Wzmocnienie europejskiej polityki sąsiedztwa

Komisja przedstawia bilans europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS), zastosowanych instrumentów i jej wyników po osiemnastu miesiącach od jej wdrożenia. Na podstawie przedstawionego bilansu konieczne wydaje się wzmocnienie EPS w obliczu licznych wyzwań, przed którymi stoją państwa członkowskie. EPS dysponuje potencjałem, który powinien być bardziej wykorzystany w celu nawiązania ścisłych stosunków pomiędzy UE i jej sąsiadami, jak również stworzenia strefy dobrobytu, stabilności i bezpieczeństwa wzdłuż wszystkich granic europejskich.

AKT

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 4 grudnia 2006 r. w sprawie wzmocnienia europejskiej polityki sąsiedztwa [COM(2006) 726 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

W ciągu pierwszych osiemnastu miesięcy wprowadzania w życie EPS udowodniła, że może stworzyć solidną podstawę dla wzmocnienia ścisłych relacji między Unią Europejską (UE) i jej sąsiadami.

Jednakże EPS dysponuje potencjałem, który zasługuje na większe wykorzystanie w celu zwiększenia swojego znaczenia. Jest to szczególnie ważne w obliczu licznych wyzwań, przed którymi stoją państwa partnerskie, takich jak ubóstwo, bezrobocie, nierówność sytuacji gospodarczej, korupcja, nieodpowiednie rządzenie czy zamrożone konflikty w niektórych regionach.

UE wspiera i zachęca kraje partnerskie do przeprowadzenia reform dążących do zapewnienia dobrobytu, stabilności i bezpieczeństwa dla wspólnego sąsiedztwa, którego powodzenie leży w obustronnym interesie. Wyzwania, przed którymi stoją kraje sąsiadujące przekraczają niejednokrotnie ich granice i dotyczą również UE. We wspólnym interesie UE i jej partnerów leży więc zapewnienie stabilności umożliwiające walkę z nielegalną imigracją, degradacją środowiska naturalnego i terroryzmem, a także gwarantujące pewność dostaw energii elektrycznej.

Mocne strony EPS

EPS pozwala na postęp polityczny i wprowadza podstawy dla wzmocnionego dialogu między UE i jej partnerami, ustanawiając:

• jednolite, przejrzyste ramy dotyczące integracji. Obejmują one wszelkie aspekty dwustronnych relacji z tymi krajami w sposób globalny i sektorowy,
• programy działania EPS (EN) (FR) zaakceptowane wspólnie przez UE oraz danego partnera opierające się na wspólnej i zróżnicowanej odpowiedzialności. Aktualnie zostało ustanowionych dwanaście programów działania EPS. Ich szczegółowy charakter sprawia, że EPS jest konkretna i pozwala skoncentrować się na szczegółowych, mierzalnych i określonych w czasie celach. Opierają się na strategiach reform państw partnerskich, tworząc podstawę pracy niektórych międzynarodowych instytucji finansowych (MIF),
• Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI) na rzecz finansowego wsparcia reform. Umożliwi on lepsze wykorzystanie środków i wzmocnienie wyników, szczególnie dzięki takim formom współpracy, jak współpraca transgraniczna, TAIEX (DE) (EN) (FR) oraz współpraca bliźniacza.

Konsolidacja EPS na rzecz wykorzystania jej potencjału

EPS może przynieść jeszcze więcej korzyści dzięki wzmocnieniu środków i przy zapewnieniu działań dostosowanych do potrzeb i aspiracji państw partnerskich. Skoordynowane wysiłki UE przyniosą korzyści polityczne, którymi będą powzięte w państwach partnerskich reformy leżące w ich własnym interesie. Jednakże rezultaty EPS zależą również od woli partnerów, która warunkuje ścisłe stosunki z UE i udzielanie przez nią pomocy. Dlatego w grudniu 2006 r. Komisja zdefiniowała obszary, w których należałoby wzmocnić EPS. Propozycje te czekają na reakcję oraz działania ze strony Rady i przewidują:

Wzmocnienie komponentu gospodarczego i handlowego poprzez głębszą i globalną integrację gospodarczą i handlową. UE wspiera przede wszystkim przystąpienie do Światowej Organizacji Handlu (WTO (EN) (ES) (FR)) (na przykład Ukraina) lub przyznanie preferencyjnych warunków handlowych (na przykład Mołdawia). Integracja gospodarcza powinna długotrwale wykraczać poza towary i usługi i zmierzać do stopniowego osiągania kompleksowej konwergencji w dziedzinie handlu i regulacji (normy techniczne, badania naukowe, prawa własności intelektualnej, prawo spółek itp.).

Plany działania stanowią jej preferowane instrumenty i doprowadzą w średnim czy długim okresie do nowej generacji kompleksowych i pogłębionych umów o wolnym handlu, na przykładzie umowy negocjowanej w tym roku z Ukrainą. Nowe umowy, których charakter będzie prawnie wiążący, uwzględnią wpływu handlu na zrównoważony rozwój oraz obejmą głównie towary mające duże znaczenie dla partnerów. Należy także rozszerzyć zakres umów o wolnym handlu z partnerami z regionu Morza Śródziemnego.

Umowy będą zawierane stopniowo w zależności od rytmu każdego z państw. Dzięki takim samym podstawom regulacyjnym i podobnemu zakresowi dostępu do rynku, proces ten wpłynie długotrwale na rozszerzenie gospodarczej wspólnoty sąsiedztwa między UE i jej partnerami na przykładzie umowy z Agadiru dotyczącej państw położonych wokół Morza Śródziemnego.

W przypadku niektórych rodzajów podróży (handlowych, oficjalnych i naukowych) ułatwione powinny zostać także procedury wizowe, w celu wsparcia mobilności i zarządzania migracją. Doświadczenia dotyczące swobodnego przepływu w UE wskazują, że procedury wizowe mogą stanowić przeszkody dla mobilności w obliczu wzrastającej współpracy międzynarodowej.

Zmiany tych procedur wymagają przeglądu całości kwestii dotyczących: nielegalnej imigracji, zwalczania handlu ludźmi i przemytu ludzi, efektywnego zarządzania granicami, umów o readmisji, powrotów nielegalnych imigrantów a także odpowiednich procedur rozpatrywania wniosków o ochronę i udzielenie azylu. Odpowiednia reakcja partnerów na te zagadnienia uprości i przyspieszy procedury, jak również wesprze współpracę w zakresie nielegalnej imigracji.

Umowy o readmisji oraz dotyczące ułatwień wizowych są negocjowane w kierunku przystosowania ich do konkretnych okoliczności zainteresowanego państwa, jak ma to miejsce w przypadku Ukrainy, Mołdawii czy Maroka. Tego typu umowy powinny w szczególności dotyczyć państw, dla których plan działania przewiduje dialog w zakresie migracji oraz wiz. Ponadto dokonania UE w tych dziedzinach mogą także odgrywać pewną rolę, tak jak w przypadku utworzenia systemu informacji wizowej.

Wspieranie kontaktów międzyludzkich, poza tym że zwiększa mobilność, nadaje EPS ludzki wymiar. Chodzi tu o kontakty i możliwości nawiązywania kontaktów między obywatelami UE oraz państw sąsiadujących. Wspierają one wzajemne poznanie i zrozumienie. EPS będzie także bardziej widoczna dzięki programom dwustronnym i programom wymiany informacji i doświadczeń.

Wymiany międzyludzkie dotyczą w szczególności:

• wymian edukacyjnych i wymian młodzieży, które stanowią główny element budowy relacji i przezwyciężania uprzedzeń. W tej perspektywie programy Tempus oraz Erasmus Mundus wspierają współpracę uniwersytecką i system stypendiów naukowych. Lepszy dialog polityczny w zakresie szkolnictwa wyższego będzie sprzyjał modernizacji i reformom. Rozprzestrzenianie i wymiany dobrych praktyk umożliwią współpracę i zbieżność z politykami UE, tak jak w ramach procesu bolońskiego. Należy zwiększyć wsparcie dla reformy edukacji, również za pośrednictwem Europejskiej Fundacji Kształcenia (EFK). Można będzie również przewidzieć uruchomienie nowego programu, którego celem byłoby wspieranie kontaktów między młodymi profesjonalistami, również związanymi z kulturą i sztuką, a środowiskiem regulacyjnym,
• mobilności naukowców na rzecz współpracy naukowej oraz osiągania doskonałości przy zwiększeniu pomocy dla mobilności oraz informacji,
• gospodarczych, społecznych, kulturowych oraz międzykulturowych wymian między członkami społeczeństwa obywatelskiego, mających znaczenie dla nawiązywania kontaktów w różnych dziedzinach (związki zawodowe, współpraca bliźniacza, zdrowie, organizacje pozarządowe (NGO)). Jednym z instrumentów działania w ramach ENPI będzie współpraca transgraniczna. Ponadto należy wspierać wzmożone zaangażowanie społeczeństw obywatelskich w proces reform,
• wspierania kontaktów między przedsiębiorstwami, w szczególności małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MŚP).

Wymiar tematyczny EPS zakłada wielostronne podejście do dziedzin przekrojowych, jak energia, transport, środowisko naturalne, społeczeństwo informacyjne, badania naukowe, zdrowie publiczne, migracje itp., które stanowią wspólny interes UE oraz wszystkich jej partnerów.

Każdy temat powinien być przeanalizowany i objęty pogłębioną debatą, należy także podejść do niego za pomocą różnych metod, zarówno nieformalnych (spotkania ad hoc lub regularne kontakty ministrów lub ekspertów), jak i zinstytucjonalizowanych lub zintegrowanych (umowy i procesy dwustronne). Mogą zostać również rozszerzone istniejące umowy wielostronne, takie jak Traktat ustanawiający Wspólnotę Energetyczną oraz umowy dotyczące lotnictwa. Rozwój przekrojowego wymiaru EPS nie przewiduje utworzenia nowych instytucji, ale określenie drogi wzmocnionej współpracy z państwami partnerskimi w zakresie tematycznym. Innym prowadzącym do tego środkiem jest udział sąsiadów w niektórych programach i agencjach Wspólnoty.

Wzmocnienie współpracy politycznej może przyczynić się do rozwiązania konfliktów i stawienia czoła związanemu z nimi ryzyku (nasilenie, masowy napływ uchodźców, dostawy energii, wymiany handlowe, transport, terroryzmu, przestępczość zorganizowana itp.). Dotyczy bezpieczeństwa i stabilności Europy. Zaleca się tym samym ściślejszą współpracę z Rosją.

UE uczestniczy w rozwiązywaniu konfliktów regionalnych oraz wielostronnych, jak ma to miejsce w przypadku Kwartetu Bliskowschodniego albo operacji cywilnego czy wojskowego monitorowania, utrzymania pokoju lub zarządzania granicami na przykład w Mołdawii i Rafah. Rolę UE wzmocni w tym zakresie instrument stabilizacji. Ponadto wykorzystywane zasoby powinny sprzyjać zrównoważonemu rozwojowi.

Narzędziami EPS są również wzmożony dialog, wsparcie dla rozwoju oraz współpraca regionalna. Może również stanowić podstawę rozwoju innych środków, takich jak dostosowanie do deklaracji WPZiB rozszerzonej na wszystkich partnerów, zachęcanie partnerów do udziału w spotkaniach informacyjnych i koordynacyjnych organizacji międzynarodowych, organizacja nieformalnych spotkań na wysokim szczeblu w celu wprowadzania wzmocnionej EPS, intensywniejsza współpraca parlamentarna lub zwiększona obecność UE w państwach partnerskich (misje dyplomatyczne państw członkowskich i UE, przedstawicielstwa Komisji).

Wzmocnienie współpracy regionalnej dąży do wykorzystania potencjału dialogu i współpracy na poziomie regionalnym EPS, wspartym przez ENPI, jak na przykład:

• w regionie Morza Czarnego, wzmożona współpraca („Synergia czarnomorska”, komunikat Komisji przyjęty dnia 11 kwietnia 2007 r.) wsparta przez wzmocnione podejście regionalne EPS umożliwi optymalne warunki dla rozwiązywania konfliktów. Wszystkie zainteresowane strony, jak Rosja oraz Turcja, powinny być w nią zaangażowane. Do konkretnych problemów sektorowych można odnieść się poprzez współpracę naukową, dialog polityczny lub istniejące regionalne organizacje, takie jak Międzynarodowa Komisja ds. Ochrony Morza Czarnego (EN). Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego (BSEC (EN)) jest użyteczną platformą dla pogłębionych stosunków i regularnego i wzmocnionego dialogu UE z odpowiednimi krajami. Współpraca regionalna powinna także uwzględniać inne inicjatywy regionalne, takie jak inicjatywa Baku (EN) w dziedzinie transportu i energetyki,
• w państwach położonych wokół Morza Śródziemnego EPS stanowi dopełnienie dialogu i integracji regionalnej w ramach partnerstwa eurośródziemnomorskiego. EPS stanowi inspirację dla programu pracy (FR) przyjętego podczas szczytu w Barcelonie w 2005 r. i wzmacnia stosunki dwustronne na podstawie sytuacji i potrzeb obydwu stron. Obowiązujące plany działania przyniosły już skutki (reformy, postęp w najbardziej wrażliwych dziedzinach, ustalenie wspólnego dialogu w różnych kwestiach, ustanowienie wspólnych priorytetów), a plany działania dla Egiptu i Libanu, przyjęte na początku 2007 r., nadają EPS wymiaru regionalnego. EPS umożliwia także ustalanie synergii w niektórych sektorach gospodarki, na przykład z Radą Współpracy Państw Arabskich Zatoki Perskiej (EN) (FR).

EPS stwarza tym samym możliwość wzmocnienia współpracy regionalnej z „sąsiadami sąsiadów” (środkowa Azja, państwa Zatoki Perskiej, Afryka). Inicjatywy związane ze współpracą będą dotyczyły regionalnych kwestii wspólnego zainteresowania, takich jak energia, transport, migracje, łączność i komunikacja, pokój, bezpieczeństwo itp., wraz ze wsparciem ENPI oraz Instrumentu Współpracy w zakresie Rozwoju (DCI). Powinny także przyciągnąć inwestycje na rzecz rozwoju i modernizacji tych państw.

Wzmocnienie współpracy finansowej będzie oparte na instrumentach finansowych, które przyczyniają się do realizacji celów polityki, przede wszystkim ENPI, który zastąpił programy TACIS oraz MEDA a także w ramach nowego, rozszerzonego mandatu Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI (DE) (EN) (FR)). ENPI będzie bardziej elastyczny i lepiej dopasowany do priorytetów EPS. Pozostałe instrumenty współpracy tematycznej uzupełnią pomoc przyznaną w ramach EPS, w szczególności w zakresie poszanowania praw człowieka, bezpieczeństwa jądrowego, jak również programów tematycznych.

Poprawa koordynacji działań ofiarodawców przyczyni się również do wzmocnienia współpracy finansowej. Oprze się ona w szczególności na mobilizacji inwestycji oraz utworzeniu synergii między funduszami wspólnotowymi, państwami członkowskimi, a instytucjami finansowymi, w tym MIF.

W tej perspektywie ENPI wspiera mobilizację funduszy poprzez swoje mechanizmy finansowe skoncentrowane na priorytetach określonych w planach działania, a mianowicie:

• Instrument Wspierania Systemu Rządów w zakresie postępów w procesie reform państw partnerskich na podstawie ich planów działania,
• Fundusz Inwestycyjny na rzecz Sąsiedztwa. Fundusz ten ma na celu wsparcie pożyczek MIF w państwach partnerskich. Umożliwi także większą spójność oraz komplementarność między pomocą wspólnotową a pomocą państw członkowskich.

Kontekst

EPS została wprowadzona w celu rozwoju wzmocnionych relacji między UE a jej sąsiadami. Aby uniknąć tworzenia nowych podziałów, UE jest zainteresowana dobrobytem, stabilizacją oraz bezpieczeństwem swych sąsiadów, współpracując z nimi na rzecz wsparcia ich przekształceń. EPS nie jest związana z procesem rozszerzenia UE, bez przesądzania o tym, w jaki sposób mogą się kształtować relacje UE z jej sąsiadami.

AKTY POWIĄZANE

Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 4 grudnia 2006 r. dotyczący ogólnej koncepcji umożliwienia krajom partnerskim objętym europejską polityką sąsiedztwa uczestnictwa w agencjach i programach Wspólnoty [COM(2006) 724 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Propozycja dotyczy metod, za pomocą których może zostać otwarte dla państw sąsiadujących uczestnictwo w różnych agencjach i programach wspólnotowych. W swoich konkluzjach z marca 2007 r. (FR) Rada do spraw ogólnych i stosunków zewnętrznych zaakceptowała niniejszą propozycję i Komisja pracuje obecnie nad dyrektywami dotyczącymi negocjacji w zakresie różnych programów.

Ostatnia aktualizacja: 26.04.2007