—

Podstawa obliczania: jednoroczna stopa IBOR

Podstawą stopy bazowej są jednoroczne stopy rynku pieniężnego. Urząd zastrzega sobie prawo stosowania krótszych lub dłuższych terminów zapadalności, dostosowanych do niektórych przypadków.

Jeżeli stopy te nie są dostępne, stosowane będą trzymiesięczne stopy rynku pieniężnego.

W przypadku braku wiarygodnych lub równoważnych danych lub w wyjątkowych okolicznościach Urząd może, w ścisłej współpracy z danym państwem EFTA oraz zasadniczo w oparciu o dane uzyskane z właściwego banku centralnego, określić inną podstawę obliczeń.

—

Marża

Zależnie od ratingu danego przedsiębiorstwa oraz od oferowanego poziomu zabezpieczeń (2) zasadniczo należy stosować następujące marże.

Zazwyczaj do stopy bazowej dodaje się 100 punktów bazowych. Stosuje się to do (i) kredytów dla przedsiębiorstw o zadowalającym ratingu i wysokim poziomie zabezpieczeń lub (ii) kredytów dla przedsiębiorstw o dobrym ratingu i standardowym poziomie zabezpieczeń.

W odniesieniu do kredytobiorców, którzy nie mają historii kredytowej lub ratingu opartego o podejście bilansowe, jak niektóre spółki specjalnego przeznaczenia lub nowoutworzone przedsiębiorstwa, stopa bazowa powinna być zwiększona o przynajmniej 400 punktów bazowych (zależnie od dostępnych zabezpieczeń), a marża nigdy nie może być niższa niż marża, która zostałaby zastosowana w odniesieniu do spółki dominującej.

Rating nie musi pochodzić z konkretnych agencji ratingowych — akceptowane są również krajowe systemy ratingowe lub systemy ratingowe stosowane przez banki w celu odzwierciedlenia wskaźników niewypłacalności (4).

Powyższe marże mogą być od czasu do czasu dostosowywane w celu uwzględnienia sytuacji rynkowej.

—

Aktualizacja

Każdego roku będzie przeprowadzana aktualizacja stopy referencyjnej. Stopa bazowa będzie obliczana w oparciu o jednoroczną stopę IBOR zarejestrowaną we wrześniu, październiku i listopadzie poprzedniego roku. Ustalona wtedy stopa bazowa będzie obowiązywać od dnia 1 stycznia. Ponadto w celu uwzględnienia znacznych i nagłych zmian aktualizacja zostanie przeprowadzona za każdym razem, gdy średnia stopa obliczona za trzy poprzednie miesiące będzie odbiegać o więcej niż 15 % od stopy obowiązującej. Nowa stopa zacznie obowiązywać od pierwszego dnia drugiego miesiąca następującego po miesiącach, z których dane stanowiły podstawę obliczeń.

—

Stopa dyskontowa: obliczanie wartości bieżącej netto

Stopę referencyjną należy stosować także jako stopę dyskontową do obliczania wartości bieżących. W tym celu zasadniczo stosowana będzie stopa bazowa powiększona o stałą marżę 100 punktów bazowych.

—

Niniejsza metoda wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2009 r.

—

gwarancje ogólne, tj. gwarancje udzielane przedsiębiorstwom jako takim, w odróżnieniu od gwarancji związanych z daną transakcją, którą może być kredyt, instrument kapitałowy itp.;

—

gwarancje udzielane w formie określonego instrumentu, w odróżnieniu od gwarancji związanych ze statusem samego przedsiębiorstwa;

—

gwarancje udzielane bezpośrednio lub regwarancje udzielane gwarantowi pierwszego stopnia;

—

gwarancje nieograniczone, w odróżnieniu od gwarancji ograniczonych co do kwoty lub terminu. Urząd Nadzoru EFTA za pomoc w formie gwarancji uznaje również korzystniejsze warunki finansowania uzyskane przez przedsiębiorstwa, których forma prawna wyklucza upadłość lub inne postępowanie w sprawie niewypłacalności, lub umożliwia bezpośrednie gwarancje państwowe lub pokrycie strat przez państwo. To samo dotyczy nabycia przez państwo udziału w przedsiębiorstwie w przypadku przyjęcia nieograniczonej odpowiedzialności zamiast przyjmowanej zazwyczaj ograniczonej odpowiedzialności;

—

gwarancje wyraźnie mające źródło umowne (takie jak formalna umowa, oświadczenie o braku zastrzeżeń) lub w odróżnieniu od gwarancji, inne źródło prawne, którego forma jest mniej przejrzysta (takich jak dodatkowe pisemne porozumienia stron, zobowiązanie ustne), przy czym zakres zabezpieczenia wynikającego z gwarancji może być różny.

a)

„program gwarancji” oznacza każdy instrument, na podstawie którego można, bez konieczności podejmowania dodatkowych środków wykonawczych, udzielić gwarancji przedsiębiorstwom spełniającym pewne kryteria dotyczące czasu trwania, kwoty, transakcji bazowych, rodzaju i wielkości przedsiębiorstwa (np. MŚP);

b)

„gwarancja indywidualna” oznacza każdą gwarancję udzieloną przedsiębiorstwu, inną niż gwarancja udzielona w ramach programu gwarancji.

2.3.1.

Nawet jeżeli zazwyczaj beneficjentem pomocy jest kredytobiorca, nie można wykluczyć, że w pewnych okolicznościach również kredytodawca odniesie bezpośrednią korzyść z pomocy. W szczególności pomoc dla kredytodawcy może wystąpić np. jeżeli gwarancji państwowej udzielono po zaciągnięciu objętego nią kredytu lub innego zobowiązania finansowego, bez zmiany jego warunków, bądź jeżeli kredyt gwarantowany wykorzystywany jest do spłaty innego kredytu niegwarantowanego wobec tej samej instytucji kredytowej, o ile zwiększa się bezpieczeństwo kredytu. Jeśli gwarancja obejmuje pomoc dla kredytodawcy, należy zwrócić uwagę na fakt, że taka pomoc może w zasadzie stanowić pomoc operacyjną.

2.3.2.

Od innych środków pomocy państwa, takich jak dotacje lub zwolnienia podatkowe, gwarancje różnią się tym, że w przypadku gwarancji państwo także nawiązuje stosunek prawny z kredytodawcą. W związku z tym należy zwrócić uwagę na skutki, jakie udzielona niezgodnie z prawem pomoc państwa może mieć dla osób trzecich. W przypadku państwowych gwarancji odnoszących się do kredytów dotyczy to przede wszystkim instytucji finansowych, które udzielają kredytów. W przypadku gwarancji odnoszących się do obligacji wydanych w celu pozyskania środków finansowych dla przedsiębiorstw, dotyczy to instytucji finansowych zaangażowanych w wydawanie obligacji. Kwestię ewentualnego wpływu, jaki fakt udzielenia pomocy niezgodnej z prawem może mieć na stosunki prawne pomiędzy państwem a osobami trzecimi, należy rozstrzygnąć w oparciu o prawo krajowe. Być może sądy krajowe będą musiały zbadać, czy prawo krajowe uniemożliwia honorowanie umów o udzielenie gwarancji, a Urząd Nadzoru EFTA jest zdania, że w takiej ocenie sądy krajowe powinny uwzględnić fakt naruszenia prawa EOG. W związku z tym w interesie kredytodawców może leżeć sprawdzenie, w ramach podejmowanych standardowo środków ostrożności, czy przy udzielaniu gwarancji każdorazowo przestrzega się zasad EOG dotyczących pomocy państwa. Państwo EFTA powinno móc udostępnić numer sprawy nadany przez Urząd Nadzoru EFTA danej sprawie lub programowi oraz ewentualnie kopię decyzji Urzędu w wersji nieopatrzonej klauzulą poufności wraz z odpowiednim odesłaniem do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej. Urząd Nadzoru EFTA ze swej strony dołoży wszelkich starań, by zapewnić przejrzysty dostęp do informacji o sprawach i zatwierdzonych przez siebie programach.

a)

Kredytobiorca nie znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej.

Aby stwierdzić, czy należy przyjąć, że kredytobiorca znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej, stosuje się definicję zawartą w rozdziale niniejszych wytycznych dotyczącym pomocy w celu ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji (7). Na potrzeby niniejszego rozdziału zakłada się, że MŚP działające krócej niż trzy lata w okresie tym nie są uznawane za przedsiębiorstwa znajdujące się w trudnej sytuacji ekonomicznej.

b)

Zakres gwarancji można odpowiednio zmierzyć w momencie jej udzielenia.

Oznacza to, że gwarancja musi być powiązana z określoną transakcją finansową, dotyczącą ustalonej kwoty maksymalnej i ograniczoną w czasie.

c)

Gwarancja obejmuje nie więcej niż 80 % niespłaconego kredytu lub innego zobowiązania finansowego; to ograniczenie nie ma zastosowania w przypadku gwarancji dotyczących dłużnych papierów wartościowych (8).

Urząd Nadzoru EFTA uznaje, że jeśli zobowiązanie finansowe jest w całości objęte gwarancją państwową, kredytodawca ma mniejszą motywację, aby odpowiednio ocenić, zabezpieczyć i zminimalizować ryzyko wynikające z operacji kredytowej, a w szczególności, aby odpowiednio ocenić wiarygodność kredytową kredytobiorcy. Ze względu na brak środków taka ocena ryzyka nie zawsze może być podjęta przez gwaranta państwowego. Brak motywacji do minimalizacji ryzyka braku spłaty kredytu może zachęcać kredytodawców do udzielania kredytów obciążonych ryzykiem wyższym niż normalne ryzyko komercyjne i tym samym zwiększać kwotę gwarancji obciążonych wysokim ryzykiem w portfelu skarbu państwa.

Ograniczenie w wysokości 80 % nie ma zastosowania do gwarancji publicznej udzielonej w celu finansowania przedsiębiorstwa, którego działalność polega wyłącznie na świadczeniu powierzonych mu należycie usług w ogólnym interesie gospodarczym (9), w sytuacji gdy gwarancji udzielił organ publiczny, który powierzył świadczenie takich usług temu podmiotowi. Ograniczenie w wysokości 80 % ma zastosowanie, jeżeli dane przedsiębiorstwo świadczy inne usługi w ogólnym interesie gospodarczym lub prowadzi inną działalność gospodarczą.

Aby zapewnić efektywne ponoszenie części ryzyka przez kredytodawcę, należy zwrócić odpowiednią uwagę na następujące dwa aspekty:

Jeśli państwo EFTA pragnie udzielić gwarancji powyżej progu 80 % i twierdzi, że nie stanowi ona pomocy, to powinno należycie uzasadnić takie twierdzenie, na przykład w oparciu o strukturę całej transakcji i przedstawić je Urzędowi Nadzoru EFTA, aby można było odpowiednio ocenić gwarancję i stwierdzić, czy może ona stanowić pomoc państwa.

d)

Za gwarancje płaci się cenę odpowiadającą cenie rynkowej.

Jak wskazano w pkt 2.1, ponoszone ryzyko powinno być normalnie wynagradzane odpowiednią stawką za kwotę będącą przedmiotem gwarancji lub regwarancji. Kiedy cena gwarancji jest co najmniej tak wysoka, jak odpowiednie progi stawek gwarancyjnych obowiązujące na rynkach finansowych, gwarancja nie zawiera elementu pomocy.

Jeśli na rynkach finansowych nie można znaleźć odpowiednich progów stawek gwarancyjnych, należy porównać łączny koszt finansowy gwarantowanego kredytu, w tym stopę procentową kredytu i stawkę gwarancyjną, z ceną rynkową podobnego kredytu bez gwarancji.

Aby określić odpowiednią cenę rynkową, w obu przypadkach należy wziąć pod uwagę charakterystykę gwarancji i objętego nią kredytu. Charakterystyka ta obejmuje: kwotę i czas realizacji transakcji, zabezpieczenie udzielone przez kredytobiorcę i inne doświadczenia wpływające na ocenę wskaźnika spłaty, prawdopodobieństwo braku spłaty przez kredytobiorcę ze względu na jego sytuację finansową, sektor działalności i perspektywy, a także inne warunki gospodarcze. Analiza ta powinna w szczególności umożliwiać klasyfikację kredytobiorcy na podstawie ratingu ryzyka. Taką klasyfikację może przedstawić agencja ratingowa o międzynarodowej renomie lub może to być rating wewnętrzny, stosowany przez bank udzielający kredytu objętego gwarancją. Urząd Nadzoru EFTA podkreśla powiązanie między ratingiem a wskaźnikiem braku spłaty opracowane przez międzynarodowe instytucje finansowe, których prace są również powszechnie dostępne (10). Aby ocenić zgodność stawki z cenami rynkowymi, państwo EFTA może dokonać porównania cen płaconych na rynku przez przedsiębiorstwa posiadające podobny rating.

Urząd Nadzoru EFTA nie zgadza się zatem na ustalanie stawki gwarancyjnej według stałej stopy procentowej, uznanej za odpowiadającą ogólnemu standardowi branżowemu.

a)

Program jest niedostępny dla kredytobiorców w trudnej sytuacji ekonomicznej (zob. szczegółowe informacje w pkt 3.2 lit. a)).

b)

Zakres gwarancji można odpowiednio zmierzyć w momencie ich udzielenia. Oznacza to, że gwarancje muszą być powiązane z określonymi transakcjami finansowymi, dotyczącymi ustalonej kwoty maksymalnej i ograniczonymi w czasie.

c)

Gwarancje nie obejmują więcej niż 80 % każdego niespłaconego kredytu lub innego zobowiązania finansowego (zob. szczegółowe informacje i wyjątki w pkt 3.2 lit. c)).

d)

Warunki programu oparte są na realistycznej ocenie ryzyka, tak aby stawki opłacane przez beneficjentów zapewniały, że program jest pod każdym względem samofinansujący. Samofinansujący charakter programu i odpowiednie uwzględnienie ryzyka stanowią dla Urzędu Nadzoru EFTA wskazówkę, że stawki gwarancyjne stosowane w ramach programu odpowiadają cenom rynkowym.

Wiąże się to z koniecznością oceny ryzyka każdej nowej gwarancji z uwzględnieniem wszystkich właściwych czynników (jakość kredytobiorcy, zabezpieczenia, okres gwarancji itp.). Na podstawie tej analizy ryzyka należy ustalić klasy ryzyka (16), a gwarancję należy zaklasyfikować do jednej z tych klas ryzyka i naliczyć odpowiednią stawkę gwarancyjną za kwotę będącą przedmiotem gwarancji lub regwarancji.

e)

Aby uzyskać odpowiednią i progresywną ocenę aspektu samofinansowania programu, odpowiedniość poziomu stawki należy poddawać przynajmniej corocznemu przeglądowi w oparciu o efektywny wskaźnik strat programu w perspektywie czasowej uzasadnionej z ekonomicznego punktu widzenia, i odpowiednio korygować stawki, jeśli istnieje ryzyko, że program może przestać się sam finansować. Korekta taka może dotyczyć wszystkich udzielonych i przyszłych gwarancji lub tylko tych drugich.

f)

Aby stosowane stawki mogły zostać uznane za odpowiadające cenom rynkowym, muszą one odzwierciedlać typowe rodzaje ryzyka związane z udzieleniem gwarancji, koszty zarządzania programem oraz roczne wynagrodzenie za odpowiedni kapitał, nawet jeśli ten ostatni nie został w całości lub w części potwierdzony prawnie.

Jeśli chodzi o koszty zarządzania, to powinny one uwzględniać co najmniej koszty wstępnej oceny ryzyka, jak również koszty monitorowania ryzyka i zarządzania nim, związane z udzieleniem gwarancji i zarządzaniem nią.

W odniesieniu do wynagrodzenia za kapitał Urząd Nadzoru EFTA zauważa, że zwykli gwaranci podlegają zasadom wymagań kapitałowych i zgodnie z tymi zasadami mają obowiązek prawnego potwierdzenia kapitału, co eliminuje ryzyko upadłości, gdy zmiany strat rocznych powiązane są z gwarancjami. Państwowe programy gwarancji zwykle nie podlegają tym zasadom i tym samym nie muszą tworzyć takich rezerw. Innymi słowy, za każdym razem, gdy straty z gwarancji przekroczą przychody ze stawek gwarancyjnych, deficyt jest po prostu pokrywany przez budżet państwa. Ta gwarancja państwa dla programu stawia go w zdecydowanie mniej korzystnym położeniu niż zwykłego gwaranta. Aby uniknąć tej nierówności i wynagrodzić skarb państwa za podejmowane ryzyko, Urząd Nadzoru EFTA uznaje, że stawka gwarancyjna musi pokrywać wynagrodzenie za odpowiedni kapitał.

Urząd Nadzoru EFTA uznaje, że kapitał ten musi odpowiadać 8 % (17) nierozliczonych gwarancji. W przypadku gwarancji udzielanych przedsiębiorstwom o ratingu odpowiadającemu AAA/AA- (Aaa/Aa3), kwota kapitału podlegającego wynagrodzeniu może zostać zmniejszona do 2 % kwoty nierozliczonych gwarancji. Natomiast w przypadku gwarancji udzielanych przedsiębiorstwom o ratingu odpowiadającym A+/A- (A1/A3) kwota kapitału podlegającego wynagrodzeniu może zostać zmniejszona do 4 % kwoty nierozliczonych gwarancji.

Normalne wynagrodzenie za ten kapitał składa się z stawki za ryzyko, ewentualnie zwiększonej o stopę procentową wolną od ryzyka.

Stawka za ryzyko musi być w każdym przypadku zapłacona skarbowi państwa od odpowiedniej kwoty kapitału. Na podstawie dotychczasowej praktyki swojej i praktyki Komisji Europejskiej Urząd Nadzoru EFTA uznaje, że normalna stawka za ryzyko dla kapitału wynosi przynajmniej 400 punktów bazowych oraz że taka stawka za ryzyko powinna zostać uwzględniona w stawce gwarancyjnej stosowanej wobec beneficjentów (18).

Jeśli, jak w większości państwowych programów gwarancji, program nie wiąże się z przekazaniem kapitału i tym samym skarb państwa nie zapewnia gotówki, nie ma konieczności uwzględniania wolnej od ryzyka stopy procentowej. W przeciwnym przypadku, jeśli skarb państwa efektywnie zapewnia kapitał bazowy, skarb państwa musi pokryć koszty kredytu, a system korzysta z tej gotówki, potencjalnie inwestując ją. Z tego względu skarb państwa musi otrzymać wolną od ryzyka stopę procentową od zapewnionej kwoty. Ponadto tego kosztu nie należy uwzględniać w dochodach finansowych programu i zasadniczo nie musi on mieć wpływu na stawki gwarancyjne (19). Urząd Nadzoru EFTA uznaje, że jako właściwy odpowiednik stopy wolnej od ryzyka traktowanej jako normalny zwrot kapitału można zastosować rentowność 10-letnich obligacji skarbowych.

g)

Aby zapewnić przejrzystość, program musi określać warunki, na jakich udzielane będą przyszłe gwarancje, np. rating uprawnionego przedsiębiorstwa oraz, w stosownych przypadkach, sektor i wielkość, maksymalna kwota i okres obowiązywania gwarancji.

—

zastosowanie bezpiecznych stawek określonych w odniesieniu do indywidualnych gwarancji dla MŚP,

—

wycena programów gwarancji jako takich poprzez dopuszczenie zastosowania jednolitej stawki i rezygnacja z wymogu przedstawiania indywidualnych ratingów MŚP, którym udzielana jest gwarancja.

a)

W przypadku gwarancji indywidualnych — czy kredytobiorca znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej. W przypadku programów gwarancji — czy kryteria kwalifikowalności przewidziane w programie wykluczają takie przedsiębiorstwa (zob. szczegółowe informacje w pkt. 3.2 lit. a)).

Urząd Nadzoru EFTA stwierdza, że w przypadku przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, gwarant działający w warunkach rynkowych, jeśli by się taki znalazł, w momencie udzielania gwarancji naliczyłyby wysoką stawkę, uwzględniając przewidywaną stopę niewypłacalności. Jeśli prawdopodobieństwo, że kredytobiorca nie będzie w stanie spłacić kredytu, staje się szczególnie wysokie, taka stawka rynkowa może nie istnieć, a w wyjątkowych okolicznościach element pomocowy gwarancji może okazać się tak wysoki, jak kwota skutecznie zabezpieczona tą gwarancją.

b)

Czy można odpowiednio zmierzyć zakres każdej gwarancji w momencie jej udzielenia.

Oznacza to, że gwarancja musi być powiązana z określoną transakcją finansową, dotyczącą ustalonej kwoty maksymalnej i ograniczoną w czasie. W związku z tym Urząd Nadzoru EFTA uznaje w zasadzie, że gwarancje nieograniczone są niezgodne z art. 61 Porozumienia EOG.

c)

Czy gwarancja obejmuje ponad 80 % każdego niespłaconego kredytu lub innego zobowiązania finansowego (zob. szczegółowe informacje i wyjątki w pkt. 3.2 lit. c)).

Aby doprowadzić do tego, by kredytodawca był faktycznie zmotywowany do oceny, zabezpieczenia i zminimalizowania ryzyka wynikającego z operacji kredytowej, a w szczególności do odpowiedniej oceny wiarygodności kredytowej kredytobiorcy, Urząd Nadzoru EFTA uważa, że przynajmniej 20 % tej kwoty nie powinno być objęte gwarancją państwa i że za tę część kwoty powinien odpowiadać kredytodawca (21), aby odpowiednio zabezpieczył kredyty i zminimalizował ryzyko związane z transakcją. W związku z tym Urząd Nadzoru EFTA będzie ogólnie dokładniej weryfikować wszelkie gwarancje lub programy gwarancji obejmujące całość (lub prawie całość) transakcji finansowej, chyba że państwo EFTA prawidłowo uzasadni taką sytuację, na przykład szczególnym charakterem transakcji.

d)

Czy przy określaniu stawki rynkowej gwarancji, na podstawie której można wyliczyć element pomocy przez porównanie go z faktycznie zapłaconą stawką, uwzględniono specyfikę gwarancji i kredytu (lub innego zobowiązania finansowego) (zob. szczegółowe informacje w pkt 3.2 lit. d)).

a)

liczbę i kwotę wystawionych gwarancji;

b)

liczbę i kwotę gwarancji nierozliczonych na koniec okresu;

c)

liczbę i wartość gwarancji zerwanych (indywidualnie) w skali roku;

d)

dochód roczny:

e)

roczne koszty:

f)

roczną nadwyżkę lub niedobór (różnicę pomiędzy dochodem a kosztami); oraz

g)

skumulowaną nadwyżkę/niedobór od początku programu (32).

(1)

Koleje dysponują unikatowymi atutami: jest to środek transportu bezpieczny i niepowodujący zanieczyszczeń. Transport kolejowy może wiec w znacznym stopniu przyczynić się do rozwoju transportu zorganizowanego z poszanowaniem zasady zrównoważonego rozwoju w Europejskim Obszarze Gospodarczym.

(2)

Biała Księga Komisji Europejskiej „Europejska polityka transportowa na 2010 rok: czas decyzji” (2) i jej przegląd śródokresowy (3) podkreślają ważną rolę dynamicznego sektora kolejowego w tworzeniu wydajnego, bezpiecznego i czystego systemu przewozu towarów i osób, który przyczyni się do stworzenia jednolitego i stale rozwijającego się rynku europejskiego. Ponadto w rezolucji Komitetu Konsultacyjnego EOG i sprawozdaniu „Ambitna polityka transportowa” (4) podkreślono znaczenie dynamicznego sektora kolejowego dla EOG. Zatory komunikacyjne, na które cierpią miasta i niektóre obszary EOG, konieczność znalezienia odpowiedzi na wyzwania związane ze zmianami klimatu oraz rosnące ceny paliw ukazują, jak konieczne jest wspieranie rozwoju transportu kolejowego. Pod tym względem należy podkreślić, że także wspólna polityka transportowa powinna dążyć do osiągnięcia celów związanych z ochroną środowiska, określonych w Porozumieniu EOG (5) i Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską. (6)

(3)

Sektor transportu kolejowego w Europie nie ma jednak dobrego wizerunku. Począwszy od lat sześćdziesiątych do końca dwudziestego wieku transport kolejowy stale podupadał. Przewozy kolejowe, tak towarowe jak i pasażerskie, utraciły na znaczeniu w porównaniu z innymi rodzajami transportu. Obniżyła się nawet wielkość kolejowych przewozów towarowych w wartościach bezwzględnych - w 1970 r. przewieziono koleją więcej ładunków niż w 2000 r. Tradycyjne przedsiębiorstwa kolejowe nie były w stanie zaoferować niezawodności i terminowości, których oczekiwali klienci, co doprowadziło do odejścia od transportu kolejowego na rzecz innych rodzajów transportu, przede wszystkim transportu drogowego (7). Mimo że kolejowy przewóz pasażerski w dalszym ciągu rósł w kategoriach bezwzględnych, to jednak wzrost ten wydaje się bardzo ograniczony w porównaniu z przyrostem transportu drogowego i lotniczego (8).

(4)

Ostatnio można zaobserwować tendencję odwrotną (9), jednakże droga do silnego i konkurencyjnego transportu kolejowego jest jeszcze długa. W szczególności w sektorze towarowego transportu kolejowego utrzymują się poważne problemy, wymagające działań organów władzy publicznej (10).

(5)

Trudności europejskiego sektora kolejowego wynikają w dużej mierze z organizacji podaży usług transportowych w przeszłości, tj. ukierunkowania podaży głównie na potrzeby krajowe oraz jej monopolizacji.

(6)

Po pierwsze, w sytuacji braku konkurencji na poziomie sieci krajowych przedsiębiorstwa kolejowe nie miały zachęty do redukcji kosztów operacyjnych i rozwoju nowych usług. Ich działalność nie przynosiła dochodów wystarczających do pokrycia całości niezbędnych kosztów i inwestycji. Konieczne inwestycje nie zawsze były realizowane. W niektórych przypadkach państwa EOG zmuszały państwowe przedsiębiorstwa kolejowe do ich realizacji, chociaż te nie były w stanie sfinansować ich w wystarczającym stopniu z zasobów własnych. Na skutek tego przedsiębiorstwa popadały w głębokie zadłużenie, co z kolei wpływało niekorzystnie na ich rozwój.

(7)

Po drugie, rozwój transportu kolejowego w Europie był utrudniony ze względu na brak normalizacji i interoperacyjności sieci, podczas gdy przewoźnicy drogowi i lotniczy mogli rozwinąć całą gamę usług międzynarodowych. EOG odziedziczył mozaikę krajowych sieci kolejowych, charakteryzujących się różnym rozstawem torów i odmiennymi systemami sygnalizacji oraz bezpieczeństwa, co nie pozwala przedsiębiorstwom kolejowym na czerpanie korzyści z ekonomii skali, które zapewniłaby koncepcja infrastruktury i taboru kolejowego opracowana z myślą o jednym dużym rynku, a nie o 27 (11) rynkach krajowych.

(8)

EOG prowadzi politykę mającą na celu rewitalizację sektora kolejowego, koncentrując się na trzech głównych kierunkach działania:

(9)

EOG otworzył zatem stopniowo rynki transportu kolejowego dla konkurencji. Pierwszy pakiet liberalizujący został przyjęty w 2001 r. i obejmował on: dyrektywę 2001/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. zmieniającą dyrektywę Rady 91/440/EWG w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych (12), dyrektywę 2001/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. zmieniającą dyrektywę Rady 95/18/WE w sprawie przyznawania licencji przedsiębiorstwom kolejowym (13) oraz dyrektywę 2001/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej oraz przyznawanie świadectw bezpieczeństwa (14). Następnie w 2004 r. przyjęto drugi pakiet, zawierający: rozporządzenie (WE) nr 881/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające Europejską Agencję Kolejową (15), dyrektywę 2004/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa kolei wspólnotowych oraz zmieniającą dyrektywę Rady 95/18/WE w sprawie przyznawania licencji przedsiębiorstwom kolejowym, oraz dyrektywę 2001/14/WE w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej oraz certyfikację w zakresie bezpieczeństwa (16), dyrektywę 2004/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniającą dyrektywę Rady 96/48/WE w sprawie interoperacyjności transeuropejskiego systemu kolei dużych prędkości i dyrektywę 2001/16/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie interoperacyjności transeuropejskiego systemu kolei konwencjonalnej (17), a także dyrektywę 2004/51/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. zmieniającą dyrektywę Rady 91/440/EWG w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych (18). W 2007 r. przyjęto trzeci pakiet, zawierający: rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia (EWG) nr 1191/69 i (EWG) 1107/70 (19), rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (20), dyrektywę 2007/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. zmieniającą dyrektywę Rady 91/440/WE w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych oraz dyrektywę 2001/14/WE w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej (21), a także dyrektywę 2007/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie przyznawania uprawnień maszynistom prowadzącym lokomotywy i pociągi w obrębie systemu kolejowego Wspólnoty (22). W dniu 15 marca 2003 r. rynek przewozów kolejowych został otwarty dla konkurencji na obszarze transeuropejskiej kolejowej sieci towarowej, następnie w dniu 1 stycznia 2006 r. - dla międzynarodowych przewozów kolejowych, a od dnia 1 stycznia 2007 r. - dla kabotażu kolejowego. Trzeci pakiet kolejowy wyznacza dzień 1 stycznia 2010 r. jako datę otwarcia dla konkurencji międzynarodowego przewozów pasażerskich Niektóre państwa EOG, np. Zjednoczone Królestwo, Niemcy, Niderlandy i Włochy już otworzyły (częściowo) swoje wewnętrzne rynki przewozów pasażerskich.

(10)

Odpowiednie przepisy dyrektywy Rady 91/440/EWG z dnia 29 lipca 1991 r. w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych (23) ustanawiają nowe instytucjonalne i organizacyjne ramy dla podmiotów sektora kolejowego, obejmujące:

(11)

Równolegle do tego procesu liberalizacji Komisja Europejska i Wspólny Komitet EOG zaczęły wspierać, na drugiej płaszczyźnie, interoperacyjność europejskich sieci kolejowych. Działaniom tym towarzyszą inicjatywy EOG, mające na celu wzmocnienie poziomu bezpieczeństwa transportu kolejowego (27).

(12)

Trzecia płaszczyzna interwencji publicznej na rzecz sektora kolejowego polega na pomocy finansowej. Komisja Europejska uważa, że pomoc ta może być w pewnych okolicznościach uzasadniona z uwagi na wysokie koszty dostosowania sektora kolejowego.

(13)

Komisja zauważa ponadto, że sektor transportu kolejowego zawsze był w dużym stopniu wspierany z funduszy publicznych.

(14)

Przyznanie pomocy państwa sektorowi kolejowemu może zostać zatwierdzone jedynie w przypadku, gdy pomoc ta służy tworzeniu zintegrowanego rynku EOG, otwartego dla konkurencji i interoperacyjnego, oraz celom EOG w zakresie mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. W związku z tym Komisja Europejska i Urząd Nadzoru EFTA muszą upewnić się, czy pomoc finansowa przyznawana przez organy władz publicznych nie prowadzi do zakłóceń konkurencji sprzecznych ze wspólnym interesem. W niektórych przypadkach Komisja Europejska i Urząd Nadzoru EFTA będą mogły żądać od państw EOG podjęcia zobowiązań dotyczących celów EOG w zamian za przyznaną pomoc.

(15)

Celem niniejszych wytycznych jest przedstawienie wskazówek mających zapewnić zgodność pomocy państwa dla przedsiębiorstw kolejowych z Porozumieniem EOG, określonej w dyrektywie 91/440/EWG i w opisanym powyżej kontekście. Ponadto rozdział 3 ma również zastosowanie do przedsiębiorstw pasażerskich przewozów miejskich, podmiejskich lub regionalnych. Wytyczne opierają się przede wszystkim na zasadach ustalonych przez wspólnotowego prawodawcę w trzech kolejnych pakietach kolejowych. Ich celem jest poprawa przejrzystości finansowania z funduszy publicznych oraz pewności prawnej w odniesieniu do przepisów dotyczących pomocy państwa w kontekście otwarcia rynków EOG. Wytyczne te nie dotyczą finansowania publicznego na rzecz podmiotów zarządzających infrastrukturą.

(16)

Artykuł 61 ust. 1 Porozumienia EOG przewiduje, że wszelka pomoc przyznawana przez państwa członkowskie WE lub państwa EFTA, która grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest z zasady niezgodna ze wspólnym rynkiem w zakresie, w jakim wpływa na handel między państwami EOG. Niemniej jednak taka pomoc państwa może, w pewnych sytuacjach, być uzasadniona z punku widzenia wspólnego interesu EOG. Niektóre z takich sytuacji zostały wymienione w art. 61 ust. 3 Porozumienia EOG i dotyczą sektora transportu oraz innych sektorów gospodarki.

(17)

Ponadto art. 49 Porozumienia EOG przewiduje, że zgodna z EOG jest „pomoc, która odpowiada potrzebom koordynacji transportu lub stanowi zwrot za wykonanie pewnych świadczeń nierozerwalnie związanych z pojęciem usługi publicznej”. Artykuł ten stanowi przepis szczególny (lex specialis) w ogólnych zasadach Porozumienia EOG. Na podstawie analogicznego art. 73 Traktatu WE prawodawca wspólnotowy przyjął dwa akty odnoszące się konkretnie do sektora transportu: rozporządzenie Rady (EWG) nr 1191/69 z dnia 26 czerwca 1969 r. w sprawie działania państw członkowskich dotyczącego zobowiązań związanych z pojęciem usługi publicznej w transporcie kolejowym, drogowym i w żegludze śródlądowej (28) i rozporządzenie Rady (EWG) nr 1107/70 z dnia 4 czerwca 1970 r. w sprawie przyznawania pomocy w transporcie kolejowym, drogowym i w żegludze śródlądowej (29). Także rozporządzenie Rady (EWG) nr 1192/69 z dnia 26 czerwca 1969 r. w sprawie wspólnych zasad normalizujących rachunkowość przedsiębiorstw kolejowych (30) przewiduje, że państwa członkowskie mogą przyznawać przedsiębiorstwom kolejowym rekompensaty. (31)

(18)

Zgodnie z art. 3 rozporządzenia (EWG) nr 1107/70 państwa EOG nie podejmują żadnych środków koordynacyjnych ani nie nakładają zobowiązań nierozerwalnie związanych z pojęciem usługi publicznej, która obejmuje przyznawanie pomocy na podstawie art. 49 Porozumienia EOG, z wyjątkiem przypadków i okoliczności wskazanych w tym rozporządzeniu, nie naruszając jednak przepisów rozporządzeń (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1192/69. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie „Altmark” (32) pomoc państwa, która nie może zostać zatwierdzona na podstawie rozporządzeń (EWG) nr 1107/70, (EWG) nr 1191/69 lub (EWG) nr 1192/69, nie może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 73 Traktatu WE (33). Ponadto należy przypomnieć, że rekompensaty z tytułu świadczenia usług publicznych niespełniające warunków art. 49 Porozumienia EOG nie mogą zostać uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 59 ust. 2 ani na podstawie żadnego innego postanowienia Porozumienia EOG (34).

(19)

Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 („rozporządzenie KDTP”) (35), które wejdzie w życie 3 grudnia 2009 r. i uchyli rozporządzenia (EWG) nr 1191/69 oraz (EWG) nr 1107/70, wprowadzi nowe ramy prawne. Niniejsze wytyczne nie obejmują zatem kwestii związanych z rekompensatą z tytułu świadczenia usług publicznych.

(20)

Po wejściu w życie rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 art. 49 Porozumienia EOG będzie miał bezpośrednie zastosowanie jako podstawa prawna do celów ustalania zgodności pomocy nieobjętej rozporządzeniem KDTP, w tym w szczególności pomocy na potrzeby koordynacji transportu towarowego. Należy zatem opracować ogólną interpretację do celów badania zgodności pomocy na potrzeby koordynacji z art. 49 Porozumienia EOG. Niniejsze wytyczne mają w szczególności na celu ustalenie kryteriów takiego badania oraz progów intensywności. Uwzględniając treść art. 49 Urząd Nadzoru EFTA powinien jednak pozostawić państwom EFTA możliwość wykazania, w stosownych przypadkach, konieczności i proporcjonalności wszelkich środków przekraczających ustalone wartości progowe.

(21)

Niniejsze wytyczne dotyczą stosowania art. 49 i 61 Porozumienia EOG oraz ich wdrażania w zakresie finansowania publicznego przedsiębiorstw kolejowych w rozumieniu dyrektywy 91/440/EWG. Uwzględnia się w nich następujące aspekty: wsparcie publiczne przedsiębiorstw kolejowych poprzez finansowanie infrastruktury (rozdział 2), pomoc na rzecz zakupu i wymiany taboru (rozdział 3), anulowanie długów przez państwo, mające na celu uzdrowienie finansów przedsiębiorstw kolejowych (rozdział 4), pomoc w celu restrukturyzacji przedsiębiorstw kolejowych (rozdział 5), pomoc na potrzeby koordynacji transportu (rozdział 6) i gwarancje państwowe dla przedsiębiorstw kolejowych (rozdział 7). W niniejszych wytycznych nie uwzględnia się natomiast zasad stosowania rozporządzenia KDTP, w odniesieniu do którego Komisja Europejska i Urząd Nadzoru EFTA nie stworzyły jeszcze praktyki decyzyjnej (36).

(22)

Infrastruktura kolejowa ma istotne znaczenie dla rozwoju sektora kolejowego w Europie. Niezbędne są poważne inwestycje w infrastrukturę kolejową, zarówno w zakresie interoperacyjności, jak i bezpieczeństwa czy rozwoju kolei dużej prędkości (37).

(23)

Niniejsze wytyczne dotyczą wyłącznie przedsiębiorstw kolejowych. Z tego względu ich zadaniem nie jest definiowanie, w kontekście przepisów dotyczących pomocy państwa, ram prawnych stosowanych w finansowaniu infrastruktury ze środków publicznych. W niniejszym rozdziale jedynie rozpatruje się skutki, jakie publiczne finansowanie infrastruktury ma dla przedsiębiorstw kolejowych.

(24)

Finansowanie publiczne rozbudowy infrastruktury może rzeczywiście przynosić pośrednio korzyść przedsiębiorstwom kolejowym i tym samym stanowić pomoc. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich należy ocenić, czy środek zastosowany na rzecz infrastruktury daje skutek gospodarczy w postaci zmniejszenia kosztów, które w normalnych okolicznościach obciążają budżet przedsiębiorstw kolejowych (38). Konieczną przesłanką dla stwierdzenia takiej sytuacji jest uzyskanie przez dane przedsiębiorstwo wybiórczej korzyści, której źródłem jest finansowanie przedmiotowej infrastruktury (39).

(25)

Jeśli wszyscy potencjalni użytkownicy mają równoważny i niedyskryminujący dostęp do korzystania z infrastruktury i za dostęp do infrastruktury pobierane są opłaty w wysokości zgodnej z prawodawstwem EOG (dyrektywa 2001/14/WE), Komisja Europejska i Urząd Nadzoru EFTA zwykle uznają, że finansowanie publiczne infrastruktury nie stanowi pomocy państwa dla przedsiębiorstw kolejowych (40).

(26)

Urząd Nadzoru EFTA zwraca uwagę na fakt, że jeżeli finansowanie publiczne infrastruktury kolejowej stanowi pomoc dla jednego lub kilku przedsiębiorstw kolejowych, może ono zostać zatwierdzone, np. na podstawie art. 49 Porozumienia EOG, o ile infrastruktura ta odpowiada potrzebom koordynacji transportu. W takim przypadku rozdział 6 niniejszych wytycznych stanowi istotny punkt odniesienia na potrzeby oceny zgodności.

(27)

Tabor lokomotyw i wagonów wykorzystywanych do przewozu pasażerów jest stary i w niektórych przypadkach bardzo zniszczony, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich UE. W 2005 r. 70 % lokomotyw (spalinowych i elektrycznych) i 65 % wagonów w państwach UE-25 i Norwegii miało ponad 20 lat (41). W przypadku państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Europejskiej w 2004 r., 82 % lokomotyw i 62 % wagonów miało ponad 20 lat w 2005 r. (42) Na podstawie dostępnych jej informacji Komisja Europejska szacuje tymczasem, że co roku jest odnawiany 1 % tego taboru.

(28)

Opisana powyżej tendencja stanowi oczywiście odzwierciedlenie ogólnie trudnej sytuacji sektora kolejowego, która działa demotywująco i ogranicza zdolności przedsiębiorstw kolejowych do inwestowania w modernizację lub odnowę taboru kolejowego. Inwestycje takie są jednak niezbędne dla utrzymania konkurencyjności transportu kolejowego wobec innych środków transportu, bardziej zanieczyszczających lub generujących większe koszty zewnętrzne. Są one także konieczne dla ograniczenia wpływu transportu kolejowego na środowisko naturalne, w szczególności poprzez zmniejszenie zanieczyszczenia hałasem i poprawę bezpieczeństwa. Również poprawa interoperacyjności poszczególnych sieci krajowych wiąże się z koniecznością dostosowania obecnego taboru w celu utrzymania spójności systemu.

(29)

W świetle powyższego wynika, że pomoc na cele zakupu i wymiany taboru może w pewnych warunkach przyczynić się do realizacji wielu różnych celów leżących we wspólnym interesie i wobec tego może zostać uznana za zgodną z Porozumieniem EOG.

(30)

Celem niniejszego rozdziału jest określenie warunków, zgodnie z którymi Urząd Nadzoru EFTA ma przeprowadzać takie oceny zgodności.

(31)

Ocena zgodności powinna być przeprowadzana pod kątem leżącego we wspólnym interesie celu pomocy, do którego osiągnięcia pomoc się przyczynia,.

(32)

Urząd Nadzoru EFTA jest zdania, że zasadniczo potrzeby modernizacji taboru mogą być w wystarczającym stopniu uwzględnione poprzez realizowanie ogólnych zasad dotyczących pomocy państwa lub poprzez stosowanie art. 49 Porozumienia EOG w przypadkach, gdy pomoc ta stanowi pomoc na potrzeby koordynacji transportu (zob. rozdział 6).

(33)

Oceniając zgodność pomocy dotyczącej taboru kolejowego dla każdej z poniższych kategorii, pomocy Urząd Nadzoru EFTA stosuje zatem głównie kryteria określone w niniejszych wytycznych lub w innym odpowiednim dokumencie:

(34)

W odniesieniu do pomocy regionalnej na cele inwestycji początkowych, wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej (zwane dalej „wytycznymi w sprawie pomocy regionalnej”) przewidują, że „wydatki na zakup środków transportu (majątku ruchomego) w sektorze transportu nie kwalifikują się do pomocy na inwestycje początkowe” (pkt 39, przypis 40). Urząd Nadzoru EFTA uważa, że należy czynić odstępstwo od tej zasady w odniesieniu do pasażerskich przewozów kolejowych. Wynika to ze szczególnego charakteru tego środka transportu, a w szczególności z faktu, że w tym sektorze tabor może być trwale związany z określonymi trasami lub usługami. Zatem, pod pewnymi warunkami określonymi poniżej, koszty nabycia taboru na potrzeby sektora pasażerskich przewozów kolejowych (lub innych środków transportu takich jak lekkie pociągi, metro lub tramwaje) są uznawane za koszty kwalifikowalne w rozumieniu przedmiotowych wytycznych (49). Natomiast koszty nabycia taboru przeznaczonego wyłącznie do transportu towarów nie są uznawane za kwalifikowalne.

(35)

Uwzględniając sytuację opisaną w pkt 28 i 29, odstępstwo to znajduje zastosowanie do różnego rodzaju inwestycji w tabor kolejowy, tj. inwestycji początkowych lub na wymianę taboru, jeżeli tabor ten jest wykorzystywany na trasach obsługujących systematycznie region kwalifikujący się do uzyskania pomocy na podstawie art. 61 ust. 3 lit. a) Porozumienia EOG lub region słabo zaludniony w rozumieniu pkt 69 i 70 wytycznych w sprawie pomocy regionalnej (50). W innych regionach odstępstwo ma zastosowanie wyłącznie do inwestycji początkowych. Do inwestycji dotyczących wymiany taboru odstępstwo ma zastosowanie wyłącznie pod warunkiem, że całość modernizowanego dzięki pomocy taboru ma ponad 15 lat.

(36)

Aby zapobiec zakłóceniom konkurencji sprzecznym ze wspólnym interesem Urząd Nadzoru EFTA jest jednak zdania, że takie odstępstwo powinno być uzależnione od czterech warunków, które muszą być spełnione łącznie:

(37)

Urząd Nadzoru EFTA będzie czuwać, aby nie nastąpiło niepotrzebne zakłócenie konkurencji, w szczególności poprzez uwzględnianie dodatkowych dochodów, jakich mógłby dostarczyć wspomaganemu przedsiębiorstwu nowy tabor wykorzystywany na danej trasie, na przykład poprzez zbycie stronie trzeciej lub wykorzystanie go na innych rynkach. W tym celu Urząd może uzależnić przyznanie pomocy od zobowiązania się beneficjenta pomocy do zbycia na normalnych warunkach rynkowych całości lub części sprzętu, z którego przedsiębiorstwo to już nie korzysta, w celu umożliwienia innym przedsiębiorstwom dalszego użytkowania tego sprzętu; w takim przypadku dochód ze sprzedaży starego taboru zostanie odjęty od kosztów kwalifikowalnych.

(38)

Zasadniczo Urząd Nadzoru EFTA będzie czuwać, aby pomoc nie była nieprawidłowo wykorzystywana. Zastosowanie mają pozostałe warunki zawarte w wytycznych w sprawie pomocy regionalnej, w szczególności odnoszące się do pułapów intensywności, map pomocy regionalnej i zasad łączenia pomocy. Urząd Nadzoru EFTA zauważa, że pewne trasy transportowe mogą niekiedy przebiegać przez regiony, dla których obowiązują różne pułapy intensywności pomocy, w zależności od mapy pomocy regionalnej. W takim przypadku Urząd Nadzoru EFTA zastosuje najwyższy z pułapów intensywności pomocy obowiązujących dla regionów regularnie obsługiwanych przez daną trasę, proporcjonalnie do regularności obsługi (52).

(39)

W odniesieniu do projektów inwestycyjnych, w których wydatki kwalifikowalne przekraczają 50 mln EUR, Urząd Nadzoru EFTA uważa, że, wziąwszy pod uwagę szczególny charakter sektora pasażerskich przewozów kolejowych, należy zastosować odstępstwo od pkt 49–59 wytycznych w sprawie pomocy regionalnej. Punkty 53 i 56 tych wytycznych mają jednak wciąż zastosowanie, jeżeli projekt inwestycyjny dotyczy taboru wykorzystywanego na określonej trasie obsługującej kilka regionów.

(40)

Jeżeli beneficjent, któremu powierzono wykonywanie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym wymagających zakupu lub wymiany taboru, otrzymuje już rekompensatę z tego tytułu, taką rekompensatę należy uwzględnić w kwocie pomocy regionalnej, jaka może zostać przyznana temu przedsiębiorstwu, tak aby uniknąć nadwyżki rekompensaty.

(41)

Jak już stwierdzono w sekcji 1.1, przedsiębiorstwa kolejowe miały już w przeszłości do czynienia z sytuacją braku równowagi między dochodami a kosztami, w szczególności kosztami inwestycyjnymi. Doprowadziło to do znacznego zadłużenia, którego spłata stanowi duże obciążenie finansowe dla przedsiębiorstw kolejowych i ogranicza ich zdolność do podejmowania niezbędnych inwestycji w infrastrukturę oraz wymianę taboru.

(42)

Dyrektywa 91/440/EWG wyraźne bierze pod uwagę tę sytuację. Zgodnie z motywem siódmym tej dyrektywy, państwa EFTA „powinny w szczególności zapewnić, aby istniejące kolejowe przedsiębiorstwa transportowe będące własnością publiczną lub kontrolowane przez władze publiczne posiadały zdrową strukturę finansową”; motyw ten przewiduje również, że z tego powodu mogą okazać się niezbędne „zmiany w przepisach finansowych”. Artykuł 9 tej dyrektywy stanowi, że: „Wspólnie z obecnie istniejącymi przedsiębiorstwami kolejowymi, będącymi przedsiębiorstwami publicznymi lub kontrolowanymi przez władze publiczne, Państwa Członkowskie wprowadzają właściwe mechanizmy, które pomogą zmniejszyć zadłużenie takich przedsiębiorstw do poziomu, który nie będzie hamował zdrowego zarządzania finansowego oraz umożliwi poprawę ich sytuacji finansowej”. Artykuł 9 ust. 3 przewiduje przyznanie pomocy państwa „na likwidację długów określonych w niniejszym artykule” i stwierdza, że pomoc ta udzielana jest zgodnie z art. 49, 61 i 62 Porozumienia EOG. (53)

(43)

Na początku lat dziewięćdziesiątych, po wejściu w życie dyrektywy 91/440/EWG, państwa EOG znacznie zmniejszyły zadłużenie przedsiębiorstw kolejowych. Restrukturyzacja długów przybierała różne formy:

(44)

Te trzy typy działań krótkoterminowo przyczyniły się do poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstw kolejowych. Zmniejszył się udział zadłużenia w pasywach ogółem oraz udział spłat odsetek w kosztach operacyjnych. Zmniejszenie długów pozwalało zwykle przedsiębiorstwu kolejowemu poprawić swoją sytuację finansową dzięki zmniejszeniu spłacanych kwot kapitału i odsetek. Odciążenie finansowe przedsiębiorstw przyczyniło się ponadto do obniżki stóp procentowych, co ma istotny wpływ na obsługę finansową długu.

(45)

Urząd Nadzoru EFTA stwierdza jednak, że poziom zadłużenia wielu przedsiębiorstw kolejowych pozostaje niepokojący. W wielu przypadkach jest on wyższy od poziomu dopuszczalnego w przypadku spółek handlowych, a zadłużone przedsiębiorstwa kolejowe nie są zdolne do samofinansowania lub finansowania swych potrzeb inwestycyjnych z dochodów uzyskiwanych z bieżącej i przyszłej działalności transportowej. W państwach członkowskich, które przystąpiły do Wspólnoty Europejskiej po dniu 1 maja 2004 r., stwierdza się ponadto znacznie wyższy poziom zadłużenia spółek tego sektora niż w pozostałych państwach EOG.

(46)

Ta sytuacja znajduje swoje odbicie w decyzji wspólnotowego prawodawcy o niezmienianiu, przy okazji przyjmowania dyrektyw 2001/12/WE i 2004/51/WE, przepisów dyrektywy 1991/440/EWG. Przepisy te wpisują się w ogólne ramy utworzone przez kolejne pakiety kolejowe.

(47)

Celem niniejszego rozdziału jest określenie, w jaki sposób Urząd Nadzoru EFTA zamierza, w świetle wymogu określonego w prawodawstwie wtórnym, stosować przepisy Porozumienia EOG w zakresie pomocy państwa do mechanizmów zmniejszania zadłużenia przedsiębiorstw kolejowych.

(48)

Na wstępie Urząd Nadzoru EFTA przypomina, że zasada niezgodności pomocy przedstawiona w art. 61 ust. 1 Porozumienia EOG ma zastosowanie jedynie do pomocy, która „zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów” i tylko „w zakresie, w jakim wpływa na handel między Umawiającymi się Stronami”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich jeżeli pomoc państwa wzmacnia pozycję jednego przedsiębiorstwa wobec przedsiębiorstw konkurujących z nim w handlu wewnątrzwspólnotowym, należy uznać, że pomoc ta wywarła wpływ na te konkurencyjne przedsiębiorstwa (54).

(49)

Wszelkie działania, które można przypisać państwu, prowadzące do całkowitego lub częściowego anulowania długów przy użyciu zasobów państwowych, i które są skierowane wyraźnie do jednego lub kilku przedsiębiorstw kolejowych, są objęte zakresem stosowania art. 61 ust. 1 Porozumienia EOG, pod warunkiem, że dane przedsiębiorstwo kolejowe działa na rynkach otwartych dla konkurencji i że anulowanie długów wzmacnia jego pozycję na co najmniej jednym z tych rynków.

(50)

Urząd Nadzoru EFTA podkreśla, że dyrektywa 2001/12/WE otworzyła dla konkurencji rynek usług międzynarodowych przewozów towarowych na obszarze całej Transeuropejskiej Kolejowej Sieci Towarowej od dnia 15 marca 2003 r. Wobec powyższego Urząd przyjmuje, że rynek został zasadniczo otwarty dla konkurencji najpóźniej w dniu 15 marca 2003 r.

(51)

Jeżeli anulowanie długów przedsiębiorstwa kolejowego stanowi pomoc państwa objętą art. 61 ust. 1 Porozumienia EOG, należy je zgłosić Urzędowi Nadzoru EFTA zgodnie z art. 62 Porozumienia EOG.

(52)

Zasadniczo pomoc taka powinna zostać zbadana na podstawie wytycznych Urzędu Nadzoru EFTA dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji z 2004 r. (dalej zwanych „wytycznymi dotyczącymi pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r.”), z zastrzeżeniem rozdziału 5 niniejszych wytycznych.

(53)

W szczególnych przypadkach, gdy anulowane długi dotyczą wyłącznie koordynacji transportu, rekompensat z tytułu obowiązku świadczenia usług publicznych lub normalizacji rachunkowości, zgodność tej pomocy będzie oceniana na podstawie art. 49 Porozumienia EOG, rozporządzeń przyjętych w celu wdrożenia tego artykułu oraz przepisów dotyczących normalizacji rachunkowości (55).

(54)

W świetle art. 9 dyrektywy 91/440/EWG Urząd Nadzoru EFTA jest ponadto zdania, że w pewnych okolicznościach pomoc taka może zostać zatwierdzona również przy braku restrukturyzacji finansowej, o ile anulowane są długi stare, które zostały zaciągnięte przed wejściem w życie dyrektywy 2001/12/WE określającej warunki otwarcia sektora dla konkurencji.

(55)

Urząd Nadzoru EFTA uważa, że pomoc tego typu może być zgodna w zakresie, w jakim ma na celu ułatwienie otwarcia rynku kolejowego, zgodnie z art. 9 dyrektywy 91/440/EWG (56). Urząd zajmuje wobec tego stanowisko, że pomoc taka może zostać uznana za zgodną z art. 61 ust. 3 lit. c) Porozumienia (57), jeśli spełnione są następujące warunki:

(56)

Po pierwsze, pomoc powinna służyć do zrekompensowania wyraźnie określonych i wyodrębnionych długów, które zostały zaciągnięte przed dniem 15 marca 2001 r., tj. datą wejścia w życie dyrektywy 2001/12/WE. Pomoc nie może w żadnym wypadku przekraczać wysokości tych długów. Sens art. 9 dyrektywy 91/440/EWG, który przejęły również późniejsze dyrektywy, polegał na zapobieganiu kumulacji zadłużenia w sytuacji, gdy nie zdecydowano jeszcze o otwarciu rynku na poziomie EOG.

(57)

Po drugie, długi muszą dotyczyć bezpośrednio działalności związanej z transportem kolejowym lub z zarządzaniem infrastrukturą kolejową, jej budową lub użytkowaniem. Do objęcia pomocą nie kwalifikują się długi zaciągnięte na realizację inwestycji niezwiązanych bezpośrednio z transportem lub infrastrukturą kolejową.

(58)

Po trzecie, beneficjentem oddłużania powinny być przedsiębiorstwa mające nadmierne zadłużenie, które utrudnia im należyte zarządzanie finansami. Pomoc musi być niezbędna do naprawy tej sytuacji, wobec przewidywanego rozwoju konkurencji w EOG, który nie pozwoli przedsiębiorstwu poprawić swojej sytuacji finansowej w przewidywalnej przyszłości. Ocena tego kryterium powinna uwzględniać poprawę wydajności przedsiębiorstwa, której można się spodziewać w normalnych okolicznościach.

(59)

Po czwarte, pomoc nie powinna wykraczać poza pomoc konieczną. Również tutaj należy uwzględnić prawdopodobny przyszły rozwój konkurencji. Pomoc nie może w żadnym wypadku stawiać przedsiębiorstwa, w bardziej uprzywilejowanym położeniu niż położenie typowego, dobrze zarządzanego przedsiębiorstwa mającego taki sam profil działalności.

(60)

Po piąte, anulowanie długów nie powinno dawać przedsiębiorstwu przewagi konkurencyjnej, utrudniającej rozwój efektywnej konkurencji w EOG, na przykład poprzez zniechęcanie przedsiębiorstw spoza EOG lub nowych podmiotów do wejścia na określone rynki krajowe lub regionalne. W szczególności pomoc przeznaczona na anulowanie długów nie może być finansowana z opłat pobieranych od innych przedsiębiorstw kolejowych (58).

(61)

Jeżeli warunki te są spełnione łącznie, środki mające na celu anulowanie długów przyczyniają się do osiągnięcia celu, o którym mowa w art. 9 dyrektywy 91/440/EWG, i nie powodują nieuzasadnionych zakłóceń konkurencji i handlu między państwami EOG. Środki te mogą zostać wówczas uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem.

(62)

O ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej, Urząd Nadzoru EFTA ocenia zgodność pomocy państwa na restrukturyzację przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji w sektorze kolejowym na podstawie wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. Wytyczne te zasadniczo nie przewidują odstępstw dla przedsiębiorstw kolejowych.

(63)

Co do zasady, dział przedsiębiorstwa, czyli jednostka gospodarcza nieposiadająca odrębnej osobowości prawnej, nie kwalifikuje się do pomocy w celu restrukturyzacji. Wytyczne dotyczące pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. stosują się wyłącznie do „przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji”. Precyzują one ponadto w pkt 12, że przedsiębiorstwo „należące lub przejęte przez większą grupę kapitałową w normalnych warunkach nie kwalifikuje się do pomocy w celu restrukturyzacji, z wyjątkiem sytuacji, w której można wykazać, że trudności przedsiębiorstwa są wewnętrzne i nie są wynikiem arbitralnej alokacji kosztów w ramach grupy oraz że te trudności są zbyt poważne, aby mogły być przezwyciężone przez samą grupę”. Nie wolno tym bardziej dopuścić do sytuacji, w której sztuczne rozdzielenie działalności umożliwiłoby deficytowej gałęzi działalności w ramach danego przedsiębiorstwa korzystanie z funduszy publicznych.

(64)

Urząd Nadzoru EFTA jest jednak zdania, że sektor europejskich kolejowych przewozów towarowych znajduje się obecnie w bardzo szczególnej sytuacji, wobec czego we wspólnym interesie należy przyjąć, że pomoc państwa na rzecz przedsiębiorstw kolejowych, która pozwala poprawić trudną sytuację, w jakiej znajduje się działalność przewozów towarowych tego przedsiębiorstwa, może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem, o ile spełnia określone warunki.

(65)

W przypadku sektora kolejowego sytuacja konkurencyjna na rynku usług przewozów towarowych różni się obecnie bardzo od sytuacji na rynku przewozów osobowych. Krajowe rynki przewozów towarowych są otwarte dla konkurencji, natomiast rynki osobowych przewozów kolejowych zostaną otwarte dla konkurencji dopiero od dnia 1 stycznia 2010 r.

(66)

Sytuacja ta ma implikacje finansowe, ponieważ przewozy towarowe są z zasady zależne tylko od relacji handlowych między nadawcami ładunków towarowych a przewoźnikami. Natomiast w przypadku przewozów pasażerskich równowaga finansowa może także zależeć od interwencji organów władzy publicznej w postaci rekompensat z tytułu świadczenia usług publicznych.

(67)

Wiele europejskich przedsiębiorstw kolejowych nie rozdzieliło prawnie przewozów osobowych i przewozów towarowych lub wprowadziło taki rozdział całkiem niedawno. Ponadto obecnie obowiązujące prawodawstwo EOG nie wymaga dokonania prawnego rozdziału tych dwóch typów działalności.

(68)

Rewitalizacja kolejowych przewozów towarowych jest od wielu lat jednym z najważniejszych priorytetów europejskiej polityki transportowej. W rozdziale 1 niniejszych wytycznych określone są powody, które sprawiają, że jest to kwestia o znaczeniu priorytetowym.

(69)

Szczególny charakter kolejowych przewozów towarowych pociąga za sobą konieczność dostosowania podejścia; konieczność ta jest uwzględniana w praktyce decyzyjnej Komisji Europejskiej (59) na podstawie wytycznych wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw z 1999 r. (60)

(70)

Niniejszy rozdział ma na celu ukazanie, w jaki sposób Urząd Nadzoru EFTA zamierza realizować to podejście w przyszłości, w świetle praktyki decyzyjnej Urzędu Nadzoru EFTA i uwzględniając zmiany do wytycznych z 1999 r. wprowadzone wytycznymi dotyczącymi pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r.

(71)

Z uwagi na przedstawione powyżej zagrożenia podejście to jest uzasadnione i będzie stosowane wyłącznie w odniesieniu do działów przewozów towarowych przedsiębiorstw kolejowych i jedynie w okresie przejściowym, czyli w odniesieniu do restrukturyzacji zgłoszonych do dnia 1 stycznia 2010 r., kiedy to rynki osobowych przewozów kolejowych zostaną otwarte dla konkurencji.

(72)

Ponadto Urząd Nadzoru EFTA pragnie uwzględnić fakt, że rośnie liczba państw EOG, w których przedsiębiorstwa kolejowe dostosowały swoją organizację do specyfiki rozwoju usług przewozów towarowych i przewozów osobowych, poprzez dokonanie prawnego oddzielenia usług przewozów towarowych. Urząd Nadzoru EFTA będzie zatem wymagać, w ramach restrukturyzacji i przed przyznaniem pomocy, oddzielenia danego działu przewozów towarowych pod względem prawnym, poprzez przekształcenie go w spółkę handlową stanowiącą podmiot ogólnie obowiązującego prawa handlowego. Urząd Nadzoru EFTA jest zdania, że dokonanie takiego rozdziału w znacznym stopniu przyczyni się, wraz z innymi odpowiednimi działaniami, do osiągnięcia dwóch następujących celów: zapobieżenia subsydiowaniu skrośnemu pomiędzy restrukturyzowanym działem a resztą przedsiębiorstwa i zagwarantowania, że wszystkie przepływy finansowe pomiędzy tymi dwoma typami działalności są dokonywane w sposób zrównoważony i na zasadach komercyjnych.

(73)

W celu uniknięcia jakichkolwiek wątpliwości całość wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. nadal ma zastosowanie do celów oceny pomocy przewidzianej w niniejszym rozdziale, z wyjątkiem odstępstw wyraźnie wskazanych poniżej.

(74)

Należy dostosować kryteria kwalifikowalności w celu uwzględnienia sytuacji, w której dział przewozów towarowych przedsiębiorstwa kolejowego stanowi trwałą i wewnętrznie spójną jednostkę gospodarczą, która zostanie prawnie wyodrębniona od reszty przedsiębiorstwa w trakcie restrukturyzacji przed przyznaniem pomocy, a która napotyka trudności tego rodzaju, że w przypadku oddzielenia od przedsiębiorstwa kolejowego stanowiłaby „przedsiębiorstwo znajdujące się w trudnej sytuacji” w rozumieniu wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r.

(75)

Oznacza to w szczególności, że dział danego przedsiębiorstwa napotyka poważne trudności, które mają wewnętrzny charakter i nie są wynikiem arbitralnej alokacji kosztów w ramach przedsiębiorstwa kolejowego.

(76)

Aby przeznaczony do restrukturyzacji dział stanowił trwałą i wewnętrznie spójną jednostkę gospodarczą, powinien skupiać wszystkie rodzaje działalności (z punktu widzenia przemysłowego, handlowego, księgowego i finansowego) przedsiębiorstwa kolejowego związane z przewozem towarów. Powinna istnieć możliwość przypisania temu działowi określonego poziomu strat a także środków własnych lub kapitału, który odzwierciedlałyby rzeczywistą sytuację ekonomiczną, tego działu, aby ocena kryteriów określonych w punkcie 9 wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. (61) była spójna.

(77)

Oceniając, czy dział znajduje się w trudnej sytuacji w znaczeniu opisanym powyżej, Urząd Nadzoru EFTA weźmie ponadto pod uwagę zdolność pozostałej części przedsiębiorstwa kolejowego do uzdrowienia działu przeznaczonego do restrukturyzacji.

(78)

Urząd Nadzoru EFTA jest zdania, że chociaż opisana sytuacja nie jest bezpośrednio uwzględniona w wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r., które w pkt 11 wyłączają nowoutworzone przedsiębiorstwa ze swojego zakresu stosowania, w tych okolicznościach można udzielić pomocy na restrukturyzację, która pozwoli przedsiębiorstwu utworzonemu w drodze rozdziału prawnego działać w rentownych warunkach rynkowych. Przewidziane są tutaj wyłącznie sytuacje, gdy przedsiębiorstwo, które ma zostać utworzone w drodze rozdziału prawnego, skupia cały dział przewozów towarowych, zgodnie z zasadą odrębności rachunków przewidzianą w art. 9 dyrektywy 91/440/EWG i obejmuje wszystkie aktywa, pasywa, zobowiązania pozabilansowe oraz pracowników tego działu.

(79)

Z tego samego względu Urząd Nadzoru EFTA stwierdza, że jeśli przedsiębiorstwo kolejowe dokonało w ostatnim czasie prawnego wydzielenia swojego działu przewozów towarowych przy spełnieniu określonych powyżej warunków, dane przedsiębiorstwo nie może być traktowane jako nowoutworzone przedsiębiorstwo w rozumieniu pkt 11 wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. i w związku z tym nie jest wykluczone z zakresu obowiązywania tych wytycznych.

(80)

Urząd Nadzoru EFTA będzie sprawdzać nie tylko spełnienie warunków dotyczących przywrócenia długoterminowej rentowności przewidzianych w wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. (62), ale również czy restrukturyzacja jest w stanie zagwarantować przekształcenie przewozów towarowych z działalności chronionej, korzystającej z praw wyłączności, w konkurencyjną działalność prowadzoną w ramach otwartego rynku. Restrukturyzacja ta powinna w związku z tym obejmować wszystkie aspekty działalności przewozów towarowych: przemysłowe, handlowe i finansowe. Plan restrukturyzacji wymagany przez wytyczne dotyczące restrukturyzacji (63) powinien w szczególności umożliwiać zapewnienie takiego poziomu jakości, niezawodności i obsługi, który odpowiada wymaganiom klientów.

(81)

Oceniając zapobieganie nadmiernym zakłóceniom konkurencji, zgodnie z wytycznymi dotyczącymi pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r., Urząd Nadzoru EFTA będzie kierować się również:

(82)

Przy weryfikacji tego kryterium stosowane są przepisy wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r. Wkład własny przedsiębiorstwa będzie obejmować wkład działu przewozów towarowych, który zostanie prawnie wydzielony z przedsiębiorstwa kolejowego. Urząd Nadzoru EFTA jest jednak zdania, że bardzo szczególna sytuacja, w której znajduje się sektor europejskich przewozów towarowych i która została opisana powyżej, może stanowić okoliczność wyjątkową w rozumieniu pkt 43 tych wytycznych. Wobec tego Urząd Nadzoru EFTA będzie mógł zaakceptować niższe wkłady własne niż te przewidziane w wytycznych dotyczących pomocy państwa na restrukturyzację z 2004 r., pod warunkiem, że wkład własny działu przewozów towarowych będzie możliwie jak najwyższy, bez narażania jego zdolności do prowadzenia działalności.

(83)

Zasada „pierwszy i ostatni raz” ma zastosowanie do przedsiębiorstwa wydzielonego prawnie, uwzględniając pomoc na restrukturyzację zgłoszoną jako początkowa pomoc na cele restrukturyzacji otrzymana przez przedsiębiorstwo. Pomoc na cele restrukturyzacji, która została zatwierdzona na warunkach przedstawionych powyżej w niniejszym rozdziale, nie jest natomiast uwzględniana z punktu widzenia zasady „pierwszy i ostatni raz” w odniesieniu do pozostałej części przedsiębiorstwa kolejowego.

(84)

W celu uniknięcia jakichkolwiek wątpliwości - jeżeli przedsiębiorstwo kolejowe jako całość otrzymało już pomoc na cel restrukturyzacji, zasada „pierwszy i ostatni raz” nie pozwala na przyznanie pomocy na restrukturyzację działu przewozów towarowych tego przedsiębiorstwa w sposób przewidziany w niniejszym rozdziale.

(85)

Jak już wskazano, art. 49 Porozumienia EOG został wdrożony rozporządzeniami (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70, które zostaną uchylone przez rozporządzenie KDTP. Rozporządzenie KDTP będzie się jednak stosowało wyłącznie do lądowego transportu pasażerskiego. Nie obejmie ono towarowych przewozów kolejowych, w przypadku których pomoc na potrzeby koordynacji transportu będzie w dalszym ciągu podlegała wyłącznie art. 49 Porozumienia EOG.

(86)

Ponadto art. 9 rozporządzenia KDTP dotyczący pomocy na potrzeby koordynacji transportu i pomocy na działalność badawczą i rozwojową wyraźnie stosuje się nie naruszając przepisów art. 49 Porozumienia EOG, więc można bezpośrednio stosować art. 49 do uzasadnienia zgodności pomocy na potrzeby koordynacji pasażerskich przewozów kolejowych.

(87)

Z tego względu celem niniejszego rozdziału jest określenie kryteriów umożliwiających Urzędowi Nadzoru EFTA ocenę, na podstawie art. 49 Porozumienia EOG, zgodności pomocy na potrzeby koordynacji transportu, zarówno w ujęciu ogólnym (sekcja 6.2), jak i w odniesieniu do niektórych specjalnych form pomocy (sekcja 6.3). Urząd Nadzoru EFTA przypomina, że chociaż ogólne zasady stosowania art. 49 Porozumienia mają znaczenie dla oceny pomocy państwa w świetle rozporządzenia KDTP, niniejsze wytyczne nie omawiają szczegółowych zasad stosowania tego rozporządzenia.

(88)

Artykuł 49 Porozumienia EOG stanowi, że pomoc, która odpowiada potrzebom koordynacji transportu, jest zgodna z Porozumieniem. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich orzekł, że artykuł ten „uznaje zgodność z Traktatem pomocy dla transportu tylko w ściśle określonych przypadkach, które nie przynoszą szkody interesom ogólnym Wspólnoty” (64).

(89)

Znaczenie pojęcia „koordynacji transportu” stosowanego w art. 49 Porozumienia EOG wykracza poza zwykłe ułatwianie rozwoju działalności gospodarczej. Obejmuje ono interwencję organów władzy publicznej, mającą na celu ukierunkowanie rozwoju sektora transportu we wspólnym interesie.

(90)

Postęp w liberalizacji sektora transportu lądowego znacznie zmniejszył, pod pewnymi względami, potrzebę koordynacji. W skutecznie działającym, zliberalizowanym sektorze, koordynację można zasadniczo osiągnąć dzięki działaniu sił rynkowych. Jak jednak zaznaczono powyżej, inwestycje w rozwój infrastruktury pozostają nadal w dużej mierze w gestii organów władzy publicznej. Ponadto nawet po liberalizacji sektora mogą się utrzymywać pewne nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku. To właśnie te nieprawidłowości uzasadniają interwencję organów publicznych w tej dziedzinie.

(91)

Po pierwsze, w wyniku działania sektora transportu powstają poważne negatywne efekty zewnętrzne, oddziałujące np. na użytkowników (zatory komunikacyjne) lub na całe społeczeństwo (zanieczyszczenie środowiska). Te zewnętrzne efekty są trudne do uwzględnienia, zwłaszcza w związku z naturalnymi ograniczeniami dotyczącymi możliwości włączenia kosztów zewnętrznych czy nawet bezpośrednich kosztów użytkowania do opłat za dostęp do infrastruktury transportowej. Mogą stąd wynikać dysproporcje między różnymi rodzajami transportu, które należy korygować przy pomocy wsparcia ze strony organów władzy publicznej dla tych środków transportu, które generują najniższe koszty zewnętrzne.

(92)

Po drugie, sektor transportu może mieć kłopoty z „koordynacją” w sensie gospodarczym, związaną na przykład z przyjmowaniem wspólnych norm interoperacyjności dla kolei lub z połączeniami między różnymi sieciami transportowymi.

(93)

Po trzecie, przedsiębiorstwa kolejowe mogą nie być zdolne do czerpania pełnych korzyści ze swoich działań badawczych, rozwojowych i innowacyjnych (pozytywne efekty zewnętrzne), co również stanowi nieprawidłowość w funkcjonowaniu rynku.

(94)

Istnienie w Porozumieniu EOG szczegółowego przepisu pozwalającego na zatwierdzenie pomocy, która odpowiada potrzebom koordynacji transportu, świadczy o powadze zagrożenia wiążącego się z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu rynku i ich niekorzystnego wpływu na rozwój EOG.

(95)

Co do zasady, pomoc odpowiadająca potrzebom koordynacji transportu powinna być uznana za zgodną z Porozumieniem EOG.

(96)

Niemniej jednak, aby dana pomoc mogła być traktowana jako „odpowiadająca potrzebom” koordynacji transportu, musi być konieczna i proporcjonalna do założonego celu. Ponadto związane z tą pomocą zakłócenia konkurencji nie powinny szkodzić interesom ogólnym EOG. Na przykład pomoc służąca reorientacji przepływu ruchu z żeglugi morskiej bliskiego zasięgu w stronę kolei nie spełniałaby tych kryteriów.

(97)

Ostatnie kryterium przewiduje, że, z uwagi na szybki rozwój sektora transportu i związaną z tym potrzebę koordynacji, każda pomoc zgłaszana Urzędowi Nadzoru EFTA w celu wydania decyzji co do jej zgodności na podstawie art. 49 Porozumienia EOG, powinna być ograniczona (65) do maksymalnie 5 lat, co umożliwi Urzędowi Nadzoru EFTA jej ponowne zbadanie pod kątem uzyskanych wyników i, w stosownych przypadkach, wydanie pozwolenia na jej wznowienie (66).

(98)

Pomoc na potrzeby koordynacji transportu, szczególnie w przypadku sektora kolejowego, może przybierać wiele form:

(99)

W kolejnych sekcjach Urząd Nadzoru EFTA wskaże warunki, które, w świetle jego praktyki decyzyjnej, pozwalają zapewnić zgodność poszczególnych rodzajów pomocy na koordynację transportu z warunkami zgodności określonymi w art. 49 Porozumienia EOG. Uwzględniając szczególny charakter pomocy na działalność badawczą i rozwojową, kryteria stosowane przy tego rodzaju środkach są rozpatrywane oddzielnie.

(100)

Ocena zgodności pomocy na cele użytkowania infrastruktury, ograniczenia kosztów zewnętrznych i potrzeby interoperacyjności pod kątem art. 49 Porozumienia EOG jest analogiczna do praktyki decyzyjnej Komisji Europejskiej w zakresie stosowania art. 3 ust. 1 lit. b) rozporządzenia (EWG) nr 1107/70. W świetle tej praktyki wymienione poniżej warunki szczegółowe wydają się wystarczające do stwierdzenia zgodności pomocy.

(101)

Koszty kwalifikowalne są określane na następującej podstawie:

(102)

W odniesieniu do pomocy na cele korzystania z infrastruktury kolejowej, kosztami kwalifikowalnymi są dodatkowe koszty z tytułu użytkowania infrastruktury, ponoszone przez transport kolejowy, ale nieponoszone przez konkurencyjny rodzaj transportu, który powoduje większe zanieczyszczenia.

(103)

W odniesieniu do pomocy w celu ograniczenia kosztów zewnętrznych, kosztami kwalifikowalnymi jest część kosztów zewnętrznych, którą transport kolejowy pozwala zaoszczędzić w stosunku do konkurencyjnych rodzajów transportu.

(104)

Z tego względu należy przypomnieć, że art. 10 dyrektywy 2001/14/WE wyraźnie pozwala państwom EOG wprowadzić system rekompensat za możliwe do wykazania i niepokrywane przez konkurencyjne rodzaje transportu koszty związane ze środowiskiem, wypadkami i infrastrukturą w takiej wysokości, w jakiej koszty te przekraczają równoważne koszty kolei. Ponieważ nie istnieje jeszcze prawodawstwo EOG harmonizujące metody obliczania opłat za dostęp do infrastruktury w różnych rodzajach transportu lądowego, stosując niniejsze wytyczne Urząd Nadzoru EFTA będzie uwzględniał rozwój przepisów mających zastosowanie do obliczania kosztów infrastruktury i kosztów zewnętrznych (67).

(105)

Zarówno w przypadku pomocy na cele korzystania z infrastruktury kolejowej, jak i pomocy w celu ograniczenia kosztów zewnętrznych, państwo EFTA powinno dostarczyć uzasadnioną i przedstawioną w ujęciu ilościowym analizę porównawczą kosztów transportu kolejowego i alternatywnych opcji bazujących na innych rodzajach transportu (68). Wykorzystana metoda i przeprowadzone obliczenia muszą być podane do wiadomości publicznej (69).

(106)

W odniesieniu do pomocy na potrzeby interoperacyjności, koszty kwalifikowalne obejmują, w stopniu w jakim przyczyniają się do osiągnięcia celu koordynacji transportu, wszystkie inwestycje związane z wprowadzaniem systemów bezpieczeństwa i systemów interoperacyjnych (70) lub ze zmniejszeniem zanieczyszczenia hałasem, zarówno w zakresie infrastruktury kolejowej, jak i taboru. Koszty kwalifikowane obejmują w szczególności inwestycje związane z wdrażaniem ERTMS (Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym) i wszelkie inne podobne środki, które mogą przyczynić się do likwidacji barier technicznych na europejskim rynku usług kolejowych (71).

(107)

W przypadku gdy intensywność pomocy jest niższa od poniższych wartości, Urząd Nadzoru EFTA uważa, że istnieje domniemanie konieczności i proporcjonalności pomocy:

(108)

W przypadku pomocy powyżej tych wartości progowych państwa EFTA muszą wykazać konieczność i proporcjonalność danych środków (75).

(109)

Zakres pomocy na cele korzystania z infrastruktury kolejowej oraz pomocy w celu ograniczenia kosztów zewnętrznych powinien ograniczać się ściśle do rekompensaty za koszty alternatywne związane z korzystaniem z transportu kolejowego zamiast transportu powodującego większe zanieczyszczenia. Jeśli istnieje więcej możliwych konkurencyjnych rozwiązań, które powodują wyższe zanieczyszczenie niż transport kolejowy, wybrany limit odpowiada najwyższemu zróżnicowaniu kosztów spośród tych alternatywnych rozwiązań. O ile zachowane są progi intensywności pomocy wskazane w pkt 107, można domniemywać, że kryterium dotyczące niewystępowania nadmiernych rekompensat zostało spełnione.

(110)

Jeżeli beneficjentem pomocy jest przedsiębiorstwo kolejowe, należy zawsze wykazać, że pomoc odnosi rzeczywisty efekt w postaci zachęty do zmiany transportu na kolej. W tym celu konieczne jest, aby pomoc odzwierciedlała się w cenie żądanej od pasażera lub od nadawcy ładunku towarowego, ponieważ właśnie oni dokonują wyboru między koleją a środkami transportu powodującymi większe zanieczyszczenie jak np. transport drogowy (76).

(111)

Na koniec, szczególnie w przypadku pomocy na cele korzystania z infrastruktury oraz w celu ograniczenia kosztów zewnętrznych, muszą zaistnieć realne perspektywy utrzymania wielkości przewozów przeniesionych na kolej, aby pomoc prowadziła do trwałego przeniesienia przewozów na kolej.

(112)

Pomoc na cele korzystania z infrastruktury kolejowej, pomoc w celu ograniczenia kosztów zewnętrznych i pomoc na potrzeby interoperacyjności, która jest konieczna i proporcjonalna i w związku z tym nie powoduje zakłóceń konkurencji w stopniu sprzecznym ze wspólnym interesem, powinna zostać uznana za zgodną z art. 49 Porozumienia EOG.

(113)

W dziedzinie transportu lądowego art. 3 ust. 1. lit. c) rozporządzenia (EWG) nr 1107/70, przyjętego na podstawie art. 73 Traktatu WE, przewiduje możliwość przyznania pomocy na działalność badawczą i rozwojową. Komisja Europejska opracowała w ostatnich latach praktykę dotyczącą stosowania tego przepisu (77).

(114)

Do artykułu 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia KDTP włączono tekst art. 3 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (EWG) nr 1107/70. Na podstawie tego przepisu pomoc, mająca za cel wspieranie badań lub rozwoju w zakresie systemów oraz technologii pasażerskiego transportu kolejowego bardziej opłacalnych dla EOG, która jest ograniczona do fazy badań i rozwoju i nie dotyczy komercyjnej eksploatacji takich systemów i technologii transportowych, powinna być uznawana za pomoc odpowiadającą potrzebom koordynacji transportu.

(115)

Artykuł 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia KDTP stosuje się bez uszczerbku dla art. 61 Porozumienia EOG. Tak więc pomoc na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną w dziedzinie transportu pasażerskiego, która nie jest objęta art. 9 rozporządzenia KDTP, oraz pomoc dotycząca wyłącznie transportu towarowego mogą zostać uznane za zgodne na podstawie art. 61 ust. 3 lit. c) Porozumienia EOG.

(116)

Z tego względu w Wytycznych dotyczących pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną (78) (zwanych dalej „wytycznymi dotyczącymi B+R+I”) Urząd Nadzoru EFTA określił warunki, pod którymi taka pomoc może zostać uznana za zgodną z EOG na podstawie art. 61 ust. 3 lit c) Porozumienia EOG. Wytyczne dotyczące B+R+I mają zastosowanie „do pomocy służącej wsparciu działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej we wszystkich sektorach, w których obowiązują postanowienia Porozumienia EOG. Mają one także zastosowanie do sektorów podlegających szczególnym zasadom wspólnotowym w zakresie pomocy państwa, o ile zasady te nie stanowią inaczej” (79). Wytyczne dotyczące B+R+I mają więc zastosowanie do pomocy służącej wsparciu działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej w sektorze transportu kolejowego, która nie wchodzi w zakres zastosowania art. 3 ust. 1 lit. c) rozporządzenia (EWG) nr 1107/70, ani art. 9 rozporządzenia KDTP (po wejściu w życie tego rozporządzenia).

(117)

Nie jest wykluczone, że zgodność pomocy na działalność badawczą i rozwojową można by analizować bezpośrednio na podstawie art. 49 Porozumienia EOG, o ile przewidywany przez nią cel odpowiada potrzebom koordynacji transportu. W takim przypadku należy sprawdzić, czy spełnione są wspomniane powyżej warunki, a zwłaszcza wymogi konieczności pomocy, jej proporcjonalności w stosunku do zakładanego celu i nieszkodzenia ogólnym interesom EOG. Urząd Nadzoru EFTA jest zdania, że ogólne zasady ustanowione w wytycznych dotyczących B+R+I są istotne dla analizy poszczególnych kryteriów.

(118)

Wytyczne Urzędu Nadzoru EFTA dotyczące gwarancji państwowych (80) określają wymogi prawne mające zastosowanie do gwarancji państwowych, w tym również w sektorze transportu kolejowego.

(119)

Zgodnie z pkt 1.2 tych wytycznych Urząd Nadzoru EFTA „za pomoc w formie gwarancji uznaje również korzystniejsze warunki finansowania uzyskane przez przedsiębiorstwa, których forma prawna wyklucza upadłość lub inne postępowanie w sprawie niewypłacalności, lub umożliwia bezpośrednie gwarancje państwowe lub pokrycie strat przez państwo”.

(120)

Zgodnie z utrwaloną praktyką Komisja Europejska i Urząd Nadzoru EFTA uznają, że nieograniczone gwarancje w sektorze otwartym dla konkurencji są niezgodne odpowiednio z Traktatem WE i Porozumieniem EOG. W świetle zasady proporcjonalności gwarancje te nie mogą być w szczególności uzasadnione zadaniami o charakterze użyteczności publicznej. W przypadku nieograniczonej gwarancji niemożliwe jest sprawdzenie, czy kwota pomocy nie przekracza kosztów netto świadczenia usług publicznych (81).

(121)

Jeśli gwarancje państwa są przyznawane przedsiębiorstwom działającym zarówno na rynkach konkurencyjnych jak i na rynkach niekonkurencyjnych, Urząd Nadzoru EFTA zwykle żąda całkowitego zniesienia nieograniczonej gwarancji przyznawanej przedsiębiorstwu jako całości (82).

(122)

Z nieograniczonych gwarancji korzysta wiele przedsiębiorstw kolejowych. Gwarancje te są na ogół pozostałością po szczególnym statusie monopoli historycznych ustanowionych dla przedsiębiorstw kolejowych przed wejściem w życie Porozumienia EOG lub przed otwarciem dla konkurencji rynku usług przewozów kolejowych.

(123)

Zgodnie z informacjami znajdującymi się w posiadaniu Komisji Europejskiej i Urzędu Nadzoru EFTA, bardzo duża część tych gwarancji stanowi istniejącą pomoc. Urząd Nadzoru EFTA wzywa zainteresowane państwa EFTA do poinformowania go, na jakich warunkach są stosowane systemy istniejącej pomocy oraz jakie środki są planowane w celu ich zniesienia tych systemów zgodnie z procedurą określoną w sekcji 8.3.

(124)

Pułapy pomocy ustanowione w niniejszych wytycznych stosują się niezależnie od tego, czy pomoc, o której mowa, jest finansowana wyłącznie ze środków państwa, czy w całości lub w części ze środków wspólnotowych. Pomoc zatwierdzona na podstawie niniejszych wytycznych nie może być łączona z inną pomocą państwa w rozumieniu art. 61 ust. 1 Porozumienia EOG, ani z innym finansowaniem wspólnotowym, jeśli takie łączenie prowadzi do osiągnięcia wyższego pułapu pomocy niż poziom przewidziany w niniejszych wytycznych.

(125)

W przypadku gdy te same koszty kwalifikowalne odnoszą się do różnych rodzajów pomocy, stosuje się najkorzystniejszy pułap pomocy.

(126)

Urząd Nadzoru EFTA będzie stosował niniejsze wytyczne od dnia ich publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej oraz Suplemencie EOG.

Urząd Nadzoru EFTA będzie stosował niniejsze wytyczne do wszystkich rodzajów pomocy, zgłoszonej lub niezgłoszonej, o których będzie rozstrzygał po dacie publikacji niniejszych wytycznych.

(127)

Zgodnie z art. 62 ust. 1 Porozumienia EOG Urząd Nadzoru EFTA wnioskuje, aby państwa EFTA zmieniły swoje systemy pomocy w zakresie pomocy państwa będącej przedmiotem niniejszych wytycznych, w celu dostosowania ich do niniejszych wytycznych, najpóźniej w terminie dwóch lat od ich publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej oraz Suplemencie EOG, z zastrzeżeniem przepisów szczegółowych zawartych w rozdziale dotyczącym gwarancji państwowych. Wzywa się państwa EFTA do pisemnego potwierdzenia, w terminie najpóźniej jednego roku od daty publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej oraz Suplemencie EOG, że zgadzają się na propozycje dotyczące odpowiednich środków.

(128)

W przypadku niewystosowania przez państwo EFTA pisemnego potwierdzenia we wskazanym powyżej terminie, Urząd Nadzoru EFTA stosuje przepisy art. 19 ust. 2 w części II protokołu 3 do Porozumienia pomiędzy Państwami EFTA w sprawie ustanowienia Urzędu Nadzoru i Trybunału Sprawiedliwości i w razie konieczności wszczyna postępowanie przewidziane w tym artykule.

(129)

Urząd Nadzoru EFTA zastrzega sobie prawo do zmiany niniejszych wytycznych. Urząd przedstawi sprawozdanie z wykonania niniejszych wytycznych przed każdą ich zmianą, a najpóźniej po upływie 5 lat od daty ich publikacji.

a)

w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jeżeli ponad połowa jej zarejestrowanego kapitału została utracona, w tym ponad jedna czwarta tego kapitału w okresie poprzedzających 12 miesięcy,” lub

„b)

w przypadku spółki, której przynajmniej niektórzy członkowie są w sposób nieograniczony odpowiedzialni za długi spółki, jeżeli ponad połowa jej kapitału według sprawozdania finansowego została utracona, w tym ponad jedna czwarta w okresie poprzedzających 12 miesięcy,” lub

„c)

niezależnie od rodzaju spółki, jeżeli spełnia ona kryteria w prawie krajowym w zakresie podlegania zbiorowej procedurze upadłościowej”.

1.

Urząd Nadzoru EFTA (zwany dalej „Urzędem”) jest przygotowany do zajęcia zdecydowanego stanowiska wobec pomocy niezgodnej z prawem. Na mocy protokołu 3 do Porozumienia pomiędzy Państwami EFTA w sprawie ustanowienia Urzędu Nadzoru i Trybunału Sprawiedliwości (zwanego dalej „protokołem 3”) (2) Urząd systematycznie nakazywał państwom EFTA odzyskiwanie wszelkiej pomocy niezgodnej z prawem, co do której stwierdzono, że jest niezgodna z funkcjonowaniem Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanego dalej „Porozumieniem EOG”), jeżeli Urząd nie uznał, że byłoby to sprzeczne z ogólnymi zasadami prawa EOG. Urząd przyjął sześć takich decyzji o odzyskaniu.

2.

Dla zachowania spójności systemu pomocy państwa decyzje nakazujące państwom EFTA odzyskanie niezgodnej z prawem pomocy państwa (zwane dalej „decyzjami o odzyskaniu”) muszą być wykonywane bezzwłocznie i skutecznie. Doświadczenie Urzędu w ostatnich latach wskazuje na to, że w tej dziedzinie istnieją powody do poważnych obaw. Dotyczące państw EFTA tabele wyników w dziedzinie pomocy państwa przedstawione na jesieni 2008 r. (3) również wskazują, że z sześciu decyzji o odzyskaniu przyjętych przez Urząd tylko jedna została w pełni wykonana przez państwo EFTA, którego dotyczyła. (4)

3.

W 2004 r. Komisja Europejska (zwana dalej „Komisją”) zleciła przeprowadzenie analizy porównawczej dotyczącej egzekwowania przepisów UE w zakresie polityki pomocy państwa w różnych państwach członkowskich (zwanej dalej „analizą dotyczącą egzekwowania przepisów”). (5) Jednym z celów analizy była ocena skuteczności procedur odzyskiwania oraz praktyki stosowanej w wybranych państwach członkowskich. Autorzy analizy stwierdzili, że we wszystkich sprawozdaniach dotyczących poszczególnych państw wskazywano na zbyt długie postępowania w sprawie odzyskiwania pomocy.

4.

Na podstawie własnego doświadczenia Urząd zauważył, że odzyskiwanie pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem napotyka szereg przeszkód także w państwach EFTA. Postępowania w sprawie odzyskiwania, do których mają zastosowanie przepisy prawa krajowego, są szczególnie przewlekłe i w praktyce żadne z takich postępowań nie zostało zakończone przed terminem określonym w decyzjach Urzędu o odzyskaniu. Z tego względu Urząd pragnie podkreślić konieczność skutecznego egzekwowania decyzji o odzyskaniu. Nie ulega wątpliwości, że odpowiedzialność za wykonanie tych decyzji ponoszą wspólnie Urząd i państwa EFTA, a pomyślne wyniki można uzyskać tylko dzięki odpowiednim staraniom obu stron.

5.

Celem niniejszego rozdziału jest objaśnienie polityki Urzędu w odniesieniu do wykonywania decyzji o odzyskaniu. Rozdział ten nie porusza kwestii sankcji, jakie sądy krajowe mogą nakładać w związku z nieprzestrzeganiem obowiązku zgłoszenia i wstrzymania się z przyznaniem pomocy, określonego w art. 1 ust. 3 w części I protokołu 3. Zdaniem Urzędu istnieje potrzeba jasnego przedstawienia środków, które zamierza on podjąć w celu ułatwienia wykonywania decyzji o odzyskaniu, oraz określenia działań, jakie państwa EFTA mogą podjąć, aby zagwarantować pełne przestrzeganie reguł i zasad ustanowionych w prawodawstwie EOG, a w szczególności w orzecznictwie sądów Wspólnot Europejskich i Trybunału EFTA. Dlatego też niniejszy rozdział w pierwszej kolejności przypomina o celu odzyskiwania pomocy oraz o podstawowych zasadach wykonywania decyzji o odzyskaniu, a następnie przedstawia praktyczne skutki tych podstawowych zasad dla każdego z podmiotów zaangażowanych w proces odzyskiwania pomocy.

6.

Artykuł 1 ust. 3 w części I protokołu 3 stanowi, że: „Urząd Nadzoru EFTA jest informowany, w czasie odpowiednim do przedstawienia swych uwag, o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy. […] Dane państwo nie może wprowadzać w życie projektowanych środków, dopóki procedura ta nie doprowadzi do wydania decyzji końcowej.”

7.

Jeśli państwo EFTA przed przyznaniem lub zmianą pomocy nie powiadomi Urzędu o swych planach, pomoc taka jest uznawana za pomoc przyznaną niezgodnie z prawem w kontekście prawa EOG od momentu jej przyznania.

8.

W wyroku w sprawie Kohlegesetz  (6) z 1973 r. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (zwany dalej „TSWE”) po raz pierwszy stwierdził, że Komisja ma prawo nakazać odzyskanie pomocy państwa niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem. Trybunał uznał, że Komisja jest organem właściwym do podejmowania decyzji, czy dane państwo członkowskie winno zmienić lub znieść pomoc państwa, która okazała się niezgodna ze wspólnym rynkiem. Powinno jej zatem przysługiwać prawo żądania zwrotu takiej pomocy. (7)

9.

W 2001 r. protokół 3 został zmieniony, m.in. poprzez wprowadzenie części II, która obejmowała również podstawowe przepisy dotyczące odzyskiwania. (8) Dalsze przepisy wykonawcze dotyczące odzyskiwania zawarto w decyzji nr 195/04/COL z dnia 14 lipca 2004 r. ze zmianami. (9)

10.

Artykuł 14 ust. 1 w części II protokołu 3 potwierdza dotychczasową linię orzecznictwa TSWE (10) oraz nakłada na Urząd obowiązek wydania nakazu odzyskania pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, o ile nie stanowiłoby to naruszenia ogólnych zasad prawa. Ponadto artykuł ten zobowiązuje państwa EFTA do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu odzyskania pomocy niezgodnej z prawem, która zostanie uznana za niezgodną ze wspólnym rynkiem. Zgodnie z art. 14 ust. 2 pomoc należy odzyskać wraz z odsetkami naliczanymi od dnia, w którym niezgodna z prawem pomoc została udostępniona beneficjentowi do daty jej odzyskania. Metoda obliczania odsetek w odniesieniu do zwrotu pomocy została określona w decyzji nr 195/04/COL. Artykuł 14 ust. 3 stanowi ponadto, że „[…] odzyskanie zostaje przeprowadzone bezzwłocznie i zgodnie z procedurami przewidzianymi w prawie krajowym zainteresowanego państwa EFTA, pod warunkiem, że przewidują one bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Urzędu Nadzoru EFTA. […]”.

11.

W kilku wydanych niedawno wyrokach TSWE sprecyzował zakres i interpretację art. 14 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 659/1999 (które odpowiada art. 14 ust. 3 w części II protokołu 3) i tym samym podkreślił konieczność natychmiastowego i skutecznego wykonywania decyzji o odzyskaniu. (11) Ponadto Urząd zaczął bardziej systematycznie stosować postanowienia wyroku w sprawie Deggendorf  (12). Zgodnie z tym wyrokiem Urząd ma prawo, przy spełnieniu określonych warunków, nakazać państwom EFTA zawieszenie wypłaty przedsiębiorstwu nowej, zgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy do momentu zwrotu przez dane przedsiębiorstwo uprzedniej pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, która jest przedmiotem decyzji o odzyskaniu.

12.

TSWE kilkakrotnie podkreślał, że odzyskanie pomocy ma na celu przywrócenie sytuacji istniejącej na rynku przed przyznaniem pomocy. Odzyskanie pomocy jest więc konieczne do zapewnienia jednakowych warunków działania na rynku wewnętrznym. W tym kontekście TSWE podkreślił, że odzyskanie pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem nie jest karą (13), ale logiczną konsekwencją uznania pomocy za niezgodną z prawem. (14) W związku z powyższym nie może być postrzegane jako niewspółmierne do celów Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa. (15)

13.

Zdaniem TSWE „przywrócenie wcześniejszej sytuacji następuje, gdy beneficjent zwróci pomoc przyznaną bezprawnie i niezgodną ze wspólnym rynkiem, tracąc tym samym przewagę, jaką uzyskał w stosunku do swoich konkurentów na rynku, a warunki konkurencji panujące przed przyznaniem pomocy zostają przywrócone”. (16) W celu eliminacji wszelkich dodatkowych korzyści finansowych wynikających z pomocy niezgodnej z prawem należy odzyskać także odsetki od kwot przyznanych niezgodnie z prawem. Wysokość odsetek musi być równa korzyści finansowej, jaka wyniknęła z dostępności danych środków przez określony czas oraz z faktu, że beneficjent otrzymał je nieodpłatnie. (17)

14.

Ponadto TSWE zwrócił szczególną uwagę na fakt, że pełne wykonanie decyzji o odzyskaniu może nastąpić jedynie wówczas, jeśli działania podjęte przez państwa członkowskie w tym kierunku przynoszą konkretne rezultaty (18), a także pod warunkiem, że odzyskanie jest bezzwłoczne. (19) Jedynie bezzwłoczny zwrot pomocy zapewnia osiągnięcie celu, jakiemu ma służyć odzyskanie pomocy.

15.

Zgodnie z art. 14 ust 1 w części II protokołu 3 „w przypadku, gdy podjęte zostały decyzje negatywne w sprawach pomocy niezgodnej z prawem, Urząd Nadzoru EFTA podejmuje decyzję, że zainteresowane państwo EFTA podejmie wszelkie konieczne środki w celu odzyskania pomocy od beneficjenta”.

16.

Przepisy protokołu 3 nakładają na uprawnienia Urzędu w zakresie odzyskiwania pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem dwa ograniczenia. Zgodnie z art. 14 ust. 1 w części II protokołu 3 Urząd nie może zażądać odzyskania pomocy, jeżeli byłoby to sprzeczne z ogólnymi zasadami prawa. Najczęściej przywoływane w tym kontekście ogólne zasady prawa to ochrona uzasadnionych oczekiwań (20) oraz zasada pewności prawnej. (21) Nakazy zwrócić uwagę na fakt, iż TSWE dokonał bardzo restrykcyjnej interpretacji powyższych zasad w kontekście odzyskiwania pomocy. Zgodnie z art. 15 w części II protokołu 3 kompetencje Urzędu w zakresie odzyskiwania pomocy podlegają 10-letniemu okresowi przedawnienia (tzw. „okres przedawnienia”). Okres przedawnienia rozpoczyna bieg w dniu, w którym beneficjentowi przyznano niezgodną z prawem pomoc w formie pomocy indywidualnej lub też w ramach programu pomocy. Jakiekolwiek działanie podjęte przez Urząd lub Komisję (22) lub przez państwo EFTA, działające na wniosek Urzędu w odniesieniu do pomocy niezgodnej z prawem, powoduje przerwanie okresu przedawnienia.

17.

Państwo EFTA będące adresatem decyzji o odzyskaniu jest zobowiązane decyzję tę wykonać. (23) TSWE uznał tylko jeden wyjątek od obowiązku wykonania przez państwo członkowskie adresowanej do niego decyzji o odzyskaniu, a mianowicie gdy w związku z zaistnieniem wyjątkowych okoliczności państwo to nie może wykonać decyzji prawidłowo. (24)

18.

Zdaniem TSWE nie wystarczy zwykłe założenie, że taka niemożność zachodzi. Dane państwo członkowskie musi bowiem wykazać, że w dobrej wierze podejmowało próby odzyskania pomocy niezgodnej z prawem; ponadto ma obowiązek współpracować z Komisją zgodnie z art. 10 Traktatu WE celem pokonania napotkanych trudności. (25)

19.

Jak wynika z orzecznictwa, TSWE w bardzo restrykcyjny sposób interpretuje pojęcie „całkowitej niemożności”. Trybunał kilkakrotnie potwierdził przy tym, że dla uzasadnienia niewykonania decyzji o odzyskaniu państwo członkowskie nie może powoływać się na wymogi określone w prawie krajowym, np. krajowe zasady dotyczące przedawnienia (26) czy też na brak w prawie krajowym instytucji umożliwiającej odzyskanie pomocy (27). (28) TSWE uznał również, że ekonomiczna sytuacja beneficjenta nie może mieć wpływu na obowiązek zwrotu pomocy. Trybunał wyjaśnił, że trudna sytuacja finansowa przedsiębiorstwa nie stanowi dowodu na to, że odzyskanie pomocy było niemożliwe. (29) W przypadku zaistnienia takich okoliczności TSWE stwierdził, że jedyną przesłanką całkowitej niemożności odzyskania pomocy jest wykazanie przez państwo członkowskie braku aktywów podlegających odzyskaniu. (30) Państwa członkowskie kilkakrotnie powoływały się na niemożność wykonania decyzji o odzyskaniu z uwagi na problemy natury administracyjnej lub technicznej (np. bardzo dużą liczbę beneficjentów pomocy). Trybunał niezmiennie odmawiał przyjęcia takiej argumentacji jako wystarczającej, aby uznać całkowitą niemożność odzyskania pomocy. (31) Ponadto obawa napotkania wewnętrznych trudności nie do pokonania nie może usprawiedliwiać niedopełnienia przez państwo członkowskie obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego. (32)

20.

Artykuł 14 ust. 3 w części II protokołu 3 stanowi ponadto, że „odzyskanie zostaje przeprowadzone bezzwłocznie i zgodnie z procedurami przewidzianymi w prawie krajowym zainteresowanego państwa EFTA, pod warunkiem, że przewidują one bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Urzędu Nadzoru EFTA”.

21.

Zważywszy, że państwa EFTA mają swobodę wyboru środków wykonania decyzji o odzyskaniu zgodnie z ustawodawstwem krajowym, środki te powinny zapewniać pełną skuteczność decyzji o odzyskaniu. Dlatego też stosowane przez państwa EFTA środki krajowe muszą prowadzić do skutecznego i bezzwłocznego wykonania decyzji Urzędu.

22.

W wyroku w sprawie Olympic Airways  (33) TSWE podkreślił, że wdrożenie środków podjętych przez państwo członkowskie musi być skuteczne oraz prowadzić do konkretnych rezultatów w zakresie odzyskania. Działania podejmowane przez dane państwo muszą skutkować rzeczywistym odzyskaniem od beneficjenta należnej kwoty. W wydanym niedawno wyroku w sprawie Scott  (34) TSWE potwierdził powyższe stanowisko i zaznaczył, że procedury krajowe, które nie spełniają warunków określonych w art. 14 ust. 3 rozporządzenia proceduralnego (który odpowiada art. 14 ust. 3 w części II protokołu 3), nie powinny być stosowane. W szczególności Trybunał wskazał na przywoływany przez państwa członkowskie argument o wyczerpaniu przez nie wszystkich środków przewidzianych w prawie krajowym i stwierdził, że środki powinny także prowadzić do konkretnego rezultatu w zakresie odzyskania w terminie określonym przez Komisję.

23.

Artykuł 14 ust. 3 w części II protokołu 3 nakłada obowiązek skutecznego i bezzwłocznego wykonania decyzji o odzyskaniu. W sprawie Scott TSWE podkreślił, iż w przypadku procedury odzyskania pomocy istotne znaczenie ma aspekt czasowy. Trybunał wskazał, że zastosowanie procedur krajowych nie powinno uniemożliwiać bezzwłocznego i skutecznego wykonania decyzji Komisji, a tym samym negatywnie wpływać na przywrócenie efektywnej konkurencji. Procedury krajowe, które uniemożliwiają bezzwłoczne przywrócenie sytuacji sprzed przyznania pomocy i przedłużają utrzymywanie się niesłusznej przewagi konkurencyjnej wynikającej z pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, nie spełniają warunków określonych w art. 14 ust. 3 w części II protokołu 3.

24.

W tym kontekście należy przypomnieć, że skarga o stwierdzenie nieważności decyzji o odzyskaniu na mocy art. 36 Porozumienia pomiędzy Państwami EFTA w sprawie ustanowienia Urzędu Nadzoru i Trybunału Sprawiedliwości (zwanego dalej „porozumieniem o nadzorze i trybunale”) nie ma skutku zawieszającego. W przypadku złożenia takiej skargi beneficjent pomocy może jednak złożyć wniosek o zawieszenie wykonania zaskarżonej decyzji zgodnie z art. 40 porozumienia o nadzorze i trybunale. We wniosku o zawieszenie wykonania decyzji należy wskazać okoliczności uzasadniające pilność sprawy oraz uzasadnić z faktycznego i prawnego punktu widzenia konieczność zastosowania środków tymczasowych. (35) Trybunał EFTA może nakazać zawieszenie wykonania zaskarżonej decyzji, jeśli uzna, że okoliczności tego wymagają.

25.

Artykuł 3 Porozumienia EOG nakłada na państwa EFTA obowiązek zapewnienia wykonania zobowiązań EOG oraz wzajemnej współpracy między instytucjami EOG a państwami EFTA celem osiągnięcia celów określonych w Porozumieniu EOG.

26.

Wykonanie decyzji o odzyskaniu wymaga więc współpracy Urzędu i władz danego państwa EFTA dla osiągnięcia celu, jakim jest przywrócenie warunków konkurencji na rynku wewnętrznym.

27.

Jeżeli podczas wykonywania decyzji o odzyskaniu państwo EFTA napotka w wyznaczonym czasie nieprzewidziane lub niemożliwe do przewidzenia trudności bądź też dostrzeże konsekwencje, których Urząd nie uwzględnił, wówczas państwo to powinno zgłosić takie kwestie Urzędowi do rozpatrzenia wraz z propozycją stosownych zmian. (36) W takim przypadku Urząd oraz dane państwo EFTA muszą wspólnie i w dobrej wierze przezwyciężyć powstałe trudności, postępując jednocześnie w pełnej zgodności z postanowieniami Porozumienia EOG. (37) Analogicznie zasada lojalnej współpracy zobowiązuje państwa EFTA do dostarczenia Urzędowi wszelkich informacji, które umożliwią stwierdzenie, czy wybrany środek stanowi odpowiednią metodę wykonania decyzji. (38)

28.

Poinformowanie Urzędu o trudnościach natury technicznej i prawnej związanych z wykonaniem decyzji o odzyskaniu nie zwalnia jednak państw EFTA z obowiązku podjęcia wszelkich możliwych starań w celu odzyskania pomocy od przedsiębiorstwa objętego postępowaniem oraz zaproponowania Urzędowi odpowiednich sposobów wykonania decyzji. (39)

29.

Zarówno Urząd, jak i państwa EFTA odgrywają istotną rolę w wykonywaniu decyzji o odzyskaniu i mogą przyczynić się do skutecznego egzekwowania polityki odzyskiwania pomocy.

30.

Wydana przez Urząd decyzja o odzyskaniu nakłada na dane państwo EFTA obowiązek odzyskania udzielonej pomocy. Zobowiązuje ona państwo EFTA do odzyskania pewnej kwoty pomocy od beneficjenta lub kilku beneficjentów w określonym czasie. Doświadczenie pokazuje, że tempo odzyskiwania zależy od stopnia ścisłości oraz kompletności decyzji. Urząd będzie więc w dalszym ciągu podejmować starania, aby w decyzjach o odzyskaniu jasno określano kwoty podlegające odzyskaniu, przedsiębiorstwa, które mają dokonać zwrotu oraz termin zwrotu.

31.

Pomoc niezgodna z prawem i ze wspólnym rynkiem musi zostać odzyskana od przedsiębiorstw, które rzeczywiście z niej skorzystały. (40) Urząd będzie kontynuować dotychczasową praktykę wymieniania w decyzjach o odzyskaniu danych przedsiębiorstwa, od którego pomoc winna zostać odzyskana. Jeśli na etapie wykonywania decyzji okaże się, że pomoc została przekazana innym podmiotom, państwo EFTA może rozszerzyć odzyskiwanie na wszystkich faktycznych beneficjentów, aby zapobiec obchodzeniu obowiązku zwrotu pomocy.

32.

TSWE udzielił pewnych wskazówek odnośnie do warunków, przy spełnieniu których obowiązkiem odzyskania pomocy muszą zostać objęte przedsiębiorstwa inne niż pierwotny beneficjent pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem. Zdaniem TSWE przekazanie nienależnej korzyści następuje wówczas, gdy aktywa pierwotnego beneficjenta pomocy zostają przeniesione na osobę trzecią po cenie niższej od ich wartości rynkowej; czasami przeniesienia takie dokonywane są na rzecz spółki-następcy beneficjenta, która została założona w celu obejścia nakazu odzyskania środków. (41) Zgodnie z orzecznictwem obowiązkiem Urzędu będzie dowieść, że aktywa zostały sprzedane po cenie niższej od wartości rynkowej, zwłaszcza spółce-następcy utworzonej w celu obejścia nakazu odzyskania środków; w takim przypadku nakaz odzyskania może zostać rozciągnięty na taką osobę trzecią. Typowa sytuacja ominięcia nakazu odzyskania pomocy ma miejsce, gdy przeniesienie nie jest uzasadnione żadnymi względami natury ekonomicznej, a tylko próbą unieważnienia nakazu odzyskania środków. (42)

33.

W odniesieniu do przeniesienia udziałów spółki, na której spoczywa obowiązek zwrotu pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem (sprzedaż udziałów), TSWE uznał (43), że sprzedaż osobie trzeciej udziałów w takiej spółce nie wpływa na obowiązek zwrotu przez beneficjenta takiej pomocy. (44) Jeżeli można ustalić, że nabywca udziałów spółki zapłacił za nie cenę obowiązującą na rynku, nie należy przyjmować, że uzyskał korzyść wynikającą z przyznania pomocy państwa. (45)

34.

Podejmując decyzję o odzyskaniu pomocy przyznanej w ramach programu Urząd zazwyczaj nie jest w stanie wymienić w treści decyzji wszystkich przedsiębiorstw, które otrzymały pomoc niezgodną z prawem i ze wspólnym rynkiem. Przystępując do wykonania decyzji dane państwo EFTA analizuje zatem indywidualną sytuację każdego przedsiębiorstwa, którego dotyczy decyzja. (46)

35.

Cel odzyskania zostaje osiągnięty „w momencie, w którym przedmiotowa pomoc, w stosownych przypadkach wraz z odsetkami za zwłokę, zostaje zwrócona przez beneficjenta lub innymi słowy przez przedsiębiorstwa, które z niej faktycznie skorzystały. Wskutek takiego zwrotu beneficjent traci w istocie przewagę, którą posiadał w stosunku do swych konkurentów na rynku, a sytuacja sprzed udzielenia pomocy zostaje przywrócona”. (47)

36.

Podobnie jak miało to miejsce w przeszłości, Urząd wyraźnie określa w decyzjach o odzyskaniu środki pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, które podlegają odzyskaniu na mocy tych decyzji. Jeżeli Urząd dysponuje wszelkimi niezbędnymi danymi, oblicza dokładną kwotę pomocy podlegającą odzyskaniu. Jednakże z oczywistych względów Urząd nie może być i nie jest prawnie zobowiązany do ustalenia dokładnej kwoty, jaka musi zostać odzyskana. Wystarczy, że decyzja Urzędu będzie zawierać informacje umożliwiające państwu EFTA określenie kwoty bez większych trudności. (48)

37.

W przypadku programu pomocy niezgodnego z prawem i ze wspólnym rynkiem Urząd nie jest w stanie obliczyć kwoty pomocy niezgodnej ze wspólnym rynkiem, która musi zostać odzyskana od każdego beneficjenta. Wymagałoby to bowiem przeprowadzenia przez dane państwo EFTA szczegółowej analizy każdego indywidualnego przypadku przyznania pomocy na podstawie danego programu. W związku z tym Urząd wydając decyzję zobowiązuje państwa EFTA do odzyskania pełnej kwoty pomocy, o ile nie została ona przyznana na określony projekt, który w momencie przyznania pomocy spełniał wszystkie warunki rozporządzeń o wyłączeniach grupowych, lub w ramach programu pomocy zatwierdzonego przez Urząd.

38.

Zgodnie z art. 14 ust. 2 w części II protokołu 3 pomoc podlegająca zwrotowi na mocy decyzji o odzyskaniu obejmuje odsetki, których odpowiedni poziom ustala Urząd. Odsetki są płatne od dnia, w którym pomoc niezgodna z prawem została udostępniona beneficjentowi, do daty jej odzyskania. (49) Zgodnie z decyzją nr 195/04/COL stopę procentową stosuje się narastająco do dnia odzyskania pomocy. (50)

39.

W przeszłości Komisja wyznaczała w decyzji o odzyskaniu jeden termin (wynoszący dwa miesiące), przed upływem którego dane państwo członkowskie było zobowiązane powiadomić Komisję o środkach przedsięwziętych celem wypełnienia zobowiązań wynikających z danej decyzji. TSWE uznał, że termin ten należy uznać za termin wykonania samej decyzji. (51)

40.

Trybunał stwierdził ponadto, że kontakty i negocjacje pomiędzy Komisją a państwem członkowskim w związku z wykonaniem decyzji Komisji nie zwalniają państwa członkowskiego z obowiązku podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu wykonania decyzji w wyznaczonym terminie. (52)

41.

Urząd zdaje sobie sprawę z faktu, że termin dwóch miesięcy na wykonanie jego decyzji jest w większości przypadków za krótki. W związku z tym termin na wykonanie decyzji o odzyskaniu zostanie przedłużony do czterech miesięcy. W przyszłości Urząd będzie wyznaczać w swoich decyzjach dwa różne terminy:

42.

Jeżeli państwo EFTA napotka poważne trudności, które uniemożliwiają mu dotrzymanie któregokolwiek z powyższych terminów, ma obowiązek poinformować Urząd o tych trudnościach oraz przekazać stosowne uzasadnienie. Urząd może wówczas przedłużyć termin zgodnie z zasadą lojalnej współpracy. (53)

43.

Za wykonanie decyzji o odzyskaniu odpowiedzialne są państwa EFTA. Zgodnie z art. 14 ust. 1 w części II protokołu 3 państwo EFTA, którego dotyczy decyzja, musi podjąć wszelkie niezbędne środki w celu odzyskania pomocy od beneficjenta.

44.

TSWE kilkakrotnie przypominał w tym kontekście, że decyzja Komisji skierowana do państwa członkowskiego jest wiążąca dla wszystkich organów tego państwa, w tym organów sądowych. (54) Oznacza to, że każdy organ państwa EFTA zaangażowany w wykonanie decyzji o odzyskaniu musi podjąć wszelkie niezbędne kroki, aby zapewnić jej bezzwłoczne i skuteczne wykonanie.

45.

Prawo EOG nie określa, który organ państwa EFTA powinien być odpowiedzialny za praktyczne wykonanie decyzji o odzyskaniu. Organy odpowiedzialne za wykonanie decyzji o odzyskaniu określane są zgodnie z systemem prawa krajowego w danym państwie EFTA. Na ogół państwa członkowskie wyznaczają jeden organ na szczeblu centralnym (np. ministerstwo), który jest odpowiedzialny za monitorowanie procesu odzyskania i jest w stałym kontakcie z Urzędem. (55)

46.

Artykuł 14 ust. 3 protokołu 3 nakłada na państwa EFTA obowiązek bezzwłocznego wszczęcia procedury odzyskania. Jak wspomniano w sekcji 3.1 powyżej, decyzja o odzyskaniu określa termin, przed upływem którego państwo EFTA musi przedstawić dokładne informacje dotyczące środków, jakie podjęło lub zamierza podjąć w celu wykonania decyzji. W szczególności państwo EFTA musi przedstawić pełne informacje dotyczące beneficjentów pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, odnośnych kwot oraz procedury krajowej zastosowanej celem odzyskania pomocy. Ponadto państwo EFTA musi udowodnić, że poinformowało beneficjenta o obowiązku zwrotu pomocy, przedkładając w tym celu stosowną dokumentację.

47.

Decyzja o odzyskaniu nie zawsze zawiera pełne informacje dotyczące beneficjentów i kwot pomocy podlegających odzyskaniu. W takich przypadkach państwo EFTA musi bezzwłocznie określić przedsiębiorstwa, których decyzja dotyczy, a także obliczyć dokładną kwotę pomocy podlegającą odzyskaniu od każdego z nich.

48.

W przypadku programów pomocy niezgodnych z prawem i ze wspólnym rynkiem państwo EFTA będzie musiało dokładnie przeanalizować każdy indywidualny przypadek przyznania pomocy w ramach danego programu. Aby określić dokładną kwotę pomocy, którą należy odzyskać od każdego beneficjenta w ramach danego programu, dane państwo będzie musiało określić zakres pomocy przyznanej na konkretny projekt, który w momencie przyznawania pomocy spełniał wszystkie warunki rozporządzeń o wyłączeniach grupowych, lub w ramach programu pomocy zatwierdzonego przez Urząd. W takich przypadkach państwo EFTA może również zastosować odpowiednie kryteria de minimis mające zastosowanie w dniu przyznawania pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, będącej przedmiotem decyzji o odzyskaniu.

49.

Przy ustalaniu wysokości kwoty pomocy podlegającej zwrotowi organy krajowe mają prawo uwzględnić odpowiednie obciążenia podatkowe. Jeżeli beneficjent pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem zapłacił podatek od otrzymanej pomocy, organy krajowe mogą, zgodnie z krajowymi przepisami podatkowymi, uwzględnić zapłacony już podatek poprzez odzyskanie tylko kwoty netto pomocy otrzymanej przez beneficjenta. (56) Zdaniem Urzędu w takiej sytuacji organy krajowe będą musiały zadbać o to, aby beneficjent nie korzystał już z innych ulg podatkowych, powołując się na fakt, że zwrot pomocy spowodował zmniejszenie jego dochodu podlegającego opodatkowaniu, ponieważ oznaczałoby to, że kwota odzyskanej pomocy netto byłaby niższa, niż kwota otrzymanej pomocy netto.

50.

Prawo EOG nie określa, jakie procedury państwo EFTA powinno zastosować celem wykonania decyzji o odzyskaniu. Jednakże przy wyborze i zastosowaniu procedury krajowej państwa EFTA powinny mieć na uwadze, że procedura taka musi umożliwiać bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Urzędu. Oznacza to, że organy odpowiedzialne za wykonanie decyzji powinny dokładnie przeanalizować wszystkie dostępne w prawie krajowym środki odzyskania pomocy oraz wybrać procedurę, która z najwyższym prawdopodobieństwem zapewni bezzwłoczne wykonanie decyzji. Jeżeli prawo krajowe dopuszcza stosowanie procedur przyspieszonych, organy powinny z nich skorzystać. Zgodnie z zasadą równorzędności i skuteczności procedury te nie mogą być mniej korzystne niż procedury regulujące podobne działania na płaszczyźnie krajowej, nie powinny też uniemożliwiać lub w szczególny sposób utrudniać wykonywania praw wynikających z prawa EOG. (57)

51.

Ogólnie można stwierdzić, że państwa EFTA nie powinny mieć możliwości utrudniania wykonywania decyzji o odzyskaniu. (58) W związku z powyższym władze państw EFTA mają obowiązek odstąpić od tych przepisów prawa krajowego, które mogą utrudniać bezzwłoczne wykonanie decyzji o odzyskaniu. (59)

52.

Po określeniu beneficjenta, kwoty pomocy podlegającej odzyskaniu oraz procedury, jaką należy zastosować, nakaz odzyskania środków powinien zostać bezzwłocznie oraz przed upływem terminu wyznaczonego w decyzji Urzędu przesłany beneficjentom pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem. Organy odpowiedzialne za odzyskanie muszą dopełnić starań, aby nakazy odzyskania środków zostały wykonane oraz aby odzyskanie pomocy nastąpiło przed upływem terminu określonego w decyzji. Jeżeli beneficjent nie stosuje się do nakazu odzyskania środków, państwa EFTA powinny natychmiast podjąć środki w celu wyegzekwowania swoich roszczeń zwrotu pomocy na mocy prawa krajowego.

53.

Wykonanie decyzji o odzyskaniu może doprowadzić do wszczęcia postępowania przed sądami krajowymi. Można wyodrębnić dwie główne kategorie postępowań związanych z odzyskaniem pomocy: powództwa wnoszone przez organy odpowiedzialne za odzyskanie w celu uzyskania stosownego nakazu sądowego, który ma zmusić zwlekającego odbiorcę pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem do jej zwrotu, oraz powództwa wnoszone przez beneficjentów kwestionujących zasadność nakazu odzyskania środków.

54.

Wykonanie decyzji o odzyskaniu może zostać opóźnione o wiele lat, jeśli środki krajowe podjęte w celu wykonania decyzji o odzyskaniu staną się przedmiotem sporu sądowego. Podobna sytuacja zdarza się jeszcze częściej, gdy same decyzje o odzyskaniu zostają zaskarżone przed Trybunałem EFTA, szczególnie gdy sędziowie krajowi muszą wstrzymać wykonanie środków krajowych do czasu, aż Trybunał EFTA orzeknie o ważności decyzji o odzyskaniu.

55.

Zgodnie z orzecznictwem TSWE beneficjent pomocy, który mógł na podstawie art. 36 porozumienia o nadzorze i trybunale bez żadnych wątpliwości zaskarżyć decyzję o odzyskaniu przed Trybunałem EFTA, nie może już zaskarżyć ważności tej samej decyzji w postępowaniu przed sądem krajowym, twierdząc, że jest ona niezgodna z prawem. (60) Z powyższego wynika, że beneficjent pomocy, który mógł zwrócić się do Trybunału EFTA o tymczasowe zawieszenie wykonania decyzji zgodnie z art. 40 i art. 41 porozumienia o nadzorze i trybunale i nie skorzystał z tego prawa, nie może na podstawie dotyczącej ważności decyzji wnieść o zawieszenie środka podjętego przez organy krajowe w celu wykonania tejże decyzji.

56.

Z drugiej strony w przypadkach, gdy nie jest oczywiste, czy skarga beneficjenta pomocy o stwierdzenie nieważności decyzji byłaby dopuszczalna, beneficjentowi temu należy zapewnić odpowiednią ochronę prawną. Jeżeli beneficjent pomocy wniesie w postępowaniu przed sądem krajowym skargę na wykonanie decyzji, twierdząc, że decyzja o odzyskaniu była niezgodna z prawem, sędzia sądu krajowego powinien postępować w oparciu o procedurę określoną w art. 34 porozumienia o nadzorze i trybunale. (61)

57.

Jeżeli beneficjent powołujący się na rzekomą bezprawność decyzji Urzędu o odzyskaniu wniesie także o tymczasowe zawieszenie wykonania środków krajowych, jakie zostały przyjęte w celu wykonania takiej decyzji, sędzia krajowy musi ocenić, czy rozpatrywana sprawa spełnia warunki określone przez TSWE w sprawach Zuckerfabrik  (62) i Atlanta  (63). Oznacza to, że sąd krajowy może tymczasowo zawiesić wykonanie aktu prawnego wyłącznie w przypadku, jeżeli:

58.

Na wstępie należy zauważyć, że TSWE wielokrotnie stwierdzał, że niewypłacalność beneficjenta lub wszczęcie wobec niego postępowania upadłościowego nie wpływa na ciążący na nim obowiązek zwrotu pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem. (65)

59.

W większości spraw dotyczących niewypłacalnego beneficjenta nie będzie można odzyskać pełnej kwoty pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem (wraz z odsetkami), ponieważ aktywa beneficjenta nie wystarczą na pokrycie wszystkich roszczeń wierzycieli. W związku z tym niemożliwe jest pełne przywrócenie w tradycyjny sposób sytuacji sprzed przyznania pomocy. Zważywszy na fakt, że ostatecznym celem odzyskania jest zlikwidowanie naruszenia konkurencji, TSWE stwierdził, że w takich przypadkach przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego wobec beneficjenta może stanowić dopuszczalną opcję wobec procedury odzyskania. (66) Dlatego też zdaniem Urzędu decyzja nakazująca państwu EFTA odzyskanie pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem od niewypłacalnego beneficjenta może zostać uznana za prawidłowo wykonaną, jeżeli dokonano pełnego zwrotu lub, w przypadku częściowego odzyskania, jeżeli spółka została zlikwidowana, a jej aktywa zostały sprzedane zgodnie z zasadami rynkowymi.

60.

Wykonując decyzje o odzyskaniu w odniesieniu do niewypłacalnych beneficjentów, władze państw EFTA powinny zadbać o to, by podczas postępowania upadłościowego należycie uwzględniono interes EOG, a szczególnie konieczność natychmiastowego wstrzymania zakłócenia konkurencji spowodowanego przyznaniem pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem.

61.

Jednakże samo zgłoszenie roszczeń w postępowaniu upadłościowym nie zawsze gwarantuje bezzwłoczne i skuteczne wykonanie decyzji Urzędu o odzyskaniu. Zastosowanie niektórych przepisów krajowego prawa upadłościowego może udaremnić skuteczność decyzji o odzyskaniu, umożliwiając spółce dalsze działanie pomimo niepełnego zwrotu pomocy i powodując ten sposób do dalsze zakłócenia konkurencji. Z tego względu Urząd jest zdania, że konieczne jest określenie obowiązków państwa EFTA na każdym etapie postępowania upadłościowego.

62.

Państwo EFTA powinno niezwłocznie zgłosić swoje roszczenia w postępowaniu upadłościowym. (67) Zgodnie z orzecznictwem TSWE odzyskiwanie pomocy odbywa się na podstawie krajowych przepisów upadłościowych. (68) Dług powstały w związku z koniecznością odzyskania zostanie więc sfinansowany w sposób uzależniony od statusu, jaki nadały mu przepisy krajowe.

63.

W przeszłości zdarzały się przypadki, którymi zajmowała się Komisja, że zarządca masy upadłości odmawiał rejestracji roszczenia mającego na celu odzyskanie pomocy w postępowaniu upadłościowym z powodu formy pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem (np. jeżeli pomoc miała postać wkładu kapitałowego). Jest to skomplikowana sytuacja, szczególnie jeśli taka odmowa pozbawiłaby organy odpowiedzialne za wykonanie decyzji o odzyskaniu wszelkich sposobów na zagwarantowanie należytego uwzględnienia interesu Wspólnoty i EOG w postępowaniu upadłościowym. Urząd uważa zatem, że państwa EFTA powinny kwestionować wszelkie przypadki odmowy rejestracji roszczenia przez zarządcę masy upadłości. (69)

64.

W celu zapewnienia bezzwłocznego i skutecznego wykonania decyzji o odzyskaniu, zdaniem Urzędu organy odpowiedzialne za wykonanie decyzji o odzyskaniu powinny także złożyć odwołanie od wszelkich decyzji podjętych przez zarządcę masy upadłości lub sąd prowadzący postępowanie upadłościowe, na mocy których niewypłacalnemu beneficjentowi przysługiwałoby prawo do kontynuacji działalności po upływie terminu wskazanego w decyzji o odzyskaniu. Podobnie sądy krajowe powinny w takim przypadku w pełni uwzględnić interes EOG, a szczególnie konieczność zapewnienia bezzwłocznego wykonania decyzji Urzędu oraz jak najszybszego usunięcia zakłócenia konkurencji powstałego w wyniku pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem. Zdaniem Urzędu nie powinny one pozwolić na kontynuację działalności niewypłacalnego beneficjenta, jeśli nie dokonano pełnego odzyskania pomocy.

65.

W przypadku, gdy komitetowi wierzycieli zostanie przedłożony plan zakładający kontynuację działalności przez beneficjenta, organy krajowe odpowiedzialne za wykonanie decyzji o odzyskaniu mogą wyrazić poparcie dla takiego planu wyłącznie wtedy, gdy gwarantuje on pełną spłatę pomocy przed upływem terminu wskazanego w decyzji Urzędu o odzyskaniu. W szczególności państwo EFTA nie może zrzec się części roszczenia, ani zaakceptować jakiegokolwiek innego rozwiązania, które nie skutkowałoby natychmiastowym zaprzestaniem prowadzenia działalności przez beneficjenta. Jeśli pomoc niezgodna z prawem i ze wspólnym rynkiem nie zostanie spłacona w pełni i bezzwłocznie, krajowe organy odpowiedzialne za wykonanie decyzji o odzyskaniu powinny podjąć wszelkie dostępne środki, aby plan kontynuacji działalności beneficjenta nie został przyjęty oraz zabiegać o to, by beneficjent zakończył swoją działalności w terminie wskazanym w decyzji o odzyskaniu.

66.

W przypadku likwidacji oraz do momentu pełnego odzyskania pomocy państwo EFTA nie powinno wyrazić zgody na jakiekolwiek przeniesienie aktywów dokonywane w sposób sprzeczny z warunkami rynkowymi lub mające na celu obejście postanowień decyzji o odzyskaniu. W celu zapewnienia „prawidłowego przeniesienia aktywów” państwo EFTA musi dopilnować, aby nienależna korzyść wynikająca z przyznania pomocy nie została przeniesiona na nabywcę tych aktywów. Przekazanie nienależnej korzyści może nastąpić, gdy aktywa pierwotnego beneficjenta pomocy zostają przeniesione na osobę trzecią po cenie niższej od ich wartości rynkowej lub na spółkę-następcę beneficjenta, która została założona w celu ominięcia nakazu odzyskania środków. W takim wypadku dana osoba trzecia powinna zostać również objęta nakazem odzyskania środków. (70)

67.

Jeżeli pomoc została zwrócona w pełni oraz we wskazanym terminie lub, w przypadku niewypłacalnego beneficjenta, jeżeli spółka została zlikwidowana zgodnie z zasadami rynkowymi, wówczas uznaje się, że państwo EFTA zastosowało się do postanowień decyzji o odzyskaniu.

68.

Urząd może również – w uzasadnionych przypadkach – wyrazić zgodę na tymczasowe wykonanie decyzji, jeżeli jest ona przedmiotem sporu przed sądem krajowym lub Trybunałem EFTA (np. przekazanie pełnej kwoty pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem na zablokowany rachunek bankowy (71). Państwo EFTA musi dopilnować, aby spółka utraciła korzyść związaną z pomocą niezgodną z prawem i ze wspólnym rynkiem. (72) Państwo EFTA powinno również przedłożyć Urzędowi do zatwierdzenia uzasadnienie przyjęcia takiego środka tymczasowego wraz z jego pełnym opisem.

69.

Jeśli państwo EFTA nie zastosowało się do postanowień decyzji o odzyskaniu i jeśli nie było w stanie udowodnić całkowitej niemożności odzyskania pomocy, Urząd może wszcząć postępowanie w sprawie naruszenia prawa. Ponadto, jeżeli określone warunki zostały spełnione, Urząd może zażądać, aby państwo EFTA wstrzymało wypłatę nowej, zgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy danemu beneficjentowi lub beneficjentom, stosując zasadę Deggendorf.

70.

Jeżeli dane państwo EFTA nie zastosowało się do postanowień decyzji o odzyskaniu w wyznaczonym terminie i jeżeli nie było w stanie udowodnić całkowitej niemożności odzyskania pomocy, Urząd lub jakiekolwiek inne zainteresowane państwo EFTA może skierować sprawę bezpośrednio do Trybunału EFTA na mocy art. 1 ust. 2 w części I rozpatrywanym w powiązaniu z art. 23 ust. 1 w części II protokołu 3. Urząd może powołać się przy tym na argumenty dotyczące postępowania organów władzy wykonawczej, ustawodawczej lub sądowniczej przedmiotowego państwa EFTA, ponieważ państwo EFTA powinno być postrzegane jako jedność. (73)

71.

Zgodnie z art. 33 porozumienia o nadzorze i trybunale dane państwo EFTA powinno podjąć środki konieczne do zastosowania się do orzeczenia Trybunału EFTA.

72.

Jeśli Urząd uważa, że dane państwo EFTA nie zastosowało się do orzeczenia Trybunału EFTA, może przekazać sprawę bezpośrednio do Trybunału EFTA zgodnie z art. 1 ust. 2 w części II rozpatrywanym w powiązaniu z art. 23 ust. 2 w części II protokołu 3.

73.

W orzeczeniu w sprawie Deggendorf Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich stwierdził, że „podczas rozważania zgodności pomocy państwa ze wspólnym rynkiem Komisja musi uwzględnić wszystkie istotne czynniki, w tym – w stosownych przypadkach – okoliczności już uwzględnione we wcześniejszej decyzji oraz obowiązki, które poprzednia decyzja nałożyła na państwo członkowskie. Komisja ma więc prawo uwzględnić, po pierwsze, wszelkie skumulowane skutki starej […] pomocy i nowej […] pomocy, a po drugie fakt, że [stara] pomoc uznana za niezgodną z prawem […] nie została spłacona”. (74) Stosując powyższy wyrok oraz chcąc uniknąć zakłócenia konkurencji pozostającego w sprzeczności ze wspólnym interesem, Urząd może nakazać państwu EFTA wstrzymanie wypłaty nowej, zgodnej ze wspólnym rynkiem pomocy przedsiębiorstwu, które dysponuje środkami pochodzącymi z pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, będącej przedmiotem wcześniejszej decyzji o odzyskaniu, i to do czasu, aż państwo EFTA upewni się, że dane przedsiębiorstwo zwróciło wcześniejszą pomoc niezgodną z prawem i ze wspólnym rynkiem.

74.

W praktyce w toku wstępnego postępowania wyjaśniającego dotyczącego nowego środka Urząd żąda od państwa EFTA zobowiązania do wstrzymania wypłaty nowej pomocy każdemu beneficjentowi, który nie zwrócił pomocy niezgodnej z prawem i ze wspólnym rynkiem, będącej przedmiotem wcześniejszej decyzji o odzyskaniu. Jeżeli państwo EFTA nie dokona takiego zobowiązania lub w przypadku braku jednoznacznych danych na temat danego środka pomocy (75), uniemożliwiającego Urzędowi ocenę łącznego wpływu starej i nowej pomocy na konkurencję, Urząd podejmie ostateczną decyzję warunkową na podstawie art. 7 ust. 4 w części II protokołu 3, w której zażąda od danego państwa EFTA zawieszenia wypłaty nowej pomocy do chwili, kiedy uzyska pewność, że dany beneficjent zwrócił wcześniejszą pomoc niezgodną z prawem i ze wspólnym rynkiem wraz z należnymi odsetkami.

75.

Zasada Deggendorf została włączona do rozdziału na temat pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji, zawartego w Wytycznych Urzędu dotyczących pomocy państwa (76), oraz do decyzji nr 195/04/COL i rozporządzeń w sprawie wyłączeń grupowych, które włączono do Porozumienia EOG. (77) Urząd zamierza uwzględniać powyższą zasadę we wszelkich przyszłych przepisach i decyzjach dotyczących pomocy państwa.

76.

Zapewnienie wolnej i niezakłóconej konkurencji stanowi jeden z fundamentów Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Zasady pomocy państwa są częścią polityki konkurencji EOG i zapewniają utrzymanie równych szans we wszystkich sektorach europejskiego rynku wewnętrznego. Urząd i państwa EFTA ponoszą wspólną odpowiedzialność za realizację tak istotnego zadania, jakim jest zapewnienie właściwego przestrzegania zasad pomocy państwa, a w szczególności wykonania decyzji o odzyskaniu.

77.

Wydając niniejszy rozdział Urząd pragnie upowszechnić znajomość zasad polityki odzyskiwania pomocy ustanowionych przez sądy wspólnotowe i Trybunał EFTA oraz przybliżyć stosowaną przez siebie praktykę w celu realizacji tej polityki. Urząd zobowiązuje się do przestrzegania powyższych zasad oraz zachęca państwa EFTA do konsultacji, jeśli napotkają one problemy w wykonywaniu decyzji o odzyskaniu. Służby Urzędu pozostają do dyspozycji państw EFTA i w razie potrzeby są gotowe udzielić dalszych wskazówek i wsparcia.

78.

W zamian Urząd oczekuje, że państwa EFTA będą postępowały zgodnie z zasadami polityki odzyskiwania pomocy. Jedynie dzięki wspólnemu wysiłkowi Urzędu i państw EFTA można zagwarantować przestrzeganie zasad pomocy państwa oraz osiągnąć zamierzony cel, jakim jest zapewnienie niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym.

1.

Produkcje audiowizualne, a zwłaszcza kinematograficzne, odgrywają ważną rolę w kształtowaniu tożsamości europejskiej, zarówno pod względem aspektów wspólnych w całej Europie, jak i różnorodności kulturowej, charakteryzującej nasze odmienne tradycje i dzieje historyczne. Z uwagi na swój rozległy wpływ na społeczeństwo produkcje te stanowią ważny element prawidłowego funkcjonowania demokracji. Są one również jedną z podstaw transformacji wynikających z rozwoju społeczeństwa informacyjnego – innowacje technologiczne dają nowe możliwości promowania kultury i zachowania dziedzictwa kulturowego oraz zwiększają wzajemne zrozumienie wśród społeczeństw w całej Europie.

2.

Produkcje audiowizualne mają wyjątkowe cechy charakterystyczne, wynikające z ich dwojakiego charakteru – stanowią one dobra gospodarcze, zapewniające ważne możliwości w zakresie tworzenia majątku i zatrudnienia. Stanowią one również dobra kulturowe, które jednocześnie odzwierciedlają i kształtują nasze społeczeństwa. Z tego względu rozwój tego sektora nigdy nie był pozostawiony wyłącznie siłom rynkowym.

3.

Wśród produkcji audiowizualnych szczególne miejsce zajmują produkcje kinematograficzne, co wynika z kosztów ich produkcji oraz znaczenia kulturowego. Budżety na produkcję filmów kinowych są znacznie wyższe, niż w przypadku innych treści audiowizualnych, są one częściej przedmiotem współprodukcji międzynarodowych, a czas ich eksploatacji jest dłuższy i charakteryzuje się możliwością wykorzystania wszystkich kanałów dystrybucji: kina, płyt DVD, kaset wideo (w zakresie sprzedaży i wypożyczania), pobierania za pośrednictwem Internetu oraz telewizji (odpłatne usługi oglądania treści i kanałów - pay-per-view i pay-per-channel, oraz usługi nieodpłatne - free-to-air). Produkcje kinematograficzne napotykają silną konkurencję spoza terenu Europy. (1)

4.

Niniejsze wytyczne ustanawiają zasady, które będą stosowały się w odniesieniu do przepisów dotyczących pomocy państwa na sektor kinematograficzny oraz produkcję telewizyjną. Oparte są one na rozdziale 2 komunikatu Komisji w sprawie niektórych aspektów prawnych dotyczących produkcji kinematograficznych i innych produkcji audiowizualnych. (2) W rozdziale 2 określono ogólne stanowisko Komisji Europejskiej wobec pomocy państwa dla sektora kinematograficznego.

5.

Kino i programy telewizyjne to dwa najbardziej uniwersalne środki masowego przekazu dostarczające rozrywki, które mają potężny wpływ na wielką liczbę osób na całym świecie. Obecny poziom rozwoju oraz szczególne cechy produkcji audiowizualnych na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego wiążą się z faktem, że producenci mają trudności z uzyskaniem wystarczającego wsparcia komercyjnego płatnego z góry, niezbędnego do stworzenia pakietu finansowego potrzebnego do rozpoczęcia realizacji projektów produkcyjnych. W tych okolicznościach wspieranie produkcji audiowizualnych przez państwa EOG odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu możliwości wyrażenia ich lokalnej kultury i zdolności twórczych, odzwierciedlając tym samym różnorodność i bogactwo kultury europejskiej.

6.

W ramach filaru wspólnotowego traktat z Maastricht na poziomie wspólnotowym uznał najwyższą wagę promowania kultury w Unii Europejskiej i jej państwach członkowskich, poprzez włączenie kultury do polityk wspólnotowych wyszczególnionych w Traktacie WE (zob. art. 151 WE). Jednocześnie w art. 87 ust. 3 lit. d) Traktatu WE wprowadzono nową możliwość wyjątku od ogólnej zasady uznawania pomocy za niezgodną ze wspólnym rynkiem zawartej w art. 87 ust. 1 Traktatu w przypadku pomocy przyznanej przez państwa członkowskie na upowszechnianie kultury.

7.

Porozumienie EOG także uznaje konieczność wzmocnienia współpracy kulturalnej, o czym mowa w art. 13 Protokołu 31. Porozumienie EOG nie zawiera „kulturowego wyjątku” analogicznego do art. 87 ust. 3 lit. d) Traktatu. Niemniej jednak Urząd jest zdania, że zgodnie z jego stałą praktyką (3) środki wsparcia produkcji filmowych i telewizyjnych mogą zostać zatwierdzone ze względów kulturowych na podstawie art. 61 ust. 3 lit. c) Porozumienia EOG. Przeprowadzając ocenę Urząd będzie stosował te same kryteria, które stosowane są przez Komisję Europejską dla celów art. 87 ust. 3 lit. d) Traktatu WE.

8.

Państwa EOG stosują szeroką gamę środków wsparcia dla audiowizualnej produkcji filmów i programów telewizyjnych. Wsparcie to skupia się na etapach tworzenia i produkcji filmów i ma ono zwykle postać dotacji lub zaliczek zwrotnych. Powody wprowadzenia takich środków mają charakter zarówno kulturowy, jak i przemysłowy. Ich głównym celem w zakresie kultury jest zapewnienie wyrażania kultury krajowej i regionalnej oraz możliwości twórczych w mediach audiowizualnych, które stanowią film i telewizja. Z drugiej strony środki te mają na celu wygenerowanie krytycznej masy aktywności potrzebnej do stworzenia dynamiki rozwoju i konsolidacji przemysłu poprzez tworzenie przedsiębiorstw produkcyjnych o solidnych podstawach oraz trwałego zasobu umiejętności i doświadczeń ludzkich.

9.

Niniejsze wytyczne nie obejmują stosowania art. 53 i 54 Porozumienia EOG (antykonkurencyjne praktyki przedsiębiorstw) w sektorze audiowizualnym. (4)

10.

Podstawowe zasady Porozumienia EOG dotyczące pomocy państwa są następujące: artykuł 1 ust. 3 w części I Protokołu 3 do porozumienia o nadzorze i trybunale stanowi, że państwa EFTA (5) mają obowiązek informowania Urzędu o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy przed wprowadzeniem ich w życie. Artykuł 61 ust. 1 Porozumienia EOG zabrania przyznawania pomocy przez państwo lub przy użyciu zasobów państwowych, jeżeli pomoc zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji i handlu między państwami EFTA. Jednakże Urząd może zwolnić niektóre rodzaje pomocy państwa od tego zakazu. W szczególności art. 61 ust. 3 Porozumienia EOG zawiera wykaz poszczególnych rodzajów pomocy, które Urząd może zatwierdzić z uwagi na ich skutki. Jeden z tych wyjątków przewidziany jest w art. 61 ust. 3 lit. c) Porozumienia EOG w odniesieniu do pomocy przeznaczonej na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych, o ile pomoc nie zakłóca konkurencji ani nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem. Na podstawie tego zapisu Urząd w swoim orzecznictwie zatwierdzał wsparcie dla produkcji telewizyjnych i kinowych w celu upowszechniania kultury, uwzględniając kryteria opracowane przez Komisję Europejską.

11.

Podczas przeprowadzania oceny programów pomocy dla produkcji kinowych i telewizyjnych Urząd musi sprawdzić:

Drugie kryterium jest specyficzne dla programów pomocy dla produkcji kinowych i telewizyjnych, natomiast pierwsze stanowi rutynowy sprawdzian dotyczący wszystkich programów pomocy bez względu na sektor.

12.

Urząd musi potwierdzić, że warunki kwalifikowalności w programach pomocy państwa nie zawierają klauzul sprzecznych z Porozumieniem EOG w dziedzinach innych niż pomoc państwa. Urząd musi m.in. zapewnić poszanowanie zasad zabraniających dyskryminacji w odniesieniu do narodowości, swobody przedsiębiorczości, swobodnego przepływu towarów oraz swobody świadczenia usług (art. 4, 11, 13, 28, 31, 34 i 36 Porozumienia EOG). Urząd egzekwuje te zasady łącznie ze stosowaniem przepisów dotyczących konkurencji, jeżeli zapisy naruszające te zasady nierozerwalnie wiążą się z działaniem programu.

13.

Zgodnie z powyższymi zasadami programy pomocy nie mogą np.: ograniczać pomocy wyłącznie do obywateli danego państwa; wymagać od beneficjentów posiadania statusu przedsiębiorstwa krajowego założonego zgodnie z krajowym prawem handlowym (przedsiębiorstwa posiadające siedzibę prawną w jednym z państw EOG i prowadzące działalność w innym państwie za pośrednictwem stałego oddziału lub przedstawicielstwa muszą kwalifikować się do przyznania pomocy; ponadto wymóg posiadania przedstawicielstwa powinien być egzekwowany wyłącznie po wypłaceniu pomocy); wymagać spełnienia krajowych norm pracy od pracowników przedsiębiorstw zagranicznych świadczących usługi w zakresie produkcji filmowej.

14.

Pewne programy pomocy dla produkcji kinowych i telewizyjnych finansowane są poprzez opłaty parafiskalne. Zgodnie z praktyką decyzyjną Komisji Europejskiej oraz orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Urząd przyjął praktykę, w ramach której w przypadku gdy takie programy pomocy przynoszą korzyści wyłącznie producentom krajowym bądź przynoszą im takie korzyści w stopniu większym niż konkurentom posiadającym siedzibę w innym państwie EOG, w celu zachowania zgodności z Porozumieniem EOG importowane produkty nie mogą zostać opodatkowane, a w przypadku eksportu produkcja krajowa nie może korzystać z niższej stawki opodatkowania.

15.

Szczególne kryteria, na podstawie których Komisja Europejska ocenia obecnie pomoc państwa na produkcje kinowe i telewizyjne na mocy odstępstwa odnoszącego się do pomocy na kulturę przewidzianego w art. 87 ust. 3 lit. d) Traktatu WE, zostały ustanowione w decyzji Komisji z czerwca 1998 r. w sprawie francuskiego automatycznego programu pomocy dla produkcji filmowych. Te szczególne kryteria, które Urząd będzie stosował podczas analizy podobnych przypadków na mocy art. 61 ust. 3 lit. c) Porozumienia EOG, są następujące:

16.

Urząd jest zdania, że pomoc powinna być przyznawana w odniesieniu do całkowitego budżetu danego projektu filmowego, a producent powinien mieć swobodę wybrania pozycji budżetu, które będą wydatkowane w innych państwach EOG. Przedsiębiorstwa w sektorze produkcji filmowej i telewizyjnej mogą również korzystać z innych rodzajów pomocy przyznawanej w ramach horyzontalnych programów pomocy, zatwierdzonych przez Urząd zgodnie ze zwolnieniami przewidzianymi w art. 61 ust. 3 lit. a) i c) Porozumienia EOG (np. pomoc regionalna, pomoc dla MŚP, pomoc na działalność badawczą i rozwojową, pomoc na szkolenia, pomoc w zakresie zatrudnienia).

17.

Urząd zgadza się, że państwa EFTA mogą wymagać, aby pewna część budżetu na produkcję filmową została wydana na ich terytorium, co stanowić będzie kryterium kwalifikowalności do przyznania pomocy. Wynika to z faktu, iż wymóg terytorialny w odniesieniu do wydatków może być w pewnym stopniu konieczny do zapewnienia stałej dostępności kwalifikacji ludzkich oraz wiedzy technicznej potrzebnych w twórczości kulturalnej. Kryterium to należy ograniczyć do minimalnego poziomu, potrzebnego do promowania celów regionalnych.

18.

Ponadto ze względu na szczególne cechy produkcji filmowej Urząd jest zdania, że całkowity budżet produkcji audiowizualnej stanowi niezbędny nakład, który należy zaryzykować dla realizacji tej produkcji, i w związku z tym dopuszcza, aby punktem odniesienia w obliczaniu pomocy był budżet całkowity, niezależnie od charakteru poszczególnych wydatków, z których się on składa. Przeznaczenie pomocy na określone poszczególne pozycje w budżecie na produkcję filmową mogłoby przekształcić tę pomoc w preferencyjne wsparcie krajowe dla sektorów świadczących usługi objęte tą właśnie pomocą, co może być niezgodne ze wspólnym rynkiem.

19.

Fundusze przyznane bezpośrednio w ramach programów WE, np. MEDIA 2007, nie są uwzględniane przy obliczaniu ww. wspomnianego pułapu pomocy w wysokości 50 %. Pomoc w ramach tych programów przeznaczona jest na promowanie dystrybucji krajowych produkcji filmowych za granicą, toteż nie przyczynia się ona do wzmocnienia wpływu programów krajowych skupiających się na produkcji i dystrybucji krajowej.

20.

Nałożone przez państwa EFTA na nadawców telewizyjnych zobowiązania prawne w zakresie inwestowania w produkcje audiowizualne nie stanowią pomocy państwa, jeżeli inwestycje te zapewniają nadawcom rozsądną rekompensatę. Zakres, w jakim te zobowiązania prawne mogą być uważane za pomoc państwa jako taką, należy rozpatrywać w kontekście rozwoju orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości po jego orzeczeniu z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98 (PreussenElektra).

21.

Zdaniem Urzędu powyższe kryteria stanowią złoty środek, godzący cele związane z twórczością kulturalną, rozwojem produkcji audiowizualnej EOG oraz poszanowaniem przepisów EOG w zakresie pomocy państwa.