Sprawa C‑543/14

Ordre des barreaux francophones et germanophone i in.

przeciwko

Conseil des ministres

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Cour constitutionnelle (Belgia)]

„Podatek VAT — Dyrektywa 2006/112/WE — Ważność i wykładnia dyrektywy — Usługi świadczone przez adwokatów — Opodatkowanie VAT — Prawo do skutecznego środka prawnego — Równość broni — Pomoc prawna”

Streszczenie – wyrok Trybunału (czwarta izba) z dnia 28 lipca 2016 r.

1. Harmonizacja ustawodawstw podatkowych – Wspólny system podatku od wartości dodanej – Świadczenie usług – Pojęcie – Usługi świadczone przez adwokatów na rzecz podmiotów, które nie korzystają z pomocy prawnej – Włączenie – Naruszenie prawa do skutecznej skargi i zasady równości broni – Brak

   [Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47; dyrektywa Rady 2006/112, art. 1 ust. 2, art. 2 ust. 1 lit. c)]

2. Umowy międzynarodowe – Umowy Unii – Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (konwencja z Aarhus) – Skutki – Pierwszeństwo przed aktami wtórnego prawa Unii – Ocena zgodności z prawem aktu Unii w świetle tej konwencji – Warunki – Charakter umożliwiający powołanie się na art. 9 ust. 4 i 5 konwencji – Brak

   [konwencja z Aarhus, art. 9 pkt 4; dyrektywa Rady 2006/112, art. 1 ust. 2, art. 2 ust. 1 lit. c)]

3. Harmonizacja ustawodawstw podatkowych – Wspólny system podatku od wartości dodanej – Zwolnienia – Świadczenia związane z opieką i pomocą społeczną wykonywane przez podmioty prawa publicznego lub inne organizacje uznane za podmioty o charakterze socjalnym – Pojęcie – Usługi świadczone przez adwokatów na rzecz podmiotów, które nie korzystają z pomocy prawnej – Wyłączenie

   [dyrektywa Rady 2006/112, art. 132 ust. 1 lit. g)]

1.  Badanie art. 1 ust. 2 oraz art. 2 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2006/112 w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w świetle prawa do skutecznego środka prawnego i zasady równości broni zagwarantowanych w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nie wykazało żadnego elementu mającego wpływ na ich ważność w zakresie, w jakim przepisy te nakładają podatek od wartości dodanej na usługi świadczone przez adwokatów na rzecz podmiotów, które nie korzystają z pomocy prawnej w ramach krajowego systemu pomocy prawnej.

   Po pierwsze bowiem, ochrona przyznana przez prawo do skutecznego środka prawnego ustanowione w art. 47 karty nie rozciąga się na opodatkowanie podatkiem od wartości dodanej usług świadczonych przez adwokatów. Tymczasem, co się tyczy podmiotów niemających prawa do pomocy prawnej, którzy na podstawie właściwych przepisów prawa krajowego posiadają wystarczające środki na dostęp do sądu, tak że korzystają z pomocy adwokata, prawo do skutecznego środka prawnego ustanowione co do zasady nie gwarantuje prawa do zwolnienia z podatku VAT usług świadczonych przez adwokatów. Ponadto, opodatkowanie takich kosztów może być kwestionowane w świetle tego prawa tylko wtedy, gdy koszty te mają charakter przeszkody nie do pokonania lub gdy spowodują w praktyce, że korzystanie z uprawnień przyznanych przez porządek prawny Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Nie można tymczasem ustanowić żadnej ścisłej, a wręcz mechanicznej korelacji pomiędzy opodatkowaniem VAT usług świadczonych przez adwokatów a zwiększeniem ceny tych usług. W każdym razie, kwota podatku od wartości dodanej nie stanowi najistotniejszej części kosztów związanych z postępowaniem sądowym. Z drugiej strony, zasada równości broni, której celem jest zapewnienie równowagi między stronami w postępowaniu, wiąże się z obowiązkiem przyznania każdej ze stron rozsądnej możliwości przedstawienia swojej sprawy, w tym również swoich dowodów, w warunkach niestawiających jej w wyraźnie mniej korzystnej sytuacji w stosunku do strony przeciwnej poprzez zagwarantowanie równości praw i obowiązków tych stron, w szczególności w odniesieniu do zasad regulujących przeprowadzenie postępowania dowodowego i kontradyktoryjne postępowanie przed sądem. Owa zasada nie oznacza obowiązku zrównania pozycji stron w odniesieniu do kosztów finansowych poniesionych w ramach postępowania sądowego.

   (por. pkt 28, 31, 35, 36, 38, 40–42, 47, pkt 1 sentencji)

2.  Artykuł 9 ust. 4 i 5 Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (konwencja z Aarhus) nie może być powoływany do celów oceny ważności art. 1 ust. 2 oraz art. 2 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2006/112 w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.

   W istocie przepisy umowy międzynarodowej, której stroną jest Unia, mogą zostać powołane na poparcie skargi o stwierdzenie nieważności prawa wtórnego Unii lub zarzutu opartego na niezgodności z prawem takiego aktu wyłącznie pod warunkiem, po pierwsze, że nie sprzeciwiają się temu charakter i struktura umowy, a po drugie, że treść tych przepisów jest bezwarunkowa i dostatecznie jasna. W odniesieniu do art. 9 ust. 4 konwencji z Aarhus, z samego brzmienia tego przepisu wynika, że znajduje on zastosowanie tylko do postępowań, o których mowa w art. 9 ust. 1, 2 i 3 tej konwencji. Te ostatnie przepisy nie zawierają żadnego bezwarunkowego i dostatecznie precyzyjnego zobowiązania mogącego bezpośrednio regulować sytuację prawną jednostek. To samo ma miejsce w odniesieniu do art. 9 ust. 5 konwencji z Aarhus.

   (por. pkt 49, 50, 55, 57; pkt 2 sentencji)

3.  Artykuł 132 ust. 1 lit. g) dyrektywy 2006/112 w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej należy interpretować w ten sposób, że usługi świadczone przez adwokatów na rzecz podmiotów, które korzystają z pomocy prawnej w ramach krajowego systemu pomocy prawnej nie są zwolnione z podatku od wartości dodanej.

   W istocie zastosowanie zwolnienia przewidzianego w art. 132 ust. 1 lit. g) dyrektywy 2006/112 nie tylko podlega warunkowi dotyczącemu społecznego charakteru danych usług, przy czym powinny one być ściśle związane z opieką i pomocą społeczną, ale jest ono ponadto ograniczone do usług świadczonych przez podmioty uznane za podmioty o charakterze społecznym. W tym względzie, z uwagi na ogół celów i brak trwałości ewentualnej działalności w zakresie społecznym, ogólna kategoria zawodowa adwokatów i zastępców sądowych nie może zostać uznana za mającą charakter społeczny.

   (por. pkt 62, 63, 68; pkt 3 sentencji)