Sprawa C-407/04 P

Dalmine SpA

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

„Odwołanie — Konkurencja — Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki — Rynek rur stalowych bez szwu — Ochrona rynków krajowych — Umowa o dostawy — Prawo do obrony — Samooskarżenie — Dowody z anonimowego źródła — Grzywna — Uzasadnienie — Równość traktowania — Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien — Wielkość właściwego rynku i zainteresowanego przedsiębiorstwa — Okoliczności łagodzące”

Opinia rzecznika generalnego L.A. Geelhoeda przedstawiona w dniu 12 września 2006 r.   I - 838

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 25 stycznia 2007°r.   I - 901

Streszczenie wyroku

1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 11)

2. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony

3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Dostęp do akt – Przedmiot – Poszanowanie prawa do obrony i prawa do sprawiedliwego procesu

4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Środki dowodowe

5. Skarga o stwierdzenie nieważności – Przedmiot – Uzasadnienie decyzji – Bezwzględne wyłączenie

   (art. 230 WE)

6. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny

   (art. 81 ust. 1 WE)

7. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Pozycja dominująca – Wpływ na handel między państwami członkowskimi – Kryteria oceny

   (art. 81 WE i 82 WE)

8. Odwołanie – Zarzuty – Nadużycie władzy – Pojęcie

   (art. 220 WE i 230 WE)

9. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia

   (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1 A)

10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria

    (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1 A akapit szósty)

11. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kwota maksymalna

    (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

12. Odwołanie – Właściwość Trybunału

    (art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Okoliczności łagodzące

    (rozporządzenie Rady nr 17, art. 15 ust. 2)

1.  W wykonaniu uprawnień powierzonych jej w celu egzekwowania przestrzegania wspólnotowych reguł konkurencji Komisja może zobowiązać przedsiębiorstwo, w miarę potrzeby w drodze decyzji, do przedstawienia jej wszelkich koniecznych informacji dotyczących okoliczności, o których mogło wiedzieć, lecz nie może nałożyć na to przedsiębiorstwo obowiązku udzielenia odpowiedzi wiążących się z przyznaniem zaistnienia naruszenia, którego wykazanie należy do Komisji.

   Z uwagi jednak na to, że pytania, na które przedsiębiorstwo było zobowiązane udzielić odpowiedzi, nie wiązały się z przyznaniem się do naruszenia, nie może ono skutecznie wskazywać na przysługujące mu prawo do nieprzyznania się do uczestnictwa w naruszeniu pod przymusem ze strony Komisji.

   (por. pkt 34, 35)

2.  W dziedzinie konkurencji poszanowanie prawa do obrony wymaga, aby dane przedsiębiorstwo miało w trakcie postępowania administracyjnego możliwość przedstawienia w skuteczny sposób swego stanowiska w kwestii prawdziwości i znaczenia utrzymywanego stanu faktycznego oraz w kwestii dokumentów, na podstawie których Komisja oparła swe twierdzenie o istnieniu naruszenia.

   Jednak wykładnia, zgodnie z którą prawo do obrony zostało naruszone z powodu samego faktu, że pochodzenie wspomnianych dokumentów jest nieznane i ich wiarygodność nie została udowodniona przez Komisję, mogłaby utrudnić postępowanie dowodowe, gdy należy ustalić istnienie naruszenia wspólnotowego prawa konkurencji.

   W istocie przeprowadzenie postępowania dowodowego w sprawach z zakresu wspólnotowego prawa konkurencji charakteryzuje się tym, że badane dokumenty zawierają często tajemnice handlowe lub inne informacje, które nie mogą zostać ujawnione albo mogą zostać ujawnione jedynie z zastrzeżeniem istotnych ograniczeń.

   W tych okolicznościach prawo do obrony nie może być rozumiane w ten sposób, że dokumenty zawierające dowody obciążające muszą automatycznie zostać wykluczone z materiału dowodowego, jeżeli pewne informacje muszą pozostać poufne. Taka poufność odnosi się zarówno do tożsamości autorów dokumentów, jak i do osób, które przekazały je Komisji.

   (por. pkt 44, 46–48)

3.  W ramach postępowania administracyjnego w dziedzinie konkurencji, po pierwsze, to właśnie wysłanie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a po drugie, dostęp do akt umożliwiający adresatowi takiego pisma zapoznanie się z dowodami znajdującymi się w aktach Komisji zapewniają poszanowanie prawa do obrony i prawa do rzetelnego procesu przysługujących zainteresowanemu przedsiębiorstwu.

   To właśnie poprzez pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zainteresowane przedsiębiorstwo zostaje poinformowane o wszystkich istotnych okolicznościach, na których opiera się Komisja na tym etapie postępowania. W konsekwencji jedynie po przesłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów zainteresowane przedsiębiorstwa mogą w pełni skorzystać z prawa do obrony.

   W istocie, gdyby wspomniane uprawnienia zostały rozszerzone na okres poprzedzający wysłanie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, skuteczność dochodzenia Komisji zostałaby zagrożona, ponieważ już w pierwszej fazie dochodzenia Komisji przedsiębiorstwo byłoby w stanie określić, jakie informacje są już znane Komisji, a zatem i informacje, które mogą jeszcze zostać przed nią ukryte.

   W konsekwencji – kiedy nie istnieje żadna wskazówka świadcząca o tym, że fakt niepoinformowania na etapie dochodzenia zainteresowanego przedsiębiorstwa przez Komisję o posiadaniu protokołów z niektórych przesłuchań, mających miejsce w ramach dochodzenia na poziomie krajowym, mógł mieć wpływ na późniejszą możliwość obrony tego przedsiębiorstwa na etapie postępowania administracyjnego rozpoczętego przesłaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – nie można stwierdzić żadnego naruszenia prawa do obrony lub prawa do rzetelnego procesu sądowego uznanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka na podstawie art. 6 ust. 1 europejskiej konwencji praw człowieka.

   (por. pkt 54, 58–61)

4.  Legalność przekazania Komisji przez prokuratora krajowego lub władze właściwe w dziedzinie konkurencji informacji zebranych na podstawie krajowego prawa karnego jest zagadnieniem podlegającym prawu krajowemu i sąd wspólnotowy nie jest właściwy do kontroli legalności aktu wydanego przez władzę krajową w świetle przepisów prawa krajowego.

   Ponieważ zasadą mającą pierwszeństwo w prawie wspólnotowym jest zasada swobodnej oceny dowodów, a jedynym kryterium istotnym dla oceny przedstawionych dowodów jest ich wiarygodność, w przypadku gdy przekazanie Komisji spornych protokołów z przesłuchania nie zostało uznane przez sąd krajowy za nielegalne, nie można ich uznać za dowody niedopuszczalne, które trzeba wyłączyć z akt sprawy.

   (por. pkt 62, 63)

5.  Brak jest przepisu prawa, który pozwalałby adresatowi decyzji na podważenie, w trybie skargi o stwierdzenie nieważności na podstawie art. 230 WE, elementów jej uzasadnienia, chyba że uzasadnienie to rodzi wiążące skutki prawne mające wpływ na jego interesy. W zasadzie uzasadnienie decyzji nie może wywoływać takich skutków.

   Ponieważ twierdzenia znajdujące się w zaskarżonej decyzji zostały zakwalifikowane przez samą wnoszącą odwołanie jako zbędne punkty uzasadnienia, nie może ona w żadnym wypadku podnosić, że brak tych twierdzeń wpłynąłby na zasadniczą zmianę treści zaskarżonej decyzji ani w konsekwencji domagać się stwierdzenia jej nieważności.

   (por. pkt 69, 70)

6.  W celu stosowania art. 81 ust. 1 WE uwzględnienie konkretnych skutków porozumienia jest zbędne, jeżeli okaże się, że porozumienie to ma na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji. W szczególności w odniesieniu do porozumień o charakterze antykonkurencyjnym, do których dochodzi podczas spotkań przedsiębiorstw konkurencyjnych, naruszenie art. 81 ust. 1 WE ma miejsce wówczas, gdy takie spotkania mają na celu ograniczenie, zapobieżenie lub zakłócenie konkurencji i zmierzają w ten sposób do sztucznej regulacji rynku.

   (por. pkt 84)

7.  Wykładnia i zastosowanie zawartej w art. 81 ust. 1 WE i art. 82 WE przesłanki dotyczącej skutków porozumień dla handlu między państwami członkowskimi muszą za punkt wyjścia przyjąć cel tej przesłanki, którym jest określenie – w zakresie prawa regulującego konkurencję – granic obszarów objętych odpowiednio prawem wspólnotowym i prawem państw członkowskich. Prawo wspólnotowe obejmuje zatem każdy kartel i każdą praktykę, które są w stanie zakłócić swobodę handlu między państwami członkowskimi w taki sposób, że mogłyby zagrozić realizacji celów jednolitego rynku między państwami członkowskimi, w szczególności poprzez podział rynków krajowych lub zmianę struktury konkurencji na wspólnym rynku.

   Aby decyzja, porozumienie lub praktyka były w stanie wpłynąć na handel między państwami członkowskimi, muszą one pozwolić – na podstawie całokształtu okoliczności prawnych lub faktycznych – na przewidzenie z wystarczającym stopniem prawdopodobieństwa, że mogą one wywrzeć wpływ bezpośredni lub pośredni, rzeczywisty lub potencjalny na przepływy handlowe między państwami członkowskimi i to w taki sposób, iż budzą obawy, że mogą one przeszkodzić w realizacji jednolitego rynku między państwami członkowskimi. Ponadto konieczne jest, by wpływ ten nie był nieznaczny.

   W tym zakresie podział rynków krajowych we Wspólnocie może wpływać w sposób znaczący na przepływy handlowe pomiędzy państwami członkowskimi.

   (por. pkt 89–91)

8.  Nadużycie władzy ma miejsce, gdy dana instytucja wykonuje swoje uprawnienia wyłącznie lub w decydującej mierze w celu innym niż wskazany przez tę instytucję albo w celu obejścia procedury przewidzianej w traktacie dla danego przypadku.

   Wobec braku dowodów potwierdzających, że Sąd wykonywał swoje uprawnienia w celu innym niż zapewnienie poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu traktatu, o którym mowa w art. 220 WE, takie zachowanie nie może zostać mu zarzucone.

   (por. pkt 99, 100)

9.  Wagę naruszeń wspólnotowego prawa konkurencji należy ustalić na podstawie licznych okoliczności, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, i to wobec braku w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić.

   Wśród okoliczności, które mogą wpływać na ocenę wagi naruszeń, znajdują się zachowanie każdego przedsiębiorstwa, rola odgrywana przez każde z nich w ustanowieniu kartelu, korzyść z niego odniesiona, rozmiary przedsiębiorstw i wartość danych towarów oraz zagrożenie, jakie stanowi ten rodzaj naruszeń dla celów Wspólnoty.

   W pkt 1 A wytycznych sprecyzowano, że „[p]rzy ocenie wagi naruszenia należy wziąć pod uwagę je[go] charakter, rzeczywisty wpływ na rynek, tam gdzie może to być zmierzone, oraz rozmiar właściwego rynku geograficznego”.

   Wielkość rynku objętego naruszeniem stanowi jedynie jedną z wielu istotnych okoliczności służących ocenie wagi naruszenia i ustaleniu kwoty grzywny.

   Komisji przysługują szerokie uprawnienia dyskrecjonalne, a metoda obliczania określona przez wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien charakteryzuje się elastycznością.

   Niemniej jednak do Trybunału należy zbadanie, czy Sąd dokonał prawidłowej oceny wykonywania przez Komisję tychże uprawnień dyskrecjonalnych.

   (por. pkt 129–134)

10.  Przy ustalaniu kwoty grzywien w zależności od wagi i okresu trwania spornego naruszenia Komisja nie ma obowiązku – jak to zostało przypomniane w pkt 1 A akapit szósty wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS – przyjąć za punkt wyjścia przy obliczaniu tej grzywny kwot określonych na podstawie obrotu zainteresowanych przedsiębiorstw. Komisja może wprawdzie uwzględnić obrót danego przedsiębiorstwa, jednak nie może przypisywać nieproporcjonalnie dużego znaczenia temu obrotowi w stosunku do innych elementów oceny.

    Komisja zachowuje zatem swobodę uznania w zakresie możliwości dokonania zróżnicowania grzywien w zależności od rozmiarów każdego z przedsiębiorstw. Tak więc dokonując ustalenia kwot grzywien w przypadkach, gdy są one nakładane na kilka przedsiębiorstw za to samo naruszenie, nie jest ona zobowiązana do zapewnienia, by ostateczne kwoty grzywien oddawały różnicę w zakresie całkowitych obrotów handlowych między zainteresowanymi przedsiębiorstwami.

    Takie rozwiązanie jest tym bardziej zasadne, gdy wszystkie przedsiębiorstwa, do których skierowano zaskarżoną decyzję, są przedsiębiorstwami znacznych rozmiarów, co może skłonić Komisję do niedokonywania zróżnicowania kwot nałożonych grzywien.

    (por. pkt 141–145)

11.  Jedynie przy ustalaniu ostatecznej kwoty grzywny, a nie jej kwoty podstawowej, należy zachować maksymalną granicę 10%, o której mowa w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17.

    (por. pkt 146)

12.  Nawet jeżeli w ramach odwołania Trybunał nie może ze względów słuszności zastąpić własną oceną oceny dokonanej przez Sąd orzekający w ramach nieograniczonego prawa orzekania w przedmiocie kwoty grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa z powodu naruszenia przez nie prawa wspólnotowego, to przy ustalaniu kwoty tych grzywien takie uprawnienie nie może prowadzić do dyskryminacji pomiędzy przedsiębiorstwami, które wzięły udział w porozumieniu lub uzgodnionej praktyce sprzecznymi z art. 81 ust. 1 WE.

    Odwołanie powinno jednak dokładnie określać argumenty prawne na poparcie zarzutu opartego na naruszeniu zasady równego traktowania, gdyż w przeciwnym razie taki zarzut jest niedopuszczalny.

    (por. pkt 152, 153)

13.  Ponieważ rozpatrywane naruszenie zostało zaprzestane lub przynajmniej było w trakcie zaprzestania w momencie przeprowadzenia kontroli przez Komisję, wspomniany fakt zaprzestania nie mógł stanowić okoliczności łagodzącej w celu ustalenia wysokości grzywny.

    (por. pkt 160)