie.

Następnie Sąd uwzględnił zarzut skarżącego, zgodnie z którym Rada popełniła oczywisty błąd w ocenie, gdyż mimo przedstawionych przez niego argumentów utrzymała w mocy dotyczące go środki ograniczające bez zwrócenia się do organów ukraińskich o dodatkowe informacje na temat poszanowania zasady ne bis in idem. W tym względzie Sąd potwierdził, że Rada zwróciła się do BPG z pytaniami mającymi między innymi na celu sprawdzenie, czy sądy ukraińskie wypowiedziały się już w przedmiocie czynów zarzucanych skarżącemu w ramach wspomnianego postępowania karnego. Jednakże skarżący, po przekazaniu mu przez Radę kopii odpowiedzi udzielonych jej przez BPG, powołał się na szereg orzeczeń sądów ukraińskich wydanych na jego korzyść w latach 2008 i 2009 oraz stwierdził, że już samo BPG stwierdziło w 2009 r., że nie doszło do jakiegokolwiek naruszenia prawa. Mimo tych uwag skarżącego Rada nie zwróciła się do BPG o udzielenie jej dodatkowych informacji i przyjęła zaskarżone akty. Sąd stwierdził również, że w świetle informacji, na które powołał się skarżący, Rada winna była ponownie zwrócić się do BPG o udzielenie informacji w tej sprawie. Informacje, którymi dysponowała Rada, nie pozwalały bowiem wykluczyć, iż postępowanie karne, na którym oparła swoją decyzję o utrzymaniu w mocy środków ograniczających wobec skarżącego, mogło naruszać zasadę ne bis in idem. Skarżący odniósł się nie tylko do orzeczeń sądów gospodarczych czy administracyjnych, lecz także do orzeczenia tego samego sądu, który został wskazany w dokumentach, na których oparła się Rada, podejmując decyzję o utrzymaniu w mocy środków ograniczających wobec skarżącego.

Wreszcie, w odniesieniu do tej zasady Sąd przypomniał, że stanowi ona zasadę ogólną prawa Unii, która obowiązuje niezależnie od wszelkich innych przepisów prawa i została uznana w art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, jak również w art. 4 protokołu nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, której Ukraina jest sygnatariuszem. Sąd przypomniał też, że zgodnie z orzecznictwem możliwe jest, że podjęta przez organ będący uczestnikiem wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w określonym krajowym porządku prawnym decyzja o zakończeniu postępowania karnego wobec podejrzanego pod pewnymi warunkami skutkuje ostatecznym wygaśnięciem prawa oskarżyciela publicznego do wniesienia oskarżenia. W takim wypadku należy zdaniem Sądu uznać, że sytuacja danej osoby wchodzi w zakres stosowania zasady ne bis in idem, i to niezależnie od faktu, że żaden sąd nie uczestniczy w takim postępowaniu oraz że podjęta decyzja nie ma charakteru wyroku. Z kolei zasada ne bis in idem nie stosuje się do orzeczenia, którym organ państwa, po zbadaniu wniesionej do niego sprawy co do istoty, umorzył wszczęte postępowanie karne przed przedstawieniem zarzutów osobie podejrzewanej o popełnienie przestępstwa, jeżeli takie orzeczenie o umorzeniu postępowania nie wyłącza definitywnie prawa do wniesienia oskarżenia, a zatem nie stanowi w tym państwie przeszkody dla wszczęcia nowego postępowania karnego o te same czyny.

W świetle tych uwag Sąd uznał, że informacje, którymi w świetle odpowiedzi BPG dysponowała Rada w procedurze przyjmowania zaskarżonych aktów, nie pozwalały jej na ustalenie, czy postępowanie karne dotyczące skarżącego, które było podstawą utrzymania w mocy środków ograniczających wobec niego, naruszało zasadę ne bis in idem, ponieważ Rada nie wiedziała, jaka była treść orzeczeń i decyzji wymienionych przez skarżącego w jego uwagach. Zdaniem Sądu Rada ma obowiązek upewnienia się, że postępowanie karne, na którym się opiera, podejmując decyzję o utrzymaniu w mocy środków ograniczających wobec danej osoby, nie narusza zasady ne bis in idem, jeżeli dana osoba przedstawi jej informacje mogące pozostawiać wątpliwości w tym względzie. Sąd zauważył też, że w chwili przyjęcia zaskarżonych aktów skarżący już od wielu lat był objęty środkami ograniczającymi z uwagi na to, że cały czas toczy się wobec niego to samo postępowanie karne prowadzone przez BPG. W tym kontekście z jednej strony BPG powinno być zasadniczo w stanie przedstawić Radzie wszystkie dodatkowe informacje, których Rada mogłaby potrzebować, a z drugiej strony Rada powinna uznać, że była zobowiązana do bardziej dogłębnego przeanalizowania kwestii potencjalnego naruszenia podstawowej zasady, jaką jest zasada ne bis in idem, przez organy ukraińskie ze szkodą dla skarżącego.

( 1 ) Decyzja Rady (WPZiB) 2017/381 z dnia 3 marca 2017 r. zmieniająca decyzję 2014/119/WPZiB w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2017, L 58, s. 34); rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) 2017/374 z dnia 3 marca 2017 r. dotyczące wykonania rozporządzenia (UE) nr 208/2014 w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2017, L 58, s. 1).