Sprawy połączone C‑25/14 i C‑26/14

Union des syndicats de l’immobilier (UNIS)

przeciwko

Ministre du Travail, de l’Emploi et de la Formation professionnelle et du Dialogue social

i

Syndicat national des résidences de tourisme (SNRT) i in.

i

Beaudout Père et Fils SARL

przeciwko

Ministre du Travail, de l’Emploi et de la Formation professionnelle et du Dialogue social i in.

[wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Conseil d’État (Francja)]

„Odesłanie prejudycjalne — Artykuł 56 TFUE — Swoboda świadczenia usług — Zasady równego traktowania i niedyskryminacji — Obowiązek przejrzystości — Zakres stosowania tego obowiązku — Krajowe porozumienia zbiorowe — System ochrony socjalnej uzupełniający względem systemu ogólnego — Wyznaczenie przez partnerów społecznych jednego ubezpieczyciela odpowiedzialnego za zarządzanie tym systemem — Objęcie tym systemem wszystkich pracowników najemnych i pracodawców branży objętej zarządzeniem ministerialnym — Ograniczenie w czasie skutków orzeczenia wydanego przez Trybunał Sprawiedliwości w trybie prejudycjalnym”

Streszczenie – wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 17 grudnia 2015 r.

1. Swoboda świadczenia usług — Postanowienia traktatu — Przyznanie koncesji lub zezwolenia na świadczenie usług implikujących udział organów krajowych — Poszanowanie obowiązku przejrzystości — Niewątpliwe znaczenie transgraniczne

   (art. 56 TFUE)

2. Pytania prejudycjalne — Dopuszczalność — Konieczność dostarczenia Trybunałowi wystarczających wyjaśnień w zakresie stanu faktycznego i prawnego — Ewentualne istnienie znaczenia transgranicznego — Istnienie elementów pozwalających na udzielenie użytecznej odpowiedzi

   (art. 267 TFUE; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 94)

3. Swoboda świadczenia usług — Równość traktowania — Obowiązek przejrzystości — Powierzenie w drodze porozumienia zbiorowego, zarządzania obowiązkowym uzupełniającym systemem ubezpieczeniowym, jednemu podmiotowi gospodarczemu, wybranemu przez partnerów społecznych — Rozszerzenie owego porozumienia na wszystkich pracodawców i pracowników najemnych danej branży — Brak odpowiedniej jawności pozwalającej na uwzględnienie informacji odnoszących się do istnienia korzystniejszej oferty — Niedopuszczalność

   (art. 56 TFUE)

4. Pytania prejudycjalne — Wykładnia — Skutki w czasie wyroków dokonujących wykładni — Skutek wsteczny — Ograniczenie przez Trybunał — Specyfika w dziedzinie zamówień publicznych — Uzupełniająca umowa ubezpieczenia, wpisująca się w szczególnie wrażliwy kontekst społeczny

1.  W przypadku świadczeń implikujących udział organów krajowych, takich jak przyznanie koncesji lub zezwolenia na świadczenie usług, obowiązek przejrzystości ma zastosowanie nie do całej operacji, lecz jedynie do tej jej części, która ma niewątpliwe znaczenie transgraniczne, w związku z tym, iż świadczenia te mogą, obiektywnie rzecz biorąc, zainteresować podmioty gospodarcze mające siedzibę w innych państwach członkowskich aniżeli państwo, do którego należy organ przyznający owo świadczenie.

   W tym względzie istnienie niewątpliwego znaczenia transgranicznego należy oceniać na podstawie wszystkich istotnych okoliczności, takich jak znaczenie gospodarcze porozumienia, miejsce jego wykonania lub właściwości techniczne, mając na uwadze cechy charakterystyczne odnośnego rynku.

   (por. pkt 27, 30)

2.  Jak wynika z art. 94 regulaminu postępowania przed Trybunałem, Trybunał musi mieć możliwość odnalezienia we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym okoliczności faktycznych, na jakich oparte są pytania, oraz związku pomiędzy tymi danymi i pytaniami. W konsekwencji ustalenie okoliczności niezbędnych dla zbadania istnienia niewątpliwego znaczenia transgranicznego, podobnie jak, ogólnie rzecz ujmując, wszystkich okoliczności, których ustalenie należy do sądów krajowych i od których zależy stosowanie aktu prawa pochodnego lub prawa pierwotnego Unii, powinno mieć miejsce przed wystąpieniem do Trybunału.

   Niemniej, ze względu na ducha współpracy charakteryzującego stosunki pomiędzy sądami krajowymi i Trybunałem w ramach postępowania prejudycjalnego, brak takich uprzednich ustaleń sądu odsyłającego w przedmiocie ewentualnego istnienia niewątpliwego znaczenia transgranicznego nie musi prowadzić do niedopuszczalności wniosku, jeśli w świetle informacji wynikających z akt Trybunał uzna, że jest w stanie udzielić użytecznej odpowiedzi sądowi odsyłającemu. Jest tak zwłaszcza w wypadku, gdy postanowienie odsyłające zawiera wystarczająco wiele informacji istotnych dla dokonania oceny ewentualnego istnienia takiego znaczenia.

   (por. pkt 28, 29)

3.  Obowiązek przejrzystości, który wynika z art. 56 TFUE, stoi na przeszkodzie rozszerzeniu przez państwo członkowskie na wszystkich pracodawców i pracowników najemnych danej branży zakresu stosowania porozumienia zbiorowego, zawartego przez organizacje reprezentujące pracodawców i pracowników najemnych tej branży, które to porozumienie powierza jednemu podmiotowi gospodarczemu, wybranemu przez partnerów społecznych, zarządzanie obowiązkowym uzupełniającym systemem ubezpieczeniowym ustanowionym na rzecz pracowników najemnych, w sytuacji gdy uregulowanie krajowe nie przewiduje odpowiedniego poziomu jawności umożliwiającego organowi władzy publicznej wzięcie w pełni pod uwagę informacji dotyczących istnienia korzystniejszej oferty.

   W istocie ponieważ to działanie organu władzy publicznej leży u źródła stworzenia prawa wyłącznego, z tego względu musi ono co do zasady nastąpić z poszanowaniem obowiązku przejrzystości wynikającego z art. 56 TFUE. W tym względzie przedmiot owej decyzji o rozszerzeniu podmiotowego zakresu stosowania, mianowicie dane porozumienie, nie skutkuje zwolnieniem tej decyzji z obowiązku dochowania wymogów dotyczących przejrzystości i wynikających z art. 56 TFUE.

   Nie implikując koniecznie obowiązku przeprowadzenia przetargu, obowiązek przejrzystości wymaga zagwarantowania odpowiedniego poziomu jawności umożliwiającego z jednej strony otwarcie na konkurencję, a z drugiej strony kontrolę bezstronności procedury przyznania prawa. Ani fakt, że układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe i załączniki do nich są deponowane przy organie władzy publicznej i mogą być konsultowane w Internecie, ani publikacja w dzienniku urzędowym ogłoszenia informującego o zamiarze wszczęcia procedury zmierzającej do rozszerzenia zakresu stosowania takiego załącznika, ani stworzona wszystkim zainteresowanym możliwość zaprezentowania uwag w następstwie tegoż ogłoszenia nie zapewniają, nawet łącznie, odpowiedniego poziomu jawności umożliwiającego zapewnienie zainteresowanym podmiotom gospodarczym zamanifestowanie – zgodnie z celami obowiązku przejrzystości – ich zainteresowania zarządem systemem ubezpieczeniowym przed bezstronnym podjęciem decyzji o rozszerzeniu [podmiotowego zakresu stosowania].

   (por. pkt 36, 37, 44–46; sentencja)

4.  Trybunał może, jedynie w wyjątkowych przypadkach uznać, że należy ograniczyć ze skutkiem dla wszystkich zainteresowanych możliwość powoływania się na zinterpretowany przez niego przepis celem podważenia stosunków prawnych nawiązanych w dobrej wierze.

   W dziedzinie zamówień publicznych art. 2d i 2f dyrektywy 89/665 w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do stosowania procedur odwoławczych w zakresie udzielania zamówień publicznych na dostawy i roboty budowlane, zmienionej dyrektywą 2007/66, interpretowane w świetle motywów 25–27 dyrektywy 2007/66, umożliwiają państwom członkowskim ograniczenie, pod pewnymi warunkami, możliwości wszczęcia procedury odwoławczej w przypadku udzielenia zamówienia dokonanego z naruszeniem prawa Unii. Wynika z tego, że w pewnych okolicznościach interes polegający na uniknięciu niepewności prawa może uzasadnić przyznanie pierwszeństwa stabilności sytuacji, w których umowa weszła w fazę wykonania, względem poszanowania prawa Unii.

   Gdy, w szczególnie wrażliwym kontekście społecznym, wyrok Trybunału sprecyzował sytuację prawną dotyczącą konkretnego zakresu obowiązku przejrzystości wynikającego z art. 56 TFUE, sytuację w oparciu o którą pracodawcy i pracownicy, którzy nie brali bezpośrednio udziału w procesie rozszerzenia na wszystkich pracowników odnośnej branży postanowień porozumień zbiorowych dotyczących wyznaczenia ubezpieczyciela jako jedynego podmiotu odpowiedzialnego za zarządzanie jednym uzupełniającym systemem ubezpieczenia bądź wieloma takimi systemami, względnie zwrotami kosztów opieki zdrowotnej, należy uznać, że skutki tego wyroku nie będą dotyczyły porozumień zbiorowych w przedmiocie wyznaczenia jednego ubezpieczyciela odpowiedzialnego za zarządzanie uzupełniającym systemem ubezpieczenia, którym organ władzy publicznej objął wszystkich pracodawców i pracowników najemnych danej branży przed datą ogłoszenia niniejszego wyroku, co pozostaje jednak bez uszczerbku dla środków zaskarżenia wniesionych przed tą datą.

   (por. pkt 50–53; sentencja)