This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52017DC0626
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT AND THE COUNCIL State of Paediatric Medicines in the EU - 10 years of the EU Paediatric Regulation
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Stan produktów leczniczych stosowanych w pediatrii w UE – 10 lat unijnego rozporządzenia w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Stan produktów leczniczych stosowanych w pediatrii w UE – 10 lat unijnego rozporządzenia w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii
COM/2017/0626 final
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 26.10.2017
COM(2017) 626 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Stan produktów leczniczych stosowanych w pediatrii w UE – 10 lat unijnego rozporządzenia w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii
1.Wprowadzenie
Obecnie istnieje powszechne porozumienie w kwestii tego, że dzieci zasługują na dostęp do produktów leczniczych, które opracowano i przeanalizowano specjalnie pod kątem stosowania u młodych pacjentów. Do niedawna jednak proces opracowywania i badania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii był w wysokim stopniu niezadowalający. Wiele produktów stosowanych u dzieci przepisywano i podawano na podstawie własnego doświadczenia lekarzy, a nie na podstawie wyników badań klinicznych. Ponadto wiele produktów leczniczych często nie było dostępnych w postaci farmaceutycznej odpowiedniej dla dzieci. Pediatrzy musieli korzystać z produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu ze wskazaniem do stosowania u osób dorosłych, dostosowując ich dawkowanie i postać. Tego rodzaju dostosowywanie obejmowało np. rozdrabnianie tabletek dla osób dorosłych i stosowanie tylko ich części. Tego rodzaju stosowanie produktów leczniczych przeznaczonych dla osób dorosłych poza wskazaniami rejestracyjnymi pociąga za sobą ryzyko nieskuteczności lub wystąpienia działań niepożądanych u dzieci. Skutki uboczne, które mogą nie być dotkliwe dla osób dorosłych, mogą być istotne i poważne w przypadku dzieci.
Z badań wynikało, że w wielu obszarach terapeutycznych stosowanie leku poza wskazaniami rejestracyjnymi było szeroko rozpowszechnione, osiągając często wartości powyżej 50 %. Godnym uwagi wyjątkiem była immunizacja dzieci, która stanowi jeden z sukcesów współczesnej medycyny.
Istnieje kilka powodów, dla których w znacznym stopniu zaniedbywano proces opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii. Do lat 80. XX wieku często argumentowano, że dzieci należy chronić przez badaniami klinicznymi ze względów etycznych. Od tego czasu następowała stopniowa zmiana w kierunku obecnego konsensusu, zgodnie z którym dzieci zasługują na to, by poziom ich opieki zdrowotnej był taki sam jak w przypadku wszystkich innych grup, w tym obejmował oparte na dowodach przepisywanie produktów leczniczych. Kwestie gospodarcze również przyczyniły się do tego, że przedsiębiorstwa nie decydowały się na aktywne inwestowanie w tym sektorze. Fakt, że dzieci rosną i dojrzewają, oznacza, że nie stanowią one jednolitej podgrupy. Potrzeby oraz cechy biologiczne i fizjologiczne noworodków i nastolatków znacznie się różnią. Często istnieje zatem potrzeba prowadzenia dodatkowych badań dostosowanych do wieku, co sprawia, że proces opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii jest bardziej złożony.
Aby rozwiązać ten problem, przyjęto rozporządzenie w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii 1 („rozporządzenie”). Uznano, że interwencja legislacyjna jest konieczna do odwrócenia poprzednich tendencji. Podstawę dla wprowadzenia tych przepisów stanowił wieloletni proces konsultacji i dyskusji. Inspirację stanowiły również postępy dokonane w Stanach Zjednoczonych, w których pod koniec lat 90. XX wieku rozpoczęto prace legislacyjne w zakresie opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii.
W 2017 r. mija 10 lat od wejścia w życie tego rozporządzenia. Zgodnie z art. 50 ust. 3 rozporządzenia niniejsze sprawozdanie zawiera podsumowanie osiągnięć związanych ze stosowaniem przedmiotowego rozporządzenia zarówno w zakresie zdrowia publicznego, jak i gospodarki oraz analizę zakresu, w jakim osiągnięto wyznaczone w nim cele. Chociaż okres 10 lat pozwala na zdobycie bogatego zbioru doświadczeń, wciąż pozostaje stosunkowo krótkim okresem w świetle długich cyklów opracowywania produktów leczniczych, które często trwają blisko dekadę.
Podstawę niniejszego sprawozdania stanowią 10-letnie sprawozdanie opracowane przez Europejską Agencję Leków (EMA) oraz jej Komitet Pediatryczny 2 , zewnętrzne badanie skutków rozporządzenia zlecone przez Komisję 3 , konsultacje publiczne oraz rozmowy z państwami członkowskimi, Parlamentem Europejskim 4 , pacjentami, przedsiębiorstwami, zainteresowanymi stronami oraz partnerami zewnętrznymi na temat ich doświadczeń w zakresie skutków rozporządzenia.
2.Rozporządzenie w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii
Rozporządzenie skonstruowano według trzech głównych celów:
·zachęcenie do prowadzenia wysokiej jakości badań na rzecz opracowywania produktów leczniczych dla dzieci oraz umożliwienie prowadzenia tego rodzaju badań;
·zapewnienie z biegiem czasu, by większość produktów leczniczych stosowanych u dzieci zostało dopuszczonych do obrotu z konkretnym wskazaniem do takiego stosowania by oraz posiadała dostosowaną do wieku postać i postać użytkową; oraz
·zwiększenie dostępności wysokiej jakości informacji na temat produktów leczniczych stosowanych u dzieci.
Aby osiągnąć te cele, w rozporządzeniu ustanowiono system obowiązków, nagród i zachęt oraz wprowadzono środki mające na celu zapewnienie prowadzenia regularnych badań w zakresie produktów leczniczych, ich regularnego opracowywania oraz dopuszczania do obrotu w celu spełniania potrzeb terapeutycznych dzieci. Opiera się ono na prostym założeniu, że przedsiębiorstwo powinno być zobowiązane do badania każdego produktu, jaki opracowuje, pod kątem możliwości jego zastosowania u dzieci, zwiększając zatem stopniowo liczbę produktów ze wskazaniami pediatrycznymi.
W rozporządzeniu tym zobowiązano przedsiębiorstwa do uzgadniania z EMA programu badań pediatrycznych i rozwoju pediatrycznego („plan badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej”) na wczesnym etapie procesu opracowywania. Rozporządzenie wywiera bezpośredni wpływ na wydatki przedsiębiorstw na badania i rozwój, ponieważ nakazano w nim inwestowanie w badania pediatryczne. Jeżeli przedsiębiorstwo nie spełni wymogów koniecznych do zatwierdzenia, odpowiednie pozwolenie na dopuszczenie do obrotu (produktów stosowanych u osób dorosłych) może zostać zablokowane. Rozporządzenie wykracza zatem poza mechanizmy ustanowione w przepisach dotyczących produktów leczniczych stosowanych w leczeniu chorób rzadkich („rozporządzenie w sprawie sierocych produktów leczniczych”) 5 , które zapewniają jedynie zachęty dla przedsiębiorstw.
Obowiązek ustanowiony w rozporządzeniu uzupełniono innymi środkami, do których należą w szczególności:
·system zwolnień dotyczących produktów leczniczych, które prawdopodobnie nie przyniosą korzyści dzieciom, oraz system odroczeń w odniesieniu do terminów, w jakich należy wdrożyć środki pediatryczne;
·nagrodę za wywiązanie się z obowiązku: sześciomiesięczne przedłużenie okresu ważności dodatkowego świadectwa ochronnego 6 ;
·szczególną nagrodę w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych: dodatkowe dwa lata wyłączności rynkowej dodane do istniejącego okresu 10 lat przyznanego zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sierocych produktów leczniczych;
·nowy rodzaj pozwolenia na dopuszczenie do obrotu – pozwolenie na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii – mający na celu zachęcenie do opracowywania wskazań pediatrycznych dla produktów leczniczych niechronionych patentem;
·komitet ekspertów, Komitet Pediatryczny (PDCO), w ramach EMA; oraz
·system bezpłatnego doradztwa naukowego dla przemysłu zapewniony przez EMA.
Ponadto w rozporządzeniu promuje się wysokiej jakości informacje oraz wysokiej jakości badania za pośrednictwem innych środków, takich jak:
·unijna sieć sieci badaczy i ośrodków badawczych prowadzących badania pediatryczne (Europejska Sieć Badań w Pediatrii);
·unijny spis potrzeb pediatrycznych;
·publiczna baza danych o badaniach klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej; oraz
·nałożony na przedsiębiorstwa wymóg przedkładania do kontroli przez organy regulacyjne wszelkich istniejących badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej dotyczących produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu.
Jednym z niekwestionowanych osiągnięć rozporządzenia jest zwrócenie większej uwagi na opracowywanie produktów do stosowania w pediatrii oraz zwiększenie zakresu inwestycji finansowych w opracowywanie tego rodzaju produktów. Przedsiębiorstwa praktycznie zmuszono do utworzenia infrastruktury pediatrycznej oraz gromadzenia wiedzy specjalistycznej w celu zapewnienia odpowiednich możliwości prowadzenia badań pediatrycznych wspierających proces opracowywania produktów.
W 2013 r. Komisja opublikowała pierwsze sprawozdanie dotyczące skutków rozporządzenia oraz stwierdziła, że istnieją pewne obiecujące oznaki postępów 7 . Stwierdziła jednak, że biorąc pod uwagę czas potrzebny na opracowanie produktów leczniczych, potrzeba co najmniej 10 lat, aby w pełni zrozumieć sytuację.
Zgodnie z art. 50 ust. 3 rozporządzenia Komisja jest zobowiązana do opublikowania drugiego sprawozdania w 2017 r. W drugim sprawozdaniu należy również rozważyć konieczność rozpatrzenia wprowadzenia zmian do rozporządzenia.
3.Więcej produktów leczniczych dla dzieci
Z danych liczbowych wynika, że rozporządzenie ma znaczący wpływ na proces opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii w UE. Przedsiębiorstwa farmaceutyczne uznają obecnie opracowywanie produktów do stosowania w pediatrii za integralną część ogólnego procesu opracowywania produktów leczniczych, nawet jeżeli niektóre z nich nadal uważają, że badania pediatryczne są prowadzone w związku z wymogami nałożonymi w drodze rozporządzenia, a nie z inicjatywy przedsiębiorstw.
W latach 2007–2016 dopuszczono do obrotu ponad 260 nowych produktów leczniczych przeznaczonych do stosowania u dzieci (nowe pozwolenia na dopuszczenie do obrotu oraz nowe wskazania), przy czym większość z nich wprowadzono do obrotu w związku z wymogami określonymi w rozporządzeniu. Liczba zatwierdzonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej przekroczyła 1 000 w 2017 r., a 131 spośród tych planów ukończono do końca 2016 r. Istnieje wyraźna tendencja wzrostowa w zakresie liczby ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej – w ciągu ostatnich trzech lat ukończono ponad 60 % z nich. Ponadto dokonane przez właściwe organy oceny badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej przeprowadzonych przed przyjęciem rozporządzenia (art. 45) pomogły w uspójnieniu istniejących już dowodów oraz w uzupełnieniu informacji o produkcie danymi pediatrycznymi.
Porównując sytuację sprzed przyjęcia rozporządzenia z sytuacją po jego przyjęciu, można zauważyć wyraźnie pozytywny wpływ w postaci dopuszczenia do obrotu nowych produktów leczniczych. To samo odnosi się do porównań na poziomie międzynarodowym pomiędzy systemami prawnymi obejmującymi przepisy odnoszące się szczególnie do pediatrii a systemami nieobejmującymi tego rodzaju przepisów: w systemach prawnych, w ramach których wprowadzono odnośne przepisy prawne, liczba nowych produktów leczniczych stosowanych w pediatrii jest znacznie wyższa.
Powyższa analiza ilościowa wskazuje na wyraźny postęp. Wspomniane wyniki w formie danych liczbowych są również zgodne z oczekiwaniami, biorąc pod uwagę, że wprowadzenie do obrotu produktu leczniczego może zająć do 10 lat, co podkreśla stopniowe zmiany, jakie zaszły dzięki rozporządzeniu.
Jednocześnie wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu lub dodanie informacji dotyczących stosowania u dzieci do istniejących pozwoleń na dopuszczenie do obrotu nie przekłada się automatycznie na natychmiastową dostępność produktu dla wszystkich pacjentów pediatrycznych w UE. Może być to związane z oczekiwaniem na wydanie decyzji w sprawie zwrotu na poziomie krajowym lub przyzwyczajeniami w zakresie przepisywania leków, z powodu których lekarze mogą nie przechodzić bezpośrednio na stosowanie produktów nowo dopuszczonych do obrotu. W odpowiedzi udzielonej w ramach badania wykorzystanego w niniejszym sprawozdaniu 8 większość respondentów oszacowała, że zwiększenie dostępnych produktów leczniczych waha się granicach 5–10 %. Jeżeli chodzi o przyzwyczajenia w zakresie przepisywania leków, 58 % respondentów wskazało, że w wyniku przyjęcia rozporządzenia lekarze prowadzący coraz częściej przepisują zatwierdzone produkty lecznicze zgodnie z ich objętym licencją wskazaniem do stosowania u dzieci. Fakt ten wskazuje na istnienie pozytywnej tendencji, jednak podkreśla również pewnego rodzaju inercję. Ograniczenie stosowania leków poza wskazaniami rejestracyjnymi u dzieci nie zależy w końcu wyłącznie od większej liczby dopuszczonych do obrotu produktów leczniczych stosowanych w pediatrii, lecz od ich rzeczywistej dostępności i stosowania przyłóżkowego.
W tym kontekście zauważa się, że przedsiębiorstwa często decydują się wprowadzać nowe produkty w sposób rozłożony w czasie, co skutkuje opóźnieniem ostatecznego udostępnienia produktu w całej UE. Nie można całkowicie zapobiec temu zjawisku, nawet mimo tego, że rozporządzenie zawiera szereg instrumentów służących zapewnieniu wprowadzenia produktu na rynek po ukończeniu planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej i dopuszczeniu do obrotu produktu leczniczego stosowanego w pediatrii. Przykładowo nagroda w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego zgodnie z art. 36 zostanie przyznana wyłącznie wówczas, gdy produkt zostanie dopuszczony do obrotu we wszystkich państwach członkowskich. Art. 33 zawiera również obowiązek wprowadzenia produktu do obrotu w terminie dwóch lat od dnia dopuszczenia do obrotu nowego wskazania pediatrycznego.
Na terminową dostępność produktów leczniczych stosowanych w pediatrii może również wpłynąć opóźnienie zakończenia badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w porównaniu z ukończeniem prac nad analogicznym produktem przeznaczonym dla osób dorosłych oraz jego dopuszczeniem do obrotu. Rozporządzenie zawiera przepisy przewidujące odroczenie rozpoczęcia lub zakończenia niektórych lub wszystkich działań przewidzianych planem badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej (art. 20) w celu zapewnienia, by badania były prowadzone tylko wówczas, gdy jest to bezpieczne oraz etyczne. Ponadto jego celem jest zapobieganie blokowaniu lub opóźnianiu dopuszczenia do obrotu produktów przeznaczonych dla populacji osób dorosłych.
Z doświadczenia wynika, że odroczenie jest szeroko wykorzystywanym instrumentem. W praktyce niemal wszystkie plany badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w zakresie nowych produktów leczniczych związane z opracowywaniem produktów leczniczych dla osób dorosłych obejmują odroczenie jednego działania lub ich większej liczby. Odroczenie jest co do zasady użytecznym i właściwym instrumentem i nie istnieją żadne dowody potwierdzające, że wymogi pediatryczne powodują opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków dotyczących produktów leczniczych dla osób dorosłych. Komitet Pediatryczny zatwierdził jednak w niektórych przypadkach bardzo długie odroczenia. Może to powodować frustrację wśród lekarzy i pacjentów, w szczególności jeżeli oznacza to, że obiecujący produkt pediatryczny będzie dostępny dopiero po upływie lat od dopuszczenia do obrotu produktu dla osób dorosłych. Ponadto z doświadczeń wynika, że w przypadku opóźnienia badania pediatrycznego do chwili dopuszczenia do obrotu produktu dla osób dorosłych rekrutacja pacjentów do badań pediatrycznych staje się trudniejsza. Rodzice mogą nie dostrzec wartości dodanej w wyrażeniu zgody na uczestnictwo ich dziecka w badaniach klinicznych, jeżeli produkt dla osób dorosłych można już stosować (poza wskazaniami rejestracyjnymi) u dzieci. W niektórych przypadkach odroczenia były również związane ze złożeniem planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej po upływie wyznaczonego terminu. Chociaż istnieje tendencja spadkowa w zakresie składania planów po upływie wyznaczonego terminu (obecnie 10–20 %), zatwierdzenie odroczenia w tych przypadkach może wymagać dokładniejszej kontroli, aby uniknąć sytuacji, w której tego rodzaju opóźnienia powodowałyby brak szybkich postępów w terapiach pediatrycznych.
W tym kontekście EMA i jej Komitet Pediatryczny poddają obecnie przeglądowi dawne praktyki, aby zapewnić spójność i uniknąć znaczących odroczeń. W świetle rozwoju nauki można twierdzić, że zatwierdzanie długich odroczeń jest równoznaczne z kwestionowaniem znaczącej korzyści terapeutycznej płynącej z opracowania produktu w porównaniu z istniejącymi sposobami leczenia pacjentów pediatrycznych. W takich przypadkach wartość dodana badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej może być marginalna. Ponadto długie odroczenia mogą osłabić egzekwowalność wymogów pediatrycznych oraz dostępność wszelkich nagród, w szczególności jeżeli okres odroczenia kończy się po upływie okresów ochronnych danego produktu.
4.Lepsze produkty lecznicze dla dzieci
W ciągu ostatnich 10 lat dzięki przedmiotowemu rozporządzeniu zaobserwowano znaczący postęp w zakresie dostępności produktów leczniczych dla dzieci w niektórych obszarach terapeutycznych. Jako główne przykłady podaje się często reumatologię lub choroby zakaźne. Znaczny wzrost nowych sposobów leczenia dzieci cierpiących na choroby reumatyczne w następstwie realizacji planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej doprowadził do przekształcenia uprzednio zaniedbywanego sektora.
Jednocześnie tego rodzaju pozytywne zmiany nie wynikają z realizacji planu strategicznego, lecz są często związane z rozwojem na rynkach produktów dla osób dorosłych. Ponieważ punktem wyjścia dla większości planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej jest program badań i rozwoju dla osób dorosłych, postęp w obszarze pediatrycznym zależy od linii produktów dla osób dorosłych danych przedsiębiorstw oraz od perspektyw uzyskania dochodów w konkretnym segmencie rynku. Gdy potrzeby osób dorosłych lub oczekiwania rynkowe pokrywają się z potrzebami pediatrycznymi, dzieci bezpośrednio na tym korzystają. Istnieje jednak znaczna liczba chorób różniących się z biologicznego punktu widzenia u osób dorosłych i dzieci, w przypadku których obciążenie zdrowotne jest różne, lub chorób, które występują wyłącznie u dzieci. W przypadku tych właśnie chorób przy zetknięciu z rzeczywistością naukową, kliniczną i rynkową czasem pojawiają się problemy w zakresie stosowania mechanizmu wprowadzonego na mocy rozporządzenia.
Działa to w obie strony. Niedawnym przykładem sytuacji, w której fala nowo opracowanych produktów dla osób dorosłych może stwarzać ryzyko przeciążenia systemu, jest przypadek cukrzycy typu 2 – choroby, która od lat 80. XX wieku charakteryzuje się stale rosnącą częstością występowania wśród osób dorosłych. W ciągu ostatnich lat wiele przedsiębiorstw skoncentrowało się na tym obszarze terapeutycznym, co doprowadziło do rozkwitu działalności i wprowadzenia linii nowych produktów. Tego rodzaju fale prowadzą jednocześnie do zwiększenia liczby pediatrycznych programów badawczych, nawet jeżeli z perspektywy potrzeb terapeutycznych ich mniejsza liczba mogła być wystarczająca, biorąc pod uwagę, że cukrzyca typu II wciąż stosunkowo rzadko występuje u dzieci. Niezgodność pomiędzy obciążeniem zdrowotnym na poziomie osób dorosłych a obciążeniem zdrowotnym na poziomie dzieci może również doprowadzić do problemów w zakresie wykonalności przeprowadzania badań pediatrycznych, ponieważ liczba młodych pacjentów mogących przystąpić do badań w ramach planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej może być po prostu niewystarczająca. Aby rozwiązać takie problemy, sugeruje się, by przedsiębiorstwa angażowały się w badania oparte na współpracy, aby lepiej wykorzystać ograniczoną pulę pacjentów. Przedsiębiorstwa niechętnie podejmują jednak tego rodzaju działania, w szczególności jeżeli chodzi o opracowywanie produktów, które mogą stać się dobrze sprzedającymi się produktami dla osób dorosłych. Jednocześnie Komitet Pediatryczny nie może nadawać priorytetowego charakteru żadnemu z planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w ramach tego samego obszaru terapeutycznego. Jest to często sytuacja o charakterze swoistego „paragrafu 22”, ponieważ wyłącznie wyniki badań klinicznych mogłyby dostarczyć Komitetowi Pediatrycznemu informacji ułatwiających wybór związków chemicznych mogących zapewnić najbardziej obiecujące wyniki u dzieci. Interwencja Komitetu Pediatrycznego i zatwierdzenie planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej odbywają się jednak zazwyczaj przed udostępnieniem tych wyników, ponieważ celem planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej jest identyfikacja i zatwierdzenie badań, które należy przeprowadzić.
Na drugim końcu skali znajdują się choroby, na które zapada wyłącznie populacja pediatryczna i w przypadku których opracowanie produktów do stosowania w pediatrii zależy zazwyczaj od decyzji strategicznej przedsiębiorstwa o zainwestowaniu w ten obszar niezależnie od wszelkich trwających programów dotyczących osób dorosłych. Dzieje się tak w szczególności w przypadku chorób rzadkich u dzieci, takich jak nowotwory występujące u populacji pediatrycznej.
Z analizy zatwierdzonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej wynika na szczęście, że obejmują one szereg różnorodnych obszarów terapeutycznych, przy czym kluczowe pozycje zajmują choroby zakaźne (12 %), onkologia (10 %) oraz endokrynologia / choroby metaboliczne (9 %), jednak żaden konkretny obszar nie zajmuje pozycji dominującej. W ujęciu ogólnym jest to dobry znak, ponieważ świadczy o tym, że działalność pediatryczna obejmuje szereg różnorodnych chorób. Duża liczba zatwierdzonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej nie oznacza jednak automatycznie dużej liczby ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej. Obecnie największą liczbę ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej odnotowuje się w obszarach immunologii/reumatologii (14 %), chorób zakaźnych (14 %), chorób układu krążenia i szczepionek (w każdym z nich po 10 %), natomiast w przypadku onkologii i endokrynologii / chorób metabolicznych odsetek ten wynosi zaledwie 7 %. Ponadto rozwój pod względem zatwierdzonych i ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej niekoniecznie odpowiada pediatrycznemu obciążeniu zdrowotnemu, co podkreśla fakt, że proces opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii jest często zależny od procesu opracowywania produktów dla osób dorosłych. Możliwości rozporządzenia w zakresie ukierunkowywania działań na określone obszary terapeutyczne są ograniczone. Jest ono znaczącym czynnikiem ułatwiającym, jednak skutki jakościowe wciąż zależą od mechanizmów rynkowych, sił napędowych wzrostu i strategicznych założeń przedsiębiorstw.
W dyskusji nad potrzebami pediatrycznymi często wykorzystuje się onkologię dziecięcą jako studium przypadku w odniesieniu do niewystarczających postępów w obszarze znacznych niezaspokojonych potrzeb pediatrycznych. Chociaż choroby nowotworowe u dzieci są rzadkie, pomimo wzrostu wskaźników przeżywalności w odniesieniu do niektórych rodzajów nowotworów zaobserwowanego w ostatnich dziesięcioleciach stanowią one wciąż główną przyczynę zgonów spowodowanych chorobami w okresie poniemowlęcym.
Dyskusja na temat onkologii dziecięcej jest często związana z koncepcją zwolnienia określoną w art. 11 rozporządzenia, który stanowi, że w określonych okolicznościach można uchylić wymóg dotyczący planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej dla określonych produktów lub klas produktów. Tego rodzaju zwolnienie jest możliwe wówczas, gdy prawdopodobne jest, iż dany produkt jest nieskuteczny lub nie jest bezpieczny dla dzieci, lub gdy nie przedstawia on znaczącej korzyści terapeutycznej w porównaniu z obecnymi sposobami leczenia. Obowiązek ten zostaje uchylony również wówczas, gdy choroba lub stan, do leczenia których dany produkt jest przeznaczony, występuje tylko u osób dorosłych.
Celem zwolnienia jest uniknięcie zbędnych lub nawet nieetycznych badań oraz odpowiednie sformułowanie zakresu obowiązków, przy czym uznaje się je za właściwy instrument. W latach 2007–2016 EMA przyznała pewne zwolnienia dla określonej klasy produktów oraz 486 zwolnień dla określonego produktu w odniesieniu do stosowania produktu leczniczego w przypadku jednego stanu chorobowego lub ich większej liczby. Chociaż co do zasady właściwe jest przyznawanie zwolnień w zakresie badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, jeżeli docelowa choroba nie występuje u dzieci, nie jest wykluczone, że dany związek chemiczny wciąż może być jednak korzystny dla dzieci w przypadku innego stanu chorobowego. Przykładowo chociaż wiele nowotworów występujących u populacji pediatrycznej jest podobnych z punktu widzenia biologicznego do nowotworów występujących u populacji osób dorosłych, umiejscawiają się one w innych organach, a zatem zazwyczaj uznaje się je za różne stany chorobowe. W związku z tym dane przedsiębiorstwo może być uprawnione do zwolnienia nawet wówczas, gdy mechanizm działania związku chemicznego opracowanego dla osób dorosłych i jego cel molekularny mogą być skuteczne również w leczeniu niektórych nowotworów występujących u populacji pediatrycznej.
W ciągu ostatnich kilku lat nastąpił wzrost liczby innowacyjnych produktów leczniczych stosowanych w leczeniu nowotworów występujących u populacji osób dorosłych, wśród których znalazły się pewne produkty pierwsze w swojej kategorii, co zapewniło lepsze warianty leczenia oraz przyczyniło się do poprawy wyników pacjentów i wskaźników przeżywalności. Obecnie produkty lecznicze stosowane w leczeniu nowotworów stanowią najliczniejszą kategorię nowych produktów leczniczych, również w świetle ich potencjału dochodowego. Oczekuje się ponadto, że nadal będą one zmieniały krajobraz terapeutyczny 9 .
Około jedną czwartą wszystkich produktów leczniczych znajdujących się obecnie w końcowej fazie opracowywania stanowią produkty lecznicze stosowane w terapiach nowotworowych. Jednym za wskaźników utrzymującego się wysokiego zainteresowania procesem opracowywania produktów leczniczych stosowanych w leczeniu nowotworów jest również rozporządzenie w sprawie sierocych produktów leczniczych, zgodnie z którym terapie nowotworowe należą do najczęściej wskazywanych stanów chorobowych wymagających leczenia sierocymi produktami leczniczymi, co ujawnia tendencję ku produktom leczniczym o wąskim spektrum działania 10 . Tego rodzaju tempo postępów zaobserwowane w przypadku terapii osób dorosłych nie znajduje jednak jak dotąd odzwierciedlenia u pacjentów pediatrycznych. W przypadku niektórych nowotworów występujących u populacji pediatrycznej najczęściej stosowane produkty lecznicze opracowano jeszcze w latach 90. XX wieku, o ile tego rodzaju produkty w ogóle istnieją.
Jednocześnie rozporządzenie wywarło wpływ na dopuszczenie do obrotu nowych produktów przeciwnowotworowych oraz doprowadziło do dopuszczenia do obrotu tego rodzaju produktów. Ukończono siedem procesów opracowywania produktów leczniczych w ramach planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, zapewniając warianty leczenia glejaka o wysokim stopniu złośliwości, mięśniakomięsaka prążkowanego, gwiaździaka i ostrej białaczki limfoblastycznej.
Liczba zatwierdzonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w zakresie przeciwnowotworowych produktów leczniczych (68) obejmujących ponad 30 różnych mechanizmów działania stanowi obietnicę dokonania w przyszłości dalszych postępów. Niektóre z tych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej opierają się na zasadzie mechanizmu działania, tj. chociaż dane przedsiębiorstwo mogło potencjalnie uzyskać zwolnienie, zobowiązało się do przeprowadzenia badań pediatrycznych w świetle możliwego korzystnego działania danego związku chemicznego w leczeniu nowotworów występujących u populacji pediatrycznej.
Czynnikiem przyczyniającym się do tych zobowiązań mogły być skutki wtórne rozporządzenia, które z definicji miało na celu zachęcenie przedsiębiorstw do pogłębienia wiedzy specjalistycznej w zakresie opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii. Mogło to mieć wpływ na podejmowane przez przedsiębiorstwa strategiczne decyzje na rzecz zaspokajania potrzeb pediatrycznych, w szczególności poprzez wykorzystywanie innowacyjnych projektów badań, takich jak badania koszykowe, w ramach których dany związek chemiczny bada się pod kątem wielu rodzajów nowotworów, aby dostarczyć informacji umożliwiających wczesny wybór najbardziej obiecujących rozwiązań. Ponadto UE zapewnia finansowanie ukierunkowane na badania nad nowotworami, w tym za pośrednictwem Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych 11 .
Zróżnicowanie powyższych wyników skłoniło niektóre podmioty do postulowania, by w większym stopniu polegać na zasadzie mechanizmu działania, oraz dokonać zmian legislacyjnych w zakresie pojęcia zwolnienia, aby zmusić przedsiębiorstwa do zwiększenia zakresu inwestycji w opracowywanie produktów leczniczych stosowanych w leczeniu nowotworów występujących u populacji pediatrycznej. Mogłoby to jednak wpłynąć na przewidywalność zakresu planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej oraz doprowadzić do ponownego rozważania przez przedsiębiorstwa ogólnego procesu opracowania produktu.
W 2015 r. EMA dokonała przeglądu swojej decyzji w sprawie zwolnienia dla określonej klasy produktów w świetle zasady mechanizmu działania, ograniczając tym samym jej zakres. Podejście to może pomóc w nawiązaniu współpracy z przedsiębiorstwami, które opracowują przeciwnowotworowe produkty lecznicze. Jeżeli przedsiębiorstwa te wciąż pragną uzyskać zwolnienie, muszą przedstawić stosowne uzasadnienie, składając bezpośredni wniosek do Komitetu Pediatrycznego (za pośrednictwem zwolnienia dla określonej klasy produktów). Procedura ta umożliwia przeprowadzenie bezpośredniej dyskusji w celu podkreślenia potencjału pediatrycznego pomimo złożenia wniosku o zwolnienie. Zmusi ona również przedsiębiorstwa do kontaktowania się z Komitetem na wcześniejszym etapie procesu opracowywania, aby uzyskać pewność w odniesieniu do wymogów określonych w rozporządzeniu. Skutki wspomnianego przeglądu zwolnienia dla określonej klasy produktów nie są jeszcze widoczne, ponieważ trzyletni okres przejściowy jeszcze nie upłynął, jednak podejście to może w większym stopniu zapewnić akceptację przez przedsiębiorstwa niż zasady narzucone w przepisach.
Ponadto nadal nie jest w pełni zrozumiałe, dlaczego przedsiębiorstwa nie decydują się na czerpanie korzyści z rozporządzenia w sprawie sierocych produktów leczniczych w odniesieniu do nowotworów występujących u populacji pediatrycznej w podobny sposób co w przypadku nowotworów występujących u populacji osób dorosłych. Rozporządzenie w sprawie sierocych produktów leczniczych stanowi bodziec dla opracowywania znacznej liczby nowych produktów stosowanych w leczeniu nowotworów występujących u populacji osób dorosłych, jednak sytuacja ta nie odnosi się do nowotworów występujących u populacji pediatrycznej, chociaż wszystkie z nich kwalifikują się jako rzadkie w rozumieniu rozporządzenia w sprawie sierocych produktów leczniczych.
5.Postępy w zakresie opracowywania produktów do stosowania wyłącznie w pediatrii
Najbardziej widocznym przejawem pozytywnych skutków rozporządzenia oraz zmiany kulturowej, którą wywołało, jest włączenie procesu opracowywania produktów do stosowania w pediatrii do ogólnego procesu opracowywania nowych produktów leczniczych. Jest to mniej oczywiste w przypadku procesów opracowywania produktów do stosowania wyłącznie w pediatrii, które nie są pochodną projektu dotyczącego osób dorosłych, lecz w przypadku których celem przedsiębiorstwa jest opracowanie produktu leczniczego przeznaczonego wyłącznie dla dzieci stosowanego w leczeniu konkretnej choroby dziecięcej.
Dostępne dane nie dostarczają wystarczających dowodów umożliwiających wyciągnięcie ostatecznego wniosku. Niektórzy argumentują jednak, że w przypadku produktów przeznaczonych wyłącznie dla dzieci proces opracowywania planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej powoduje dodanie dodatkowej warstwy złożoności w odniesieniu do produktu przeznaczonego do leczenia dzieci, co może prowadzić do wydłużenia ram czasowych opracowywania produktów. Chociaż EMA i Komitet Pediatryczny wciąż mogą udzielać przydatnych wskazówek i zapewnią, by proces opracowywania obejmował wszystkie istotne podgrupy pediatryczne, skutki są mniej znaczące w porównaniu z procesami opracowywania opierającymi się na osobach dorosłych. Mając powyższe na uwadze, przynajmniej w początkowych latach obowiązywania rozporządzenia przedsiębiorstwa mogły przedkładać projekty pediatryczne związane z opracowywaniem produktów dla osób dorosłych nad projekty o charakterze wyłącznie pediatrycznym, aby zapewnić ich terminowe ukończenie. Chociaż sytuacja ta mogła z czasem ulec zmianie, w szczególności w przypadku rzadkich chorób dziecięcych, konieczne wydaje się lepsze zrozumienie łącznych skutków rozporządzenia w sprawie sierocych produktów leczniczych i rozporządzenia w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii oraz sposobu, w jaki są one ze sobą skorelowane, aby ocenić wartość dodaną tych instrumentów prawnych w odniesieniu do chorób występujących wyłącznie u populacji pediatrycznej.
Istnieje jedna kategoria procesów opracowywania produktów stosowanych wyłącznie w pediatrii, którą szczególne zainteresowanie usiłuje się wzbudzić rozporządzeniem, jednak jak dotąd bezskutecznie. Chodzi o wprowadzoną w nim koncepcję pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii. Głównym celem koncepcji pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii (art. 30) jest stymulowanie badań nad istniejącymi związkami chemicznymi niechronionymi patentem lub pomoc w przekształceniu znanego zjawiska stosowania leku poza wskazaniami rejestracyjnymi w stosowanie objęte dopuszczeniem do obrotu, które dzięki pozwoleniu na dopuszczenie do obrotu charakteryzuje się większym bezpieczeństwem i lepszym dostosowaniem. Po zatwierdzeniu pozwolenie na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii zapewnia producentowi dziesięcioletni okres ochrony rynkowej, podczas którego nie można wprowadzać na rynek zamienników generycznych.
Dotychczas wydano jedynie trzy pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii. Poziom ten jest wyraźnie niższy niż oczekiwano, biorąc pod uwagę fakt, że od kilku lat na niechronione patentem produkty lecznicze przeznaczone jest finansowanie unijne z programu 7PR. Chociaż EMA zatwierdziła ponad 20 planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w celu uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii, niepewne pozostaje, ile spośród z nich kiedykolwiek zostanie ukończonych i doprowadzi do wprowadzenia do obrotu nowego produktu.
Próbując zwiększyć zainteresowanie, Komisja i EMA wyjaśniły w 2014 r., że plan badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej na potrzeby uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii nie musi koniecznie obejmować wszystkich grup wiekowych, jednak skutki tego działania są jak dotąd ograniczone. Chociaż może to umożliwić przedsiębiorstwom skoncentrowanie badań na najczęściej występujących podgrupach pediatrycznych, istnieje ryzyko, że doprowadzi to do dalszego zmniejszenia populacji docelowej i potencjalnych dochodów.
Koncepcja pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii boryka się z podobnymi problemami co wszystkie inne programy, których celem jest zachęcenie przedsiębiorstw do inwestowania w dodatkowe badania w zakresie znanych związków chemicznych obecnych na rynku od długiego czasu (repozycjonowanie). Podmioty opracowujące produkty lecznicze obawiają się, że pozwolenie na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii niekoniecznie przyczyni się do powstrzymania lekarzy przed dalszym korzystaniem z produktów konkurencji zawierających tę samą substancję czynną poza wskazaniami rejestracyjnymi po niższych kosztach ani przed substytucją przez tańsze postacie na poziomie aptek. Ponadto krajowi płatnicy w systemie opieki zdrowotnej co do zasady niechętnie zgadzają się na wyższą cenę takich produktów.
Biorąc pod uwagę obecną ograniczoną liczbę przyznanych pozwoleń na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii, nie istnieje możliwość sprawdzenia, czy zagrożenia te są uzasadnione, ani też sprawdzenia wartości ekonomicznej nagrody w postaci pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii. Chociaż z dostępnych danych wynika, że produkty dopuszczone do obrotu za pośrednictwem pozwoleń na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii otrzymały w kliku państwach członkowskich pozytywne decyzje w sprawie zwrotu i mają dobre uzasadnienie biznesowe, może być to po prostu wyjątek od reguły poparty częściowo cechami szczególnymi produktu, a nie samą koncepcją pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii.
Wynika z tego, że na sukces komercyjny pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii mają wpływ złożone czynniki, którymi trudno jest się zająć na poziomie UE. Obejmują one proces decyzyjny niższego szczebla na poziomie krajowym, który nie jest objęty zakresem stosowania prawa Unii. Zachęty legislacyjne nie mogą zrekompensować sukcesu gospodarczego. Pojawiły się sugestie, że pozwolenie na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii może być skuteczne wówczas, gdy wymagana jest postać użytkowa lub postać farmaceutyczna szczególnie dostosowana do potrzeb dziecka, jednak o ile ta hipoteza obowiązuje w teorii, z doświadczeń wynika, że pozwolenie na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii nie wyklucza całkiem możliwości dalszego przepisywania przez lekarzy produktów niedostosowanych do potrzeb dzieci.
6.Koszty produktów leczniczych stosowanych w pediatrii
W rozporządzeniu nałożono dodatkowe obciążenie na przedsiębiorstwa farmaceutyczne, zwracając się do nich o przeprowadzanie badań pediatrycznych, na co być może przedsiębiorstwa te w przeciwnym razie by się nie zdecydowały. Wymaga się w nim dodatkowych inwestycji i monitorowania zgodności. W rozporządzeniu obowiązek ten połączono jednak z systemem nagród, aby umożliwić przedsiębiorstwom odzyskanie dodatkowych kosztów początkowych poniesionych w jego wyniku poprzez wydłużenie okresów ochronnych. W tym zakresie system unijny różni się od systemu obowiązującego w USA, w ramach którego spełnienie wymogów pediatrycznych nałożonych przez Urząd ds. Żywności i Leków (FDA) Stanów Zjednoczonych nie jest nagradzane, z wyjątkiem przypadków, w których przedsiębiorstwo dobrowolnie zaangażuje się w dodatkowe badania w następstwie otrzymania odpowiadającego „pisemnego wniosku” od FDA Stanów Zjednoczonych.
Nagroda staje się dostępna po tym, jak plan badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej zostanie ukończony, a jego wyniki znajdą odzwierciedlenie w odpowiadającym pozwoleniu na dopuszczenie do obrotu. Przedsiębiorstwo jest uprawnione do otrzymania nagrody nawet wówczas, gdy wyniki badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej ostatecznie nie wspierają stosowania danego związku chemicznego w pediatrii, ponieważ jej celem jest zapewnienie rekompensaty za same badania, a nie za ich konkretny wynik. W rozporządzeniu dokonuje się rozróżnienia pomiędzy dwoma głównymi rodzajami nagród – nagrodą w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego oraz nagrodą w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych. Mają one charakter wzajemnie wykluczający się i służą różnym celom, jednak skutkiem obydwu nagród jest opóźnienie wejścia na rynek produktów konkurencyjnych. W związku z tym dodatkowe dochody zapewnione dzięki nagrodom są ostatecznie pokrywane przez krajowych płatników w systemie opieki zdrowotnej lub pacjentów, ponieważ społeczeństwo nie korzysta ze zwiększonej konkurencji i niższych cen w okresie przedłużonej wyłączności.
Zgodnie z art. 36 rozporządzenia przedsiębiorstwo może uzyskać sześciomiesięczne przedłużenie okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego. Dodatkowe świadectwa ochronne stanowią autonomiczne prawo sui generis związane z istnieniem patentu podstawowego. Rekompensują one właścicielowi patentu długie okresy ubiegania się o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, w których właściciel patentu nie może wykorzystywać patentu do celów handlowych. Dodatkowe świadectwo ochronne zapewnia zatem pozycję zbliżoną do pozycji posiadacza uprawnień wynikających z patentu obowiązującą przez zmienny okres (od zera do maksymalnie pięciu lat). Okres ten można wydłużyć za pośrednictwem nagrody w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego lub sprawić, że będzie on dodatni, jeżeli uprzednio był ujemny 12 . Co ciekawe, prawodawca wybrał zewnętrzny system nagród związany ze statusem patentowym produktu, a nie system nagradzania konkretnych produktów leczniczych polegający na ochronie prawnej danych.
Nagroda w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych (art. 37) obejmuje dwuletnie przedłużenie okresu wyłączności rynkowej dla tych produktów, tj. do 12 lat. Jednym z powodów wprowadzenia nagrody dotyczącej w szczególności sierocych produktów leczniczych był fakt, że podczas dyskusji nad wnioskiem legislacyjnym dotyczącym rozporządzenia większość produktów oznaczonych jako sieroce produkty lecznicze była niechroniona patentem. Uznano zatem, że należy zapewnić alternatywną nagrodę w celu zapewnienia, by producenci sierocych produktów leczniczych również mogli uzyskać rekompensatę.
System określony w rozporządzeniu opiera się na założeniu, że produkty objęte wymogiem w zakresie planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej powinny kwalifikować się do otrzymania nagrody po zakończeniu procesu opracowywania produktu do stosowania w pediatrii. W rzeczywistości jednak nie wszystkie przedsiębiorstwa mogły otrzymać nagrodę. Z danych liczbowych wynika, że jak dotąd przyznano nagrodę jedynie 55 % ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej. Większość z nich przyjęła formę przedłużenia okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego. W kilku przypadkach przyznano okres wyłączności rynkowej sierocemu produktowi leczniczemu. Chociaż oczekuje się, że z czasem odsetek produktów korzystających z nagrody wzrośnie, ponieważ przedsiębiorstwa zaczynają lepiej i wcześniej planować swoje badania pediatryczne, nie jest prawdopodobne, by współczynnik powodzenia kiedykolwiek osiągnął poziom 100 %.
6.1.Nagroda w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego
Przedłużenie okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego jest często uznawane za najcenniejszą nagrodę. Do końca 2016 r. ponad 40 produktów leczniczych otrzymało nagrodę w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego, przy czym przedsiębiorstwa wnosiły o odpowiednie świadectwa na poziomie krajowym. Liczba przedłużeń okresów obowiązywania dodatkowych świadectw ochronnych w ciągu ostatnich 10 lat (ponad 500) wykazuje, że przedsiębiorstwa regularnie otrzymują nagrodę przyznawaną przez krajowy urząd patentowy, do którego zwracają się z wnioskiem. Fakt ten wskazuje na funkcjonowanie systemu nagród.
Jednocześnie korzystanie z zewnętrznego systemu nagród związanego z innym instrumentem prawnym prowadzi do komplikacji i braku skuteczności. Przykładowo dodatkowe świadectwa ochronne są tytułami krajowymi, co oznacza, że przedłużenia należy uzyskać od krajowego urzędu patentowego w każdym państwie członkowskim, w którym istnieje dodatkowe świadectwo ochronne, co jest uznawane przez niektórych za nadmiernie skomplikowaną procedurę.
Ponadto wnioski o przedłużenie okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego należy składać na dwa lata przed wygaśnięciem świadectwa. W niektórych przypadkach doprowadziło to do nieotrzymania nagrody przez przedsiębiorstwa, ponieważ nie ukończyły one planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w wyznaczonym terminie. Z drugiej strony termin ten zachęca przedsiębiorstwa do przyspieszenia zakończenia badań pediatrycznych i zapewnia, by konkurenci produkujący leki generyczne z wystarczającym wyprzedzeniem dowiedzieli się o wszelkich przedłużeniach okresu ochronnego, jakie mogą wpłynąć na wprowadzenie do obrotu zamienników generycznych.
Rozporządzenie w sprawie dodatkowych świadectw ochronnych jest obecnie przedmiotem zainicjowanej przez Komisję oceny mającej na celu określenie przydatności tego instrumentu 13 . Jej wyniki i skutki w odniesieniu do przyszłości systemu dodatkowych świadectw ochronnych nie są jeszcze znane, lecz oczekuje się ich ujawnienia w ciągu nadchodzących miesięcy. Wszelka modernizacja lub ponowna kalibracja może przyczynić się do wyeliminowania niektórych niedociągnięć systemu dodatkowych świadectw ochronnych, lecz może mieć również bezpośredni wpływ na funkcjonowanie systemu nagród pediatrycznych, a tym samym na samo rozporządzenie. Istotne jest zatem uwzględnienie wyników tej oceny we wszystkich decyzjach politycznych dotyczących rozporządzenia.
Wartość pieniężna nagród w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego zależy w dużym stopniu od ogólnego dochodu, jaki przynosi konkretny produkt w okresie, w którym jest chroniony dodatkowym świadectwem ochronnym. Konkurencja na rynku leków generycznych opóźni się w odniesieniu do całego produktu (w tym w odniesieniu do stosowania przez osoby dorosłe), co zapewni posiadaczowi pozwolenia na dopuszczenie do obrotu dodatkowy okres wysokich dochodów. Historycznie okres ten odpowiada szczytowemu poziomowi sprzedaży. Nowe tendencje rynkowe mogą jednak prowadzić do skrócenia czasu zwrotu dochodów. Pozycja rynkowa danego produktu może z czasem zostać osłabiona poprzez wejście na rynek nowych innowacyjnych produktów należących do tej samej klasy terapeutycznej.
Aby oszacować korzyść ekonomiczną osiągniętą przez przedsiębiorstwa w wyniku nagrody, należy w pierwszej kolejności ustalić wysokość kosztów regulacyjnych poniesionych przez przedsiębiorstwa w celu spełnienia wymogów planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej. Z zewnętrznego badania zleconego przez Komisję 14 wynika, że całkowite koszty przyjęcia rozporządzenia dla całego sektora szacuje się na kwotę 2,1 mld EUR rocznie. Liczba ta wynika z ekstrapolacji opartej na 85 rzeczywistych planach badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej. Całkowite koszty badań i rozwoju wynoszą średnio 18,9 mln EUR w przeliczeniu na jeden plan badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, przy czym każdy plan obejmuje średnio trzy badania kliniczne. Ponadto przedsiębiorstwa ponoszą ogólne koszty w wysokości około 720 000 EUR związane ze wstępnym złożeniem planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej oraz z jego późniejszymi zmianami.
Chociaż średnie te opierają się na stosunkowo dużej pod względem liczebności próbie, nie można w pełni wykluczyć ryzyka przeszacowania lub niedoszacowania. Ponadto fakt, że szacunki opierają się na średnich, oznacza istnienie odchyleń, w szczególności w odniesieniu do kosztów badań klinicznych (fazy II i fazy III), które stanowią największą część kosztów badań i rozwoju 15 . Z tych danych liczbowych wynika jednak, że dodatkowe koszty poniesione przez sektor w wyniku przyjęcia rozporządzenia prowadzą jedynie do ograniczonego wzrostu całkowitych kosztów procesu opracowywania produktu leczniczego.
Aby porównać te koszty z wartością nagrody w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego, poddano szczegółowej analizie osiem produktów leczniczych. Wybór ten obejmuje produkty, które uzyskały przedłużenia okresu obowiązywania dodatkowych świadectw ochronnych i utraciły przysługującą im ochronę przed końcem 2014 r. Liczebność próby jest oczywiście stosunkowo niewielka, ponieważ jedynie ułamek produktów będących przedmiotem ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej utracił już prawa do wyłączności, a zatem dostarcza danych dotyczących wpływu tego rodzaju utraty na dochody. Chociaż dane liczbowe dotyczące tych produktów mogą wymagać stosunkowo ostrożnej interpretacji, biorąc pod uwagę, że przedsiębiorstwa w początkowych latach mogły nadawać priorytetowy charakter produktom o najwyższym szacowanym zwrocie z inwestycji wynikającym z przedłużenia okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego, dane te zapewniają pewien interesujący wgląd w wartość gospodarczą nagrody, dostarczając porównania faktycznych dochodów uzyskanych dzięki przedłużeniu okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego z hipotetycznymi dochodami, które uzyskano by bez tego rodzaju przedłużenia.
Z danych wynika, że spadek cen markowych produktów rozpoczyna się często w pierwszym kwartale po utracie wyłączności, jednak – przed dalszym spadkiem – jego zakres jest ograniczony (do 20 %). Istnieją znaczące różnice pomiędzy produktami i państwami związane najprawdopodobniej z konkurencyjnością konkretnego rynku terapeutycznego lub z krajowymi politykami mającymi na celu stymulację zastępczego stosowania leków generycznych, prowadzące do wysokiego zróżnicowania wartości gospodarczej przedłużenia okresu obowiązywania dodatkowego świadectwa ochronnego jako odsetka całkowitych dochodów (10–93 %). W ujęciu ogólnym skorygowana wartość gospodarcza nagrody w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego w przypadku ośmiu przedmiotowych produktów wynosi 926 mln EUR przy dochodach szczególnie ukierunkowanych na niektóre dobrze sprzedające się produkty objęte próbą.
Podczas gdy liczbę tę można porównać ze średnimi kosztami badań i rozwoju w przeliczeniu na jeden plan badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej (18,9 mln), bardziej szczegółowe podejście może obejmować oparty na produkcie stosunek korzyści do kosztów wspomnianych ośmiu procesów opracowywania. Oznacza to porównanie szacunkowych korzyści dla społeczeństwa i zdrowia dziecka płynących z narzuconego opracowywania produktów do stosowania w pediatrii z ponoszonymi przez społeczeństwo kosztami dodatkowych rent monopolowych uzyskiwanych przez przedsiębiorstwo za pośrednictwem systemu nagród.
Tego rodzaju porównanie ma charakter rozpoznawczy, ponieważ musi określić wartość pieniężną pozytywnych skutków w postaci poprawy w zakresie leczenia dzieci i ograniczenia zjawiska stosowania leku poza wskazaniami rejestracyjnymi, jak również możliwości niepożądanego działania produktu leczniczego. Na podstawie modelu, który opracowano w ramach analizy ekonomicznej, dwa spośród ośmiu produktów wykazują bardzo korzystny stosunek korzyści do kosztów w odniesieniu do systemów opieki zdrowotnej w przypadku obliczania jego wysokości w okresie 10-letnim, tj. korzyści dla społeczeństwa i zdrowia wyrażone w wartości pieniężnej przewyższają dodatkowe koszty ponoszone ze względu na dodatkowe renty monopolowe. W okresie 10 lat wszystkie pozostałe produkty miały ujemny stosunek korzyści do kosztów, w szczególności te, w przypadku których ukończenie planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej nie przyniosło nowego wskazania pediatrycznego. Chociaż wciąż warto wiedzieć, których produktów leczniczych dla dorosłych z całą pewnością nie można stosować u dzieci, wartość gospodarcza takich informacji jest zdecydowanie niższa w porównaniu z informacjami o produkcie, który dostarcza nowych alternatywnych metod leczenia pacjentów pediatrycznych.
Przedmiotowe wyniki opracowane w oparciu o produkt mogą jednak wymagać dostosowania do tych produktów, które musiały spełnić wymóg planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, lecz nie udało im się zdobyć nagrody w odpowiednim okresie (około 45 %). Dzięki nim udostępniono cenne informacje dotyczące stosowania u dzieci, a społeczeństwo nie musiało uczestniczyć w kosztach poniesionych w związku z dodatkowymi rentami monopolowymi. Jeżeli przedmiotowe produkty uwzględni się w równaniu, wyniki poprawią się, lecz stosunek korzyści do kosztów pozostanie ujemny.
Co więcej, rozporządzenie może doprowadzić do powstania gospodarczego efektu zewnętrznego ze względu na dodatkowe inwestycje w badania i rozwój ukierunkowane na opracowanie nowych i udoskonalonych produktów leczniczych, które pociągną za sobą kolejne inwestycje i przyczynią się do utworzenia miejsc pracy, wzrostu gospodarczego i prowadzenia działalności innowacyjnej w różnych sektorach. Szacowana, bardziej zachowawcza stopa zwrotu z rocznej inwestycji na kwotę 2,1 mld EUR w badania i rozwój w zakresie pediatrii mogłaby po dziesięciu latach przynieść łączny zwrot w wymiarze społecznym w wysokości 6 mld EUR 16 . Ten szacowany zwrot w wymiarze społecznym jest znacznie wyższy od wartości gospodarczej rozszerzenia dodatkowego świadectwa ochronnego, co sugeruje, że korzyści płynące z rozporządzenia dla społeczeństwa, wyrażone w wartości pieniężnej, przewyższają koszty dodatkowej renty monopolowej.
6.2.Nagroda w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych
Dotychczas siedem produktów uzyskało nagrodę w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych w postaci dwóch dodatkowych lat wyłączności rynkowej, przy czym po raz pierwszy przyznano ją w 2014 r. W niektórych przypadkach przedsiębiorstwa dobrowolnie uchyliły jednak oznaczenie produktu jako sierocego, aby produkt kwalifikował się do nagrody w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego. Okoliczność tę można wyjaśnić faktem, że nagroda w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego zapewnia ochronę całej rodzinie produktu zawierającego konkretny związek chemiczny w odniesieniu do różnych wskazań leczniczych, natomiast nagroda w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych zapewnia ochronę ograniczoną do zastosowania sierocego. Jeżeli zatem produkty lecznicze stosuje się w leczeniu zarówno powszechnie występujących stanów chorobowych, jak i rzadkich stanów chorobowych, dochody uzyskane dzięki sześciomiesięcznemu przedłużeniu dodatkowego świadectwa ochronnego mogą być wyższe niż dzięki dwóm dodatkowym latom wyłączności rynkowej w odniesieniu do sierocego stanu chorobowego.
Przyczynić do tego mógł się również fakt, że coraz więcej nowo dopuszczonych do obrotu sierocych produktów objętych jest ochroną patentową (obecnie ponad 90 %), co stanowi pozytywne zjawisko, ponieważ świadczy o tym, że system przewidziany w rozporządzeniu w sprawie sierocych produktów leczniczych przyciąga produkty innowacyjne stworzone na podstawie nowych badań. Z drugiej strony uwidacznia ono słaby punkt nagrody w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych, która jest zorientowana głównie na produkty lecznicze niechronione patentem i której brakuje wbudowanych elementów elastyczności umożliwiających przedsiębiorstwom zachowanie statusu produktu sierocego przy ubieganiu się o nagrodę w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego.
Na tym etapie i bez przeprowadzenia dalszych badań nie jest możliwe oszacowanie wartości gospodarczej nagrody w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych na podstawie próby o podobnym rozmiarze co próba stosowana w przypadku nagrody w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego, zważywszy że większość produktów wciąż jest pod ochroną. W związku z powyższym nie jest możliwe dokonanie analizy faktycznego wpływu utraty wyłączności na dochody. Nie ma na przykład gwarancji, że leki generyczne wejdą na rynek z tą samą prędkością co produkty lecznicze inne niż sieroce lub że w ogóle wejdą na rynek, biorąc pod uwagę rzadkie występowanie choroby i ograniczony rozmiar odnośnego rynku. Do oszacowania wartości gospodarczej można jednak skorzystać z modelu ekonomicznego podobnego do modelu stosowanego w przypadku podejścia, z którego korzysta się do obliczania wartości gospodarczej nagrody w postaci dodatkowego świadectwa ochronnego, z tą zasadniczą różnicą, że okres opóźnienia trwa dwa lata zamiast sześciu miesięcy.
7.Lepsze wdrażanie
W rozporządzeniu główną odpowiedzialność za rozpatrywanie planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, odroczeń i zwolnień powierzono EMA i Komitetowi Pediatrycznemu. EMA odgrywa zatem kluczową rolę w procesie wdrażania rozporządzenia. Podjęto wysiłki, aby wyciągnąć wnioski z pierwszych lat wdrażania oraz uprościć opinie sporządzane w związku z planem badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, zmniejszając konieczność modyfikacji w przypadku wprowadzania mało znaczących zmian do programu. Wysiłki te przyczyniły się do obniżenia ogólnego wskaźnika liczby zmian, nawet jeżeli z danych liczbowych wynika, że średnio plan badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej modyfikowano co najmniej raz. Najczęściej przyczyny tkwią w harmonogramach (43 %) lub w liczbie dzieci uczestniczących w badaniu (14 %).
Ponadto w związku ze zmianą wytycznych Komisji dotyczących formatu i treści planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej w 2014 r. 17 wprowadzono środki służące do usprawnienia procesu zatwierdzania planów. Ponadto w 2015 r. EMA przewodziła wczesnym interaktywnym spotkaniom z przedsiębiorstwami, które miały na celu uwzględnienie potrzeb pediatrycznych na wczesnych etapach opracowywania produktu leczniczego. W oparciu o to doświadczenie koncepcja podejmowania rozmów na tematy koncentrujące się wokół opracowywania projektu jest obecnie po raz kolejny analizowana w celu umożliwienia prowadzenia rozmów w odpowiednim czasie i uwzględnienia środków pediatrycznych w kontekście ogólnego opracowywania.
Zapewnienie rozmów o produkcie i wymiany wiedzy między różnymi komitetami i grupami roboczymi w ramach przysługujących im kompetencji stanowi istotny aspekt funkcji koordynacyjnej sprawowanej przez EMA. W obszarze opracowywania produktów do stosowania w pediatrii dotyczy to szczególnie zaangażowania Komitetu Pediatrycznego we współpracę z pozostałymi komitetami naukowymi lub doradczymi grupami roboczymi. Nieprzerwanie trwają działania udoskonalające w celu umożliwienia takiej współpracy.
Aby wzmocnić współpracę między regionami, w 2007 r. utworzono forum dyskusyjne służące do regularnej wymiany informacji głównie w ramach telekonferencji („klaster pediatryczny”), w skład którego wchodzą FDA Stanów Zjednoczonych oraz EMA. Od tamtej pory do klastra jako obserwator dołączyły japońska Agencja Produktów Farmaceutycznych i Wyrobów Medycznych (PMDA), Kanadyjski Federalny Departament Zdrowia i australijski urząd Therapeutic Goods Administration. W 2013 r. EMA i jej amerykański odpowiednik uruchomiły tzw. „wspólne uwagi” na temat planów opracowywania produktów do stosowania w pediatrii, które przedłożono zarówno EMA, jak i FDA i które są w związku z tym poddawane przeglądowi przez obie agencje. Chociaż przedmiotowe uwagi i rozmowy między tymi dwoma agencjami są nieformalne i niewiążące, przyczyniły się one do ujednolicenia poglądów i uniknięcia wprowadzania sprzecznych wymogów wobec programu opracowywania produktów do stosowania w pediatrii.
Wskazanie najważniejszych aspektów opracowywania produktów leczniczych wciąż jednak pozostaje wyzwaniem dla EMA i jej Komitetu Pediatrycznego, a także dla przedsiębiorstw, ponieważ pewne informacje nie są jeszcze znane, a prowadzone rozmowy wciąż opierają się na założeniach i znikomych danych. Dzieje się tak szczególnie dlatego, że jednym z celów planów opracowywania produktów do stosowania w pediatrii jest stworzenie pewności prawa w odniesieniu do oczekiwań organów regulacyjnych wobec przedsiębiorstw. Z drugiej strony jedynie wczesne planowanie umożliwia bezproblemowe uwzględnienie opracowywania produktów do stosowania w pediatrii w ogólnym procesie opracowywania produktu, a nie dodanie go na późniejszym etapie. Zasadniczo powinno to również prowadzić do zwiększenia efektywności (pod względem kosztów) badań i rozwoju, ponieważ umożliwia rozważenie włączenia pacjentów pediatrycznych (np. młodocianych) do badań z udziałem dorosłych i do planowania opracowywania wczesnych postaci użytkowych, tym samym obniżając całkowite koszty opracowania.
8.Więcej badań klinicznych z udziałem dzieci
Rozporządzenie ma na celu zapewnienie uzyskania dowodu jakości, bezpieczeństwa i skuteczności produktów leczniczych przed zastosowaniem produktu u dzieci. Oznacza to, że przed wydaniem pozwolenia na dopuszczenie produktów leczniczych do obrotu konieczne będzie przeprowadzenie większej liczby badań klinicznych z udziałem dzieci. Dostępne dane liczbowe wskazują na znaczny wzrost. W bazie danych UE dotyczącej badań klinicznych (EudraCT) odsetek badań klinicznych, w których uwzględniono dzieci, wzrósł o 50 % w latach 2007–2016 – z 8,25 % do 12,4 %. Ponadto w badaniach, w których wcześniej zaniedbywano subpopulacje pediatryczne, ich udział znacznie wzrósł. Przed wejściem w życie rozporządzenia przy opracowywaniu produktów leczniczych w zasadzie w ogóle nie prowadzono badań z udziałem noworodków.
Ogólnie rzecz biorąc, przepisy unijne wyposażone są w skuteczne narzędzia do zapewnienia, by badania pediatryczne były prowadzone w sposób rzetelny naukowo i prawidłowy z etycznego punktu widzenia. Kwestie te są brane pod uwagę nie tylko przez Komitet Pediatryczny Europejskiej Agencji Leków przy dokonywaniu oceny planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, lecz również przez krajowe komisje etyczne i organy regulacyjne, które są odpowiedzialne za zatwierdzanie poszczególnych badań klinicznych.
Rozporządzenie posłużyło jako punkt wyjścia do dyskusji ekspertów nad optymalnym projektem badań pediatrycznych. Dyskusja ta obejmuje inicjatywy związane z wymianą dobrych praktyk i opracowywaniem nowych naukowych wytycznych. Przyczyniło się do tego utworzenie sieci składającej się z sieci badań przy EMA (Europejska Sieć Badań w Pediatrii) 18 , która ze względu na skuteczne działania rozszerzyła się obecnie poza Europę wraz z przystąpieniem do niej amerykańskich, kanadyjskich i japońskich krajowych sieci o wielu specjalnościach.
Ponadto pobudzano dalsze opracowywania innowacyjnych pomysłów badań, a także strategii modelowych i symulacyjnych służących do obniżenia liczby pacjentów potrzebnych do przeprowadzenia badania. Co więcej, przy pomocy rozporządzenia zwrócono uwagę na dyskusję dotyczącą roli, jaką odgrywać powinny dzieci w podejmowaniu decyzji badawczych. Inicjatywy swoim zasięgiem objęły zarówno działania takie jak utworzenie grup doradczych składających się z młodych osób czy omawianie informacji na temat badań klinicznych, które są odpowiednie do udzielenia pacjentom i rodzicom, jak również kwestie praktyczne takie jak formularze zgody.
Badania pediatryczne wciąż stanowią szczególne wyzwanie. Na przykład trudności rekrutacyjne często prowadzą do opóźnień w ich przeprowadzaniu i ukończeniu. Ponadto badania pediatryczne zwykle odbywają się w wielu ośrodkach badawczych, przy czym czasami zaledwie kilku pacjentów znajduje się w jednym miejscu, co stwarza wyzwania o charakterze operacyjnym, w tym związane z utrzymaniem potrzebnego personelu i osób posiadających wiedzę fachową w danym miejscu. W celu dalszego wsparcia infrastruktury pediatrycznych badań klinicznych pod koniec 2016 r. uruchomiono finansowane ze środków unijnych partnerstwo publiczno-prywatne – „inicjatywę w zakresie leków innowacyjnych”, która stanowi projekt mający na celu stworzenie stabilnej sieci pediatrycznych badań klinicznych o zasięgu ogólnoeuropejskim 19 .
Ponadto za pomocą podjętej niedawno inicjatywy służącej utworzeniu europejskiej sieci referencyjnej 20 Komisja wspiera wirtualne sieci skupiające świadczeniodawców z całej Europy, których celem jest leczenie chorób rzadkich lub skomplikowanych schorzeń wymagających wysokospecjalistycznej opieki, a także połączenie fachowej wiedzy i zasobów. Niektóre sieci tematyczne uwzględnione w projekcie koncentrują się szczególnie na rzadkich chorobach pediatrycznych. Będą one stymulować współpracę i przygotują grunt pod dodatkowe badania kliniczne, które wcześniej były niewykonalne.
Ogólnie rzecz biorąc, na skutek rozporządzenia doszło do wzmożenia badań pediatrycznych. Uznaje się jednak, że takie badania są zorientowane na opracowanie produktu. W przypadku niektórych chorób lub obszarów terapeutycznych wciąż brakuje właściwego zrozumienia choroby leżącej u podstawy. Dodatkowe podstawowe badania samych chorób wniosłyby zatem nowe informacje i przyczyniłyby się do umożliwienia prawidłowego opracowania produktów. Zagwarantowanie tego przy pomocy rozporządzenia nie jest możliwe, lecz wymaga dodatkowych starań i finansowania ze źródeł publicznych i prywatnych.
9.Przyszłe wyzwania
Sposób opracowywania produktów leczniczych może z czasem się zmienić ze względu na postępy w nauce, rozwój technologiczny i zmieniające się modele działalności gospodarczej. Do ostatnich tendencji należą warstwowe opracowywanie produktów leczniczych lub koncepcja medycyny spersonalizowanej, której celem jest optymalizacja stosowania produktów leczniczych poprzez dostosowanie ich do indywidualnych genów pacjenta, aby zapewnić faktyczną reakcję na leczenie. Można również dostrzec coraz większą liczbę wchodzących na rynek firm technologicznych, których celem jest wsparcie leczenia przy pomocy technologii umożliwiających udzielenie wsparcia pacjentowi i świadczenie usług.
Chociaż większość z tych nowych modeli rozwojowych wydaje się całkowicie zgodna z mechanizmami wprowadzonymi na mocy rozporządzenia, mogą one wpłynąć na sposób podejmowania przez przedsiębiorstwa decyzji o priorytetach inwestycyjnych i planowaniu badań klinicznych. Nie jest prawdopodobne, aby wspomniane trendy w krótkim czasie wywarły wpływ na rozporządzenie, ponieważ liczba nowych produktów leczniczych, które znajdują się na późnym etapie badań klinicznych, jest największa w historii, jako że przewiduje się, iż do 2021 r. każdego roku wprowadzanych będzie 45 nowych prognozowanych substancji czynnych. Proces opracowywania planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej powinien jednak zapewniać elastyczność niezbędną do dostosowania planów do tych tendencji, jednocześnie zapewniając pełne wykorzystanie w leczeniu dzieci wspomnianych nowych koncepcji takich jak medycyna spersonalizowana.
Na poziomie bardziej szczegółowym należy również wziąć pod uwagę, że wdrożenie rozporządzenia oznacza zainwestowanie znacznych zasobów nie tylko przez EMA 21 , lecz również przez państwa członkowskie poprzez wyznaczenie członków Komitetu Pediatrycznego i wniesienie wkładu w dokonywanie oceny planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej lub archiwalnych czy nowych wyników badań pediatrycznych przedłożonych przez przedsiębiorstwa. Zgodnie z rozporządzeniem wnioskodawcy mogą korzystać z tych procedur bez wnoszenia żadnych opłat, co stanowi jedną z zachęt do opracowywania produktów do stosowania w pediatrii. Chociaż nie ma dowodów potwierdzających, że brak opłat wywarł jak dotąd negatywny wpływ na jakość oceny, długoterminowy wpływ na prawidłowe funkcjonowanie systemu nie jest jeszcze znany. W trakcie trwającej oceny systemu opłat w EMA Komisja zweryfikuje również koszty dokonywania ocen planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej.
10.Wniosek
Rozporządzenie w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii ma znaczący wpływ na opracowywanie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii w UE. Rozporządzenie sprawiło, że opracowywanie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii stało się integralną częścią ogólnego procesu opracowywania produktów leczniczych. Osiągnięcie tego wyniku nie byłoby możliwe bez specjalnego prawodawstwa, a wynik ten podkreśla jego ciągłe znaczenie. Ponadto środki podjęte w celu usprawnienia jego wdrażania z czasem zwiększyły jego skuteczność.
Pod względem gospodarczym stosowanie rozporządzenia przynosi ogólnie pozytywne wyniki z perspektywy społeczno-gospodarczej, wykazując, że taka bezpośrednia inwestycja w poprawę dostępności produktów leczniczych stosowanych w pediatrii stanowi działanie prawidłowe. Połączenie obowiązków i nagród wydaje się skutecznie zwiększać priorytet opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii. Stosowanie nagród ograniczone jest jednak do 55 % ukończonych planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej i dochodzi do przypadków udzielenia zbyt wysokiej lub zbyt niskiej rekompensaty, co wskazuje na określone ograniczenia obecnego systemu. Ponadto nie udało się zrealizować koncepcji pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ze wskazaniem do stosowania w pediatrii obejmującej specjalną nagrodę.
Wzrost liczby badań pediatrycznych i liczby nowych produktów o specjalnych wskazaniach pediatrycznych jest budujący, a ponadto z biegiem czasu zapewni wystąpienie spadku stosowania produktów leczniczych przeznaczonych dla osób dorosłych poza wskazaniami rejestracyjnymi – w populacji pediatrycznej. Przedmiotowe pozytywne wyniki nie są jednak równomiernie rozłożone pomiędzy wszystkie obszary terapeutyczne, lecz koncentrują się w pewnych obszarach, które są często związane z priorytetami badawczymi odnoszącymi się do osób dorosłych, a nie do dzieci.
Wynika z tego, że rozporządzenie przynosi najlepsze rezultaty w obszarach, w których potrzeby osób dorosłych i pacjentów pediatrycznych się pokrywają. W szczególności w przypadku chorób, które są rzadkie lub prawie niespotykane u dzieci, a które w wielu przypadkach objęto wsparciem również w ramach prawodawstwa dotyczącego sierocych produktów leczniczych, często nie udało się jeszcze dokonać większych postępów w zakresie terapii. Udzielenie odpowiedzi na pytania: dlaczego tak się dzieje i dlaczego w niektórych przypadkach nagroda w odniesieniu do sierocych produktów leczniczych nie jest w stanie zachęcić do prac nad produktami leczniczymi do stosowania w pediatrii w podobny sposób jak do prac nad sierocymi produktami leczniczymi dla osób dorosłych wymaga dalszej analizy.
W związku z powyższym przed zaproponowaniem jakichkolwiek zmian Komisja zamierza bliżej przyjrzeć się łącznym skutkom rozporządzenia w sprawie sierocych produktów leczniczych i rozporządzenia w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii poprzez łączną ocenę tych dwóch instrumentów prawnych ukierunkowanych na zapewnienie wsparcia przy opracowywaniu produktów leczniczych stosowanych w subpopulacjach o szczególnych potrzebach. Zważywszy, że niedociągnięcia zidentyfikowane w niniejszym sprawozdaniu często odnoszą się do chorób pediatrycznych, które kwalifikują się jako sieroce stany chorobowe, jedynie takie łączne starania zagwarantują, w razie potrzeby, dostosowanie właściwych parametrów.
Niniejsze sprawozdanie nie oznacza końca, lecz stanowi istotny pośredni krok w debacie nad łączną wizją przyszłych parametrów odnoszących się do produktów leczniczych stosowanych w pediatrii i sierocych produktów leczniczych. Dalsza ocena wspierająca ten proces ma na celu zapewnienie wyników do 2019 r., aby umożliwić Komisji następnej kadencji podjęcie świadomej decyzji w sprawie możliwych opcji politycznych. Umożliwi to ponadto uwzględnienie wyników najbliższej oceny dodatkowych świadectw ochronnych przy podejmowaniu decyzji co do przyszłości rozporządzenia w sprawie produktów leczniczych stosowanych w pediatrii.
Tymczasem Komisja wraz z EMA 22 angażuje się w realizację pozytywnego programu działań, na który składają się konkretne działania, w celu usprawnienia w stosownych przypadkach obecnego stosowania i wdrażania. Działania te obejmują:
·zapewnienie dodatkowej przejrzystości w przypadku nowych dopuszczonych do obrotu produktów o wskazaniach pediatrycznych;
·analizowanie doświadczenia nabytego przy stosowaniu odroczeń i rozważanie wprowadzenia zmian w praktyce w celu zapewnienia szybszej realizacji planów badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej;
·dokonywanie rewizji procesów i oczekiwań w kontekście rozpatrywania wniosków o zatwierdzenie planu badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej, a w razie potrzeby dostosowywanie właściwych wytycznych Komisji;
·badanie możliwości podjęcia otwartego i przejrzystego dialogu na temat potrzeb pediatrycznych z udziałem wszystkich istotnych zainteresowanych stron, takich jak środowisko akademickie, świadczeniodawcy, pacjenci/opiekunowie, sieci pediatrycznych badań klinicznych, przemysł i organy regulacyjne;
·regularne dostarczanie aktualnych informacji na temat opracowywania produktów leczniczych stosowanych w pediatrii i tendencji panujących w UE w tym obszarze; oraz
·promowanie międzynarodowej współpracy i harmonizacji.
Ponadto Komisja będzie dalej wspierać świadczenie wysokiej jakości opieki zdrowotnej i prowadzenie badań na rzecz dzieci w ramach projektów takich jak europejskie sieci referencyjne, które łączą świadczeniodawców i centra wiedzy. Sieci te mogą w krótkim czasie znacznie poprawić dostęp do diagnozy i leczenia oraz zmienić istniejącą sytuację w zakresie zdrowia dzieci.