Stwierdzanie nieważności aktów prawnych przez Trybunał Sprawiedliwości

 

STRESZCZENIE DOKUMENTÓW:

Artykuł 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)

Artykuł 264 TFUE

Artykuł 266 TFUE

JAKIE SĄ CELE ARTYKUŁÓW?

• Art. 263 umożliwia wniesienie do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej „Trybunałem”) skargi dotyczącej legalności aktów prawnych Unii Europejskiej (UE).
• W art. 264 wskazano, że w razie gdy skarga jest zasadna, Trybunał orzeka o nieważności aktu lub o ile jest to konieczne, określa, jakie skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.
• Art. 266 zobowiązuje podmiot, który wydał unieważniony akt, do podjęcia niezbędnych środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakres

• Art. 263 TFUE stanowi, że Trybunał może kontrolować legalność:
  • aktów ustawodawczych;
  • aktów Rady, Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego (EBC), innych niż zalecenia i opinie;
  • aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich.
• Trybunał może także kontrolować legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych UE, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.
• Trybunał uznał, że skarga o stwierdzenie nieważności przysługuje nie tylko przeciwko aktom takim, jak rozporządzenia, decyzje i dyrektywy, które w art. 288 TFUE określono mianem wiążących, lecz także przeciwko innym aktom, ponieważ decydujące znaczenie ma treść (oraz cel) danego środka, a nie jego forma (wyrok w sprawie C-316/91, Parlament Europejski/Rada). Tym samym można kwestionować legalność innego rodzaju aktów, takich jak konkluzje Rady (wyrok w sprawie C-27/04, Komisja/Rada).

Kto może wnieść do Trybunału skargę o stwierdzenie nieważności?

• W art. 263 TFUE wskazano trzy kategorie skarżących.
  • Skarżący uprzywilejowani, czyli państwa UE, Parlament Europejski, Rada i Komisja. Te podmioty mogą zawsze zwrócić się o dokonanie kontroli (akapit drugi).
  • Skarżący częściowo uprzywilejowani, czyli Trybunał Obrachunkowy, EBC i Komitet Regionów. Te podmioty mogą zwrócić się o dokonanie kontroli jedynie w celu „zapewnienia ochrony ich prerogatyw” (akapit trzeci).
  • Skarżący nieuprzywilejowani, czyli osoby prawne, takie jak przedsiębiorstwa, i osoby fizyczne, takie jak jednostki, mogą zwracać się o dokonanie kontroli, jednak muszą spełniać surowsze warunki w zakresie legitymacji procesowej (locus standi) (akapit czwarty).

Wnoszenie skarg o stwierdzenie nieważności

• Skarga jest wnoszona w terminie dwóch miesięcy od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu. W art. 51 regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości (zob. streszczenie) przewidziano przedłużenie tego terminu o dziesięć dni z uwagi na spowodowane odległością opóźnienia w doręczaniu przesyłek pocztowych. Jeżeli akt nie podlega publikacji ani notyfikowaniu, termin na wniesienie skargi biegnie od daty powzięcia przez skarżącego wiadomości o akcie w inny sposób.
• Skarżący nieuprzywilejowani muszą wykazać, że są adresatami danego aktu lub że akt dotyczy ich zarówno bezpośrednio (zob. wyrok w sprawie C-486/01, Front national/Parlament Europejski), jak i osobiście (zob. wyrok w sprawie C-25/62, Plaumann/Komisja).

Przesłanki stwierdzenia nieważności aktu

W art. 263 akapit drugi TFUE wymieniono następujące przesłanki stwierdzenia nieważności aktu:

• brak kompetencji;
• naruszenie istotnego wymogu proceduralnego, np. obowiązku poszanowania prerogatyw instytucji przed podjęciem decyzji (w tym względzie można wskazać np. wymóg przeprowadzenia konsultacji, o którym mowa w wyrokach w sprawie izoglukozy (wyrok w sprawie C-138/79, SA Roquette Frères/Rada i wyrok w sprawie C-139/79, Maizena GmbH/Rada));
• naruszenie traktatów lub Karty praw podstawowych;
• naruszenie jakiejkolwiek reguły prawnej związanej ze stosowaniem traktatów;
• nadużycie władzy (skarżący musi być w stanie wykazać na podstawie okoliczności faktycznych, że zaskarżony akt został przyjęty w niedozwolonym celu (wyrok w sprawie C-23/76, Pellegrini/Komisja).

Stwierdzenie nieważności aktu

Artykuł 264 TFUE stanowi podstawę prawną umożliwiającą stwierdzenie nieważności aktu.

• Jeżeli skarga o stwierdzenie nieważności jest zasadna, Trybunał orzeka o nieważności aktu.
• Jeżeli Trybunał uzna to za niezbędne, wskazuje, jakie skutki aktu, o którego nieważności orzekł, należy uważać za ostateczne. Innymi słowy może on stwierdzić, że niektóre aspekty zaskarżonego aktu pozostają w mocy ze względu na:
  • potrzebę zagwarantowania pewności prawa (zob. np. wyrok w sprawie C-21/94, Parlament Europejski/Rada) lub
  • potrzebę odroczenia skutków stwierdzenia nieważności do chwili przyjęcia przez właściwą instytucję aktu zastępującego akt, o którego nieważności orzeczono.
• Jeżeli Trybunał orzeka o nieważności aktu, stwierdzenie nieważności co do zasady wiąże z mocą od daty przyjęcia danego aktu (tzw. skutek ex tunc). Stwierdzenie nieważności może też jednak wiązać z mocą od daty wydania wyroku przez Trybunał (tak zwany skutek ex nunc). Ponadto Trybunał może utrzymać w mocy skutki aktu, o którego nieważności orzekł.
• Stwierdzenie nieważności może mieć także charakter częściowy (zob. np. wyrok w sprawie C-378/00, Komisja/Parlament Europejski i Rada), kiedy to Trybunał stwierdza nieważność konkretnego artykułu danego aktu, orzekając jednocześnie, że przyjęte już środki zapewniające wykonanie tego aktu mają zachować moc obowiązującą.

Zapewnienie wykonania wyroku Trybunału

Podmiot, który wydał unieważniony akt, jest zobowiązany do podjęcia niezbędnych środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału (art. 266 TFUE).

KONTEKST

Skarga o stwierdzenie nieważności stanowi środek prawny umożliwiający państwom UE, instytucjom i organom UE, a także – w pewnych szczególnych przypadkach – obywatelom, przedsiębiorstwom i grupom interesu, zwrócenie się bezpośrednio do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o skontrolowanie legalności aktów Unii.

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część szósta – Postanowienia instytucjonalne i finansowe – Tytuł I – Postanowienia instytucjonalne – Rozdział 1 – Instytucje – Sekcja 5 – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – Artykuł 263 (dawny artykuł 230 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 162–163)

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część szósta – Postanowienia instytucjonalne i finansowe – Tytuł I – Postanowienia instytucjonalne – Rozdział 1 – Instytucje – Sekcja 5 – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – Artykuł 264 (dawny artykuł 231 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 163)

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część szósta – Postanowienia instytucjonalne i finansowe – Tytuł I – Postanowienia instytucjonalne – Rozdział 1 – Instytucje – Sekcja 5 – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – Artykuł 266 (dawny artykuł 233 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 163)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część siódma – Postanowienia ogólne i końcowe – Artykuł 340 (dawny artykuł 288 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 193)

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część szósta – Postanowienia instytucjonalne i finansowe – Tytuł I – Postanowienia instytucjonalne – Rozdział 2 – Akty prawne Unii, procedury przyjmowania i inne postanowienia – Sekcja 1 – Akty prawne Unii – Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 171–172)

Ostatnia aktualizacja: 20.01.2021