Sprawa C‑366/13

Profit Investment SIM SpA

przeciwko

Stefanowi Ossiemu i in.

(wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Corte suprema di cassazione)

„Odesłanie prejudycjalne — Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 — Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości — Pojęcie „sprzecznych ze sobą orzeczeń” — Mające różny przedmiot powództwa wytoczone przeciwko kilku pozwanym zamieszkałym w różnych państwach członkowskich — Przesłanki prorogacji jurysdykcji — Klauzula prorogacyjna — Pojęcie „umowy lub roszczenia wynikającego z umowy” — Badanie braku prawnie wiążącej więzi umownej”

Streszczenie – wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 20 kwietnia 2016 r.

1. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Prorogacja jurysdykcji – Wymóg formy pisemnej – Klauzula prorogacyjna w prospekcie emisyjnym instrumentów dłużnych – Wymóg wyrażenia zgody na tę klauzulę lub zawarcia wyraźnego odesłania do tego prospektu w umowie podpisanej przez strony w ramach emisji instrumentów dłużnych na rynku pierwotnym – Możliwość powołania się na tę klauzulę wobec osoby trzeciej, która nabyła instrumenty od pośrednika finansowego – Przesłanki

   [rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 23 ust. 1 lit. a)]

2. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Prorogacja jurysdykcji – Umowa dotycząca jurysdykcji – Wymogi formalne – Konwencja zawarta w formie zwyczajowo przyjętej w handlu międzynarodowym – Pojęcie – Klauzula prorogacyjna w prospekcie emisyjnym instrumentów dłużnych – Włączenie – Przesłanki

   [rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 23 ust. 1 lit. c)]

3. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Jurysdykcja szczególna – Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów lub roszczeń – Pojęcie – Powództwo o stwierdzenie nieważności umowy i zwrot kwot zapłaconych na jej podstawie – Włączenie

   [rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 5 pkt 1 lit. a)]

4. Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja i wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie nr 44/2001 – Wielość pozwanych – Właściwość sądu jednego ze współpozwanych – Warunki – Ścisła więź – Istnienie ryzyka wydania orzeczeń niemożliwych do pogodzenia – Zakres – Powództwa mające różny przedmiot i podstawę i między którymi brak jest i zależności, i wzajemnej sprzeczności – Potencjalny wpływ wyniku pierwszego powództwa na drugie – Skutek niewystarczający do stwierdzenia sprzeczności orzeczeń

   (rozporządzenie Rady nr 44/2001, art. 6 pkt 1)

1.  Artykuł 23 rozporządzenia nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że zamieszczenie klauzuli prorogacyjnej w prospekcie emisyjnym instrumentów dłużnych spełnia wymóg formy pisemnej przewidziany w art. 23 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001 tylko w sytuacji, gdy w umowie podpisanej przez strony w ramach emisji tych instrumentów na rynku pierwotnym wyrażono zgodę na tę klauzulę lub zawarto wyraźne odesłanie do tego prospektu.

   W istocie rzeczywisty charakter uzgodnienia przez zainteresowanych jest jednym z celów art. 23 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001 i to ostatnie nakłada na sąd, do którego wniesiono powództwo, obowiązek ustalenia, czy rozpatrywana przez niego klauzula rzeczywiście była przedmiotem uzgodnienia przez strony, które to uzgodnienie powinno być wyrażone w sposób jasny i precyzyjny.

   Ponadto art. 23 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że na klauzulę prorogacyjną zamieszczoną w prospekcie emisyjnym instrumentów dłużnych sporządzoną przez ich emitenta można powoływać się wobec osoby trzeciej, która nabyła te instrumenty od pośrednika finansowego, o ile najpierw ustalone zostanie, że owa klauzula jest prawnie wiążąca w stosunkach między tym emitentem a tym pośrednikiem finansowym; następnie, że owa osoba trzecia poprzez nabycie spornych instrumentów na rynku wtórnym wstąpiła w prawa i obowiązki owego pośrednika związane z tymi instrumentami dłużnymi zgodnie z właściwymi przepisami prawa krajowego; i wreszcie, że owa osoba trzecia miała możliwość zapoznania się z prospektem zawierającym tę klauzulę. Do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy przesłanki te są spełnione.

   (por. pkt 27, 29, 36, 37, 51; pkt 1 sentencji)

2.  Artykuł 23 rozporządzenia nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że zamieszczenie klauzuli prorogacyjnej w prospekcie emisyjnym instrumentów dłużnych może być uważane za formę zwyczajowo przyjętą w handlu międzynarodowym pozwalającą na domniemanie zgody osoby, której się ją przeciwstawia, o ile zostanie ustalone, po pierwsze, że taka praktyka jest powszechnie i regularnie stosowana przed podmioty gospodarcze działające w rozpatrywanej branży przy zawieraniu tego typu umów, a po drugie, że strony pozostawały już wcześniej w stosunkach handlowych między sobą lub z innymi podmiotami działającymi w danym sektorze, albo że dane zachowanie jest na tyle znane, iż można je uznać za utrwaloną praktykę. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy przesłanki te są spełnione.

   W tym względzie wśród elementów, które sąd odsyłający winien wziąć pod uwagę, jest okoliczność, że ów prospekt został uprzednio zatwierdzony przez giełdę państwową państwa emisji instrumentów dłużnych oraz że został opublikowany na jej stronie internetowej. Ponadto sąd odsyłający powinien uwzględnić okoliczność, że osoba trzecia, która nabyła te instrumenty od pośrednika finansowego, wobec którego można podnieść zarzut istnienia umowy jurysdykcyjnej, jest przedsiębiorstwem działającym w sektorze inwestycji finansowych oraz w przeszłości pozostawała w ewentualnych stosunkach handlowych z pozostałymi stronami. Sąd krajowy musi też ustalić, czy emisji instrumentów dłużnych na rynku towarzyszy w tym sektorze powszechna i regularna praktyka publikowania prospektów zawierających klauzulę prorogacyjną i czy taka praktyka jest wystarczająco znana, aby uznać ją za utrwaloną.

   (por. pkt 49–51; pkt 1 sentencji)

3.  Artykuł 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że powództwa zmierzające do unieważnienia umowy oraz do zwrotu kwot nienależnie zapłaconych na jej podstawie mieszczą się w pojęciu umowy lub roszczenia wynikającego z umowy w rozumieniu tego przepisu.

   W istocie, po pierwsze, jurysdykcja sądu krajowego do rozpoznania kwestii dotyczących umowy obejmuje ocenę konstytutywnych elementów danej umowy, która to ocena jest niezbędna do tego, aby sąd krajowy, do którego wniesiono powództwo, mógł zbadać własną jurysdykcję na podstawie rozporządzenia nr 44/2001. Zatem poszanowanie celów i ducha tego rozporządzenia wymaga, aby jego art. 5 interpretować w taki sposób, by sąd, do którego wniesiono o rozpatrzenie sporu wynikającego z umowy, mógł, nawet z urzędu, zbadać zasadnicze przesłanki swej jurysdykcji w świetle niezbitych i istotnych dowodów przedstawionych przez zainteresowaną stronę, wskazujących na istnienie bądź nieistnienie umowy.

   Po drugie, jeśli chodzi o więź między powództwem o stwierdzenie nieważności a powództwem o zwrot nienależnych kwot, bez swobodnego nawiązania przez strony stosunku umownego zobowiązanie nie zostałoby spełnione i nie powstałoby uprawnienie do zwrotu. Ten związek przyczynowy pomiędzy uprawnieniem do zwrotu i stosunkiem umownym wystarczy dla objęcia powództwa o zwrot zakresem spraw dotyczących umowy lub roszczenia wynikającego z umowy.

   (por. pkt 54, 55, 58; pkt 2 sentencji)

4.  Artykuł 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że w przypadku dwóch powództw wytoczonych przeciwko kilku pozwanym – które mają różny przedmiot i podstawę oraz między którymi brak jest i zależności, i wzajemnej sprzeczności – dla zaistnienia ryzyka wydania sprzecznych ze sobą orzeczeń w rozumieniu tego przepisu nie wystarczy, aby ewentualne uwzględnienie zasadności jednego z nich mogło potencjalnie wpłynąć na zakres uprawnienia, do którego ochrony zmierza drugie z nich.

   Co się tyczy w szczególności z jednej strony powództwa o stwierdzenie nieważności oraz o zwrot nienależnych świadczeń, a z drugiej strony powództwa odszkodowawczego, sam tylko fakt, że wynik jednego z tych postępowań może mieć wpływ na wynik drugiego – zwłaszcza z uwagi na potencjalny wpływ kwoty podlegającej zwrotowi zasądzonej w ramach pierwszego powództwa na ocenę ewentualnej szkody w ramach drugiego powództwa – nie wystarczy, aby uznać, że orzeczenia, które zapadną w ramach obu tych postępowań, będą ze sobą sprzeczne w rozumieniu owego artykułu. W istocie skoro owa zasada jurysdykcji szczególnej uchyla zasadę jurysdykcji miejsca zamieszkania pozwanego, określoną w art. 2 rozporządzenia nr 44/2001, należy ją interpretować ściśle, a interpretacja wykraczająca poza przypadki wyraźnie przewidziane we wspomnianym rozporządzeniu jest niedozwolona.

   (por. pkt 63, 66, 67; pkt 3 sentencji)