Sprawy połączone C‑96/16 i C‑94/17

Banco Santander SA
przeciwko
Mahamadou Dembie
i
Mercedes Godoy Bonet

oraz

Rafael Ramón Escobedo Cortés
przeciwko
Banco de Sabadell SA

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Juzgado de Primera Instancia no 38 de Barcelona i Tribunal Supremo)

Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 93/13/EWG – Nieuczciwe warunki umowne – Zakres stosowania – Cesja wierzytelności – Umowa kredytu zawarta z konsumentem – Kryteria oceny nieuczciwego charakteru warunku tej umowy ustalającego odsetki za zwłokę – Skutki tego charakteru

Streszczenie – wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 7 sierpnia 2018 r.

1. Ochrona konsumentów–Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich–Dyrektywa 93/13–Zakres stosowania–Praktyka podmiotu gospodarczego w kwestii cesji lub zakupu wierzytelności posiadanej wobec konsumenta–Brak określenia ramy tej praktyki w warunku umownym–Brak stosowania dyrektywy–Wyłączenie przewidziane w odniesieniu do warunków umowy odzwierciedlających obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze–Brak warunków umownych zmieniających treść lub zakres stosowania przepisów krajowych–Brak stosowania dyrektywy

   (dyrektywa Rady 93/13)

2. Pytania prejudycjalne–Dopuszczalność–Ograniczenia–Pytania pozbawione w sposób oczywisty znaczenia dla sprawy i pytania hipotetyczne zadane w kontekście wykluczającym użyteczną odpowiedź

   (art. 267 TFUE)

3. Pytania prejudycjalne–Właściwość Trybunału–Ograniczenia–Wykładnia prawa krajowego–Wyłączenie

   (art. 267 TFUE)

4. Ochrona konsumentów–Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich–Dyrektywa 93/13–Stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku–Zakres–Nienegocjowany warunek umowy kredytu ustalający odsetki za zwłokę–Orzecznictwo krajowe ustanawiające niewzruszalne domniemanie nieuczciwego charakteru tego warunku, ze względu na obowiązek zapłaty odszkodowania w nieproporcjonalnie wysokiej kwocie–Dopuszczalność

   (dyrektywa Rady 93/13, art. 3 ust. 1, art. 8)

5. Ochrona konsumentów–Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich–Dyrektywa 93/13–Stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku–Zakres–Ocena przez sąd krajowy treści nieuczciwego warunku w umowie–Niedopuszczalność

   (dyrektywa Rady 93/13, art. 6 ust. 1)

6. Ochrona konsumentów–Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich–Dyrektywa 93/13–Stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku–Zakres–Nienegocjowany warunek umowy kredytu ustalający odsetki za zwłokę–Orzecznictwo krajowe przewidujące całkowite zniesienie odsetek za zwłokę, z zachowaniem naliczania odsetek zwykłych–Dopuszczalność

   (dyrektywa Rady 93/13)

1.  Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że po pierwsze, nie ma ona zastosowania do praktyki podmiotu gospodarczego polegającej na zbywaniu lub nabywaniu wierzytelności posiadanej wobec konsumenta, bez przewidzenia możliwości takiej cesji w umowie kredytu zawartej z tym konsumentem i bez uprzedniego poinformowania go o tej cesji lub bez udzielenia przez niego zgody na nią, a także bez dania mu możliwości wykupu swojego długu lub doprowadzenia do jego wygaśnięcia poprzez zwrot cesjonariuszowi ceny, jaką zapłacił on na podstawie wspomnianej cesji, powiększonej o właściwe koszty, odsetki i wydatki. Po drugie, dyrektywa ta nie ma również zastosowania do przepisów krajowych, takich jak znajdujące się w art. 1535 Código Civil (kodeksu cywilnego) i w art. 17 i 540 Ley 1/2000 de Enjuiciamiento Civil (ustawie 1/2000 – kodeks postępowania cywilnego), które ustanawiają ramy dla takiej możliwości odkupu i regulują wstąpienie cesjonariusza w miejsce cedenta w toczącym się postępowaniu.

   (zob. pkt 47; pkt 1 sentencji)

2.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 50–53)

3.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 57)

4.  Dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się ona orzecznictwu krajowemu takiemu jak omawiane w postępowaniach głównych orzecznictwo Tribunal Supremo (sądu najwyższego, Hiszpania), zgodnie z którym nienegocjowany warunek w umowie kredytu zawartej z konsumentem ustanawiający mającą zastosowanie stopę odsetek za zwłokę jest nieuczciwy z tego powodu, że nakłada on na konsumenta będącego w zwłoce obowiązek zapłaty odszkodowania w nieproporcjonalnie wysokiej kwocie, jeżeli owa stopa przekracza o ponad dwa punkty procentowe stopę odsetek zwykłych przewidzianych w tej umowie.

   W tym względzie jak podniósł rzecznik generalny w pkt 60 opinii, nie można wykluczyć, że odgrywając rolę polegającą na harmonizacji interpretacji prawa oraz w trosce o pewność prawa, sądy najwyższe danego państwa członkowskiego, takie jak Tribunal Supremo (sąd najwyższy), mogą z poszanowaniem dyrektywy 93/13 przygotować określone kryteria, w świetle których sądy niższej instancji powinny badać nieuczciwy charakter warunków umownych. Otóż o ile omawiane w postępowaniu głównym orzecznictwo Tribunal Supremo (sądu najwyższego) nie wydaje się oczywiście należeć do bardziej surowych przepisów, jakie mogą zostać przyjęte przez państwa członkowskie w celu zapewnienia większego poziomu ochrony konsumenta na podstawie art. 8 tej dyrektywy, ponieważ w szczególności, jak wskazał to rząd hiszpański w trakcie rozprawy przed Trybunałem, orzecznictwo to nie wydaje się mieć mocy ustawy ani stanowić źródła prawa w hiszpańskim porządku prawnym, o tyle jednak prawdą jest, że wypracowanie kryterium orzeczniczego takiego jak wskazane w niniejszym przypadku przez Tribunal Supremo (sąd najwyższy) wpisuje się w cel ochrony konsumentów zamierzony przez wspomnianą dyrektywę. W rzeczywistości bowiem z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, a także z ogólnej systematyki owej dyrektywy wynika, że dyrektywa ta bardziej niż do zagwarantowania równowagi umownej pomiędzy prawami i obowiązkami stron umowy zmierza raczej do unikania naruszenia równowagi pomiędzy tymi prawami i obowiązkami ze szkodą dla konsumentów.

   (zob. pkt 68, 69, 71; pkt 2 sentencji)

5.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 73, 74)

6.  Dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się ona orzecznictwu krajowemu, takiemu jak omawiane w postępowaniu głównym orzecznictwo Tribunal Supremo (sądu najwyższego), zgodnie z którym konsekwencją nieuczciwego charakteru nienegocjowanego warunku umowy kredytu zawartego z konsumentem ustalającego stopę odsetek za zwłokę jest całkowite zniesienie tych odsetek w ten sposób, że rozpoczyna się naliczanie odsetek zwykłych przewidzianych w tej umowie.

   W szczególności ze wspomnianej dyrektywy nie wynika, że wyłączenie lub stwierdzenie nieważności warunku umowy kredytu ustalającego stopę odsetek za zwłokę z uwagi na nieuczciwy charakter tego warunku powinno również pociągać za sobą wyłączenie lub stwierdzenie nieważności warunku tej umowy ustalającego odsetki zwykłe, tym bardziej że oba te warunki należy wyraźnie odróżnić. W tym ostatnim względzie należy bowiem zauważyć, jak wynika z postanowienia odsyłającego w sprawie C‑94/17, że odsetki za zwłokę zmierzają do ukarania niewykonania przez dłużnika ciążącego na nim obowiązku dokonywania spłat kredytu w terminach uzgodnionych w umowie, do zniechęcenia tego dłużnika od popadania w zwłokę w wykonaniu swoich zobowiązań, a także, w odpowiednim przypadku, do przyznania kredytodawcy odszkodowania z tytułu szkody, jaką poniósł on w wyniku opóźnienia w płatności. Z kolei odsetki zwykłe pełnią funkcję wynagrodzenia za udostępnienie kwoty pieniędzy przez kredytodawcę do czasu jej zwrotu. Jak podniósł rzecznik generalny w pkt 90 opinii, rozważania te mają zastosowanie niezależnie od tego, jak zredagowano warunek umowny określający stopę odsetek za zwłokę oraz warunek umowny ustalający stopę odsetek zwykłych. W szczególności zachowują one swoją ważność nie tylko wówczas, gdy stopa odsetek za zwłokę została ustalona niezależnie od stopy odsetek zwykłych w odrębnym warunku, ale także wówczas, gdy stopa odsetek za zwłokę została ustalona poprzez powiększenie stopy odsetek zwykłych o określoną liczbę punktów procentowych. W tym ostatnim przypadku – przypadku nieuczciwego warunku polegającego na takim powiększeniu – dyrektywa 93/13 wymaga jedynie, aby owo powiększenie zostało unieważnione.

   (zob. pkt 76, 77, 79; pkt 3 sentencji)