Sprawa C‑115/15

Secretary of State for the Home Department

przeciwko

NA

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division)]

„Odesłanie prejudycjalne — Artykuły 20 TFUE i 21 TFUE — Dyrektywa 2004/38/WE — Artykuł 13 ust. 2 akapit pierwszy lit. c) — Rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 — Artykuł 12 — Prawo pobytu członków rodziny obywatela Unii — Małżeństwo zawarte pomiędzy obywatelem Unii i obywatelem państwa trzeciego — Przemoc domowa — Rozwód orzeczony po wyjeździe obywatela Unii — Zachowanie prawa pobytu przez obywatela państwa trzeciego, który sprawuje pieczę nad wspólnymi dziećmi mającymi obywatelstwo Unii”

Streszczenie – wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 30 czerwca 2016 r.

1. Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38 – Zachowanie prawa pobytu przez członków rodziny w przypadku rozwodu – Obywatel państwa trzeciego, który był ofiarą przemocy domowej w trakcie małżeństwa i rozwiódł się z obywatelem Unii, który to opuścił przyjmujące państwo członkowskie przed wszczęciem postępowania rozwodowego – Brak prawa do zachowania

   [dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 13 ust. 2 akapit pierwszy lit. c)]

2. Swobodny przepływ osób – Pracownicy – Prawo pobytu członków rodziny – Obywatel państwa trzeciego, który w wyniku rozwodu z obywatelem Unii, który pracował w przyjmującym państwie członkowskim, sprawuje wyłączną pieczę nad swoimi dziećmi będącymi obywatelami Unii – Dopuszczalność prawa pobytu

   (rozporządzenie Rady nr 1612/68, art. 12)

3. Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Małoletni obywatel Unii zamieszkujący od chwili urodzenia w przyjmującym państwie członkowskim i rodzic, obywatela państwa trzeciego, który sprawuje nad tym małoletnim wyłączną pieczę – Dopuszczalność – Przesłanka – Obowiązek spełnienia wymogu posiadania wystarczających środków i pełnego ubezpieczenia zdrowotnego w państwie członkowskim miejsca zamieszkania – Ustalenie przez sąd odsyłający

   (art. 20 TFUE, 21 TFUE; dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 7 ust. 1)

1.  Wykładni art. 13 ust. 2 akapit pierwszy lit. c) dyrektywy 2004/38 w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, należy dokonywać w ten sposób, iż współmałżonek będący obywatelem państwa trzeciego, który w trakcie trwania małżeństwa doświadczał przemocy domowej ze strony współmałżonka będącego obywatelem Unii, z którym się rozwiódł, nie może zachować prawa pobytu w przyjmującym państwie członkowskim na podstawie tego przepisu, jeżeli postępowanie rozwodowe zostało wszczęte dopiero po wyjeździe współmałżonka będącego obywatelem Unii z tego państwa członkowskiego.

   Przede wszystkim ze sformułowań użytych zarówno w nagłówku, jak i w treści art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38 wynika, iż zachowanie przez członków rodziny obywatela Unii, którzy nie mają obywatelstwa państwa członkowskiego, prawa pobytu na podstawie tego przepisu, możliwe jest między innymi w przypadku rozwodu.

   Następnie, co się tyczy jego kontekstu, art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38 stanowi odstępstwo od zasady, jaką ustanowił Trybunał w swoim orzecznictwie, zgodnie z którą prawo wjazdu i prawo pobytu w państwie członkowskim na mocy dyrektywy 2004/38 przysługuje nie wszystkim obywatelom państw trzecich, a jedynie tym, którzy w rozumieniu art. 2 pkt 2 tej dyrektywy są członkami rodziny obywatela Unii, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, którego obywatelstwo posiada. Przepis ten odnosi się bowiem do wyjątkowych przypadków, w których rozwód nie prowadzi do utraty przez obywateli państw trzecich prawa pobytu przysługującego im na gruncie dyrektywy 2004/38, mimo że wskutek rozwodu rzeczeni obywatele przestali spełniać przesłanki określone w art. 7 ust. 2 tej dyrektywy, a w szczególności przesłankę bycia członkiem rodziny obywatela Unii.

   Co się wreszcie tyczy celu art. 13 ust. 2 dyrektywy 2003/38, przepis ten realizuje zamysł prawodawcy Unii sformułowany w motywie 15 tej dyrektywy, którym jest chęć przyznania ochrony prawnej członkom rodziny obywatela Unii w przypadku rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania zarejestrowanego związku partnerskiego, poprzez podjęcie środków zapewniających w takich okolicznościach zachowanie przez członków rodziny przebywających na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego prawa pobytu wyłącznie na indywidualnej podstawie. W tym względzie, z uzasadnienia projektu tej dyrektywy wynika, że celem proponowanego przepisu, obecnie art. 13 ust. 2 owej dyrektywy, jest zapewnienie określonych gwarancji prawnych obywatelem państw trzecich, których prawo pobytu uzależnione jest od stosunków rodzinnych wynikających z małżeństwa, co sprawia, że osoby te mogą paść ofiarą szantażu rozwodu oraz że zapewnienie tego rodzaju ochrony zasadne jest tylko w przypadku orzeczenia prawomocnego wyroku rozwodowego, gdyż orzeczenie separacji w żaden sposób nie wpływa na prawo pobytu małżonka będącego obywatelem państwa trzeciego.

   Z powyższego wynika, że stosowanie art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38, w tym możliwość powołania się na prawo ustanowione w jej art. 13 ust. 2 akapit pierwszy lit. c), uzależnione jest od rozwodu zainteresowanych osób.

   A więc w sytuacji gdy w trakcie trwania małżeństwa współmałżonek będący obywatelem państwa trzeciego doświadczał przemocy domowej ze strony współmałżonka będącego obywatelem Unii, z którym się rozwiódł, możliwość powołania się przez niego na art. 13 ust. 2 akapit pierwszy lit. c) dyrektywy uzależniona jest od przebywania owego obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim w zgodzie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38 aż do momentu wszczęcia postępowania rozwodowego.

   (por. pkt 40–42, 45–48, 50; pkt 1 sentencji)

2.  Wykładni art. 12 rozporządzenia nr 1612/68 w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty należy dokonywać w ten sposób, że dziecku i jego będącemu obywatelem państwa trzeciego rodzicowi, który sprawuje nad nim wyłączną pieczę, przysługuje prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim na gruncie tego przepisu również w sytuacji, gdy drugi rodzic tego dziecka, który jest obywatelem Unii i który pracował w tym państwie członkowskim, przestał w nim zamieszkiwać zanim dziecko rozpoczęło w nim naukę.

   W tym względzie dostęp dzieci pracowników migrujących do kształcenia w przyjmującym państwie członkowskim zależy od wcześniejszego osiedlenia się dziecka w przyjmującym państwie członkowskim, wobec czego dzieci, które osiedliły się w tym państwie członkowskim jako członkowie rodziny pracownika migrującego, bądź też dzieci pracownika migrującego, które od urodzenia zamieszkują w państwie członkowskim, gdzie zatrudnieni są lub byli jego ojciec lub jego matka, mogą się powoływać na prawo dostępu do kształcenia w tym państwie. Artykuł 12 rozporządzenia nr 1612/68 zmierza w szczególności do zapewnienia, by dzieci pracownika będącego obywatelem państwa członkowskiego mogły podjąć i w razie potrzeby ukończyć naukę w tym państwie członkowskim, nawet jeżeli sam ten obywatel państwa członkowskiego przestał być pracownikiem najemnym w przyjmującym państwie członkowskim. W konsekwencji zatem prawo dzieci do równego traktowania w zakresie dostępu do kształcenia nie zależy od okoliczności, że ich ojciec lub matka zachowuje status pracownika migrującego w przyjmującym państwie członkowskim. Ponadto art. 12 rozporządzenia nr 1612/68 nie uzależnia możliwości skorzystania przez dziecko z przewidzianego w tym przepisie prawa od tego, by jego rodzic, były pracownik migrujący, nadal zamieszkiwał w przyjmującym państwie członkowskim w momencie, gdy dziecko rozpoczyna naukę bądź studia, ani od tego, by ów rodzic przebywał na terytorium tego państwa członkowskiego w trakcie jego nauki lub studiów.

   Wreszcie z prawem dostępu do kształcenia wiąże się autonomiczne prawo pobytu dziecka pracownika migrującego lub byłego pracownika migrującego, jeśli dziecko to zamierza kontynuować naukę w przyjmującym państwie członkowskim, oraz odpowiadające mu prawo pobytu rodzica sprawującego faktyczną pieczę nad tym dzieckiem. W istocie gdy dzieci korzystają na podstawie art. 12 rozporządzenia nr 1612/68 z prawa do kontynuowania nauki w przyjmującym państwie członkowskim, podczas gdy rodzicowi, który sprawuje nad nimi opiekę, grozi utrata prawa pobytu, odmówienie temu rodzicowi możliwości pozostania w przyjmującym państwie członkowskim w okresie nauki dzieci w szkole mogłoby prowadzić do pozbawienia dzieci prawa, jakie zostało im przyznane przez prawodawcę Unii.

   (por. pkt 54–56, 59, 64, 65; pkt 2 sentencji)

3.  Wykładni art. 20 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że postanowienie to nie przyznaje prawa pobytu w przyjmującym państwie członkowskim ani małoletniemu obywatelowi Unii, który od chwili urodzenia zamieszkuje w tym państwie członkowskim, nie mając jego obywatelstwa, ani jego rodzicowi, obywatelowi państwa trzeciego, który sprawuje nad tym małoletnim wyłączną pieczę, w sytuacji gdy obojgu zainteresowanym przysługuje prawo pobytu w tym państwie członkowskim na gruncie prawa krajowego lub prawa międzynarodowego. W takim bowiem wypadku pierwsza przesłanka uzyskania prawa pobytu w przyjmującym państwie członkowskim na gruncie tego postanowienia, czyli to, że zainteresowanemu nie przysługuje prawo pobytu w tym państwie członkowskim na gruncie pochodnego prawa Unii, nie jest spełniona.

   Wykładni art. 21 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że postanowienie to przyznaje owemu małoletniemu obywatelowi Unii prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, pod warunkiem że ów małoletni spełnia przesłanki określone w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38, w szczególności posiadania wystarczających środków, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w okresie pobytu, oraz posiadania pełnego ubezpieczenia zdrowotnego, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego. W takim przypadku postanowienie to umożliwia rodzicowi sprawującemu faktyczną pieczę nad tym obywatelem Unii przebywanie wraz z nim w przyjmującym państwie członkowskim. W konsekwencji odmówienie rodzicowi, obywatelowi państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, sprawującemu rzeczywistą pieczę nad małoletnim obywatelem Unii – któremu art. 21 TFUE oraz dyrektywa 2004/38 przyznają prawo pobytu – możliwości przebywania z tym dzieckiem w przyjmującym państwie członkowskim, pozbawiałoby wszelkiej skuteczności (effet utile) prawo pobytu tego ostatniego, jako że korzystanie z prawa pobytu przez małe dziecko w sposób nieunikniony pociąga za sobą prawo tego dziecka do towarzystwa osoby rzeczywiście sprawującej nad nim pieczę, a zatem osoba ta powinna mieć możliwość zamieszkania z nim w przyjmującym państwie członkowskim w okresie jego tam pobytu.

   (por. pkt 71, 72, 74, 76, 80; pkt 3 sentencji)