Sprawa C-210/06

Cartesio Oktató és Szolgáltató bt

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Szegedi Ítélőtábla)

„Przeniesienie siedziby spółki do innego państwa członkowskiego niż państwo utworzenia spółki — Wniosek o zmianę danych dotyczących siedziby w rejestrze handlowym — Odmowa — Apelacja od postanowienia sądu rejestrowego — Artykuł 234 WE — Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym — Dopuszczalność — Pojęcie „sąd” — Pojęcie „sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego” — Apelacja od postanowienia w sprawie wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym — Uprawnienie sądu apelacyjnego do wycofania tego postanowienia — Swoboda przedsiębiorczości — Artykuły 43 WE i 48 WE”

Opinia rzecznika generalnego M. Poiaresa Madura przedstawiona w dniu 22 maja 2008 r.   I ‐ 9647

Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 16 grudnia 2008 r.   I ‐ 9664

Streszczenie wyroku

1. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Sąd krajowy w rozumieniu art. 234 WE – Pojęcie

   (art. 234 WE)

2. Pytania prejudycjalne – Dopuszczalność – Granice

   (art. 234 WE)

3. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Obowiązek odesłania prejudycjalnego

   (art. 234 akapit trzeci WE)

4. Pytania prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Uprawnienia sądów krajowych

   (art. 234 WE)

5. Swobodny przepływ osób – Swoboda przedsiębiorczości

   (art. 43 WE, 48 WE)

1.  Sąd rozpoznający apelację od postanowienia wydanego przez sąd rejestrowy, w którym odrzucił on wniosek o zmianę danych w tym rejestrze, należy uznać za sąd uprawniony do wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na mocy art. 234 WE, mimo iż ani w przypadku postanowienia sądu rejestrowego, ani w przypadku rozpoznania apelacji przez sąd krajowy nie jest przewidziane postępowanie o charakterze kontradyktoryjnym.

   W istocie o ile gdy sąd rejestrowy działa jako organ administracji, nie rozstrzygając przy tym sporu, to nie może być uznany za organ wykonujący funkcję sądowniczą, jednak gdy do sądu wpłynie apelacja od postanowienia sądu rejestrowego niższej instancji w sprawie odmowy takiego wpisu, a przedmiotem tej apelacji jest uchylenie tego postanowienia, które narusza zdaniem wnioskodawcy jego prawa, sąd ten rozpoznaje spór i wykonuje funkcję sądowniczą. Zatem w takim przypadku sąd apelacyjny należy zasadniczo uznać za sąd w rozumieniu art. 234 WE, uprawniony do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału.

   (por. pkt 57–59, 63; pkt 1 sentencji)

2.  Pytania dotyczące wykładni prawa wspólnotowego, z którymi zwrócił się sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny i którego prawidłowość nie podlega ocenie przez Trybunał, korzystają z domniemania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o które wnioskował sąd krajowy, jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa wspólnotowego, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje danymi na temat stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione.

   Okoliczność, że w odniesieniu do pytania prejudycjalnego dotyczącego uznania danego sądu za sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego w rozumieniu art. 234 akapit trzeci WE, sąd ten zwrócił się już do Trybunału ze swoim pytaniem prejudycjalnym, nie obala wspomnianego domniemania znaczenia dla sprawy. Byłoby wbrew duchowi współpracy, który powinien panować w stosunkach między sądami krajowymi a Trybunałem, oraz wymogom logiki postępowania, żeby żądać, by sąd krajowy najpierw wystąpił z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczącym wyłącznie tego, czy wchodzi on w zakres sądów, o których mowa w art. 234 akapit trzeci WE, a następnie ewentualnie potem, w drugim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, zadawał pytania dotyczące przepisów prawa wspólnotowego istotnych z punktu widzenia meritum zawisłego przed nim sporu.

   Wspomniane domniemanie znaczenia dla sprawy nie jest także obalane w przypadku wątpliwości dotyczących hipotetycznej natury sporu. Wątpliwość taka się pojawia, gdy dane, jakimi Trybunał dysponuje, by orzec o ewentualnym braku zgodności krajowych regulacji w zakresie apelacji od postanowienia w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym z art. 234 WE, nie pozwalają na stwierdzenie, czy postanowienie to nie było czy też nie może już być przedmiotem apelacji, i w związku z tym uprawomocniło się, w której to sytuacji kwestia owego braku zgodności istotnie miałaby charakter hipotetyczny.

   (por. pkt 67, 70, 73, 83–86)

3.  Sądu, którego orzeczenia wydane w ramach sporu mogą być przedmiotem skargi kasacyjnej, nie można uznać za sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego w rozumieniu art. 234 akapit trzeci WE, także wówczas gdy system proceduralny, w którego ramach należy rozstrzygnąć daną sprawę, nakłada ograniczenia w zakresie charakteru zarzutów, które można podnieść przed tym sądem, a które muszą być zarzutami naruszenia prawa.

   W istocie takie ograniczenia, podobnie jak brak skutku zawieszającego kasacji, nie pozbawiają stron występujących przed sądem, którego orzeczenia mogą zostać zaskarżone w takim trybie, możliwości skutecznego skorzystania z prawa do wniesienia takiego odwołania od orzeczenia tego sądu, rozpoznającego dany spór. Te ograniczenia i brak skutku zawieszającego nie oznaczają więc, że sąd ten należy uznać za sąd wydający orzeczenia niepodlegające zaskarżeniu.

   (por. pkt 77–79; pkt 2 sentencji)

4.  Wobec istnienia przepisów prawa krajowego dotyczących prawa do zaskarżenia postanowienia w sprawie wystąpienia z odwołaniem prejudycjalnym, zgodnie z którymi całość sprawy będącej przedmiotem postępowania przed sądem krajowym pozostaje zawisła przed tym sądem, a jedynie postanowienie odsyłające jest przedmiotem ograniczonego odwołania, art. 234 akapit drugi WE należy interpretować w ten sposób, że uprawnienie przyznane na mocy tego postanowienia traktatu sądowi krajowemu nie może zostać podważone ze względu na stosowanie przepisów prawa krajowego dotyczących prawa do zaskarżenia postanowienia w sprawie wystąpienia z odwołaniem prejudycjalnym do Trybunału, pozwalających sądowi apelacyjnemu na zmianę tego postanowienia, jego uchylenie i nakazanie sądowi, który wydał to postanowienie, podjęcia na nowo zawieszonego postępowania krajowego.

   W istocie chociaż art. 234 WE nie stoi na przeszkodzie temu, by postanowienia sądu krajowego, którego orzeczenia podlegają zaskarżeniu w prawie wewnętrznym, o wystąpieniu do Trybunału w trybie prejudycjalnym podlegały zwykłym środkom odwoławczym przewidzianym w prawie krajowym, to jednak wynik takiego odwołania nie może ograniczać uprawnienia nadanego temu sądowi przez art. 234 WE do wystąpienia do Trybunału, jeżeli uzna on, że w zawisłej przed nim sprawie pojawiły się pytania dotyczące wykładni przepisów prawa wspólnotowego wymagające rozstrzygnięcia z jego strony.

   Ponadto w sytuacji, gdy sprawa po raz drugi trafia przed sąd niższej instancji po tym, jak wydany przez niego wyrok został uchylony przez sąd orzekający w ostatniej instancji, tenże sąd niższej instancji może nadal zwrócić się do Trybunału na mocy art. 234 WE, pomimo istnienia w prawie krajowym zasady, że ocena co do prawa wydana przez sąd wyższej instancji jest dla sądu wiążąca.

   Tymczasem w przypadku zastosowania przepisów prawa krajowego dotyczących prawa do zaskarżenia postanowienia w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, zgodnie z którymi całość sprawy toczącej się przed sądem krajowym pozostaje zawisła przed tym sądem, a jedynie postanowienie odsyłające jest przedmiotem ograniczonego odwołania, niezależne uprawnienie do wystąpienia do Trybunału, nadane przez art. 234 WE pierwszemu z sądów mogłoby być zagrożone, gdyby zmieniając postanowienie w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, uchylając je i nakazując sądowi, który je wydał, podjęcie zawieszonego postępowania na nowo, sąd apelacyjny mógł uniemożliwić sądowi krajowemu skorzystanie z uprawnienia wystąpienia do Trybunału, nadanego mu na mocy traktatu WE.

   Zgodnie z art. 234 WE ocena znaczenia i niezbędnego charakteru pytania prejudycjalnego leży bowiem zasadniczo wyłącznie w kompetencji sądu, który występuje z odesłaniem prejudycjalnym, z zastrzeżeniem sprawdzenia w ograniczonym zakresie, którego dokonuje Trybunał. Tak więc do tego sądu należy wyciągnięcie konsekwencji z wyroku wydanego w ramach apelacji od postanowienia w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, a w szczególności uznanie, że należy bądź to utrzymać wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, bądź też zmienić go lub wycofać.

   Wynika z tego, że w sytuacji gdy możliwe byłoby złożenie skargi na postanowienie sądu odsyłającego o zadaniu pytania prejudycjalnego, Trybunał powinien, również dla dobra jasności i pewności prawa, traktować to postanowienie w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym jako wiążące i powinno ono być skuteczne tak długo, jak nie zostanie wycofane lub zmienione przez sąd, który je wydał, gdyż jedynie ten sąd może decydować o wycofaniu go lub zmianie.

   (por. pkt 93–98; pkt 3 sentencji)

5.  W obecnym stanie prawa wspólnotowego art. 43 WE i 48 WE należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniom państwa członkowskiego uniemożliwiającym spółce utworzonej na mocy prawa krajowego tego państwa członkowskiego, by przeniosła swoją siedzibę do innego państwa członkowskiego, zachowując przy tym status spółki podlegającej prawu krajowemu państwa członkowskiego, zgodnie z którego prawem została ona utworzona.

   Zgodnie bowiem z art. 48 WE, w braku jednolitej definicji w prawie wspólnotowym spółek objętych swobodą przedsiębiorczości posługującej się jednym tylko kryterium powiązania decydującego o właściwym dla tej spółki prawie krajowym, to, czy art. 43 WE ma zastosowanie do spółki powołującej się na ustanowioną tym postanowieniem podstawową swobodę, podobnie jak to, czy osoba fizyczna jest obywatelem państwa członkowskiego, uprawnionym na tej podstawie do korzystania z takiej swobody, stanowi kwestię wstępną, na którą w obecnym stanie prawa wspólnotowego odpowiedź można znaleźć jedynie w mającym zastosowanie prawie krajowym. Zatem jedynie wtedy, gdy potwierdzi się, że ta spółka faktycznie może korzystać ze swobody przedsiębiorczości w świetle warunków określonych w art. 48 WE, pojawia się pytanie o to, czy spółka ta jest objęta ograniczeniami tej swobody w rozumieniu art. 43 WE.

   Państwo członkowskie posiada więc prawo określenia zarówno kryterium powiązania, wymaganego od spółki po to, by mogła ona zostać uznana za spółkę utworzoną zgodnie z jego prawem krajowym i w związku z tym mogącą cieszyć się swobodą przedsiębiorczości, jak również kryterium wymaganego do utrzymania tego statusu w przyszłości. W ramach tego uprawnienia mieści się możliwość, by to państwo członkowskie nie zgodziło się na zachowanie tego statusu przez spółkę podlegającą jego prawu krajowemu, jeżeli zamierza ona zreorganizować się w innym państwie członkowskim w taki sposób, by przenieść swoją siedzibę na jego terytorium, zrywając w ten sposób powiązanie przewidziane w prawie krajowym państwa członkowskiego, na podstawie prawa którego została utworzona.

   Ponadto prace w zakresie rozwiązań legislacyjnych lub umów międzynarodowych w dziedzinie prawa spółek, o których mowa odpowiednio w art. 44 ust. 2 lit. g) WE i art. 293 WE, nie dotyczyły dotychczas rozbieżności w ustawodawstwach krajowych w zakresie powiązania i w związku z tym jeszcze owych rozbieżności nie usunęły. Owszem chociaż niektóre rozporządzenia, takie jak rozporządzenie nr 2137/85 w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych, rozporządzenie nr 2157/2001 w sprawie statutu spółki europejskiej i rozporządzenie nr 1435/2003 w sprawie statutu spółdzielni europejskiej, przyjęte na podstawie art. 308 WE, faktycznie zawierają przepisy umożliwiające ustanowionym w nich nowym podmiotom prawnym przenoszenie siedziby statutowej, a zatem również rzeczywistej siedziby, ponieważ obie te siedziby powinny znajdować się w tym samym państwie członkowskim, do innego państwa członkowskiego, nie powodując przy tym ani rozwiązania pierwotnej osoby prawnej, ani powstania nowej osoby prawnej, to jednak takie przeniesienie musi wiązać się ze zmianą prawa mającego zastosowanie do dokonującego tego przeniesienia podmiotu.

   Tymczasem gdy spółka pragnie jedynie przenieść swoją rzeczywistą siedzibę z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego, pozostając przy tym spółką prawa krajowego, czyli nie zmieniając prawa krajowego, któremu podlega, zastosowanie odpowiednio tych rozporządzeń nie mogłoby przynieść spodziewanych w takiej sytuacji rezultatów.

   (por. pkt 109, 110, 114, 115, 117, 119; pkt 4 sentencji)