Sprawa C‑56/17

Bahtiyar Fathi

przeciwko

Predsedatel na Darzhavna agentsia za bezhantsite

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Administratiwen syd Sofia-grad)

Odesłanie prejudycjalne – Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – Granice, azyl i imigracja – Rozporządzenie (UE) nr 604/2013 – Artykuł 3 – Ustalenie państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego – Rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej bez wydania wyraźnej decyzji dotyczącej ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za to rozpatrzenie – Dyrektywa 2011/95/UE – Artykuły 9 i 10 – Powody prześladowania oparte na religii – Dowód – Ustawodawstwo irańskie dotyczące apostazji – Dyrektywa 2013/32/UE – Artykuł 46 ust. 3 – Skuteczny środek zaskarżenia

Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 4 października 2018 r.

1. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Kryteria i mechanizmy ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Rozporządzenie nr 604/2013 – Rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej pomimo braku wyraźnej decyzji dotyczącej ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za to rozpatrzenie – Dopuszczalność

   [rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 604/2013, art. 2 lit. d), art. 3 ust. 1]

2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Procedury udzielania i cofania ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2013/32 – Skarga na decyzję o odrzuceniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Prawo do skutecznego środka prawnego – Obowiązek zbadania okoliczności faktycznych i prawnych – Zakres – Obowiązek zbadania z urzędu poszanowania kryteriów i mechanizmów określania państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl – Brak

   (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 604/2013; dyrektywa 2013/32 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 46 ust. 3)

3. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Warunki przyznania statusu uchodźcy – Zagrożenie aktem prześladowania – Powody prześladowania oparte na religii – Pojęcie religii

   [Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 10; dyrektywa 2011/95 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 10 ust. 1 lit. b)]

4. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Warunki przyznania statusu uchodźcy – Zagrożenie aktem prześladowania – Powody prześladowania oparte na religii – Ocena faktów i okoliczności – Elementy, które powinny zostać przedstawione przez wnioskodawcę – Elementy, które powinny zostać uwzględnione przez właściwe władze

   [dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 4, art. 10 ust. 1 lit. b)]

5. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Warunki przyznania statusu uchodźcy – Zagrożenie aktem prześladowania – Pojęcie aktu prześladowania – Kara śmierci lub kara pozbawienia wolności nakładana za czyny sprzeczne z religią państwową państwa pochodzenia osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej – Włączenie – Warunek – Rzeczywiste ryzyko bycia poddanym takiej karze

   (dyrektywa 2011/95 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 9 ust. 1, 2)

1.  Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 604/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on temu, aby organy państwa członkowskiego rozpatrzyły co do istoty wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w rozumieniu art. 2 lit. d) tego rozporządzenia, nawet jeśli na podstawie kryteriów określonych we wspomnianym rozporządzeniu nie wydały one wyraźnej decyzji, że odpowiedzialność za takie rozpatrzenie spoczywa na tym państwie członkowskim.

   (zob. pkt 56; pkt 1 sentencji)

2.  Artykuł 46 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej należy, w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, interpretować w ten sposób, że w ramach skargi wniesionej przez osobę ubiegającą się o ochronę międzynarodową na decyzję o uznaniu za bezzasadny złożonego przez nią wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej właściwy sąd państwa członkowskiego nie jest zobowiązany do zbadania z urzędu, czy określone w rozporządzeniu nr 604/2013 kryteria i mechanizmy ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wspomnianego wniosku zostały prawidłowo zastosowane.

   Prawdą jest, że motyw 54 dyrektywy 2013/32 stanowi, że dyrektywa ta powinna mieć zastosowanie do wnioskodawców, do których zastosowanie ma rozporządzenie Dublin III, w uzupełnieniu do tego rozporządzenia i bez uszczerbku dla jego przepisów. Nie można jednak wnioskować z tego, że w ramach skargi wniesionej na podstawie art. 46 ust. 1 dyrektywy 2013/32 przez osobę ubiegającą się o udzielenie ochrony międzynarodowej na decyzję uznającą za bezzasadny złożony przez tę osobę wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej właściwy sąd państwa członkowskiego powinien zbadać z urzędu prawidłowe stosowanie przewidzianych przez rozporządzenie Dublin III kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

   Po pierwsze bowiem, jak wynika wyraźnie z motywu 53 dyrektywy 2013/32, dyrektywa ta nie powinna być stosowana do postępowań między państwami członkowskimi regulowanych rozporządzeniem Dublin III.

   Po drugie, art. 2 lit. d) rozporządzenia Dublin III stanowi, że na użytek tego rozporządzenia „rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej” oznacza „wszelkie przypadki rozpatrzenia wniosku lub wydania decyzji lub orzeczenia w sprawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez właściwe organy zgodnie z dyrektywą [2013/32] i dyrektywą [2011/95], z wyjątkiem postępowań w sprawie ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego zgodnie [ze wspomnianym] rozporządzeniem”.

   (zob. pkt 67–70, 72; pkt 2 sentencji)

3.  Zgodnie z art. 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2011/95, „[d]okonując oceny powodów prześladowania, państwa członkowskie uwzględniają następujące elementy: pojęcie religii obejmuje w szczególności posiadanie przekonań teistycznych, nieteistycznych i ateistycznych, prywatne lub publiczne uczestniczenie lub nieuczestniczenie w formalnych – indywidualnych lub wspólnotowych – praktykach religijnych, inne czynności religijne czy wyrażane poglądy lub formy indywidualnych lub wspólnotowych zachowań opartych na wierzeniach religijnych lub nakazanych takimi wierzeniami”.

   Trybunał miał już okazję orzec, w odniesieniu do wykładni dyrektywy 2004/83, że wspomniany przepis definiuje pojęcie „religii” szeroko, obejmując nim wszystkie jego części składowe, zarówno prywatne, jak i publiczne, indywidualne i kolektywne (zob. podobnie wyrok z dnia 5 września 2012 r., Y i Z, C‑71/11 i C‑99/11, C‑99/11, EU:C:2012:518, pkt 63).

   W tym kontekście z brzmienia tego przepisu, a zwłaszcza z użycia wyrażenia „w szczególności”, wyraźnie wynika, że zawarta w nim definicja pojęcia „religii” obejmuje tylko niewyczerpujący wykaz okoliczności mogących charakteryzować to pojęcie w kontekście wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej opartego na obawie przed prześladowaniem ze względu na religię.

   W szczególności, jak wynika z tej definicji, pojęcie „religii” obejmuje, po pierwsze, posiadanie przekonań teistycznych, nieteistycznych lub ateistycznych, co ze względu na ogólny charakter użytych wyrażeń podkreśla, że obejmuje ono zarówno „tradycyjne” religie, jak i inne przekonania, a po drugie, uczestniczenie, indywidualnie lub wspólnotowo, w praktykach religijnych bądź brak tego uczestniczenia, co oznacza, że brak przynależności do wspólnoty religijnej nie może sam w sobie być decydujący przy ocenie tego pojęcia.

   Jeśli chodzi ponadto o pojęcie „religii”, o którym mowa w art. 10 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), który to przepis należy również, jak wynika z motywu 16 dyrektywy 2011/95, uwzględniać przy wykładni tej dyrektywy, Trybunał zwrócił uwagę na szerokie znaczenie tego pojęcia, które może obejmować zarówno forum internum, czyli fakt posiadania przekonań, jak i forum externum, czyli publiczne uzewnętrznianie wyznawanej wiary religijnej, ponieważ religia może znajdować wyraz zarówno w jednej, jak i drugiej formie (zob. podobnie wyroki: z dnia 29 maja 2018 r., Liga van Moskeeën en Islamitische Organisaties Provincie Antwerpen i in., C‑426/16, EU:C:2018:335, pkt 43; a także z dnia 10 lipca 2018 r., Jehovan todistajat, C‑25/17, EU:C:2018:551, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

   (zob. pkt 77–81)

4.  Artykuł 10 ust. 1 lit. b) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony należy interpretować w ten sposób, że osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony międzynarodowej, która na poparcie swojego wniosku powołuje się na ryzyko prześladowania ze względów opartych na religii, nie musi – w celu uzasadnienia swoich twierdzeń dotyczących przekonań religijnych – przedstawić oświadczeń lub dokumentów w odniesieniu do wszystkich elementów objętych pojęciem „religii”, o którym mowa w tym przepisie. To jednak na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wsparcia wspomnianych twierdzeń w sposób wiarygodny, poprzez przedstawienie okoliczności, które umożliwiają właściwemu organowi sprawdzenie prawdziwości tych informacji.

   W rzeczywistości bowiem, i jak zauważył również rzecznik generalny w pkt 43 i 44 opinii, czyny, których mogą, w przypadku powrotu wnioskodawcy do państwa pochodzenia, dopuścić się organy tego państwa wobec tego wnioskodawcy ze względów związanych z religią, muszą być oceniane w zależności od ich wagi. Mogą one zatem, w świetle tego kryterium, zostać uznane za „prześladowanie”, nawet jeśli nie naruszają każdego z elementów pojęcia religii.

   Wnioskodawca powinien jednak należycie wesprzeć swe twierdzenia dotyczące rzekomego przyjęcia chrześcijaństwa, gdyż same oświadczenia dotyczące przekonań religijnych lub przynależności do wspólnoty religijnej stanowią jedynie punkt wyjścia w procesie badania faktów i okoliczności, o którym mowa w art. 4 dyrektywy 2011/95 (zob. analogicznie wyroki: z dnia 2 grudnia 2014 r., A i in., od C‑148/13 do C‑150/13, EU:C:2014:2406, pkt 49; a także z dnia 25 stycznia 2018 r., F, C‑473/16, EU:C:2018:36, pkt 28).

   W ramach weryfikacji przeprowadzanych przez właściwe organy na podstawie art. 4 wspomnianej dyrektywy, w sytuacji gdy określone aspekty oświadczeń osoby ubiegającej się o azyl nie są poparte dokumentacją lub innym materiałem dowodowym, aspekty te mogą być uwzględnione jedynie w przypadku, gdy spełnione są łącznie przesłanki z art. 4 ust. 5 lit. a)–e) tej samej dyrektywy. Jednym z tych warunków jest uznanie oświadczeń wnioskodawcy za spójne i wiarygodne oraz za niesprzeczne z dostępnymi szczegółowymi i ogólnymi informacjami mającymi znaczenie dla jego wniosku oraz stwierdzenie ogólnej wiarygodności wnioskodawcy (zob. podobnie wyrok z dnia 25 stycznia 2018 r., F, C‑473/16, EU:C:2018:36, pkt 33). W stosownym przypadku właściwy organ powinien także uwzględnić wyjaśnienia przedstawione w odniesieniu do braku dowodów oraz ogólną wiarygodność wnioskodawcy (wyrok z dnia 25 stycznia 2018 r., F, C‑473/16, EU:C:2018:36, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

   Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 47 opinii, w kontekście wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej opartych na obawie przed prześladowaniem ze względów religijnych należy również wziąć pod uwagę, poza indywidualnym statusem oraz sytuacją osobistą wnioskodawcy, w szczególności przekonania dotyczące religii i okoliczności jej przyjęcia, sposób, w jaki wnioskodawca rozumie i traktuje swą wiarę lub swój ateizm, jego stosunek do doktrynalnych, rytualnych i nakazowych aspektów religii, do której deklaruje przynależność lub od której zamierza się oddalić, jego ewentualną rolę w przekazywaniu swej wiary, a także współistnienie czynników religijnych oraz tożsamościowych, etnicznych lub związanych z płcią.

   (zob. pkt 83, 84, 86–88, 90; pkt 3 sentencji)

5.  Artykuł 9 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że zakaz, pod rygorem kary śmierci lub kary pozbawienia wolności, podejmowania działań sprzecznych z religią państwową państwa pochodzenia osoby ubiegającej się o ochronę międzynarodową może stanowić „akt prześladowania” w rozumieniu tego artykułu, pod warunkiem że taki zakaz prowadzi w praktyce do orzekania przez organy tego państwa takich kar, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.

   Jak orzekł Trybunał, z brzmienia art. 9 ust. 1 wspomnianej dyrektywy wynika, że uznanie aktu za prześladowanie wymaga „poważnego naruszenia” wolności religii zainteresowanego w sposób istotny (wyrok z dnia 5 września 2012 r., Y i Z, C‑71/11 i C‑99/11, C‑99/11, EU:C:2012:518, pkt 59). Wymóg ten jest spełniony, gdy z powodu korzystania z tej wolności osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony międzynarodowej jest w swoim państwie pochodzenia narażona w szczególności na rzeczywiste niebezpieczeństwo ścigania albo nieludzkiego i poniżającego traktowania lub karania ze strony podmiotów wskazanych w art. 6 owej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 5 września 2012 r., Y i Z, C‑71/11 i C‑99/11, EU:C:2012:518, pkt 67).

   W niniejszym przypadku należy stwierdzić, że fakt, iż uregulowanie takie jak ustawa o apostazji rozpatrywana w sprawie w postępowaniu głównym przewiduje karę śmierci lub karę pozbawienia wolności, może sam w sobie stanowić „akt prześladowania” w rozumieniu art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/95, pod warunkiem że taka kara będzie faktycznie stosowana w państwie pochodzenia, w którym przyjęto takie uregulowanie (zob. analogicznie wyrok z dnia 7 listopada 2013 r., X i in., od C‑199/12 do C‑201/12, EU:C:2013:720, pkt 56). Tego rodzaju kara stanowi karę, która ma charakter nieproporcjonalny lub dyskryminujący w rozumieniu art. 9 ust. 2 lit. c) tej dyrektywy (zob. analogicznie wyrok z dnia 7 listopada 2013 r., X i in., od C‑199/12 do C‑201/12, EU:C:2013:720, pkt 57).

   Kwestia podniesiona przez sąd odsyłający, czy w państwie pochodzenia zakaz pod rygorem takiej kary jest uznawany za konieczny dla ochrony porządku publicznego lub dla ochrony praw i swobód innych osób, jest pozbawiona znaczenia. Rozpatrując wniosek o przyznanie statusu uchodźcy, właściwy organ musi określić, czy istnieje uzasadniona obawa przed prześladowaniem w rozumieniu dyrektywy 2011/95, przy czym nie ma znaczenia to, czy środek stosowany przez państwo pochodzenia, z którego to środka wynika ryzyko prześladowania, mieści się w koncepcji porządku publicznego lub praw i swobód w tym państwie.

   (zob. pkt 94–97, 99, 101; pkt 4 sentencji)