Sprawy T‑56/09 I T‑73/09

Saint-Gobain Glass France SA i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej

„Konkurencja — Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki — Europejski rynek szkła samochodowego — Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE — Porozumienia w przedmiocie podziału rynków i wymiany szczególnie chronionych informacji handlowych — Rozporządzenie (WE) nr 1/2003 — Zarzut niezgodności z prawem — Grzywny — Zastosowanie z mocą wsteczną wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. — Wartość sprzedaży — Powrót do naruszenia — Kwota dodatkowa — Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia — Górna granica grzywny — Skonsolidowane obroty grupy”

Streszczenie – wyrok Sądu (druga izba) z dnia 27 marca 2014 r.

1. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Poszanowanie zapewnione przez sąd Unii – Prawo każdej osoby do rzetelnego procesu sądowego – Zapisanie w europejskiej konwencji praw człowieka – Ustanowienie w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej – Procedury administracyjna i sądowa w dziedzinie konkurencji – Stosowanie – Zakres

   (art. 81 WE, 82 WE, 230 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 5)

2. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Ustanowienie w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej – Sądowa kontrola decyzji wydanych przez Komisję w dziedzinie konkurencji – Kontrola zgodności z prawem i nieograniczone prawo orzekania zarówno w odniesieniu do kwestii prawnych jak i stanu faktycznego – Naruszenie – Brak

   (art. 81 WE, 82 WE, 230 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

3. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie – Zakres – Wykonanie sankcji, które nie stały się ostateczne – Dopuszczalność

   (art. 81 ust. 1 WE; art. 6 ust. 2 TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej art. 48 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2; rozporządzenie Komisji nr 773/2004)

4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Poszanowanie prawa do obrony – Wskazanie kryteriów obliczania grzywny, która ma zostać nałożona – Przedwczesne wskazanie – Brak obowiązku wskazania ewentualnej zmiany polityki ustalania wysokości kwoty grzywien

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27)

5. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia – Wystarczające wskazanie – Obowiązek wskazania przez Komisję danych liczbowych dotyczących sposobu obliczenia grzywien – Brak

   (art. 81 WE, 82 WE, 253 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

6. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Wzruszalny charakter – Elementy mogące obalić to domniemanie – Spółka zależna należąca do spółki holdingowej – Okoliczność niewystarczająca do obalenia tego domniemania

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

7. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Wzruszalny charakter – Uwzględnienie z poszanowaniem zasad domniemania niewinności, indywidualizacji kar i pewności prawa oraz równości broni

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

8. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Obowiązek przedstawienia dowodów przez spółkę chcącą obalić to domniemanie – Wzruszalny charakter

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

9. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Niedziałanie wstecz przepisów karnych – Zakres stosowania – Grzywny nakładane za naruszenie reguł konkurencji – Zaliczenie – Naruszenie poprzez zastosowanie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien do naruszenia, które miało miejsce przed wejściem w życie tych wytycznych – Brak

   (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikaty Komisji 98/C 9/03, 2006/C 210/02)

10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Zastosowanie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz – Brak – Naruszenie zasady uzasadnionych oczekiwań – Brak

    (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikaty Komisji 98/C 9/03, 2006/C 210/02)

11. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Podobne naruszenia popełnione kolejno przez przedsiębiorstwa należące do tej samej jednostki gospodarczej – Zaliczenie – Przesłanki – Ciężar dowodu spoczywający na Komisji

    (art. 81 ust. 1 WE, art. 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)

12. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie – Przedsiębiorstwo, które nie zostało ukarane we wcześniejszej decyzji Komisji ani nie było adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – Wyłączenie

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)

13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie – Brak terminu przedawnienia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Zasada proporcjonalności – Uwzględnienie czasu, który upłynął od poprzedniego naruszenia

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)

14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Ustalenie grzywny proporcjonalnie do elementów oceny wagi naruszenia – Grzywna przekraczająca wysokość odniesionej przez kartel korzyści – Brak wpływu

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

15. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Ocena uzależniona od charakteru naruszenia – Bardzo poważne naruszenia – Konieczność określenia ich wpływu i zakresu geograficznego – Brak

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 21, 23)

16. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Odstraszający charakter – Wymóg ogólny, którym winna kierować się Komisja w trakcie całego procesu obliczania grzywien – Nieobowiązkowy specjalny etap służący całościowej ocenie wszystkich istotnych okoliczności

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 19–26)

17. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obowiązek uwzględnienia sytuacji finansowej zainteresowanego przedsiębiorstwa – Brak – Obowiązek uwzględnienia wyjątkowego kryzysu gospodarczego – Brak

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 35)

18. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Warunki – Złożenie wniosku o złagodzenie sankcji – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Uwzględnienie niekwestionowania okoliczności faktycznych przez dane przedsiębiorstwo – Granice

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 20–25)

19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Współpraca przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie poza zakresem stosowania komunikatu o łagodzeniu sankcji – Kryteria oceny – Uwzględnienie niekwestionowania okoliczności faktycznych przez dane przedsiębiorstwo – Granice

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 29)

20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kwota maksymalna – Obliczanie – Obrót, jaki należy uwzględnić – Łączny obrót wszystkich spółek tworzących podmiot gospodarczy działający jako przedsiębiorstwo – Grupa przedsiębiorstw działająca w kilku sektorach przemysłu – Decyzja Komisji dotycząca tylko jednego z tych sektorów – Brak wpływu

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Wykonywanie przez Sąd nieograniczonego prawa orzekania – Podwyższenie wymiaru grzywny z tytułu powrotu do naruszenia – Naruszenie prawa w zakresie ustalenia podmiotów, które dopuściły się powrotu do naruszenia – Obniżenie nałożonego podwyższenia

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, art. 31)

22. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Prawo do rzetelnego procesu – Dochowanie rozsądnego terminu – Procedury administracyjna i sądowa w dziedzinie prawa konkurencji – Stosowanie

    (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1, art. 47 akapit drugi)

23. Postępowanie sądowe – Czas trwania postępowania przed Sądem – Rozsądny termin – Spór co do istnienia naruszenia reguł konkurencji – Niedotrzymanie rozsądnego terminu – Konsekwencje – Skarga o odszkodowanie – Autonomia w stosunku do skargi o stwierdzenie nieważności

    (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)

24. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Poszanowanie zapewnione przez sąd Unii – Uwzględnienie europejskiej konwencji praw człowieka – Prawo każdej osoby do rzetelnego procesu sądowego – Wezwanie składu orzekającego izby Sądu rozpatrującej sprawę o wypowiedzenie się w przedmiocie dopuszczenia się przez niego nieuzasadnionego opóźnienia w rozpatrywaniu skargi – Brak bezstronności – Niedopuszczalność zarzutu

    (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)

1.  Prawo do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowane w art. 6 ust. 1 europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC), stanowi ogólną zasadę prawa Unii, przewidzianą obecnie w art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

   Poza tym w dziedzinie prawa konkurencji Unii Komisja nie jest „sądem” w rozumieniu art. 6 EKPC ani w rozumieniu art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych. Ponadto art. 23 ust. 5 rozporządzenia nr 1/2003 przewiduje wyraźnie, że decyzje Komisji nakładające grzywny za naruszenia prawa konkurencji nie mają charakteru karnego.

   Zważywszy natomiast na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, prawo do rzetelnego procesu sądowego stosuje się do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych.

   I tak Europejski Trybunał Praw Człowieka miał okazję doprecyzować poszanowanie art. 6 ust. 1 EKPC nie wyklucza tego, iż „kara” może zostać nałożona przez organ administracyjny wyposażony w uprawnienia do karania w dziedzinie prawa konkurencji, o ile decyzja wydana przez ten ostatni może być przedmiotem późniejszej kontroli sprawowanej przez organ sądowy wykonujący nieograniczone prawo orzekania. Jedną z cech takiego organu sądowego jest posiadanie uprawnienia do zmiany decyzji wydanej przez organ niższego szczebla w odniesieniu do wszystkich aspektów, zarówno faktycznych, jak i prawnych. W ten sposób kontrola sprawowana przez sąd w takim przypadku nie może być ograniczona do weryfikacji „zewnętrznej” zgodności z prawem decyzji poddanej jego kontroli, zważywszy, że sąd musi mieć możliwość oceny proporcjonalności wyboru dokonanego przez organ ochrony konkurencji oraz zweryfikowania jego ustaleń technicznych.

   Kontrola sądowa sprawowana przez Sąd w odniesieniu do decyzji Komisji nakładających kary w przypadku naruszenia prawa konkurencji Unii spełnia te wymagania.

   (por. pkt 76–80)

2.  Należy stwierdzić, że kontrola sądowa sprawowana przez Sąd w odniesieniu do decyzji Komisji nakładających kary w przypadku naruszenia prawa konkurencji Unii spełnia wymóg skutecznej kontroli sądowej w rozumieniu art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC) i w rozumieniu art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

   Przede wszystkim prawo Unii powierza Komisji misję nadzoru obejmującą zadanie ścigania naruszeń art. 81 ust. 1 WE i art. 82 WE. Komisja zobowiązana jest w ramach tej procedury administracyjnej do respektowania gwarancji proceduralnych przewidzianych w prawie Unii. Rozporządzenie nr 1/2003 wyposaża ją ponadto w uprawnienia do nakładania w drodze decyzji kar pieniężnych na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw, które naruszyły te przepisy w sposób umyślny lub przez niedbalstwo.

   Ponadto wymóg skutecznej kontroli sądowej wszystkich decyzji Komisji stwierdzających naruszenie reguł konkurencji i ustanawiających za takie naruszenie sankcji stanowi ogólną zasadę prawa Unii, wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich. Zasada ta została również zawarta w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

   Kontrola sądowa decyzji wydanych przez Komisję w celu ukarania za naruszenia prawa konkurencji, przewidziana w traktatach i uzupełniona w rozporządzeniu nr 1/2003, jest zgodna z tą zasadą.

   Po pierwsze, Sąd jest niezależnym i bezstronnym organem sądowym, który został ustanowiony w szczególności dla poprawy ochrony sądowej podmiotów w odniesieniu do skarg wymagających dokładnego zbadania złożonych stanów faktycznych.

   Po drugie, w ramach skarg opartych na art. 230 WE kontrola zgodności z prawem decyzji Komisji, w której stwierdza ona naruszenie reguł konkurencji oraz nakłada z tego tytułu grzywnę, musi być uznawana za skuteczną kontrolę sądową tej decyzji. Zarzuty, które mogą być podniesione przez zainteresowane osoby fizyczne lub prawne na poparcie żądania stwierdzenia nieważności, pozwalają bowiem Sądowi ocenić zasadność pod względem prawnym i faktycznym wszelkich zarzutów podniesionych przez Komisję w dziedzinie konkurencji.

   Po trzecie, zgodnie z art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 kontrola zgodności z prawem przewidziana w art. 230 WE jest uzupełniona przez kontrolę w ramach nieograniczonego prawa orzekania, uprawniającą sąd, poza kontrolą zgodności z prawem sankcji, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną, a w konsekwencji do zniesienia, obniżenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej.

   (por. pkt 80–86)

3.  Zasada domniemania niewinności, zawarta obecnie w art. 48 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, obowiązuje w szczególności w postępowaniach administracyjnym i sądowym w sprawie naruszenia reguł konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą się zakończyć nałożeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych.

   Z ciążącego na Komisji obowiązku przedstawienia precyzyjnych i spójnych dowodów w celu uzasadnienia przekonania, że naruszenie zostało popełnione, jak również z faktu, że istnienie wątpliwości po stronie sądu Unii przy dokonywaniu przez niego kontroli decyzji, na podstawie których Komisja stwierdza naruszenie art. 81 WE, musi działać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie, wynika, iż zasada domniemania niewinności nie stanowi przeszkody w tym, by odpowiedzialność osoby oskarżonej o dane naruszenie prawa konkurencji Unii została udowodniona w wyniku postępowania przeprowadzonego w sposób w pełni zgodny z zasadami przewidzianymi w przepisach wynikających z art. 81 WE, z rozporządzenia nr 1/2003 oraz z rozporządzenia Komisji nr 773/2004 odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 WE i 82 WE, w ramach którego możliwe było pełne skorzystanie z prawa do obrony.

   W każdym razie prawo do domniemania niewinności nie stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby sankcje o charakterze karnym nałożone przez organ administracyjny mogły zostać wykonane, zanim staną się one ostateczne po zakończeniu postępowania w sprawie skargi do sądu, o ile takie wykonanie wpisuje się w rozsądne granice zapewniające właściwą równowagę pomiędzy wchodzącymi w grę interesami, a adresat sankcji może ponownie znaleźć się w początkowej sytuacji w przypadku uwzględnienia jego skargi..

   (por. pkt 97, 100–102, 104)

4.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 116–120, 124)

5.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 144–151)

6.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 206–212, 232, 240)

7.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 213, 215–218, 243)

8.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 213–218, 243)

9.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 266–277)

10.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 280–282)

11.  W dziedzinie prawa konkurencji Unii, jeśli dwie spółki zależne należą bezpośrednio lub pośrednio w 100% lub prawie w 100% do tej samej spółki dominującej, można uwzględnić wcześniejsze naruszenie popełnione przez jedną ze spółek zależnych grupy w celu ustalenia okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w stosunku do innej spółki zależnej tej grupy.

    Jednakże zachowanie o znamionach naruszenia takiej spółki zależnej, należącej w 100% lub prawie w 100% do spółki dominującej, może zostać przypisane tej ostatniej, a spółka dominująca może zostać uznana za odpowiedzialną solidarnie za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną tylko w przypadku, gdy spółka dominująca nie obali wzruszalnego domniemania faktycznego wywierania decydującego wpływu na politykę handlową tej spółki zależnej.

    Wynika z tego, że w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 81 WE Komisja nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że przedsiębiorstwo mogło wywrzeć decydujący wpływ na politykę handlową innego przedsiębiorstwa, bez potrzeby zbadania, czy taki wpływ był faktycznie wywierany. Przeciwnie, do Komisji należy w zasadzie udowodnienie takiego decydującego wpływu na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych, w tym w szczególności ewentualnych uprawnień kierowniczych jednego z tych przedsiębiorstw względem drugiego.

    Ponadto dla stosowania i wykonywania decyzji wydanych na podstawie art. 81 ust. 1 WE niezbędne jest zidentyfikowanie jednostki posiadającej podmiotowość prawną, która będzie adresatem aktu. A zatem, jeśli zostaje stwierdzone istnienie naruszenia reguł konkurencji Unii, należy ustalić osobę fizyczną lub prawną odpowiedzialną za prowadzenie przedsiębiorstwa w chwili popełnienia naruszenia, w celu obciążenia jej odpowiedzialnością za nie. W przypadku gdy Komisja wydaje decyzję na podstawie tego przepisu, musi ona zidentyfikować osobę lub osoby fizyczne lub prawne, które mogą zostać uznane za odpowiedzialne za zachowanie danego przedsiębiorstwa i które mogą zostać ukarane z tego tytułu; decyzja zostaje skierowana do tych właśnie osób.

    Ponadto sam fakt, iż kapitał zakładowy dwóch odrębnych spółek handlowych należy do tej samej osoby lub do tej samej rodziny, nie wystarczy sam w sobie do wykazania, że te dwie spółki tworzą razem jedną jednostkę gospodarczą, co zgodnie z prawem konkurencji Unii prowadzi do przypisania działań jednej spółki drugiej spółce i zobowiązaniem jednej spółki do zapłaty grzywny za drugą.

    Dlatego też nie można przyjąć, iż Komisja – w ramach ustalania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w stosunku do spółki zależnej i jej spółki dominującej – może stwierdzić, że mogą one zostać uznane za odpowiedzialne za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie zostały one ukarane w decyzji Komisji i nie były adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w ramach postępowania zmierzającego do wykazania tego naruszenia, tak że nie miały możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia względem nich ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nimi a jedną ze spółek będących adresatami wcześniejszej decyzji.

    (por. pkt 309–314)

12.  Komisja – w ramach ustalania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia – nie może stwierdzić, że dane przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie zostało one ukarane w decyzji Komisji, a w postępowaniu w sprawie owego naruszenia przedsiębiorstwo to nie było adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w związku z czym w postępowaniu prowadzącym do przyjęcia decyzji, w której zostało stwierdzone wcześniejsze naruszenie, przedsiębiorstwo to nie miało możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia faktu ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nim i innymi przedsiębiorstwami.

    Taki wniosek nasuwa się tym bardziej, że o ile zasada proporcjonalności wymaga, by przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania reguł konkurencji został wzięty pod uwagę czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem tych reguł, o tyle Komisja nie może być związana ewentualnym terminem przedawnienia dotyczącym stwierdzenia powrotu do naruszenia.

    Jednocześnie o ile zasadnym jest twierdzenie, że spółka dominująca rzeczywiście wiedziała o wcześniejszej decyzji skierowanej przez Komisję do jej spółki zależnej, której kapitał posiada ona prawie w całości, to jednak wiedza na ten temat nie może zastąpić braku stwierdzenia we wcześniejszej decyzji, że spółka dominująca i spółka zależna tworzą jednostkę gospodarczą w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za wcześniejsze naruszenie i podwyższenia kwoty grzywny nakładanej na tę spółkę z powodu powrotu do naruszenia.

    (por. pkt 318–320, 328)

13.  W ramach postępowania administracyjnego w dziedzinie prawa konkurencji Unii stwierdzenie i ocena poszczególnych cech powrotu do naruszenia stanowią część uprawnień uznaniowych Komisji w zakresie wyboru okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu wysokości grzywny, a Komisja nie jest związana żadnym potencjalnym terminem przedawnienia w zakresie tego typu ustalenia.

    Tak więc powrót do naruszenia stanowi istotny czynnik, który Komisja ma obowiązek ocenić, skoro uwzględnienie go ma na celu zachęcenie przedsiębiorstw, które wykazały się skłonnością do łamania reguł konkurencji, do zmiany ich zachowania. Komisja może zatem w każdym przypadku uwzględnić wskazówki potwierdzające taką skłonność, takie jak na przykład czas, jaki upłynął między danymi naruszeniami.

    Zasada proporcjonalności wymaga, by czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji, został wzięty pod uwagę przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania tych reguł. W ramach sądowej kontroli aktów Komisji z zakresu prawa konkurencji sąd Unii może więc być zmuszony do sprawdzenia, czy Komisja przestrzegała wspomnianej zasady, gdy podwyższyła – z tytułu powrotu do naruszenia – nałożoną grzywnę, a w szczególności czy takie podwyższenie było wymagane w świetle czasu, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji.

    W tym kontekście upływ okresu około 13 lat i 8 miesięcy pomiędzy chwilą wydania decyzji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji przez grupę spółek i nakładającej grzywnę na spółki z tej grupy a chwilą rozpoczęcia naruszenia popełnionego przez spółki z tej samej grupy, za które nałożono sankcje w ramach nowego postępowania, nie stanowi przeszkody w stwierdzeniu przez Komisję, bez naruszenia zasady proporcjonalności, że przedsiębiorstwo tworzone przez adresatów jej decyzji miało skłonność do naruszania reguł konkurencji, o ile rozpatrywana jest ta sama gałąź działalności co gałąź, do której należą spółki zależne danej grupy spółek będące adresatami decyzji Komisji, a kartel będący przedmiotem wcześniejszej decyzji miał ponadto cechy bardzo podobne do kartelu, za który nałożono sankcje w zaskarżonej decyzji.

    (por. pkt 326–328, 330, 332–334, 485)

14.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 353, 354, 357, 358, 390)

15.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 368–372)

16.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 378, 380, 381)

17.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 385–387)

18.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 402–410)

19.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 415–417, 420, 421, 424)

20.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 449–454)

21.  W przypadku naruszenia reguł konkurencji i nałożenia grzywny, w którym podwyższenie o 60% podstawowej kwoty grzywny z tytułu powrotu do naruszenia było uzasadnione w świetle dwóch wcześniejszych decyzji Komisji stwierdzających naruszenie reguł konkurencji, mimo że tylko jedna z tych decyzji mogła zostać uwzględniona w celu stwierdzenia powrotu do naruszenia i owa decyzja była, co więcej, najbardziej oddalona w czasie od początku naruszenia, którego dotyczy decyzja stwierdzająca powrót do naruszenia, powtórzenie przez zainteresowane przedsiębiorstwa zachowania o znamionach naruszenia ma mniejszą wagę niż waga przyjęta pierwotnie. A zatem uzasadnione jest zmniejszenie o połowę przyjętego poziomu podwyższenia.

    (por. pkt 461, 485, 486)

22.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 491, 492)

23.  Naruszenie przez sąd Unii wynikającego z art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej obowiązku wydania w rozsądnym terminie orzeczenia w sprawach do niego skierowanych powinno spotkać się z sankcją w postaci skargi o odszkodowanie wniesionej przed Sąd, ponieważ taka skarga stanowi skuteczny i powszechnie stosowany środek w celu podniesienia takiego naruszenia i ukarania za nie.

    Skarga zmierzająca wyłącznie do stwierdzenia nieważności decyzji wydanej przez Komisję w dziedzinie prawa konkurencji Unii lub tytułem ewentualnym do obniżenia nałożonej grzywny nie może w żadnym wypadku zostać uznana za skargę odszkodowawczą i nie stanowi zatem właściwych ram dla wyciągnięcia konsekwencji z ewentualnego naruszenia przez sąd Unii ciążącego na nim obowiązku wydania orzeczenia w rozsądnym terminie.

    (por. pkt 495, 496)

24.  Na mocy art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej każdy ma prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd. Owa gwarancja, która wynika z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, jest także przewidziana w art. 6 ust. 1 europejskiej konwencji praw człowieka.

    Gwarancja bezstronności obejmuje dwa aspekty. Z jednej strony sąd powinien być subiektywnie bezstronny, to znaczy żaden z jego sędziów nie może okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, przy czym domniemanie osobistej bezstronności istnieje aż do momentu przedstawienia dowodu przeciwnego. Z drugiej strony sąd powinien być obiektywnie bezstronny, to znaczy, że sąd powinien zapewnić dostateczne gwarancje, by wykluczyć w tym względzie wszelkie uzasadnione wątpliwości.

    W przypadku gdy strona skarżąca, podnosząc zastrzeżenie dotyczące zbyt długiego czasu trwania postępowania sądowego w danej sprawie, zwraca się do izby Sądu rozpatrującej tę sprawę o ocenę, czy ona sama dopuściła się nieprawidłowości proceduralnej poprzez nieuzasadnione opóźnienie w rozpatrywaniu skargi, dany skład orzekający nie może w żadnym razie dać stronie skarżącej dostatecznych gwarancji, by wykluczyć wszelkie uzasadnione wątpliwości co do faktu, że rozpatrzył on zastrzeżenie dotyczące zbyt długiego czasu trwania postępowania sądowego w sposób bezstronny.

    (por. pkt 497–500)

Sprawy T‑56/09 I T‑73/09

Saint-Gobain Glass France SA i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej

„Konkurencja — Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki — Europejski rynek szkła samochodowego — Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE — Porozumienia w przedmiocie podziału rynków i wymiany szczególnie chronionych informacji handlowych — Rozporządzenie (WE) nr 1/2003 — Zarzut niezgodności z prawem — Grzywny — Zastosowanie z mocą wsteczną wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. — Wartość sprzedaży — Powrót do naruszenia — Kwota dodatkowa — Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia — Górna granica grzywny — Skonsolidowane obroty grupy”

Streszczenie – wyrok Sądu (druga izba) z dnia 27 marca 2014 r.

1. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Poszanowanie zapewnione przez sąd Unii – Prawo każdej osoby do rzetelnego procesu sądowego – Zapisanie w europejskiej konwencji praw człowieka – Ustanowienie w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej – Procedury administracyjna i sądowa w dziedzinie konkurencji – Stosowanie – Zakres

   (art. 81 WE, 82 WE, 230 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 5)

2. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Ustanowienie w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej – Sądowa kontrola decyzji wydanych przez Komisję w dziedzinie konkurencji – Kontrola zgodności z prawem i nieograniczone prawo orzekania zarówno w odniesieniu do kwestii prawnych jak i stanu faktycznego – Naruszenie – Brak

   (art. 81 WE, 82 WE, 230 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)

3. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie – Zakres – Wykonanie sankcji, które nie stały się ostateczne – Dopuszczalność

   (art. 81 ust. 1 WE; art. 6 ust. 2 TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej art. 48 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2; rozporządzenie Komisji nr 773/2004)

4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Poszanowanie prawa do obrony – Wskazanie kryteriów obliczania grzywny, która ma zostać nałożona – Przedwczesne wskazanie – Brak obowiązku wskazania ewentualnej zmiany polityki ustalania wysokości kwoty grzywien

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27)

5. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia – Wystarczające wskazanie – Obowiązek wskazania przez Komisję danych liczbowych dotyczących sposobu obliczenia grzywien – Brak

   (art. 81 WE, 82 WE, 253 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

6. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Wzruszalny charakter – Elementy mogące obalić to domniemanie – Spółka zależna należąca do spółki holdingowej – Okoliczność niewystarczająca do obalenia tego domniemania

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

7. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Wzruszalny charakter – Uwzględnienie z poszanowaniem zasad domniemania niewinności, indywidualizacji kar i pewności prawa oraz równości broni

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

8. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółki zależne przez spółkę dominującą posiadającą 100% ich kapitału – Obowiązek przedstawienia dowodów przez spółkę chcącą obalić to domniemanie – Wzruszalny charakter

   (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

9. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Niedziałanie wstecz przepisów karnych – Zakres stosowania – Grzywny nakładane za naruszenie reguł konkurencji – Zaliczenie – Naruszenie poprzez zastosowanie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien do naruszenia, które miało miejsce przed wejściem w życie tych wytycznych – Brak

   (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikaty Komisji 98/C 9/03, 2006/C 210/02)

10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Zastosowanie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz – Brak – Naruszenie zasady uzasadnionych oczekiwań – Brak

    (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikaty Komisji 98/C 9/03, 2006/C 210/02)

11. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Podobne naruszenia popełnione kolejno przez przedsiębiorstwa należące do tej samej jednostki gospodarczej – Zaliczenie – Przesłanki – Ciężar dowodu spoczywający na Komisji

    (art. 81 ust. 1 WE, art. 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)

12. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie – Przedsiębiorstwo, które nie zostało ukarane we wcześniejszej decyzji Komisji ani nie było adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – Wyłączenie

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)

13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie – Brak terminu przedawnienia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Zasada proporcjonalności – Uwzględnienie czasu, który upłynął od poprzedniego naruszenia

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 28 tiret pierwsze)

14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Ustalenie grzywny proporcjonalnie do elementów oceny wagi naruszenia – Grzywna przekraczająca wysokość odniesionej przez kartel korzyści – Brak wpływu

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)

15. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Ocena uzależniona od charakteru naruszenia – Bardzo poważne naruszenia – Konieczność określenia ich wpływu i zakresu geograficznego – Brak

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 21, 23)

16. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Odstraszający charakter – Wymóg ogólny, którym winna kierować się Komisja w trakcie całego procesu obliczania grzywien – Nieobowiązkowy specjalny etap służący całościowej ocenie wszystkich istotnych okoliczności

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 19–26)

17. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obowiązek uwzględnienia sytuacji finansowej zainteresowanego przedsiębiorstwa – Brak – Obowiązek uwzględnienia wyjątkowego kryzysu gospodarczego – Brak

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 35)

18. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obniżenie kwoty grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Warunki – Złożenie wniosku o złagodzenie sankcji – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Uwzględnienie niekwestionowania okoliczności faktycznych przez dane przedsiębiorstwo – Granice

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 20–25)

19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Współpraca przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie poza zakresem stosowania komunikatu o łagodzeniu sankcji – Kryteria oceny – Uwzględnienie niekwestionowania okoliczności faktycznych przez dane przedsiębiorstwo – Granice

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 29)

20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kwota maksymalna – Obliczanie – Obrót, jaki należy uwzględnić – Łączny obrót wszystkich spółek tworzących podmiot gospodarczy działający jako przedsiębiorstwo – Grupa przedsiębiorstw działająca w kilku sektorach przemysłu – Decyzja Komisji dotycząca tylko jednego z tych sektorów – Brak wpływu

    (art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Wykonywanie przez Sąd nieograniczonego prawa orzekania – Podwyższenie wymiaru grzywny z tytułu powrotu do naruszenia – Naruszenie prawa w zakresie ustalenia podmiotów, które dopuściły się powrotu do naruszenia – Obniżenie nałożonego podwyższenia

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, art. 31)

22. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Prawo do rzetelnego procesu – Dochowanie rozsądnego terminu – Procedury administracyjna i sądowa w dziedzinie prawa konkurencji – Stosowanie

    (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1, art. 47 akapit drugi)

23. Postępowanie sądowe – Czas trwania postępowania przed Sądem – Rozsądny termin – Spór co do istnienia naruszenia reguł konkurencji – Niedotrzymanie rozsądnego terminu – Konsekwencje – Skarga o odszkodowanie – Autonomia w stosunku do skargi o stwierdzenie nieważności

    (art. 81 WE, 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)

24. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawa podstawowe – Poszanowanie zapewnione przez sąd Unii – Uwzględnienie europejskiej konwencji praw człowieka – Prawo każdej osoby do rzetelnego procesu sądowego – Wezwanie składu orzekającego izby Sądu rozpatrującej sprawę o wypowiedzenie się w przedmiocie dopuszczenia się przez niego nieuzasadnionego opóźnienia w rozpatrywaniu skargi – Brak bezstronności – Niedopuszczalność zarzutu

    (Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47 akapit drugi)

1.  Prawo do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowane w art. 6 ust. 1 europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC), stanowi ogólną zasadę prawa Unii, przewidzianą obecnie w art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

   Poza tym w dziedzinie prawa konkurencji Unii Komisja nie jest „sądem” w rozumieniu art. 6 EKPC ani w rozumieniu art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych. Ponadto art. 23 ust. 5 rozporządzenia nr 1/2003 przewiduje wyraźnie, że decyzje Komisji nakładające grzywny za naruszenia prawa konkurencji nie mają charakteru karnego.

   Zważywszy natomiast na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, prawo do rzetelnego procesu sądowego stosuje się do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych.

   I tak Europejski Trybunał Praw Człowieka miał okazję doprecyzować poszanowanie art. 6 ust. 1 EKPC nie wyklucza tego, iż „kara” może zostać nałożona przez organ administracyjny wyposażony w uprawnienia do karania w dziedzinie prawa konkurencji, o ile decyzja wydana przez ten ostatni może być przedmiotem późniejszej kontroli sprawowanej przez organ sądowy wykonujący nieograniczone prawo orzekania. Jedną z cech takiego organu sądowego jest posiadanie uprawnienia do zmiany decyzji wydanej przez organ niższego szczebla w odniesieniu do wszystkich aspektów, zarówno faktycznych, jak i prawnych. W ten sposób kontrola sprawowana przez sąd w takim przypadku nie może być ograniczona do weryfikacji „zewnętrznej” zgodności z prawem decyzji poddanej jego kontroli, zważywszy, że sąd musi mieć możliwość oceny proporcjonalności wyboru dokonanego przez organ ochrony konkurencji oraz zweryfikowania jego ustaleń technicznych.

   Kontrola sądowa sprawowana przez Sąd w odniesieniu do decyzji Komisji nakładających kary w przypadku naruszenia prawa konkurencji Unii spełnia te wymagania.

   (por. pkt 76–80)

2.  Należy stwierdzić, że kontrola sądowa sprawowana przez Sąd w odniesieniu do decyzji Komisji nakładających kary w przypadku naruszenia prawa konkurencji Unii spełnia wymóg skutecznej kontroli sądowej w rozumieniu art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka (EKPC) i w rozumieniu art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

   Przede wszystkim prawo Unii powierza Komisji misję nadzoru obejmującą zadanie ścigania naruszeń art. 81 ust. 1 WE i art. 82 WE. Komisja zobowiązana jest w ramach tej procedury administracyjnej do respektowania gwarancji proceduralnych przewidzianych w prawie Unii. Rozporządzenie nr 1/2003 wyposaża ją ponadto w uprawnienia do nakładania w drodze decyzji kar pieniężnych na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw, które naruszyły te przepisy w sposób umyślny lub przez niedbalstwo.

   Ponadto wymóg skutecznej kontroli sądowej wszystkich decyzji Komisji stwierdzających naruszenie reguł konkurencji i ustanawiających za takie naruszenie sankcji stanowi ogólną zasadę prawa Unii, wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich. Zasada ta została również zawarta w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

   Kontrola sądowa decyzji wydanych przez Komisję w celu ukarania za naruszenia prawa konkurencji, przewidziana w traktatach i uzupełniona w rozporządzeniu nr 1/2003, jest zgodna z tą zasadą.

   Po pierwsze, Sąd jest niezależnym i bezstronnym organem sądowym, który został ustanowiony w szczególności dla poprawy ochrony sądowej podmiotów w odniesieniu do skarg wymagających dokładnego zbadania złożonych stanów faktycznych.

   Po drugie, w ramach skarg opartych na art. 230 WE kontrola zgodności z prawem decyzji Komisji, w której stwierdza ona naruszenie reguł konkurencji oraz nakłada z tego tytułu grzywnę, musi być uznawana za skuteczną kontrolę sądową tej decyzji. Zarzuty, które mogą być podniesione przez zainteresowane osoby fizyczne lub prawne na poparcie żądania stwierdzenia nieważności, pozwalają bowiem Sądowi ocenić zasadność pod względem prawnym i faktycznym wszelkich zarzutów podniesionych przez Komisję w dziedzinie konkurencji.

   Po trzecie, zgodnie z art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 kontrola zgodności z prawem przewidziana w art. 230 WE jest uzupełniona przez kontrolę w ramach nieograniczonego prawa orzekania, uprawniającą sąd, poza kontrolą zgodności z prawem sankcji, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną, a w konsekwencji do zniesienia, obniżenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej.

   (por. pkt 80–86)

3.  Zasada domniemania niewinności, zawarta obecnie w art. 48 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, obowiązuje w szczególności w postępowaniach administracyjnym i sądowym w sprawie naruszenia reguł konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą się zakończyć nałożeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych.

   Z ciążącego na Komisji obowiązku przedstawienia precyzyjnych i spójnych dowodów w celu uzasadnienia przekonania, że naruszenie zostało popełnione, jak również z faktu, że istnienie wątpliwości po stronie sądu Unii przy dokonywaniu przez niego kontroli decyzji, na podstawie których Komisja stwierdza naruszenie art. 81 WE, musi działać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie, wynika, iż zasada domniemania niewinności nie stanowi przeszkody w tym, by odpowiedzialność osoby oskarżonej o dane naruszenie prawa konkurencji Unii została udowodniona w wyniku postępowania przeprowadzonego w sposób w pełni zgodny z zasadami przewidzianymi w przepisach wynikających z art. 81 WE, z rozporządzenia nr 1/2003 oraz z rozporządzenia Komisji nr 773/2004 odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 WE i 82 WE, w ramach którego możliwe było pełne skorzystanie z prawa do obrony.

   W każdym razie prawo do domniemania niewinności nie stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby sankcje o charakterze karnym nałożone przez organ administracyjny mogły zostać wykonane, zanim staną się one ostateczne po zakończeniu postępowania w sprawie skargi do sądu, o ile takie wykonanie wpisuje się w rozsądne granice zapewniające właściwą równowagę pomiędzy wchodzącymi w grę interesami, a adresat sankcji może ponownie znaleźć się w początkowej sytuacji w przypadku uwzględnienia jego skargi..

   (por. pkt 97, 100–102, 104)

4.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 116–120, 124)

5.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 144–151)

6.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 206–212, 232, 240)

7.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 213, 215–218, 243)

8.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 213–218, 243)

9.  Zobacz tekst orzeczenia.

   (por. pkt 266–277)

10.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 280–282)

11.  W dziedzinie prawa konkurencji Unii, jeśli dwie spółki zależne należą bezpośrednio lub pośrednio w 100% lub prawie w 100% do tej samej spółki dominującej, można uwzględnić wcześniejsze naruszenie popełnione przez jedną ze spółek zależnych grupy w celu ustalenia okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w stosunku do innej spółki zależnej tej grupy.

    Jednakże zachowanie o znamionach naruszenia takiej spółki zależnej, należącej w 100% lub prawie w 100% do spółki dominującej, może zostać przypisane tej ostatniej, a spółka dominująca może zostać uznana za odpowiedzialną solidarnie za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną tylko w przypadku, gdy spółka dominująca nie obali wzruszalnego domniemania faktycznego wywierania decydującego wpływu na politykę handlową tej spółki zależnej.

    Wynika z tego, że w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 81 WE Komisja nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że przedsiębiorstwo mogło wywrzeć decydujący wpływ na politykę handlową innego przedsiębiorstwa, bez potrzeby zbadania, czy taki wpływ był faktycznie wywierany. Przeciwnie, do Komisji należy w zasadzie udowodnienie takiego decydującego wpływu na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych, w tym w szczególności ewentualnych uprawnień kierowniczych jednego z tych przedsiębiorstw względem drugiego.

    Ponadto dla stosowania i wykonywania decyzji wydanych na podstawie art. 81 ust. 1 WE niezbędne jest zidentyfikowanie jednostki posiadającej podmiotowość prawną, która będzie adresatem aktu. A zatem, jeśli zostaje stwierdzone istnienie naruszenia reguł konkurencji Unii, należy ustalić osobę fizyczną lub prawną odpowiedzialną za prowadzenie przedsiębiorstwa w chwili popełnienia naruszenia, w celu obciążenia jej odpowiedzialnością za nie. W przypadku gdy Komisja wydaje decyzję na podstawie tego przepisu, musi ona zidentyfikować osobę lub osoby fizyczne lub prawne, które mogą zostać uznane za odpowiedzialne za zachowanie danego przedsiębiorstwa i które mogą zostać ukarane z tego tytułu; decyzja zostaje skierowana do tych właśnie osób.

    Ponadto sam fakt, iż kapitał zakładowy dwóch odrębnych spółek handlowych należy do tej samej osoby lub do tej samej rodziny, nie wystarczy sam w sobie do wykazania, że te dwie spółki tworzą razem jedną jednostkę gospodarczą, co zgodnie z prawem konkurencji Unii prowadzi do przypisania działań jednej spółki drugiej spółce i zobowiązaniem jednej spółki do zapłaty grzywny za drugą.

    Dlatego też nie można przyjąć, iż Komisja – w ramach ustalania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w stosunku do spółki zależnej i jej spółki dominującej – może stwierdzić, że mogą one zostać uznane za odpowiedzialne za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie zostały one ukarane w decyzji Komisji i nie były adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w ramach postępowania zmierzającego do wykazania tego naruszenia, tak że nie miały możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia względem nich ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nimi a jedną ze spółek będących adresatami wcześniejszej decyzji.

    (por. pkt 309–314)

12.  Komisja – w ramach ustalania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia – nie może stwierdzić, że dane przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie zostało one ukarane w decyzji Komisji, a w postępowaniu w sprawie owego naruszenia przedsiębiorstwo to nie było adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w związku z czym w postępowaniu prowadzącym do przyjęcia decyzji, w której zostało stwierdzone wcześniejsze naruszenie, przedsiębiorstwo to nie miało możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia faktu ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nim i innymi przedsiębiorstwami.

    Taki wniosek nasuwa się tym bardziej, że o ile zasada proporcjonalności wymaga, by przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania reguł konkurencji został wzięty pod uwagę czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem tych reguł, o tyle Komisja nie może być związana ewentualnym terminem przedawnienia dotyczącym stwierdzenia powrotu do naruszenia.

    Jednocześnie o ile zasadnym jest twierdzenie, że spółka dominująca rzeczywiście wiedziała o wcześniejszej decyzji skierowanej przez Komisję do jej spółki zależnej, której kapitał posiada ona prawie w całości, to jednak wiedza na ten temat nie może zastąpić braku stwierdzenia we wcześniejszej decyzji, że spółka dominująca i spółka zależna tworzą jednostkę gospodarczą w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za wcześniejsze naruszenie i podwyższenia kwoty grzywny nakładanej na tę spółkę z powodu powrotu do naruszenia.

    (por. pkt 318–320, 328)

13.  W ramach postępowania administracyjnego w dziedzinie prawa konkurencji Unii stwierdzenie i ocena poszczególnych cech powrotu do naruszenia stanowią część uprawnień uznaniowych Komisji w zakresie wyboru okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu wysokości grzywny, a Komisja nie jest związana żadnym potencjalnym terminem przedawnienia w zakresie tego typu ustalenia.

    Tak więc powrót do naruszenia stanowi istotny czynnik, który Komisja ma obowiązek ocenić, skoro uwzględnienie go ma na celu zachęcenie przedsiębiorstw, które wykazały się skłonnością do łamania reguł konkurencji, do zmiany ich zachowania. Komisja może zatem w każdym przypadku uwzględnić wskazówki potwierdzające taką skłonność, takie jak na przykład czas, jaki upłynął między danymi naruszeniami.

    Zasada proporcjonalności wymaga, by czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji, został wzięty pod uwagę przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania tych reguł. W ramach sądowej kontroli aktów Komisji z zakresu prawa konkurencji sąd Unii może więc być zmuszony do sprawdzenia, czy Komisja przestrzegała wspomnianej zasady, gdy podwyższyła – z tytułu powrotu do naruszenia – nałożoną grzywnę, a w szczególności czy takie podwyższenie było wymagane w świetle czasu, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji.

    W tym kontekście upływ okresu około 13 lat i 8 miesięcy pomiędzy chwilą wydania decyzji stwierdzającej naruszenie reguł konkurencji przez grupę spółek i nakładającej grzywnę na spółki z tej grupy a chwilą rozpoczęcia naruszenia popełnionego przez spółki z tej samej grupy, za które nałożono sankcje w ramach nowego postępowania, nie stanowi przeszkody w stwierdzeniu przez Komisję, bez naruszenia zasady proporcjonalności, że przedsiębiorstwo tworzone przez adresatów jej decyzji miało skłonność do naruszania reguł konkurencji, o ile rozpatrywana jest ta sama gałąź działalności co gałąź, do której należą spółki zależne danej grupy spółek będące adresatami decyzji Komisji, a kartel będący przedmiotem wcześniejszej decyzji miał ponadto cechy bardzo podobne do kartelu, za który nałożono sankcje w zaskarżonej decyzji.

    (por. pkt 326–328, 330, 332–334, 485)

14.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 353, 354, 357, 358, 390)

15.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 368–372)

16.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 378, 380, 381)

17.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 385–387)

18.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 402–410)

19.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 415–417, 420, 421, 424)

20.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 449–454)

21.  W przypadku naruszenia reguł konkurencji i nałożenia grzywny, w którym podwyższenie o 60% podstawowej kwoty grzywny z tytułu powrotu do naruszenia było uzasadnione w świetle dwóch wcześniejszych decyzji Komisji stwierdzających naruszenie reguł konkurencji, mimo że tylko jedna z tych decyzji mogła zostać uwzględniona w celu stwierdzenia powrotu do naruszenia i owa decyzja była, co więcej, najbardziej oddalona w czasie od początku naruszenia, którego dotyczy decyzja stwierdzająca powrót do naruszenia, powtórzenie przez zainteresowane przedsiębiorstwa zachowania o znamionach naruszenia ma mniejszą wagę niż waga przyjęta pierwotnie. A zatem uzasadnione jest zmniejszenie o połowę przyjętego poziomu podwyższenia.

    (por. pkt 461, 485, 486)

22.  Zobacz tekst orzeczenia.

    (por. pkt 491, 492)

23.  Naruszenie przez sąd Unii wynikającego z art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej obowiązku wydania w rozsądnym terminie orzeczenia w sprawach do niego skierowanych powinno spotkać się z sankcją w postaci skargi o odszkodowanie wniesionej przed Sąd, ponieważ taka skarga stanowi skuteczny i powszechnie stosowany środek w celu podniesienia takiego naruszenia i ukarania za nie.

    Skarga zmierzająca wyłącznie do stwierdzenia nieważności decyzji wydanej przez Komisję w dziedzinie prawa konkurencji Unii lub tytułem ewentualnym do obniżenia nałożonej grzywny nie może w żadnym wypadku zostać uznana za skargę odszkodowawczą i nie stanowi zatem właściwych ram dla wyciągnięcia konsekwencji z ewentualnego naruszenia przez sąd Unii ciążącego na nim obowiązku wydania orzeczenia w rozsądnym terminie.

    (por. pkt 495, 496)

24.  Na mocy art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej każdy ma prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd. Owa gwarancja, która wynika z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, jest także przewidziana w art. 6 ust. 1 europejskiej konwencji praw człowieka.

    Gwarancja bezstronności obejmuje dwa aspekty. Z jednej strony sąd powinien być subiektywnie bezstronny, to znaczy żaden z jego sędziów nie może okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, przy czym domniemanie osobistej bezstronności istnieje aż do momentu przedstawienia dowodu przeciwnego. Z drugiej strony sąd powinien być obiektywnie bezstronny, to znaczy, że sąd powinien zapewnić dostateczne gwarancje, by wykluczyć w tym względzie wszelkie uzasadnione wątpliwości.

    W przypadku gdy strona skarżąca, podnosząc zastrzeżenie dotyczące zbyt długiego czasu trwania postępowania sądowego w danej sprawie, zwraca się do izby Sądu rozpatrującej tę sprawę o ocenę, czy ona sama dopuściła się nieprawidłowości proceduralnej poprzez nieuzasadnione opóźnienie w rozpatrywaniu skargi, dany skład orzekający nie może w żadnym razie dać stronie skarżącej dostatecznych gwarancji, by wykluczyć wszelkie uzasadnione wątpliwości co do faktu, że rozpatrzył on zastrzeżenie dotyczące zbyt długiego czasu trwania postępowania sądowego w sposób bezstronny.

    (por. pkt 497–500)