Sprawa C-511/06 P

Archer Daniels Midland Co.

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

„Odwołanie — Konkurencja — Kartele — Rynek kwasu cytrynowego — Ustalenie wysokości grzywny — Rola przywódcy kartelu — Prawo do obrony — Dowody uzyskane w ramach postępowania prowadzonego w państwie trzecim — Określenie rynku właściwego — Okoliczności łagodzące”

Opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego przedstawiona w dniu 6 listopada 2008 r   I ‐ 5848

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 9 lipca 2009 r.   I ‐ 5912

Streszczenie wyroku

1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Poszanowanie prawa do obrony – Zakres – Obowiązek wskazania okoliczności pozwalających na wykazanie roli przywódcy kartelu

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikaty Komisji: 96/C 207/04, pkt B lit. e); 98/C 9/03, pkt 2)

2. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące

   (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3)

3. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uwzględnienie współpracy z Komisją przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Ocena okoliczności współpracy w chwili wydania decyzji końcowej

   (rozporządzenie Rady nr 17; komunikat Komisji 96/C 207/04, pkt E)

4. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Rzeczywisty wpływ na rynek

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1 A akapit pierwszy)

5. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria Uwzględnienie współpracy z Komisją przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Pojęcie pierwszego przedsiębiorstwa, które dostarczyło danych mających przesądzające znaczenie

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 96/C 207/04, pkt B lit. b))

1.  Uznanie przedsiębiorstwa za przywódcę kartelu powoduje istotne konsekwencje w zakresie wysokości grzywny, którą należy wymierzyć przedsiębiorstwu w razie takiej kwalifikacji. Tym samym, zgodnie z pkt 2 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, jest to okoliczność obciążająca, która powoduje istotne zwiększenie podstawowej kwoty grzywny. Podobnie zgodnie z pkt B lit. e) komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli tego rodzaju uznanie wyłącza z góry możliwość skorzystania z bardzo istotnego obniżenia wysokości grzywny, nawet jeśli przedsiębiorstwo uznane za przywódcę kartelu spełniłoby wszystkie przesłanki przewidziane w tym przepisie w celu uzyskania obniżenia kwoty grzywny.

   W takiej sytuacji do Komisji należy uwypuklenie w piśmie o przedstawieniu zarzutów okoliczności, które uważa za znaczące, tak aby umożliwić przedsiębiorstwu, któremu zarzuca się naruszenie, a które może zostać uznane za przywódcę kartelu, ustosunkowanie się do takiego zarzutu. Niemniej jednak, mając na względzie fakt, że tego rodzaju pismo pozostaje jedynie etapem na drodze do wydania decyzji końcowej oraz że w związku z tym nie stanowi ono ostatecznego stanowiska Komisji, nie sposób wymagać, by dokonywała ona już na tym etapie kwalifikacji okoliczności faktycznych, na których opierać będzie decyzję końcową w zakresie uznania przedsiębiorstwa za przywódcę kartelu. Komisja nie ma zatem obowiązku wskazania w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów sposobu, w jaki zamierza wykorzystać okoliczności faktyczne w celu określenia wysokości grzywny, ani też w szczególności, czy zamierza na podstawie tych faktów uznać jedno z przedsiębiorstw za przywódcę kartelu. Jednocześnie jednak do Komisji należy co najmniej wskazanie tych okoliczności faktycznych. Tymczasem gdy dokumenty i dowody, z których wynikają okoliczności faktyczne, będące podstawą uznania za przywódcę kartelu, mają subiektywny charakter, fakt załączenia tych dokumentów do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, nie czyniąc do nich wyraźnego odwołania w samej treści pisma, nie umożliwia danemu przedsiębiorstwu ani oceny wiarygodności, jaką Komisja przypisywała każdemu z elementów wskazanych w tych dokumentach, ani ich kontestowania, ani w konsekwencji skutecznego skorzystania z jej praw. W efekcie w takiej sytuacji uznając przedsiębiorstwo za przywódcę kartelu, na podstawie dowodów, które zawarte są w załączniku do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, lecz które nie zostały w owym piśmie przywołane, Komisja narusza prawo do obrony przysługujące owemu przedsiębiorstwu, zatem nie może się oprzeć na tych dowodach, by uznać owo przedsiębiorstwo za przywódcę kartelu. W braku innych dowodów przywołanych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, pozwalających na przyjęcie takiej kwalifikacji, Komisja nie może zatem odmówić korzyści wynikających z zastosowania pkt B komunikatu w sprawie współpracy, powołując się na fakt, iż przedsiębiorstwo to było przywódcą kartelu.

   (por. pkt 70–72, 80, 89, 90, 93–95, 112, 133, 136)

2.  Uznanie korzyści polegającej na obniżeniu kwoty podstawowej grzywny zgodnie z pkt 3 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali jest w oczywisty sposób związane z okolicznościami danej sprawy, ponieważ zaprzestanie danego naruszenia nie skutkuje automatycznie zastosowaniem obniżenia kwoty podstawowej grzywny.

   Uwzględnienie okoliczności łagodzącej w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo jest stroną porozumienia ewidentnie niezgodnego z prawem, jeżeli przedsiębiorstwo to wiedziało lub nie mogło nie wiedzieć, że owo porozumienie stanowiło naruszenie, mogłoby być dla przedsiębiorstw zachętą do kontynuowania tajnego porozumienia tak długo, jak to możliwe z nadzieją, że ich zachowanie nigdy nie zostanie wykryte, wiedząc jednocześnie, że gdyby zostało wykryte, mogłyby one skorzystać z obniżenia grzywny, przerywając naruszenie w tym właśnie momencie. Takie uznanie pozbawiłoby nałożoną grzywnę wszelkiego skutku odstraszającego i godziłoby w skuteczność art. 81 ust. 1 WE.

   Dlatego też Komisja nie może być zmuszona do przyznania przedsiębiorstwu możliwości skorzystania z obniżenia kwoty podstawowej grzywny, która została na nie nałożona, na tej podstawie, że zaprzestało ono swojego bezprawnego zachowania niezwłocznie po pierwszych interwencjach organów ds. konkurencji państwa trzeciego.

   (por. pkt 100, 102, 105, 106)

3.  Zgodnie z pkt E komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli, dopiero w momencie wydania ostatecznej decyzji Komisja dokonuje oceny, czy wszystkie przesłanki wyrażone w pkt B, C lub D tego komunikatu zostały spełnione. Dlatego Komisja nie mogła dostarczyć przedsiębiorstwu żadnych precyzyjnych gwarancji w przedmiocie jakiegokolwiek obniżenia grzywny na etapie postępowania przed wydaniem ostatecznej decyzji.

   (por. pkt 118)

4.  Jeżeli rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić w celu dokonania oceny powagi tego naruszenia, to jest to jedno spośród kryteriów, obok charakteru naruszenia i zakresu geograficznego rynku. Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali precyzują w ten sam sposób, że rzeczywisty wpływ na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić wyłącznie, jeżeli można go zmierzyć.

   (por. pkt 125)

5.  Sama treść pkt B lit. b) komunikatu dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli nie wymaga, by „pierwsze” przedsiębiorstwo dostarczyło całości dowodów na okoliczność szczegółów funkcjonowania kartelu. Zgodnie z tym przepisem, aby zostać za takie uznane, wystarczy, by przedsiębiorstwo dostarczyło „pewnych” dowodów przesądzających dla udowodnienia istnienia kartelu. Treść tego przepisu nie wymaga również, by dostarczone dowody były same w sobie wystarczające dla opracowania pisma w sprawie przedstawienia zarzutów lub dla wydania ostatecznej decyzji stwierdzającej zajście naruszenia. O ile dowody, o których mowa w pkt B lit. b), nie muszą koniecznie być same w sobie wystarczające, aby wykazać istnienie kartelu, o tyle muszą jednak mieć w tym zakresie charakter przesądzający. Chodzi tu zatem nie tyle o proste źródło pozwalające ukierunkować dochodzenie prowadzone przez Komisję, ile o dowody, które mogą zostać bezpośrednio użyte jako podstawowa wartość dowodowa dla wydania decyzji stwierdzającej naruszenie.

   Nie ma znaczenia, w kontekście przytoczonego pkt B lit. b), fakt, że przesądzające dowody zostały dostarczone w postaci ustnej. Ponadto fakt, że informacje nie wynikają z zeznań świadków lub że zostały uzupełnione lub uściślone w późniejszym czasie, nie ma znaczenia pod kątem oceny ich przesądzającego charakteru.

   Komisja dysponuje pewnym zakresem swobodnego uznania w zakresie oceny, czy współpraca ze strony przedsiębiorstwa była „przesądzająca” w rozumieniu tego przepisu, w celu stwierdzenia istnienia naruszenia i jego zaprzestania z tym skutkiem, że wyłącznie oczywiste przekroczenie granic zakresu swobodnego uznania może podlegać ocenie przez sąd wspólnotowy.

   (por. pkt 150–152, 161–163)