WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 21 września 1988 r. (*)

W sprawie 267/86

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Vredegerecht (sąd pokoju) kantonu Beveren (Belgia) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między

Pascalem van Eyckiem, zamieszkałym w Beveren

a

Société anonyme ASPA, z siedzibą w Antwerpii,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 59–66, 85, 86 i 95 traktatu EWG,

TRYBUNAŁ,

w składzie: G. Bosco, prezes izby, pełniący funkcję prezesa, J.C. Moitinho de Almeida, prezes izby, T. Koopmans, U. Everling, K. Bahlmann, Y. Galmot, C.N. Kakouris, R. Joliet i F.A. Schockweiler, sędziowie,

rzecznik generalny: G.F. Mancini,

sekretarz: D. Louterman, administrator,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu P. van Eycke’a przez J. Cerfonaine’a, członka izby adwokackiej w Antwerpii,

–        w imieniu Królestwa Belgii przez adwokatów G. van Heckego i K. Lenaertsa oraz R. Hoebaera i R. Devyvera, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez T. van Rijna, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez R. Overhoffa,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 25 listopada 1987 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 kwietnia 1988 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Orzeczeniem z dnia 28 października 1986 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 30 października tego samego roku, Vredegerecht (sąd pokoju) kantonu Beveren (Belgia) zwrócił się na podstawie art. 177 traktatu EWG z trzema pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni art. 59–66, 85, 86 i 95 tego traktatu, co ma umożliwić mu ocenę zgodności z prawem wspólnotowym przepisów krajowych zastrzegających zwolnienie z podatku dochodowego od przychodów z odsetek od wkładów bankowych dla określonych rodzajów lokat oszczędnościowych.

2        Pytania te zostały podniesione w ramach sporu między P. van Eyckiem (zwanym dalej „powodem”) a spółką akcyjną ASPA, belgijską instytucją finansową, w przedmiocie wysokości odsetek od lokaty oszczędnościowej, jaką powód zamierzał założyć w ASPA. Z akt sprawy wynika, że powód, po zapoznaniu się z reklamą spółki ASPA dotyczącą wysokości odsetek, zgłosił się do tej instytucji z zamiarem założenia lokaty oszczędnościowej na podanych w reklamie warunkach. Po poinformowaniu go przez spółkę ASPA, że ze względu na przepisy rozporządzenia królewskiego z dnia 13 marca 1986 r. zmuszona jest wprowadzić warunki mniej korzystne niż podane w reklamie, powód wniósł pozew do sądu krajowego, mający na celu stwierdzenie, iż spółka ASPA nie ma prawa powoływać się na rozporządzenie królewskie dla uzasadnienia zmiany warunków lokaty, ponieważ rozporządzenie to narusza art. 85 i nast. traktatu EWG.

3        Celem lepszego zrozumienia wspomnianego rozporządzenia królewskiego trzeba umieścić je w jego kontekście prawnym i gospodarczym, którego elementem charakterystycznym jest istnienie w Belgii od dawna zwolnienia podatkowego części dochodów z lokat oszczędnościowych, wprowadzonego ze względów społecznych oraz w celu promowania oszczędzania, którego podstawowe zasady uregulowane są w art. 19 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym.

4        Gdy na początku lat 80. coraz więcej instytucji finansowych zaczęło stosować politykę wysokiej stopy procentowej, rząd belgijski postanowił ograniczyć zakres zwolnienia podatkowego i poddał je na mocy ustawy z dnia 28 grudnia 1983 r. pewnej liczbie warunków, które miały zostać określone w drodze rozporządzenia królewskiego.

5        Rozporządzenie królewskie z dnia 29 grudnia 1983 r., wydane w wykonaniu tej ustawy, poddało, w uproszczeniu, udzielenie zwolnienia podatkowego dwóm warunkom: wynagrodzenie lokat oszczędnościowych winno składać się, po pierwsze, z odsetek podstawowych, co do których wprowadzono pułap odpowiadający najniższej stopie średniej stosowanej na danym rynku, a po drugie z premii za czas trwania lub za podwyższenie lokaty, która była ustalana dowolnie przez każdą instytucję finansową.

6        Następnie belgijskie organy do spraw polityki pieniężnej uznały, że konkurencja w dziedzinie premii za czas trwania lub za podwyższenie lokaty jest zbyt żywa i stanowi przyczynę zjawiska odwrotnego od generalnej tendencji do obniżania stóp procentowych, jaka ma miejsce w przypadku innych form oszczędzania. Ponieważ utrzymywanie na wysokim poziomie odsetek od lokat oszczędnościowych prowadziło zdaniem tych organów do utrzymywania na równie wysokim poziomie odsetek od kredytów, ze szkodą dla gospodarki kraju oraz poziomu zadłużenia publicznego, we wrześniu 1985 r. belgijska komisja bankowa wystosowała do instytucji finansowych zalecenie obniżenia wynagrodzenia lokat oszczędnościowych. Doprowadziło to do zawarcia w dniu 30 grudnia 1985 r. przez banki, prywatne kasy oszczędnościowe i publiczne instytucje kredytowe porozumienia o samoograniczeniu, obniżającego to wynagrodzenie do maksymalnej stawki 7%.

7        Ponieważ porozumienia tego nie przestrzegały wszystkie instytucje finansowe, minister finansów postanowił wprowadzić system, w którym to władze publiczne określają bezpośrednio warunki wspomnianego zwolnienia podatkowego.

8        System ten został wprowadzony na mocy rozporządzenia królewskiego z dnia 13 marca 1986 r., które określa bezpośrednio zarówno maksymalną wysokość odsetek podstawowych, jak i maksymalną wysokość premii za czas trwania lub podwyższenie lokaty.

9        W tych okolicznościach sąd krajowy, na zgodne żądanie obu stron sporu, zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy reżim prawny ustanowiony na mocy rozporządzenia królewskiego z dnia 29 grudnia 1983 r. i potwierdzony, z pewnymi zmianami, rozporządzeniem królewskim z dnia 13 marca 1986 r., normujący wynagrodzenie, jakie instytucje finansowe mogą wypłacać za zgromadzone oszczędności, który – stanowiąc przedłużenie pod postacią przepisów prawa istniejących uprzednio porozumień między bankami lub praktyk uzgodnionych mających na celu ograniczenie wynagrodzenia lokat oszczędnościowych – polega na wiążącym określeniu tego wynagrodzenia:

a)      jako stawki jednolitej dla wszystkich podmiotów na rynku,

b)      lub jako marży maksymalnej obowiązującej podmioty obecne na rynku przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia,

pod groźbą całkowitej utraty przez klientów ulgi podatkowej obowiązującej w stosunku do zwykłych lokat oszczędnościowych, jest zgodny ze wspólnotowymi regułami konkurencji określonymi w art. 85 i nast. traktatu EWG?

2)      Jedynie w przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze lit. a), czy nałożenie w sposób wiążący, poza jednolitą stawką dla odsetek podstawowych wypłacanych przez instytucje finansowe, marży maksymalnej dla należnej ewentualnie premii za czas trwania lub podwyższenie lokaty, z wyłączeniem innych form konkurencji w zakresie przyjmowania lokat, pod groźbą utraty wspomnianej w pierwszym pytaniu ulgi podatkowej (rozporządzenie królewskie z dnia 13 marca 1986 r., art. 1), jest zgodne ze wspólnotowymi regułami konkurencji określonymi w art. 85 i nast. traktatu EWG?

3)      Czy przyznanie przywilejów podatkowych, w tym całkowitego zwolnienia z odrębnego podatku od przychodów kapitałowych, wyłącznie w stosunku do przychodów z lokat oszczędnościowych nominowanych we frankach belgijskich i założonych w instytucjach finansowych z siedzibą w Belgii nie stanowi dyskryminacji podobnych lokat założonych w instytucjach finansowych niemających siedziby w Belgii lub nominowanych w innych walutach lub środkach płatniczych, a więc czy przyznanie tego rodzaju ulg podatkowych jest zgodne z postanowieniami art. 59–66 oraz 95 traktatu EWG?”.

10      Okoliczności faktyczne sporu przed sądem krajowym, przebieg postępowania oraz uwagi przedstawione Trybunałowi zostały w sposób bardziej szczegółowy omówione w sprawozdaniu na rozprawę. Powyższe elementy sprawy zostaną powtórzone poniżej jedynie w zakresie niezbędnym do przedstawienia rozumowania Trybunału.

 W przedmiocie kompetencji Trybunału

11      Rząd belgijski utrzymuje po pierwsze, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez sąd krajowy jest niedopuszczalny, ponieważ szereg okoliczności wskazuje na czysto fikcyjny charakter sporu przed sądem krajowym. Twierdzi on po drugie, że wykładnia prawa wspólnotowego, o jaką zwrócił się sąd krajowy, nie może w żaden sposób mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu przed tym sądem. Rozporządzenie królewskie z dnia 13 marca 1986 r. nie uniemożliwia bowiem spółce ASPA zastosowania wcześniejszych, bardziej korzystnych warunków lokaty, nie wchodzi więc w zakres sporu przed sądem krajowym.

12      W tej kwestii należy stwierdzić, że z okoliczności faktycznych omówionych w orzeczeniu sądu krajowego nie wynika w sposób oczywisty, by spór miał charakter fikcyjny.

13      W odniesieniu do drugiego argumentu rządu belgijskiego wystarczy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, potwierdzonym wyrokiem z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawach połączonych 98/85, 162/85 i 258/85 Bertini, Rec. str. 1893, rzeczą sądu krajowego jest dokonanie oceny niezbędnego charakteru pytania prejudycjalnego z punktu widzenia okoliczności faktycznych sprawy.

14      Wobec powyższego należy przystąpić do rozpatrywania pytań postawionych przez sąd krajowy.

 W przedmiocie pierwszego i drugiego pytania

15      Pytania te należy rozumieć w ten sposób, że dotyczą one w istocie kwestii, czy krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy zastrzegający możliwość skorzystania z ulgi w zakresie podatku dochodowego przysługującego podmiotom osiągającym przychody z określonego rodzaju lokat oszczędnościowych tylko dla lokat, od których odsetki i premia odpowiadają wielkościom maksymalnym określonym w przepisach prawa, jest zgodny ze zobowiązaniami państw członkowskich wynikającymi z art. 5 traktatu EWG w związku z art. 3 lit. f) i art. 85 tego traktatu.

16      Trzeba w tej mierze przypomnieć, że art. 85 i 86 traktatu same z siebie dotyczą jedynie postępowania przedsiębiorstw, nie zaś przepisów ustawowych lub wykonawczych państw członkowskich. Jednakże z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że art. 85 i 86 w związku z art. 5 traktatu zakazują państwom członkowskim ustanawiania lub utrzymywania w mocy uregulowań, także w postaci przepisów ustawowych lub wykonawczych, mogących podważyć skuteczność („effet utile”) reguł konkurencji mających zastosowanie wobec przedsiębiorstw. Ma to miejsce, zgodnie ze wspomnianym orzecznictwem, gdy państwo członkowskie nakazuje lub promuje zawieranie porozumień sprzecznych z art. 85 albo pogłębia skutki takich porozumień, bądź gdy odbiera swoim uregulowaniom charakter publiczny, powierzając podmiotom prywatnym zadanie dokonywania rozstrzygnięć z zakresu polityki gospodarczej.

17      Należy na wstępie zauważyć, że zgodnie z ustaleniami zawartymi w orzeczeniu sądu krajowego przed wejściem w życie omawianych przepisów istniały porozumienia lub praktyki uzgodnione mające na celu ograniczenie wynagrodzenia lokat oszczędnościowych. Nie wynika jednak ani z tych ustaleń, ani z uwag przedstawionych Trybunałowi, by przepisy te miały na celu nakazanie lub promowanie zawierania nowych porozumień albo wprowadzania w życie nowych praktyk. Ocena rzeczywistego znaczenia tych przepisów z punktu widzenia kryteriów określonych w orzecznictwie Trybunału wymaga więc jedynie rozpatrzenia, po pierwsze, czy można je uznać za mające na celu pogłębienie skutków istniejących wcześniej porozumień, a po drugie, czy pewne okoliczności nie odbierają im charakteru uregulowań publicznych.

18      W pierwszej z tych kwestii wystarczy zaznaczyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału za uregulowanie mające na celu pogłębienie skutków wcześniej istniejącego porozumienia można uznać uregulowanie, które ogranicza się do przejęcia w całości lub częściowo elementów porozumienia zawartego przez podmioty gospodarcze, zobowiązując lub zachęcając te podmioty do jego poszanowania. O ile całkowita utrata korzyści wynikających z systemu opodatkowania lokat oszczędnościowych może stanowić istotny czynnik skłaniający do poszanowania omawianych przepisów, o tyle z ustaleń zawartych w orzeczeniu sądu krajowego nie wynika, by przepisy te ograniczały się do zatwierdzenia czy to metody ograniczenia wynagrodzenia lokat, czy wysokości stawek maksymalnych uzgodnionych w ramach wcześniejszych porozumień lub praktyk. Jednakże sąd krajowy winien zbadać tę okoliczność, jeżeli jego zdaniem istnieje jakakolwiek wątpliwość w tej mierze.

19      Jeśli chodzi o drugą kwestię, z omawianych przepisów wynika, że władze publiczne zastrzegły sobie prawo samodzielnego określania maksymalnych stawek wynagrodzenia lokat oszczędnościowych i nie przekazały tego zadania żadnemu podmiotowi prywatnemu. Uregulowanie to ma zatem charakter publiczny. Nie podważa tego sama tylko okoliczność, na którą zwraca uwagę powód, że zgodnie z uzasadnieniem rozporządzenia królewskiego z dnia 13 marca 1986 r. zostało ono wydane po konsultacji z przedstawicielami organizacji zrzeszających instytucje kredytowe.

20      Na pierwsze i drugie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, że krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy zastrzegający możliwość skorzystania z ulgi w zakresie podatku dochodowego przysługującego podmiotom osiągającym przychody z określonego rodzaju lokat oszczędnościowych tylko dla lokat, od których odsetki i premia odpowiadają wielkościom maksymalnym określonym w przepisach prawa, nie jest sprzeczny ze zobowiązaniami państw członkowskich wynikającymi z art. 5 traktatu EWG w związku z art. 3 lit. f) i art. 85 tego traktatu, z zastrzeżeniem ewentualnego zbadania przez sąd krajowy kwestii, czy przepis ten nie ogranicza się do zatwierdzenia czy to metody ograniczenia wynagrodzenia lokat, czy wysokości stawek maksymalnych uzgodnionych w ramach wcześniejszych porozumień lub praktyk.

 W przedmiocie trzeciego pytania

21      Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy zastrzegający zwolnienie podatkowe opisane powyżej wyłącznie dla lokat oszczędnościowych założonych w walucie krajowej w instytucjach finansowych z siedzibą w zainteresowanym państwie członkowskim jest zgodny z art. 59–66 i 95 traktatu EWG.

22      W kwestii zgodności tego rodzaju uregulowań podatkowych, dotyczących wynagrodzenia pewnej kategorii lokat oszczędnościowych założonych w bankach, z art. 59 i nast. traktatu EWG, odnoszącymi się do swobody świadczenia usług, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 61 ust. 2 tego traktatu liberalizacja usług bankowych związanych z przepływem kapitału następuje zgodnie ze stopniową liberalizacją przepływu kapitału.

23      Zakładanie lokat oszczędnościowych należy zaś do kategorii przepływów kapitału zwanej „zakładanie i zasilanie kont bieżących i lokat, wybieranie lub używanie aktywów na kontach bieżących i lokatach założonych w instytucjach finansowych”, znajdujących się odpowiednio na liście D załącznika I do pierwszej dyrektywy Rady z dnia 11 maja 1960 r. w sprawie wdrożenia art. 67 traktatu (Dz.U. 43 z 12.7.1960, str. 921) i na liście C załącznika I zastąpionego przez dyrektywę Rady 86/566 z dnia 17 listopada 1986 r. w sprawie zmiany pierwszej dyrektywy (Dz.U. L 332, str. 22). Tego rodzaju przepływy kapitału nie zostały dotąd zliberalizowane.

24      W związku z tym nie może tu mieć miejsca naruszenie postanowień traktatu EWG dotyczących swobody świadczenia usług bankowych w dziedzinie przepływu kapitału.

25      W odniesieniu do możliwości zastosowania art. 95 traktatu EWG do uregulowań podatkowych będących przedmiotem sprawy wystarczy zauważyć, że wprowadzony w tym postanowieniu zakaz nakładania dyskryminacyjnych lub protekcjonistycznych podatków wewnętrznych obejmuje jedynie „produkty” pochodzące z innych państw członkowskich. Środki zdeponowane na lokacie w takiej lub innej walucie wchodzą zaś, jak wskazano powyżej, w zakres zastosowania art. 61 ust. 2 i art. 67 traktatu EWG. Nie stanowią zatem produktów w rozumieniu art. 95 tego traktatu.

26      Na trzecie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, że krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy zastrzegający zwolnienie podatkowe opisane powyżej wyłącznie dla lokat oszczędnościowych założonych w walucie krajowej w instytucjach finansowych z siedzibą w zainteresowanym państwie członkowskim nie jest sprzeczny z art. 59–66 i 95 traktatu EWG.

 W przedmiocie kosztów

27      Koszty poniesione przez Królestwo Belgii i przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowań przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

stanowiąc w przedmiocie pytań skierowanych do niego przez Vredegerecht kantonu Beveren orzeczeniem z dnia 28 października 1986 r., orzeka, co następuje:

1)      Krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy zastrzegający możliwość skorzystania z ulgi w zakresie podatku dochodowego przysługującego podmiotom osiągającym przychody z określonego rodzaju lokat oszczędnościowych tylko dla lokat, od których odsetki i premia odpowiadają wielkościom maksymalnym określonym w przepisach prawa, nie jest sprzeczny ze zobowiązaniami państw członkowskich wynikającymi z art. 5 traktatu EWG w związku z art. 3 lit. f) i art. 85 tego traktatu, z zastrzeżeniem ewentualnego zbadania przez sąd krajowy kwestii, czy przepis ten nie ogranicza się do zatwierdzenia czy to metody ograniczenia wynagrodzenia lokat, czy wysokości stawek maksymalnych uzgodnionych w ramach wcześniejszych porozumień lub praktyk.

2)      Krajowy przepis ustawowy lub wykonawczy zastrzegający ulgę podatkową opisaną powyżej wyłącznie dla lokat oszczędnościowych założonych w walucie krajowej w instytucjach finansowych z siedzibą w zainteresowanym państwie członkowskim nie jest sprzeczny z art. 59–66 i 95 traktatu EWG.

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 21 września 1988 r.

* Język postępowania: niderlandzki.