Sprawy połączone C‑52/16 i C‑113/16

„SEGRO” Kft.
przeciwko
Vas Megyei Kormányhivatal Sárvári Járási Földhivatala

oraz

Günther Horváth
przeciwko
Vas Megyei Kormányhivatal

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Szombathelyi Közigazgatási és Munkaügyi Bíróság)

Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 63 TFUE – Swobodny przepływ kapitału – Prawo użytkowania gruntów rolnych – Uregulowanie krajowe zastrzegające możliwość nabycia w przyszłości takiego prawa jedynie przez bliskich krewnych właściciela gruntów i znoszące, bez zapewnienia odszkodowania, prawa uprzednio nabyte przez osoby prawne lub osoby fizyczne niemogące wykazać więzi bliskiego pokrewieństwa z rzeczonym właścicielem

Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 6 marca 2018 r.

1. Swobodny przepływ kapitału–Postanowienia traktatu–Zakres stosowania–Nabycie praw użytkowania gruntów rolnych–Włączenie

   (art. 63 TFUE; dyrektywa Rady 88/361, załącznik I)

2. Swobodny przepływ kapitału–Ograniczenia czynności w zakresie nieruchomości–Uregulowanie krajowe przewidujące wygaśnięcie praw użytkowania gruntów rolnych, w wypadku braku wykazania, że jest się bliskim krewnym właściciela tych gruntów–Niedopuszczalność–Brak dyskryminacji bezpośredniej

   (art. 63 TFUE)

3. Swobodny przepływ kapitału–Ograniczenia czynności w zakresie nieruchomości–Uregulowanie krajowe przewidujące wygaśnięcie praw użytkowania gruntów rolnych, w wypadku braku wykazania, że jest się bliskim krewnym właściciela tych gruntów–Niedopuszczalność–Względy uzasadniające–Brak

   (art. 63 TFUE)

1.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (zob. pkt 56–60)

2.  Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 63 ust. 1 TFUE w sposób generalny zakazuje ograniczeń w przepływie kapitału między państwami członkowskimi (wyrok z dnia 22 października 2013 r., Essent i in., od C‑105/12 do C‑107/12, EU:C:2013:677, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo). W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że już ze względu na swój cel uregulowanie takie jak to rozpatrywane w postępowaniach głównych, które przewiduje wygaśnięcie nabytych w drodze umownej praw użytkowania gruntów rolnych, wśród których znajdują się prawa posiadane ze względu na wykonywanie prawa do swobodnego przepływu kapitału, ogranicza, tylko z tego powodu, rzeczoną swobodę. Ewentualne przyjęcie, o którym wspomniał sąd odsyłający w drugim pytaniu w sprawie C‑52/16, środka odszkodowawczego dla osób, które nabywszy takie prawa, zostały ich pozbawione w drodze tego uregulowania, nie wpływa na to stwierdzenie.

   Rzeczone uregulowanie pozbawia bowiem zainteresowanego zarówno możliwości dalszego korzystania z nabytego przez niego prawa, uniemożliwiając mu w szczególności wykorzystywanie odnośnych gruntów rolnych do celów, w jakich prawo to nabył, jak i możliwości zbycia tego prawa. Pozbawiając w ten sposób obywateli państw członkowskich innych niż Węgry, którym przysługuje swoboda przepływu kapitału, możliwości korzystania z dóbr, w które obywatele ci zainwestowali kapitał, rozpatrywane w postępowaniach głównych uregulowanie krajowe stanowi przeszkodę dla tej swobody przepływu. Ponadto, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, do środków zakazanych przez art. 63 ust. 1 TFUE, stanowiących ograniczenia w przepływie kapitału, zaliczają się w szczególności te, które mogą zniechęcić osoby niebędące rezydentami do dokonania inwestycji w danym państwie członkowskim (wyroki: z dnia 25 stycznia 2007 r., Festersen, C‑370/05, EU:C:2007:59, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 1 października 2009 r., Woningstichting Sint Servatius, C‑567/07, EU:C:2009:593, pkt 21). Wynika stąd, że uregulowanie krajowe takie jak to rozpatrywane w postępowaniach głównych stanowi ograniczenie podstawowej swobody gwarantowanej w art. 63 TFUE.

   Jeśli chodzi o poruszoną w pytaniu drugim zadanym w sprawie C‑113/16 kwestię, czy rzeczone uregulowanie należy również uznać za dyskryminujące, należy zauważyć, podobnie jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 72 opinii, że wymóg dotyczący, jak w niniejszym przypadku, istnienia więzi bliskiego pokrewieństwa pomiędzy osobą dysponującą prawem użytkowania a właścicielem ziemi uprawnej wykorzystuje kryterium z pozoru niezależne od przynależności państwowej użytkownika i pochodzenia kapitału, które to kryterium zatem nie wykazuje bezpośredniego charakteru dyskryminacyjnego.

   (zob. pkt 61–67)

3.  Artykuł 63 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie obowiązywaniu uregulowania krajowego takiego jak to rozpatrywane w postępowaniach głównych, na mocy którego prawa użytkowania wcześniej ustanowione na gruntach rolnych i przysługujące osobom, które nie są bliskimi krewnymi właściciela tych gruntów, wygasają z mocy prawa i w konsekwencji zostają wykreślone z ksiąg wieczystych.

   W tym względzie należy, po pierwsze, zauważyć, że – jak w szczególności wskazała Komisja oraz jak zauważył rzecznik generalny w pkt 111–113 opinii – uregulowanie takie jak to rozpatrywane w postępowaniach głównych, które pozwala utrzymać istniejące prawa użytkowania gruntów rolnych pod warunkiem, że użytkownik jest bliskim krewnym właściciela tych gruntów, nie wydaje się odpowiednie do realizacji celów powołanych przez rząd węgierski, z którymi to celami nie jest ono w żaden sposób bezpośrednio powiązane. Istnienie wymaganej więzi pokrewieństwa nie może bowiem zagwarantować, że użytkownik sam uprawia dany grunt i że nie nabył odnośnego prawa użytkowania do celów czysto spekulacyjnych. Podobnie brak jest podstaw do założenia z góry, że osoba trzecia w stosunku do rodziny właściciela, która nabyła prawo użytkowania takiego gruntu, nie jest zdolna do uprawiania samodzielnie tego gruntu oraz że nabycie zostało dokonane do celów czysto spekulacyjnych, bez jakiejkolwiek woli uprawiania rzeczonego gruntu.

   Po drugie, przy założeniu, że przyjęcie rozpatrywanego w postępowaniach głównych uregulowania było, choćby częściowo, podyktowane wolą zastosowania sankcji za naruszenia zasad mających zastosowanie w dziedzinie kontroli dewizowej, czego zbadanie w danym przypadku należy do sądu odsyłającego, konieczne byłoby jeszcze upewnienie się, że środek w postaci zniesienia praw użytkowania, który przewiduje rzeczone uregulowanie, jest proporcjonalny w stosunku do tego celu. W tym względzie, jak zauważył również rzecznik generalny w pkt 95 i 98 opinii, oczywiste jest, że do celów zastosowania sankcji ab initio za ewentualne naruszenia uregulowania obowiązującego w dziedzinie kontroli dewizowej mogły zostać przyjęte inne środki, wywołujące nie tak daleko idące skutki, jak zniesienie odnośnych praw rzeczowych, takie jak na przykład grzywny administracyjne (zob. analogicznie wyrok z dnia 1 grudnia 2005 r., Burtscher, C‑213/04, EU:C:2005:731, pkt 60).

   W odniesieniu do zwalczania praktyk mających na celu obejście prawa krajowego Trybunał uznał już, że środek ograniczający podstawową swobodę może w danym przypadku być usprawiedliwiony, jeżeli dotyczy on zwalczania całkowicie sztucznych struktur, których celem jest uniknięcie stosowania przepisów prawa krajowego (wyrok z dnia 1 kwietnia 2014 r., Felixstowe Dock and Railway Company i in., C‑80/12, EU:C:2014:200, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo). Przeciwnie, dla zachowania zasady proporcjonalności środek służący osiągnięciu takiego szczególnego celu zwalczania całkowicie sztucznych struktur powinien pozwolić sądowi krajowemu na odrębną analizę każdego przypadku, z uwzględnieniem jego szczególnych okoliczności i w oparciu o elementy obiektywne i w celu wzięcia pod uwagę zachowania odnośnych osób stanowiącego nadużycie lub oszustwo (zob. podobnie wyrok z dnia 17 września 2009 r., Glaxo Wellcome, C‑182/08, EU:C:2009:559, pkt 99). Wydaje się, że uregulowanie takie jak rozpatrywane w postępowaniach głównych nie spełnia żadnego z wymogów przypomnianych w pkt 115–117 niniejszego wyroku.

   Po pierwsze, o ile wydaje się, że z fragmentów wyroku Alkotmánybíróság (trybunału konstytucyjnego) nr 25 z dnia 21 lipca 2015 r., powtórzonych w pkt 25 niniejszego wyroku, wynika, iż rozpatrywane w postępowaniach głównych uregulowanie zmierza, przynajmniej w części, do wyeliminowania skutków prawnych praktyki nabywania gruntów rolnych, w ramach której prawo użytkowania było stosowane w niewłaściwy sposób, o tyle te same fragmenty wskazują również, że eliminowanie to zostało przede wszystkim uznane za konieczne dla pełnej realizacji celu strategii narodowej, do którego dąży nowa regulacja prawna, polegającego na tym, że grunty uprawne muszą stanowić wyłącznie własność osób fizycznych, które je uprawiają. W tych okolicznościach nie można uznać, że uregulowanie takie realizuje konkretny cel polegający na zwalczaniu zachowań zmierzających do stworzenia sztucznej struktury, której celem byłoby uniknięcie stosowania przepisów prawa krajowego dotyczących nabywania gruntów rolnych. Po drugie – przy założeniu, że można uznać, iż rozpatrywane w postępowaniach głównych uregulowanie zostało przyjęte w szczególnym celu zwalczania sztucznych struktur – z samej okoliczności, że osoba dysponująca prawem użytkowania gruntu rolnego jest osobą prawną lub osobą fizyczną, która nie jest bliskim krewnym właściciela tego gruntu, nie można w sposób rozsądny wnioskować, iż taka osoba działała w sposób stanowiący nadużycie w chwili, w której nabyła takie prawo użytkowania. Jak przypomniano w pkt 116 niniejszego wyroku, ustanowienie ogólnego domniemania praktyk stanowiących nadużycie nie może zostać dopuszczone.

   (zob. pkt 86, 87, 105, 106, 114, 117–121, 129; sentencja)