Keywords
Summary

Keywords

1. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Pojęcie – Zgodność oświadczeń woli w odniesieniu do postępowania na rynku

(art. 81 ust. 1 WE)

2. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Nawiązanie kontaktu niezgodne z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji – Domniemanie – Przesłanki

(art. 81 ust. 1 WE)

3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Skarga oparta na zbiorze poszlak

(art. 81 ust. 1 WE)

4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Dowody z dokumentów

(art. 81 ust. 1 WE)

5. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie

(art. 81 ust. 1 WE)

6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Wykorzystanie jako środków dowodowych oświadczeń złożonych w ramach komunikatu w sprawie współpracy przez inne przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w naruszeniu – Dopuszczalność – Przesłanki

(art. 81 WE, 82 WE)

7. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Spoczywający na Komisji ciężar dowodu naruszenia – Granice

(art. 81 ust. 1 WE)

8. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

(art. 81 ust. 1 WE)

9. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Moc dowodowa dobrowolnych zeznań obciążających przedsiębiorstwo, złożonych przez głównych uczestników kartelu w celu skorzystania z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy

(art. 81 ust. 1 WE; komunikat Komisji 96/C 207/04)

10. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Złożone naruszenie ukazujące elementy porozumienia i elementy uzgodnionej praktyki – Jednolita kwalifikacja jako „porozumienie lub uzgodniona praktyka” – Dopuszczalność

(art. 81 ust. 1 WE)

11. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestnictwo w zebraniach o celu antykonkurencyjnym

(art. 81 ust. 1 WE)

12. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Odmowa przekazania dokumentu – Konsekwencje – Konieczność wprowadzenia w zakresie ciężaru dowodu spoczywającego na zainteresowanym przedsiębiorstwie rozróżnienia między dokumentami obciążającymi a dokumentami odciążającymi

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)

13. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Dostęp do akt – Dokumenty niewłączone do akt i niewykorzystane przez Komisję jako elementy obciążające – Dokumenty mogące służyć obronie stron

(art. 81 ust. 1 WE, art. 82 WE; porozumienie o EOG, art. 53, 54, 57; rozporządzenie Rady nr 139/2004; komunikat Komisji 2005/C 325/07, pkt 27)

14. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dokument obciążający – Pojęcie

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)

15. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Obowiązek zbadania przez Komisję w sposób staranny i bezstronny wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku

16. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedwczesne okazanie przez Komisję przekonania, że doszło do naruszenia

17. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu – Kryteria oceny – Naruszenie – Konsekwencje

(rozporządzenie Rady nr 1/2003)

18. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Żądanie informacji – Ogólny obowiązek ostrożności spoczywający na przedsiębiorstwach lub związkach przedsiębiorstw

(rozporządzenie Rady nr 17, art. 11)

19. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Zakres swobodnego uznania przysługujący Komisji – Granice – Przestrzeganie wytycznych uchwalonych przez Komisję – Kontrola sądowa

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uwzględnienie rzeczywistego wpływu na rynek – Zakres

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)

21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uwzględnienie wywoływania skutków na określonym obszarze geograficznym – Zakres

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)

22. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji

(rozporządzenia Rady: nr 17; nr 1/2003; komunikat Komisji 98/C 9/03)

23. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Podział zainteresowanych przedsiębiorstw na kategorie – Przesłanki

(komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A akapit szósty)

24. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi naruszenia – Wystarczające wskazanie

(art. 253 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3)

25. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter – Kryteria oceny czynnika odstraszającego

(komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A akapit czwarty)

26. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A akapit czwarty)

27. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Zaprzestanie naruszenia od momentu pierwszych działań Komisji – Zakres

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3)

28. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Niestosowanie bezprawnych porozumień w praktyce

(art. 81 ust. 1 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3)

29. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Grzywny – Ustalenie – Kryteria – Podwyższenie ogólnego wymiaru grzywien – Dopuszczalność – Przesłanki

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003)

30. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu – Naruszenie – Konsekwencje – Obniżenie kwoty grzywny na zasadzie słuszności

(art. 81 WE, 288 akapit drugi WE)

Summary

1. Do istnienia porozumienia w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE wystarczy, aby dane przedsiębiorstwa wyraziły wspólną wolę postępowania na rynku w określony sposób. Można stwierdzić, że porozumienie w rozumieniu wspomnianego artykułu jest zawarte w przypadku, gdy istnieje wola stron co do samej zasady ograniczenia konkurencji, nawet jeśli poszczególne elementy planowanego ograniczenia są wciąż przedmiotem negocjacji.

Istnienie porozumienia w rozumieniu art. 81 WE nie jest podważone ani przez okoliczność, że zgodna wola zainteresowanych przedsiębiorstw nie rozciągała się na konkretne warunki wprowadzenia w życie podwyżki cen, ani przez fakt, że taka podwyższa nie została nigdy zastosowana na rynku.

(por. pkt 44, 45, 183)

2. Pojęcie uzgodnionej praktyki oznacza pewien rodzaj koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami, która wprawdzie nie prowadzi jeszcze do zawarcia umowy we właściwym tego słowa znaczeniu, jednak pozwala na świadome zastąpienie związanego z konkurencją ryzyka praktyczną współpracą przedsiębiorstw.

W tym względzie art. 81 ust. 1 WE sprzeciwia się wszelkim kontaktom między podmiotami gospodarczymi, tak bezpośrednim, jak i pośrednim, które mogłyby wywrzeć wpływ na postępowanie aktualnego lub potencjalnego konkurenta na rynku bądź ujawnić temu konkurentowi postępowanie, które ten podmiot sam zdecydował lub planuje realizować na rynku, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów jest ograniczenie konkurencji.

Należy domniemywać, z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, którego ciężar przedstawienia spoczywa na zainteresowanych podmiotach, że przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami. Obowiązuje to tym bardziej wtedy, gdy uzgodnienia były dokonywane regularnie na przestrzeni długiego okresu.

(por. pkt 46, 47, 186)

3. Co się tyczy przeprowadzenia dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE, na Komisji ciąży obowiązek wykazania stwierdzonego przez nią naruszenia i przedstawienia dowodów, które w sposób wystarczający pod względem prawnym wykażą istnienie okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie. Komisja jest zatem zobowiązana do dostarczenia dokładnych i zgodnych dowodów na poparcie istnienia naruszenia.

Niemniej nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, żeby całościowo oceniany zbiór poszlak przywołanych przez tę instytucję odpowiadał wspomnianemu wymogowi.

Biorąc pod uwagę fakt, że zakaz porozumień antykonkurencyjnych jest powszechnie znany, nie można wymagać od Komisji, by przedstawiła dokumenty poświadczające w wyraźny sposób nawiązanie kontaktu między danymi podmiotami gospodarczymi. Fragmentaryczne i pojedyncze dane, którymi mogłaby dysponować Komisja, powinny w każdym razie móc być uzupełnione wnioskowaniem pozwalającym na odtworzenie istotnych okoliczności. Istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego może więc zostać wyprowadzone z szeregu zbieżnych zdarzeń i poszlak, które – analizowane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji.

(por. pkt 48–51)

4. W przypadku gdy Komisja dostarczyła dowód z dokumentów na poparcie swojego stwierdzenia istnienia porozumienia lub praktyki o charakterze antykonkurencyjnym, uczestnicy postępowania, którzy podważają to stwierdzenie przed Sądem, są zobowiązani nie tylko do samego przedstawienia przekonującej alternatywy dla stanowiska Komisji, lecz również do wykazania, że dowody przytoczone w zaskarżonej decyzji w celu wykazania istnienia naruszenia są niewystarczające.

(por. pkt 52)

5. Jeśli chodzi o zakres kontroli sądowej, w przypadku gdy do Sądu wpływa skarga o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej na podstawie art. 81 ust. 1 WE, powinien on zasadniczo dokonać całościowej kontroli po kątem tego, czy spełnione są przesłanki zastosowania art. 81 ust. 1 WE.

Istnienie wątpliwości po stronie Sądu musi być rozstrzygane na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie, zgodnie z zasadą domniemania niewinności, która jako zasada ogólna prawa Unii Europejskiej ma zastosowanie między innymi do postępo wań dotyczących naruszeń obowiązujących dla przedsiębiorstw reguł konkurencji i mogących doprowadzić do nałożenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych.

(por. pkt 53, 54)

6. Żaden przepis ani żadna ogólna zasada prawa Unii nie zakazuje Komisji wykorzystania przeciwko danemu przedsiębiorstwu oświadczeń innych oskarżanych przedsiębiorstw. Gdyby tak nie było, ciężar dowodu zachowań sprzecznych z art. 81 WE i 82 WE, który spoczywa na Komisji, byłby nie do udźwignięcia i nie do pogodzenia z misją nadzoru właściwego stosowania tych przepisów, którą nakłada na nią traktat WE.

Oświadczenia przedsiębiorstwa oskarżonego o udział w kartelu, którego prawdziwość jest kwestionowana przez kilka innych przedsiębiorstw, którym także zarzuca się udział w kartelu, nie można uznać za stanowiące wystarczający dowód na istnienie naruszenia popełnionego przez te ostatnie, jeżeli nie jest ono poparte innymi dowodami. Samo takie oświadczenie nie może być zatem wystarczające do wykazania istnienia naruszenia, lecz musi zostać poparte innymi dowodami. Niemniej jednak należy stwierdzić, że w przypadku oświadczenia cechującego się znaczną wiarygodnością wymagany stopień wzmocnienia dowodu jest niższy, zarówno pod względem szczegółowości, jak i intensywności, niż w przypadku oświadczenia, które nie jest szczególnie wiarygodne.

A zatem, gdyby należało orzec, że pewien zbiór zgodnych poszlak pozwala na potwierdzenie istnienia i pewnych szczególnych aspektów praktyk przytoczonych w takim szczególnie wiarygodnym oświadczeniu, to w takiej sytuacji samo to oświadczenie mogłoby wystarczyć do potwierdzenia innych aspektów decyzji Komisji.

Poza tym, o ile dokument nie jest jawnie sprzeczny z oświadczeniem dotyczącym istnienia lub zasadniczej treści inkryminowanych praktyk, wystarczy, by potwierdzał on istotne elementy opisanych w nim praktyk, aby miał on pewną wartość jako dowód potwierdzający w ramach szeregu dowodów obciążających.

(por. pkt 70, 92–94)

7. Komisja często jest zobowiązana do udowodnienia istnienia naruszenia w warunkach mało sprzyjających temu zadaniu w zakresie, w jakim od czasu wystąpienia okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie mogło upłynąć wiele lat i istnieje możliwość, że kilka z przedsiębiorstw objętych dochodzeniem nie będzie współpracować z nią aktywnie.

Jeżeli więc Komisja jest zobligowana do wykazania, że bezprawne porozumienie o podziale rynków zostało zawarte, byłoby nadmiernym wymogiem, aby dostarczyła ona jeszcze dowodu szczególnego mechanizmu, za którego pomocą cel ten miałby być osiągnięty. Przedsiębiorstwu winnemu naruszenia byłoby bowiem zbyt łatwo uniknąć jakiejkolwiek kary, jeżeli mogłoby ono podnieść argument, że informacje przedstawione w odniesieniu do funkcjonowania bezprawnego porozumienia są zbyt niejasne w sytuacji, w której istnienie porozumienia i jego antykonkurencyjny cel zostały wykazane w sposób wystarczający. Przedsiębiorstwa mogą skutecznie bronić się w takiej sytuacji, o ile mają możliwość odniesienia się do wszystkich dowodów obciążających przytoczonych przez Komisję.

(por. pkt 78)

8. Z tekstu przepisu art. 81 WE wynika, że porozumienia i praktyki uzgodnione pomiędzy przedsiębiorstwami są zakazane, niezależnie od jakiegokolwiek wpływu na rynek, w przypadku gdy mają one cel antykonkurencyjny. O ile zatem Komisja ustaliła istnienie porozumień i praktyk uzgodnionych o celu antykonkurencyjnym, ustalenie to nie może być podważone w drodze wskazówek wynikających z braku stosowania tajnych porozumień lub z braku ich wpływu na rynek.

(por. pkt 79, 80)

9. Nawet jeśli należy zasadniczo założyć pewną podejrzliwość w odniesieniu do dobrowolnych zeznań głównych uczestników bezprawnego porozumienia ze względu na to, iż uczestnicy ci prawdopodobnie będą zmierzać do umniejszenia znaczenia swojego udziału w naruszeniu i wyolbrzymienia udziału pozostałych uczestników, fakt wystąpienia o zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy w celu uzyskania zmniejszenia wysokości grzywny nie musi koniecznie stanowić zachęty do przedkładania nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników inkryminowanego kartelu. Jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby bowiem podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również pełny zakres współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy.

(por. pkt 91)

10. Wobec skomplikowanej sytuacji faktycznej podwójną kwalifikację zachowań antykonkurencyjnych jako „szereg porozumień lub praktyk uzgodnionych”, ponieważ te zachowania obejmowały zarówno elementy, które należy zakwalifikować jako „porozumienia”, jak i elementy, które należy zakwalifikować jako „praktyki uzgodnione”, należy rozumieć nie jako kwalifikację wymagającą jednocześnie i kumulatywnie dowodu, że każda z tych okoliczności faktycznych stanowi elementy składowe porozumienia i praktyki uzgodnionej, ale jako stanowiącą określenie złożonej całości obejmującej elementy faktyczne, spośród których niektóre zostały zakwalifikowane jako porozumienia, a inne jako praktyki uzgodnione w rozumieniu art. 81 WE, który nie przewiduje szczególnej kwalifikacji dla tego rodzaju złożonego naruszenia.

(por. pkt 191)

11. Jeżeli przedsiębiorstwo uczestniczyło, nawet bez odgrywania aktywnej roli, w spotkaniu, w trakcie którego poruszano kwestię bezprawnego uzgodnienia, zakłada się jego uczestnictwo w tym uzgodnieniu, chyba że przedsiębiorstwo to wykaże, że się dystansowało w sposób jawny od tego porozumienia lub że poinformowało innych uczestników o swoim zamiarze uczestnictwa w danym spotkaniu w innym aniżeli oni celu.

(por. pkt 195)

12. Prawo dostępu do akt, będące korelatem zasady prawa do obrony, oznacza, że Komisja zapewnia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość dokładnego zapoznania się z wszystkimi dokumentami znajdującymi się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony. Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem zachowania tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumenty wewnętrzne Komisji oraz inne poufne informacje.

W odniesieniu do dowodów obciążających nieprzekazanie dokumentu stanowi naruszenie prawa do obrony tylko w przypadku, gdy dane przedsiębiorstwo wykaże, po pierwsze, że Komisja oparła się na tym dokumencie w celu uzasadnienia zarzutu dotyczącego istnienia naruszenia, oraz po drugie, że zarzut ten mógłby być dowiedziony wyłącznie poprzez odwołanie do wspomnianego dokumentu. A zatem do danego przedsiębiorstwa należy wykazanie, że wynik, do którego doszła Komisja w decyzji, byłby inny, gdyby ten nieprzekazany dokument został pominięty jako dowód.

Natomiast jeśli chodzi o nieprzekazanie dokumentu odciążającego, to zainteresowane przedsiębiorstwo musi tylko wykazać, że jego nieujawnienie mogło mieć niekorzystny dla tego przedsiębiorstwa wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji. Wystarczy, że przedsiębiorstwo dowiedzie, że mogło wykorzystać ten dokument w obronie na swoją korzyść, wykazując w szczególności, że mogłoby wskazać elementy, które nie były zgodne z wnioskami wyprowadzonymi na tym etapie przez Komisję z pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, i w konsekwencji mogłoby w jakikolwiek sposób wpłynąć na ocenę dokonaną przez Komisję w decyzji.

(por. pkt 235–238)

13. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jest aktem, którego celem jest określenie przedmiotu postępowania wszczętego przeciwko przedsiębiorstwu i zapewnienie skutecznego wykonywania prawa do obrony. Z tej perspektywy z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów związane są gwarancje proceduralne zapewniające przestrzeganie prawa do obrony, w tym prawa dostępu do dokumentów znajdujących się w aktach postępowania prowadzonego przez Komisję.

Odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie znajdują się w aktach dochodzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu. Co się tyczy dokumentów niezawartych w aktach sprawy w momencie doręczenia pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, Komisja jest zobowiązana do ujawniania wspomnianych odpowiedzi innym uczestnikom postępowania tylko w przypadku, gdy zawierają one nowe dowody obciążające lub odciążające. Podobnie, zgodnie z pkt 27 obwieszczenia Komisji dotyczącego zasad dostępu do akt Komisji w sprawach na mocy art. 81 WE i 82 WE, art. 53, 54 i 57 oraz rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004, co do zasady uczestnicy nie mają dostępu do odpowiedzi innych uczestników na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Uczestnik postępowania ma dostęp do tych dokumentów tylko w przypadku, gdy mogą one stanowić nowy materiał dowodowy – zarówno o charakterze obciążającym, jak i uniewinniającym – odnoszący się do zarzutów dotyczących tego uczestnika w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wydanym przez Komisję.

W tym względzie w odniesieniu do, po pierwsze, nowych dowodów obciążających, jeżeli Komisja zamierza oprzeć się na fragmencie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w celu ustalenia istnienia naruszenia, inni uczestnicy tego postępowania powinni mieć możliwość wypowiedzenia się na temat takiego środka dowodowego.

Co się tyczy, po drugie, nowych dowodów odciążających, Komisja nie jest zobowiązana do ich udostępnienia z własnej inicjatywy. W przypadku gdy Komisja w toku postępowania administracyjnego oddala wniosek strony skarżącej mający na celu uzyskanie dostępu do dokumentów nieznajdujących się w aktach dochodzenia, naruszenie prawa do obrony może być stwierdzone tylko wtedy, gdy zostanie ustalone, że postępowanie administracyjne mogłoby doprowadzić do innego wyniku, gdyby strona skarżąca miała dostęp w toku tego postępowania do wspomnianych dokumentów.

(por. pkt 239–244, 253)

14. Dokument może mieć charakter dowodu obciążającego wyłączenie wówczas, jeżeli Komisja wykorzystuje go na poparcie stwierdzenia naruszenia popełnionego przez przedsiębiorstwo.

W celu udowodnienia naruszenia jego prawa do obrony nie wystarcza, aby dane przedsiębiorstwo wykazało, że nie miało ono możliwości ustosunkowania się w toku postępowania administracyjnego do dokumentu wykorzystanego w jakimkolwiek miejscu zaskarżonej decyzji. Musi ono wykazać, że Komisja wykorzystała ten dokument w zaskarżonej decyzji jako dodatkowy dowód stwierdzenia naruszenia, w którym uczestniczyło to przedsiębiorstwo.

(por. pkt 245)

15. Jedną z gwarancji przyznanych przez porządek prawny Unii w postępowaniach administracyjnych jest między innymi obowiązek zbadania przez właściwą instytucję w sposób staranny i bezstronny wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku.

(por. pkt 268)

16. Istnienie naruszenia należy oceniać wyłącznie na podstawie dowodów zebranych przez Komisję. W przypadku gdy postępowanie administracyjne kończy się faktycznym dowiedzeniem zaistnienia naruszenia, dowód przedwczesnego okazania przez Komisję w toku tego postępowania przekonania, zgodnie z którym doszło do wspomnianego naruszenia, nie może prowadzić do pozbawienia prawdziwości dowodu samego naruszenia.

(por. pkt 278)

17. Dochowanie rozsądnego terminu w postępowaniach administracyjnych w dziedzinie polityki konkurencji stanowi ogólną zasadę prawa Unii, której poszanowanie zapewniają sądy Unii

Na potrzeby stosowania tej zasady należy dokonać rozróżnienia między dwoma etapami postępowania administracyjnego, a mianowicie między etapem dochodzenia poprzedzającym przedstawienie zarzutów a etapem odpowiadającym dalszej części postępowania administracyjnego. Pierwsze stadium, które trwa do chwili przedstawienia zarzutów, rozpoczyna się w dniu, w którym Komisja, korzystając z uprawnień przyznanych jej przez prawodawcę, podejmuje działania związane z zarzutem popełnienia naruszenia i powinno umożliwić jej zajęcie stanowiska co do dalszego przebiegu postępowania. Drugie stadium trwa od przedstawienia zarzutów do wydania ostatecznej decyzji. Powinno ono umożliwić Komisji ostateczne wypowiedzenie się w przedmiocie zarzucanego naruszenia.

Wobec braku dodatkowych informacji lub uzasadnienia ze strony Komisji co do czynności dochodzeniowych podjętych w tym okresie czas trwania pierwszego etapu, wynoszący 36 miesięcy, powinien być uznany za zbyt długi. Jednakże stwierdzenie naruszenia zasady rozsądnego terminu może prowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie tylko w przypadku, gdy czas trwania miał wpływ na wynik postępowania.

(por. pkt 286–288, 290, 292, 295)

18. Z uwagi na ogólny obowiązek ostrożności, który spoczywa na każdym przedsiębiorstwie lub związku przedsiębiorstw, podmioty te są zobowiązane zadbać o odpowiednie przechowywanie w swych księgach i archiwach informacji pozwalających na prześledzenie ich działalności, zwłaszcza w celu wykazania się koniecznymi dowodami na wypadek działań sądowych lub administracyjnych.

W przypadku gdy Komisja kieruje do przedsiębiorstwa żądanie informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17, ma ono a fortiori obowiązek działania z należytą starannością oraz przedsięwzięcia wszelkich przydatnych środków w celu zachowania dowodów, co do których można zasadnie oczekiwać, że będą znajdować się w jego posiadaniu.

(por. pkt 301)

19. Komisja dysponuje szerokim zakresem uznania w odniesieniu do metody obliczania grzywien. Owa metoda, określona w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, obejmuje różne elementy cechujące się elastycznością, umożliwiające Komisji skorzystanie z przysługującego jej uznania w sposób zgodny z przepisami rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu.

Poza tym w dziedzinach takich jak ustalanie kwoty grzywny na mocy rozporządzenia nr 1/2003, w których Komisji przysługuje wspomniany zakres swobodnego uznania, kontrola pod względem zgodności z prawem tej oceny ogranicza się do zweryfikowania, czy nie występuje oczywisty błąd w ocenie. Jednakże uznanie Komisji i jego granice, które Komisja wprowadziła, nie stanowią w żadnym razie przeszkody, by sąd Unii skorzystał ze swego nieograniczonego prawa orzekania, które upoważnia go do uchylenia, zmniejszenia lub zwiększenia nałożonej przez Komisję grzywny.

(por. pkt 308–310)

20. Waga naruszenia ustalana jest na podstawie licznych elementów, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, w odniesieniu do których Komisja dysponuje szerokim zakresem uznania.

W szczególności zgodnie z pkt 1A akapit pierwszy wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS przy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę jego charakter, rzeczywisty wpływ na rynek, jeżeli może być to zmierzone, oraz rozmiar danego rynku geograficznego. W ramach nieograniczonego prawa orzekania do Sądu należy ocena, czy nałożona kwota grzywny jest proporcjonalna do wagi naruszenia, oraz znalezienie równowagi między wagą naruszenia a okolicznościami, na które powołuje się przedsiębiorstwo.

Na mocy pkt 1A akapit pierwszy tiret trzecie wspomnianych wytycznych bardzo poważne naruszenia odpowiadają w szczególności „ograniczeni[om] horyzontaln[ym], taki[m] jak kartele cenowe i podział rynku”. Kartele tego rodzaju są najpoważniejszymi formami zakłócenia konkurencji, ponieważ zmierzają one, poprzez sam swój cel, do bezwzględnej eliminacji konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami, które je wprowadzają w życie, i w konsekwencji podważają podstawowe cele Unii. Porozumienia horyzontalne dotyczące cen lub podziałów rynków mogą być kwalifikowane jako bardzo poważne naruszenia na podstawie samego ich charakteru, bez obowiązku po stronie Komisji do wykazania rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek.

Chociaż rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić w celu dokonania oceny wagi naruszenia, to jest to tylko jedno z istotnych kryteriów, obok charakteru naruszenia i zasięgu geograficznego rynku. Jednocześnie z pkt 1A akapit pierwszy wspomnianych wytycznych wynika, że ten wpływ na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić wyłącznie, jeżeli można go zmierzyć.

(por. pkt 314–316, 319, 320, 324, 325)

21. Całe terytorium państwa członkowskiego stanowi istotną część wspólnego rynku. Naruszenia takie jak porozumienia lub uzgodnione praktyki mające na celu w szczególności ustalanie cen i podział klientów mogą skutkować, wyłącznie z uwagi na swój charakter, kwalifikacją naruszenia jako bardzo poważnego, bez konieczności, by takie zachowania charakteryzowały się szczególnym zasięgiem geograficznym.

Wniosek ten wzmacnia ponadto okoliczność, że o ile opis naruszeń poważnych w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS wskazuje, że chodzi najczęściej o ograniczenia horyzontalne lub wertykalne, których stosowanie jest bardziej rygorystyczne, których skutki rynkowe są dużo większe i mogą wpływać na duże obszary wspólnego rynku, o tyle w przypadku naruszeń bardzo poważnych nie ma mowy o wymogu konkretnego wpływu na rynek czy wywoływania skutków na określonym obszarze geograficznym.

Wynika z tego, że wielkość geograficznego rynku właściwego obejmującego rozmiar państwa członkowskiego nie stoi w każdym razie na przeszkodzie kwalifikacji popełnionego w niniejszej sprawie naruszenia jako bardzo poważnego. Wielkość rynku produktu objętego naruszeniem zasadniczo nie stanowi czynnika, który bezwzględnie należy uwzględnić, lecz jest jedynie jedną z wielu istotnych okoliczności służących ocenie wagi naruszenia i ustaleniu kwoty grzywny.

(por. pkt 337, 339–342)

22. W ramach rozporządzenia nr 17 oraz rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 WE i 82 WE Komisja dysponuje swobodą uznania w odniesieniu do ustalania wysokości grzywien celem doprowadzenia do tego, aby zachowania przedsiębiorstw były zgodne z regułami konkurencji, i uprawnieniem, pozwalającym na dostosowanie w każdej chwili wysokości grzywien do potrzeb tej polityki.

Wcześniejsza praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi ram prawnych dla grzywien w zakresie konkurencji. Decyzje dotyczące innych spraw mają jedynie charakter informacyjny, jeżeli chodzi o istnienie dyskryminacji, zważywszy, że jest mało prawdopodobne, by okoliczności właściwe dla tych decyzji, takie jak rynki, produkty, przedsiębiorstwa i okresy objęte naruszeniem, były identyczne.

Komisja ocenia wagę naruszenia na podstawie wielu elementów, które nie są ujęte na wiążącej lub wyczerpującej liście kryteriów podlegających uwzględnieniu. Poza tym nie jest ona zobowiązana do stosowania konkretnej formuły matematycznej, czy to w odniesieniu do całkowitej kwoty nałożonej grzywny, czy też jej poszczególnych elementów. W tych okolicznościach bezpośrednie porównanie grzywien nałożonych na adresatów dwóch decyzji dotyczących odrębnych naruszeń pociąga za sobą ryzyko wypaczenia znaczenia szczególnych funkcji, jakie spełniają poszczególne etapy obliczania grzywny. Ostateczne kwoty grzywien odzwierciedlają bowiem szczególne okoliczności właściwe dla każdego kartelu.

(por. pkt 345, 347, 350, 351)

23. Zgodnie z pkt 1A akapit szósty wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS w odniesieniu do naruszenia określonej wagi, w przypadku gdy w naruszeniu uczestniczy kilka przedsiębiorstw, jak w przypadku kartelu, może wystąpić potrzeba wyważenia ogólnej kwoty wyjściowej w celu ustalenia szczególnej kwoty wyjściowej uwzględniającej konkretną wagę naruszenia, a tym samym rzeczywisty wpływ zachowania o znamionach naruszenia każdego z przedsiębiorstw na konkurencję, w szczególności gdy istnieje znaczna dysproporcja w wielkości przedsiębiorstw popełniających naruszenie tego samego typu.

Uwzględnienie określonej wagi naruszenia, a tym samym rzeczywistego wpływu zachowania o znamionach naruszenia każdego z przedsiębiorstw na konkurencję dotyczy podziału członków porozumienia na kategorie według rozmiaru, jaki miały na rynku w trakcie okresu odniesienia, i nie wymaga uwzględnienia wpływu naruszenia rozpatrywanego jako całość na rynek.

Zastosowanie zróżnicowanego traktowania w oparciu o ten przepis nie wymaga uwzględnienia rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek.

(por. pkt 356–358)

24. Przesłanki istotnego wymogu proceduralnego, jakim jest obowiązek uzasadnienia sposobu obliczania grzywny, są, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, spełnione, jeśli Komisja wskaże w swej decyzji elementy oceny, które pozwoliły jej zmierzyć wagę i czas trwania naruszenia.

W ramach przedstawienia uzasadnienia wysokości grzywny Komisja nie jest zobowiązana wskazać liczby, które wytyczały, zwłaszcza jeśli chodzi o skutek odstraszający, korzystanie z jej zakresu uznania.

(por. pkt 360, 375)

25. Przy określaniu kwoty grzywny Komisja winna uwzględniać jej odstraszający charakter.

W tym względzie Komisja może między innymi wziąć pod uwagę rozmiar i gospodarcze znaczenie rozpatrywanego przedsiębiorstwa.

Jednocześnie pkt 1A akapit czwarty wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS przewiduje, że konieczne jest uwzględnienie rzeczywistej ekonomicznej zdolności autora naruszenia do spowodowania znaczących szkód dla innych podmiotów działających na rynku, w szczególności konsumentów, i w zależności od tego ustalenie grzywny na takim poziomie, który zapewni odpowiednio odstraszający efekt.

Z uwagi na zakres uznania, jaki przysługuje Komisji przy ustalaniu wysokości grzywien w celu doprowadzenia do tego, ażeby zachowania przedsiębiorstw były zgodne z regułami konkurencji, fakt, iż Komisja wymierzała już w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podwyższenia w każdym momencie tej wysokości, aby zapewnić realizację polityki konkurencji i aby wzmóc odstraszający skutek grzywien.

(por. pkt 367–369, 372)

26. Zasada pewności prawa stanowi ogólną zasadę prawa Unii, która wymaga w szczególności, aby uregulowanie pociągające za sobą niekorzystne skutki dla jednostek było jasne i precyzyjne, a sposób jego stosowania był możliwy do przewidzenia dla podmiotów nim objętych.

Konsekwencją tej zasady jest zasada legalności wykroczeń i kar, która wymaga, by ustawa w jasny sposób definiowała naruszenia i wymierzane za nie kary.

O ile art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 WE i 82 WE pozostawia Komisji szeroki zakres uznania, o tyle ogranicza on korzystanie z niego, wprowadzając obiektywne kryteria, których musi ona się trzymać.

I tak, po pierwsze, wysokość grzywny, jaka może zostać nałożona, ograniczona jest bezwzględnym pułapem wyrażonym cyfrowo w ten sposób, że maksymalna kwota grzywny, jaka może zostać wymierzona danemu przedsiębiorstwu, jest możliwa do określeni a z wyprzedzeniem.

Po drugie, korzystanie z tego zakresu uznania jest również ograniczone normami, które Komisja sama sobie nałożyła w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, a praktyka administracyjna Komisji jest zresztą poddana w całości kontroli sądu Unii.

Uważny podmiot może w ten sposób, korzystając w razie potrzeby z porady prawnej, przewidzieć wystarczająco dokładnie metodę obliczania i rząd wielkości grzywien, jakie grożą mu za dane zachowanie, a okoliczność, że podmiot nie może z wyprzedzeniem znać dokładnej wysokości grzywny, jaką Komisja nałoży w każdym konkretnym wypadku, nie może stanowić naruszenia zasady legalności kar. Ponadto przedsiębiorstwa, wobec których toczy się postępowanie administracyjne mogące zakończyć się nałożeniem grzywny, muszą brać pod uwagę możliwość, że w każdej chwili Komisja zdecyduje podnieść wysokość grzywien w stosunku do poziomu stosowanego w przeszłości. Okoliczność, że Komisja może w każdym momencie poddać weryfikacji ogólną wysokość grzywien w kontekście wdrażania innej polityki konkurencji, jest zatem racjonalnie możliwa do przewidzenia dla zainteresowanych przedsiębiorstw.

(por. pkt 383–386)

27. Zgodnie z pkt 3 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS kwota podstawowa grzywny ustalonej przez Komisję podlega obniżeniu między innymi wówczas, gdy obwinione przedsiębiorstwo zaprzestaje naruszenia od momentu pierwszych działań Komisji.

Przyznanie takiego obniżenia kwoty podstawowej grzywny jest związane z okolicznościami konkretnej sprawy, które mogą skłonić Komisję do odmowy przyznania obniżenia grzywny przedsiębiorstwu będącemu stroną bezprawnego porozumienia. W szczególności przyznanie korzyści płynących z uwzględnienia okoliczności łagodzącej w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo jest stroną porozumienia ewidentnie niezgodnego z prawem, jeżeli przedsiębiorstwo to wiedziało lub nie mogło nie wiedzieć, że owo porozumienie stanowiło naruszenie, mogłoby być dla przedsiębiorstw zachętą do kontynuowania tajnego porozumienia tak długo, jak to możliwe, z nadzieją, że ich zachowanie nigdy nie zostanie wykryte, wiedząc jednocześnie, że gdyby ich zachowanie zostało wykryte, mogłyby one skorzystać z obniżenia grzywny, zaprzestając naruszenia w tym właśnie momencie.

Takie przyznanie pozbawiłoby nałożoną grzywnę wszelkiego skutku odstraszającego i godziłoby w skuteczność art. 81 ust. 1 WE. Chodzi bowiem o okoliczność łagodzącą, którą – mając na uwadze skuteczność art. 81 ust. 1 WE – należy interpretować ściśle w ten sposób, że jedynie szczególne okoliczności konkretnego przypadku mogą uzasadnić jej uwzględnienie.

W szczególności zaprzestanie naruszenia popełnionego umyślnie nie może być uznane za okoliczność łagodzącą, jeżeli zostało ono spowodowane interwencją Komisji.

Sam fakt uznawania przez Komisję w jej wcześniejszej praktyce decyzyjnej pewnych okoliczności faktycznych za okoliczności łagodzące do celów ustalenia wysokości grzywny nie oznacza, że Komisja jest zobowiązana do dokonania takiej samej oceny w późniejszej decyzji.

(por. pkt 394–397, 401)

28. Mimo że sama okoliczność, iż przedsiębiorstwo nie nadaje biegu niezgodnym z prawem uzgodnieniom, nie może zdjąć z niego odpowiedzialności, to chodzi tu jednak o kwestię, którą należy uwzględnić jako okoliczność łagodzącą w ramach ustalania wysokości grzywny.

(por. pkt 409)

29. Fakt, że Komisja wymierzała już w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości podwyższenia tej wysokości w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 WE i 82 WE, jeśli jest to konieczne, aby zapewnić realizację polityki konkurencji. Przeciwnie, skuteczne stosowanie reguł konkurencji wymaga wręcz tego, by Komisja mogła w każdej chwili dostosować wysokość grzywien do potrzeb tej polityki.

Przedsiębiorstwo nie może skutecznie podnosić, że jego kara mogłaby być niższa, gdyby Komisja wcześniej zakończyła postępowanie administracyjne, ponieważ podwyższyła ogólny poziom kar w toku postępowania administracyjnego.

W świetle tych rozważań nie można uznać, iż czas trwania postępowania administracyjnego, choć był zbyt długi, miał wpływ na treść zaskarżonej decyzji z tego tylko względu, że Komisja w okresie jego trwania podwyższyła poziom grzywien.

(por. pkt 418–420)

30. Uchybienie proceduralne, nawet jeżeli nie jest w stanie doprowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji Komisji wydanej względem spółki w wyniku naruszenia przez tę ostatnią reguł konkurencji, może uzasadniać obniżenie grzywny. Przekroczenie rozsądnego terminu może uzasadniać decyzję Komisji o obniżeniu kwoty grzywny na zasadzie słuszności, a możliwość przyznania takiej obniżki wpisuje się w ramy wykonywania przez Komisję przysługujących jej uprawnień. Skorzystanie z tego uprawnienia przez Komisję nie stoi na przeszkodzie, by Sąd w ramach przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania przyznał dodatkową obniżkę kwoty grzywny.

Celem obniżenia kary jest bowiem naprawienie naruszenia zasady rozsądnego terminu i stąd obniżenie należy określić na odpowiednim poziomie w świetle kary nałożonej na przedsiębiorstwo. Niemniej jednak obniżenia tego należy dokonać według zasad słuszności i nie trzeba poprzedzać go badaniem przesłanek dotyczących powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii w rozumieniu art. 288 akapit drugi WE.

(por. pkt 425, 426, 428, 432)