Europejski Instrument Sąsiedztwa (2014–2020)

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Rozporządzenie (UE) nr 232/2014 ustanawiające Europejski Instrument Sąsiedztwa

JAKIE SĄ CELE ROZPORZĄDZENIA?

• Ustanawia ono Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI).
• Celem ENI jest stworzenie przestrzeni wspólnego dobrobytu i dobrego sąsiedztwa, obejmującej państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) oraz kraje partnerskie, poprzez:
  • propagowanie praw człowieka, praworządności, trwałej demokracji i uczestnictwa obywateli;
  • zrównoważoną gospodarkę i zrównoważony, sprzyjający włączeniu społecznemu rozwój gospodarczy, społeczny i terytorialny, w tym stopniową integrację z unijnym rynkiem wewnętrznym;
  • mobilność i kontakty międzyludzkie, w tym wymiany studenckie;
  • integrację regionalną, w tym programy współpracy transgranicznej.
• Istotnymi kryteriami wpływającymi na przyznawanie funduszy krajom partnerskim będą: poszanowanie praw człowieka, demokracji i dobrych rządów.
• Z uwagi na to, że rozporządzenia (UE) nr 232/2014 nie stosuje się już od 31 grudnia 2020 r., szczegółowe przepisy są obecnie określone w odrębnym rozporządzeniu – rozporządzeniu (UE) 2022/2192 – dotyczącym dalszego wdrażania programów współpracy, których realizacja została zakłócona w wyniku rosyjskiej agresji wojskowej wobec Ukrainy i pandemii COVID-19.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

• ENI zapewnia pakiet finansowy dla 16 krajów partnerskich objętych europejską polityką sąsiedztwa, którą zmieniono w 2015 r. w ramach reakcji na nowe wyzwania rozwijającego się sąsiedztwa. Opiera się ona na zróżnicowaniu, współodpowiedzialności oraz elastyczności.
• Ten instrument finansowania ma za zadanie wzmocnić relacje między jego beneficjentami poprzez programy dwustronne, wielonarodowe oraz współpracy transgranicznej.

Kraje partnerskie

Beneficjentami ENI są Algieria, Armenia, Azerbejdżan, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordania, Liban, Libia, Mołdawia, Maroko, Palestyna*, Syria, Tunezja i Ukraina.

Współpraca transgraniczna i ponadnarodowa z Rosją (która nie będąc krajem partnerskim, kwalifikowała się do udziału w projektach współpracy regionalnej) oraz z Białorusią została zawieszona od marca 2022 r. w związku z rosyjską agresją wojskową wobec Ukrainy.

ENI wesprze także wdrażanie strategii regionalnych i makroregionalnych (w odniesieniu do synergii czarnomorskiej).

Podejście do wsparcia

• ENI będzie różnicować poziomy wsparcia przez dostosowywanie pomocy do potrzeb i postępów krajów partnerskich.
• Wsparcie UE:
  • jest oparte na podejściu motywacyjnym (tzw. podejściu więcej za więcej), aby pozwolić na większe wsparcie dla partnerów rzeczywiście budujących trwałą demokrację;
  • skupia się na programach współpracy transgranicznej między państwami członkowskimi i krajami partnerskimi;
  • dąży do wzmocnienia więzi między UE i obywatelami krajów partnerskich przez umożliwienie im uczestnictwa w wewnętrznych programach UE, takich jak Horyzont 2020 oraz Erasmus+.
• ENI będzie również zachęcać organizacje obywatelskie i organy lokalne do zaangażowania się w przygotowanie, wdrażanie i monitorowanie wsparcia UE. Wspólne programowanie z państwami członkowskimi służy do wzmacniania koordynacji w UE oraz ustalania i opracowywania wspólnych priorytetów.
• Kraje ENI mogą również czerpać korzyści z następujących narzędzi:
  • partnerstwo – instrument unijny zachęcający do dzielenia się doświadczeniem w ramach współpracy instytucjonalnej pomiędzy administracją publiczną państw członkowskich a administracją w krajach korzystających ze wsparcia lub krajach partnerskich; oraz
  • TAIEX (instrument pomocy technicznej i wymiany informacji) – kolejny instrument krótkoterminowego wsparcia krajów partnerskich zapewniający wiedzę ekspercką w kwestiach włączania prawa unijnego do prawa krajowego oraz jego późniejszego stosowania i egzekwowania.

Budżet i wdrażanie

• Budżet ENI na lata 2014–2020 wynosi 15,433 mld euro.
• Główne zasady i procedury wdrażania tego programu zawarte są w rozporządzeniu (UE) nr 236/2014 w sprawie finansowania w ramach instrumentów UE na rzecz finansowania działań zewnętrznych.
• Komisja Europejska przyjęła akt wykonawczy (rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 897/2014) ustanawiający szczegółowe zasady dotyczące wdrażania programów współpracy transgranicznej finansowanych w ramach ENI. Obejmuje ono następujące kwestie związane z programami:
  • przygotowanie,
  • treść;
  • przyjęcie,
  • korekty i zmiany,
  • umowy finansowe,
  • metod realizacji,
  • współfinansowanie i wkłady rzeczowe,
  • okres realizacji,
  • struktury programu, oraz
  • systemy zarządzania i kontroli.
• W 2020 r. Komisja przyjęła rozporządzenie (UE) 2020/879 zmieniające rozporządzenie (UE) nr 897/2014 w celu dostosowania przepisów dotyczących wdrażania programów współpracy transgranicznej finansowanych w ramach ENI do środków szczególnych wprowadzonych w reakcji na pandemię COVID-19. Ma to sprawić, by takie programy współpracy transgranicznej mogły elastycznie i skutecznie przyczyniać się do reagowania na szybko pojawiające się potrzeby w sektorach w największym stopniu dotkniętych skutkami pandemii, takich jak sektor opieki zdrowotnej i sektor przedsiębiorstw – w tym małych i średnich przedsiębiorstw – oraz na rynku pracy, jak również wspierać odbudowę społeczno-gospodarczą w obszarach objętych programami. W rozporządzeniu zmieniającym zapisano między innymi, że:
  • zasada współfinansowania nie ma zastosowania do wkładu UE w odniesieniu do wydatków poniesionych i wypłaconych, ujętych w rocznym sprawozdaniu finansowym programów za rok obrotowy rozpoczynający się 1 lipca 2020 r. i kończący się 30 czerwca 2021 r.;
  • termin 31 grudnia 2021 r. na podpisanie umów innych niż już zawarte umowy na duże projekty infrastrukturalne przedłuża się do 31 grudnia 2022 r.;
  • nie należy oczekiwać, że działania realizowane w ramach projektów finansowanych z programów zakończą się 31 grudnia 2022 r. – termin ten przedłuża się do 31 grudnia 2023 r.;
  • w odniesieniu do roku obrotowego trwającego od 1 lipca 2019 r. do 30 czerwca 2020 r. zezwala się instytucjom audytowym na stosowanie niestatystycznej metody doboru próby;
  • w wyjątkowych przypadkach wyboru projektów można dokonać w drodze udzielenia finansowania bez zaproszenia do składania wniosków, z należytym uzasadnieniem w kontekście pandemii COVID-19;
  • należy uprościć etapy procedury, jaką powinna stosować Komisja, i znieść wymóg przedkładania Komisji pełnego wniosku projektowego w celu oceny projektu;
  • wydatki wspierające zdolności reagowania kryzysowego w kontekście pandemii COVID-19 dopuszcza się jako kwalifikowalne od 1 lutego 2020 r.;
  • w celu zapewnienia spójności między zasadami określonymi w rozporządzeniu (UE) nr 1303/2013 w sprawie unijnych funduszy strukturalnych i funduszy spójności (zob. streszczenie) i zasadami określonymi w rozporządzeniu (UE) nr 897/2014 dopasowuje się do siebie wdrażanie obu rodzajów programów współpracy transgranicznej; okres realizacji programów przedłuża się o jeden rok – do 31 grudnia 2025 r.

Rozwiązanie problemu zakłóceń w realizacji programu

W celu rozwiązania problemu zakłóceń w realizacji programu, jakie powstały w wyniku inwazji Rosji na Ukrainę i pandemii COVID-19, rozporządzenie (UE) 2022/2192 przewiduje:

• ułatwianie wykorzystania zasobów ENI przez państwa członkowskie i regiony na rzecz wspierania działań mających na celu sprostanie wyzwaniom migracyjnym na skutek agresji wojskowej ze strony Rosji;
• możliwość zwolnienia z obecnie stosowanych zasad współfinansowania, aby zapewnić niezbędną elastyczność w mobilizowaniu istniejących zasobów inwestycyjnych w celu rozwiązania problemu zakłóceń; oraz
• wspieranie pewności prawa w odniesieniu do innych wyzwań, przed jakimi stoją instytucje odpowiedzialne za program.

Rozporządzenie umożliwia na przykład:

• 100 % unijnego współfinansowania programów ENI-współpraca transgraniczna w latach obrachunkowych rozpoczynających się 1 lipca 2021 r., 1 lipca 2022 r. oraz 1 lipca 2023 r., co oznacza, że krajowe współfinansowanie nie będzie już wymagane;
• przyznawanie kwalifikowalności z mocą wsteczną do dnia rozpoczęcia rosyjskiej inwazji w odniesieniu do projektów dotyczących wyzwań migracyjnych realizowanych w ramach programów ENI-współpraca transgraniczna;
• wyjątkowe odstępstwo od wymogu, zgodnie z którym wszystkie projekty powinny obejmować co najmniej jednego beneficjenta z kraju partnerskiego, a wszystkie działania powinny mieć rzeczywiste oddziaływanie i korzyści transgraniczne lub transnarodowe;
• działania podejmowane przez instytucje zarządzające programem w celu przyspieszenia niezbędnych zmian w już zatwierdzonych projektach i w połowie ich realizacji, w tym w dużych projektach infrastrukturalnych.

OD KIEDY ROZPORZĄDZENIE MA ZASTOSOWANIE?

Ma ono zastosowanie od 1 stycznia 2014 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Europejska polityka sąsiedztwa (Europejska Służba Działań Zewnętrznych)
• TAIEX i partnerstwo (Komisja Europejska)
• Polityka regionalna UE (Komisja Europejska).

GŁÓWNY DOKUMENT

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 232/2014 z dnia 11 marca 2014 r. ustanawiające Europejski Instrument Sąsiedztwa (Dz.U. L 77 z 15.3.2014, s. 27–43).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2192 z dnia 9 listopada 2022 r. w sprawie ustanowienia przepisów szczegółowych dotyczących programów współpracy na lata 2014–2020 wspieranych z Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i w ramach celu „Europejska współpraca terytorialna” wskutek zakłócenia realizacji programów (Dz.U. L 292 z 11.11.2022, s. 1–11).

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2020/879 z dnia 23 czerwca 2020 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 897/2014 w odniesieniu do przepisów szczegółowych w celu dostosowania przepisów dotyczących wdrażania programów współpracy transgranicznej finansowanych w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa do środków szczególnych wprowadzonych w reakcji na pandemię COVID-19 (Dz.U. L 203 z 26.6.2020, s. 59–62).

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 897/2014 z dnia 18 sierpnia 2014 r. ustanawiające przepisy szczegółowe dotyczące wdrażania programów współpracy transgranicznej finansowanych na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 232/2014 ustanawiającego Europejski Instrument Sąsiedztwa (Dz.U. L 244 z 19.8.2014, s. 12–54).

Kolejne zmiany rozporządzenia (WE) nr 897/2014 zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Ostatnia aktualizacja: 30.03.2023